Сэтинньи 8 диэн Григориан халандаарыгар сыл 312-с к?нэ ( ордук хонуктаах сылга 313-c к?нэ). Сыл б?т?? 53 к?н баар.

Бэлиэ к?ннэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• Дойдулар ардыларынаа?ы К?рд??х уонна булугас ?йд??х кулуубун (КВН) к?нэ
• Дойдулар ардыларынаа?ы радиология к?нэ. Радиологтар Европатаа?ы уопсастыбалара олохтообут
• Аан дойдутаа?ы урбанизм к?нэ (атын аата Куорат тутуутун к?нэ). Урбанизация тулалыыр эйгэ?э дьайыытыгар уонна куорат ки?иэхэ табыгастаах эйгэни тэрийииэхтээ?эр бол?омто тардаары бэлиэтэнэр
• Канаада   Канаада ? Абориген бэтэрээннэр к?ннэрэ . Канаада олохтоох омуктара Бастакы уонна Иккис аан дойду сэриилэригэр уонна Кэриэй сэриитигэр кыттыыларын билинии к?нэ. 1984 сыллаахтан бэлиэтэнэр
• Кыргыстаан   Кыргыстаан ? Устуоруйа уонна ?б?гэлэри кэриэстээ?ин к?ннэрэ (сэтинньи 7-8). 1916 сыллаахха буолбут Орто Азиятаа?ы ?р? туруу кэриэстэбилэ.

Т?бэлтэлэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• 1519 ? Испания конкистадора Эрнан Кортес Ацтек импиэрийэтин киин куоратыгар Теночтитла??а этэрээтин кытары киирбит. Кинилэри ацтек ыраахтаа?ыта Монтесума ??р??лээхтик к?рс?б?т уонна улахан малаа?ын тэрийбит. Онно Монтесума Кортеска элбэх кы?ыл к?м?с киэргэл бэлэхтээбитэ испанецтар бу дойдуну ба?ылыыр ба?а санааларын эбии к???урд?б?т эбит. Кортес дьоно Теночтитла??а биир нэдиэлэ эйэ-дэмнээхтик сылдьан баран ыраахтаа?ы Монтесуманы тутан ылан аманаат гыммыттар.
• 1644 ? Манчжурдар Цин династияларын ???с импэрээтэрэ Шуньчжи б?т?н Кытайы ба?ылыыр сиэрэ-туома ыытыллыбыт. Бу иннинэ ?р? турааччылар Пекини ыла сылдьыбыттар, онтон сылтаан Мин династия б?тэ?ик ыраахтаа?ыта бэйэтигэр тиийинэн ?лб?т. Мин аармыйата Цин аармыйатын кытта ?р? турааччылары утары сэриилэ?эргэ к??эллибит. Ти?э?эр Цин аармыйатын ба?ылыга Доргон былаа?ы бэйэтигэр ылбыт, Пеки??э киирбит, Мин ыраахтаа?ытын аймахтарын ?л?рт??б?т. Доргон бу са?ана кыра саастаах импэрээтэргэ (убайын уолугар) регент этэ, дьи? былаас киниэхэ баара.
• 1895 ? Ньиэмэс физигэ Вильгельм Конрад Рентген элэктириичэстибэ?э сы?ыаннаахх эспэримиэннэри о?оро сылдьан рентген сарда?аларын булбут. Рентген сарда?алара билигин мэдиссиинэ?э, аэропорт куттала суох буолуутугар, дефектоскопия?а, матырыйааллары чинчийиигэ уо.д.а. эйгэлэргэ киэ?ник туттуллаллар. 1901 сыллаахха ити арыйыытын и?ин Рентген физика?а аналлаах ма?найгы Нобель бириэмийэтин ылбыта.
• 1917 (эргэ истиилинэн алтынньы 26) ? бассабыыктар (Арассыыйа хомуньуустарын биир салаата) Петроградка Аврора кириэйсэр к?м?т?нэн Кы?ы??ы дыбарыа?ы ылбыттар. Быстах кэм бырабыыталыстыбатын чилиэннэрин хаайбыттар, ол эрээри, сарсыныгар босхолообуттар.
