Олунньу 12 диэн Григориан халандаарыгар сыл 43-с к?нэ. Сыл б?т?? 322 к?н ( ордук хонуктаах сылга 323 к?н) баар.

Бэлиэ к?ннэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• Саха халандаарыгар "Дьыл о?у?ун иккис муо?а тостон" (сорох сиргэ бастакы муо?а тостор дииллэр), тымныы кылаана сынтарыйар, ?рг??? м?л?р?йэр.
• Дарвин к?нэ
• ХНТ   ХНТ ? Кы?ыл Илии к?нэ (О?о саллааттары ту?аныыны утарыы дойдулар ардыларынаа?ы к?нэ)
• АХШ   АХШ ? Ыал буолуу к???л?н национальнай к?нэ
• АХШ   АХШ ? Линкольн т?р??б?т к?нэ
• Венесуэла   Венесуэла ? Ыччат к?нэ
• Джорджия   Джорджия (АХШ) ? Джорджия к?нэ
• Мьянма   Мьянма ? Сомо?оло?уу к?нэ

• Таджикистан   Таджикистан ? Душанбе?а 1990 сыл олунньу 12-14 к?ннэригэр буолбут маассабай долгуйууга ?лб?т дьон кэриэстэбиллэрин к?нэ

Т?бэлтэлэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• 1404 ? Италия бэрэпиэссэрэ Галеаццо ди Санта Софи Вена Хайлиген-Гейст балыы?атыгар ки?и ?л?г?н аан бастакынан а?а?астык арыйан, онтун ??рэтэр соруктаах дьо??о к?рд?рб?т.
• 1502 ? Изабелла I Кастилия?а ислаамы бобор ыйаах та?аарбыт (ол са?ана Испания хоруоллуктарыгар Кастилия?а, Араго??а , Наварра?а элбэх мусульмаан олороро).
• 1593 ? Дьоппуоннар Кэриэйэ?э саба т????лэрэ : Квон Юл ба?ылыктаах кырачаан Хэнджу кириэппэскэ хатанан олорор 2800 кэриэй саллааттара уонна ополченецтара 30 000 тахса ки?илээх дьоппуон сэриитин ?лт?р?пп?ттэр. Дьоппуоннар 10 ты?ыынча кэри?э ки?илэрин с?тэрбиттэр, хас да генераллара баа?ырбыт. Бу кыайыы 7 сыллаах сэриигэ кэриэйдэр ?с б?д?? кыайыыларыттан биирдэстэрэ этэ.
• 1825 ? Крик биис уустара Джорджиятаа?ы б?тэ?ик сирдэрин Индиан-Спрингс с?б?лэ?ин т??эрсэн АХШ бырабыыталыстыбатыгар туран биэрбиттэр уонна ар?аа сирдэргэ (били??и Оклахома штаата) к?сп?ттэр.
• 1864 ? Москуба зоопарката а?ыллыбыт.
• 1908 ? Англия?а о?о табахтыырын к???лл??р ки?и ыстырааптанар буолбут.
• 1912 ? Кытай б?тэ?ик импэрээтэрэ 6 саастаах Сюаньтун ( Пу И ) б?р?ст??л?ттэн батыммыт. Кэлин Аан дойду иккис сэриитин са?ана дьоппуоннар тэрийбит Манчжоу Го судаарыстыбаларын ба?ылыга буола сылдьыбыта.
• 1918 (эргэ истиилинэн тохсунньу 30) ? Дьокуускайга Бастакы су?ал ы?ырыылаах Саха уобала?ын земствотын мунньа?а са?аламмыт, муус устар 9 к?н?гэр т?м?ктэммит (эргэ истиилинэн кулун тутар 27-гэр). Мунньахха уобалас бэйэтин салайыныытын, социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын ырыппыттар. 35 гласнайтан 24-э кэлбит, саха улуустарын бас-к?с дьоно. Уобалас земскэй быраабата талыллыбыт: бэрэссэдээтэл ? Василий Никифоров - К?л?мн??р , чилиэннэрэ ? Попов В.В. , Памфил Осипов (Иноземцев) , Петр Яковлев , П.Е. Баранов . Уобаластаа?ы земство мунньа?а Совнаркому киин былаа?ынан билиммэтэх, Петроград Саха уобала?ын салайыытыгар ороо?орун утарбыт.
• 1941 ? Ыары?а?ы аан бастаан пенициллин к?м?т?нэн эмтээн ?т??рд?б?ттэр.
• 1947 ? Приморскай кыраайга Сихотэ-Алинь хайаларыгар улахан метеорит т?сп?т. 60-100 тонналаах тимир метеорит сиргэ тиийиэн иннинэ салгы??а бытарыйбыт.
• 1955 ? ССРС Миниистирдэрин Сэбиэтэ Байконур космодромун тутарга уураах та?аарбыт.
• 1958 ? Кытайга Кэскилгэ баара?ай ойуу бэлиитикэтин и?инэн тыа ха?аайыстыбатыгар буортулаах ??ннэри утары охсу?уу хампаанньата са?аламмыт. Ол курдук к?тэрдэри, бырда?ы, сахсыр?аны уонна барабыайдары кыдыйарга бы?аарыллыбыт. Бу хампаанньа кытай омугар ыар т?м?ктээх буолбута ? 20-тэн 40 м?л?й????э диэри ки?и ?лб?тэ.
• 1974 ? Александр Солженицын , 1970 сыллаа?ы Нобель бириэмийэтин лауреата, Сэбиэскэй Сойуустан ??р?лл?б?т.
• 1992 ? Монголия били??и конституцията олоххо киирбит.
• 2001 ? NEAR Shoemaker диэн космос аппарата бастакынан астероидка "сымна?астык" олорбут.
• 2002 ? Гаага?а аан дойду трибунаалыгар Югославия урукку бэрэсидьиэнин Слободан Милошевич суута са?аламмыт. Суут т?м?ктэнэ илигинэ т??рт сыл буолан баран ?лб?тэ.
• 2019 ? Македония ?р?сп??б?л?кэтэ аатын уларытан Хотугу Македония ?р?сп??б?л?кэтэ диэн буолбут. Бу дойду Македония диэн ааттанарын Греция утарара.