• 1917 (эргэ истиилинэн алтынньы 26) ? Сэбиэскэй былаас бастакы дэкириэттэрэ тахсыбыттар: "Эйэ ту?унан" ? Аан дойду бастакы сэриитин тохтоторго ы?ырыы, "Сир ту?унан" ? помещиктар сирдэрин баа?ынайдарга биэрии, "Былаас ту?унан" ? са?а Сэбиэскэй былаас уорганнарын тэрийии.
• 1917 (эргэ истиилинэн алтынньы 26) ? Сэбиэскэй былаас бырабыыталыстыбата т?р?ттэммит ? Норуот хамы?аардарын сэбиэтэ (Совнарком). Бэрэстээтэл Ленин буолбут, 11 хамы?аар анаммыт (ону та?ынан тимир суол хамы?аарын дуо?уна?а ааттаммыт эрээри ки?и анамматах, аармыйаны биир хамы?аар буолбакка ?с ки?илээх кэмитиэт салайар буолбут). Арассыыйа?а аан бастаан омуктарынан анаан-минээн дьарыктанар уорган баар буолбут ? наркомнац (хамы?аарынан Джугашвили-Сталин анаммыт).
• 1923 ? Германия?а Мюнхен куоратыгар Пиибэ путча буолбут. Адольф Гитлер бэйэтин куомуннаахтарын кытары судаарыстыбаннай переворот о?оро сатаабыта кыаллыбытах. Гитлер судаарыстыбаны та?нарыыга буруйданан 5 сыллаах т?рмэ хаайыытыгар ууруллубут, ол эрээри 9 ый ааспытын кэннэ босхоломмут. Бу путч кинини Германия ?рд?нэн аатырдыбыта.
• 1928  ? Дьокуускайга уобаластаа?ы кыраайы ??рэтэр т?мэлгэ хартыына саалата а?ыллыбыт. Саала?а 106 хартыына уонна эскиз, ол и?игэр 10 Сибиир худуо?унньуктарын, 69 саха худуо?унньуктарын киэннэрэ уонна 27 Третьяковскай галерея хартыыналара к?рд?р?лл?б?ттэр. Бу саалаттан Саха ?р?сп??б?л?кэтин наассыйалыы уус-уран т?мэлэ ??нэн тахсыбыта.
• 1943 ? ССРС ?рд?к? байыаннай уордьана ≪ Кыайыы ≫ уонна эмиэ байыаннай ≪ Албан Аат ≫ уордьана олохтоммуттар.
• 1961  ? "К?рд??хт?р уонна булугас ?йд??хт?р кулууптара" ? КВН (≪Клуб весёлых и находчивых≫) программа аан бастаан эпииргэ тахсыбыт.
• 1972 ? АХШ-ка Home Box Office (HBO) т?л?б?рдээх тэлэбиидэнньэ ситимэ баар буолбут.
• 1975 ? Рига рейдыгар турбут ≪Сторожевой≫ диэн байыаннай хараабылга ?р? туруу буолбут. Валерий Саблин диэн замполит хараабыл хапытаанын хаайбыт уонна дойду салалтата ?кт??п ?р?б?л??сс?йэтин та?нарбытын ту?унан биллэрбит, Киин тэлэбиидэнньэ?э тахсары модьуйбут. Брежнев хараабылы тимирдэргэ бирикээс биэрбитэ. Кронштадка ( Швеция кыраныыссатыттан чугас) баран эрэр хараабылы буомбалаан тохтоппутарын кэннэ хапытаан Саблины бэстилиэтинэн атахха баа?ырдан былаа?ы бэйэтигэр т?нн?рб?тэ. Саблины сууттаан баран дойдуну та?нарыыга буруйдаан ытан ?л?рб?ттэрэ, киниэхэ к?м?л?сп?т Александр Шеин диэн мотуруо?у 8 сыл хаайыыга ыыппыттара. Атыттар дисциплинарнай миэрэ?э тардыллыбыттара. 1994 сыллаахха дьыала хат к?р?лл?б?тэ, ?рд?к? суут та?нарыыга буруйдарын устубута, ол эрээри устаабы кэ?иигэ буруйдарын бигэргэппитэ, онон толору реабилитациялааба?а.
• 1985 ? Дьокуускайга Саха АССР м?лл?й??н?с олохтоо?о т?р??б?т. ???с о?олорун т?р?пп?т Герасимовтарга кыбартыыра бэлэхтээбиттэрэ. Василий Герасимов кэлин Дьокуускайга ?р?с училищетын б?тэрбитэ, билигин "Валдай" диэн теплоход хапытаана.
• 2007 ? Мэ?э Ха?алас улуу?ун киинэ Майаттан Аллараа Бэстээххэ к???р?лл?б?т. Аллараа Бэстээх б????лэгэ хас да?аны суол ыпсыытыгар сытар: икки федеральнай суолталаах суол (М56 "?л??нэ" уонна "Халыма" ), биир ?р?сп??б?л?кэтээ?и суолталаах суол ("Амма"), Амур-Дьокуускай тимир суол уонна ?л??нэ ?р???нэн устуу суолун хорук тымыра. Ону кытары ?р?с у?уор A331 "Б?л??" бэдэрээл суолталаах суол аартыга баар.

Т?р??б?ттэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• 1876 ? Степан Эрьзя (1959 ?лб.), худуо?унньук уонна скульптор.
• 1902 ? Андрей Попов Б?л?? уокуругун ?г?лээтигэр т?р??б?т нуучча этнолога (1960 с. ?лб.), ойууннаа?ыны чинчийбитэ, дулгааннар уос номохторун бастакы классификациятын о?орбута.
• 1905  ? Дмитрий Дьячковскай - Сэ?эн Боло  ? саха биллиилээх фольклору хомуйааччыта, кыраайы ??рэтээччитэ.
• 1911  ? Александр Ополовников  ? биллиилээх архитектор-реставратор, архитектура билимин дуоктара. Ополовников салататынан 50-ча нуучча архитектууратын мас пааматынньыктара с?рг?т?лл?б?ттэрэ, ол и?игэр нуучча мас зодчестватын киэн туттуута ? аатырбыт Кижи, уонна Дьокуускай остуруогун башнята. Ону кытары кини с??рбэттэн тахса сыл тухары Саха сирин кэрийэ сылдьан былыргы мас тутуулары ??рэппит.
• 1921  ? Дмитрий Петров (04.01.1994 ?лб.) ? устуоруйа билимин хандьыдаата, Саха АССР култууратын ?т??лээх ?лэ?итэ. Саха Сирин А?а дойду Улуу сэриитин кэминээ?и историяны ??рэппит биир биллиилээх чинчийээччи. Кини к???лээ?ининэн, Саха Сириттэн баран хорсуннук сэриилэспит, сэрии хонуутугар охтубут буойуннар кэриэстэрин ытыктаан, Ильмень к??л кытыытыгар памятник, Кашира аттыгар монумент туруоруллубуттара.
• 1928  ? Михаил Иванов - Багдарыын С?лбэ  ? топонимист, биллиилээх кыраайы ??рэтээччи. Саха Сирин топонимикатыгар ?г?с научнай уонна научно-популярнай кинигэлэри суруйбута.
• 1929  ? Дмитрий Кустуров  ? саха аатырбыт суруналыы?а, тылбаасчыт, ССРС бэчээтин туйгуна, С? култууратын ?т??лээх ?лэ?итэ, Томпо уонна Таатта улуустарын Ытык ки?илэрэ.
• 1934  ? Юрий Мочанов  ? археолог, ≪Хотугу сулус≫ уордьан кавалера. Кини салайар эспэдииссийэтэ 40 сыл тухары Саха сирин барытын чинчийбитэ. Былыргы палеолит (3?2,5 м?л сыл ынараа ?тт?ттэн) археология эбийиэктэриттэн са?алаан эрдэтээ?и саха култууратыгар диэри (XVIII ?йэ) 1000 тахса эбийиэк чинчийиллибит.
• 1948  ? Федор Жегусов  ? саха живописе?а , Саха ?р?сп??б?л?кэтин ускуустубатын ?т??лээх диэйэтэлэ.

?лб?ттэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• 1953 ? Иван Бунин (1870 т?р.), нуучча суруйааччыта, Нобель бириэмийэтин лауреата (1933).
• 1986 ? Вячеслав Молотов (1890 т?р.), сэбиэскэй салайааччы, Социалистыы ?лэ Дьоруойа.