Т?р??б?ттэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• 1809 ? Чарлз Дарвин ? эволюция т??р?йэтин айбыт Англия чулуу учуонайа, айыл?аны чинчийээччи, айанньыт.
• 1809 ? Авраам Линкольн ? 1861?1865 сылларга АХШ 16-с бэрэсидьиэнэ. Кини кэмигэр АХШ Гражданскай сэриитэ буолбута. Линкольн АХШ-га кулуттаа?ыны утарбыта, ол и?ин "Улуу босхолооччу" диэн ааттаммыта.
• 1833  ? Александр Чекановскай  ? нуучча геолога, палеонтолог, Сибиири чинчийээччи.
• 1898  ? Исидор Барахов (Иванов)  ? Саха АССР т?р?ттээччилэртэн биирдэстэрэ, XX ?йэ са?аланыытыгар ?лэлээбит биллиилээх судаарыстыбаннай уонна партийнай диэйэтэл.
• 1900  ? Арвед Паулин  ? Саха АССР ?рд?к? салататыгар ?р сылларга ?лэлээбит Латвияттан т?р?ттээх бассабыык, Дьокуускай куоратын Ытык олохтоо?о (2000).
• 1917  ? Кирилл Попов  ? Социалистыы ?лэ Дьоруойа , ойуур ха?аайыстыбатын ?лэ?итэ, Иккис аан дойду сэриитин кыттыылаа?а, разведчик, отделение хамандыыра.
• 1934  ? Будимир Слепцов  ? 2005 сыллаахтан С? Бэтэрээннэрин С?бэтин бэрэстээтэлэ, 1992-1997 сылларга С? Бэрэсидьиэнин, Бырабыыталыстыбатын дьыалаларын дьа?айааччыта. ≪Хотугу сулус≫ уордьан кавалера (2002), Абый улуу?ун Ытык олохтоо?о.

?лб?ттэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• 1804  ? Иммануил Кант  ? ниэмэс улуу б?л????гэ.
• 1856  ? Николай Лобачевскай  ? нуучча математига, неевклидовай геометрия айааччыларыттан биирдэстэрэ, университет ??рэ?ириитин уонна дьону сырдатыы диэйэтэлэ.