Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
1941
сыл.
- Олунньу 12
? Ыары?а?ы аан бастаан
пенициллин
к?м?т?нэн эмтээн ?т??рд?б?ттэр.
- Олунньу 25
? Нидерлаа??а бобуллубут хомуньуус баартыйа ньиэмэстэр оккупациялаан олорор
Амстердамнарыгар
б?тт??н забастовканы тэрийбит. Забастовка нацистар Голландия дьэбириэйдэрин сойуола?ыыларын утары тэриллибитэ.
- Муус устар 3
?
???с ?р?сп??б?л?кэтэ?и хайы?арга к?рэхтэ?ии
≪б?г?н эн хайы?ардьыккын, онтон сарсын Сэбиэскэй Армия саллаата?ын≫ диэн девизтээх ыытыллыбыт. Б?л??, Горнай, Дьокуускай, Чурапчы, Ха?алас, Таатта улуустара уонна киин куораттан икки хамаанда кыттыбыт. 10 км военизированнай с??р??гэ саха национальнай байыаннай оскуолатын курсаана Василий Брицкэй бастаабыт, иккискэ эмиэ бу оскуола младшай хамандыыра Федор Федоров тахсар. 20 км сиргэ Дьокуускайдаа?ы ма?найгы оскуола учуутала Н.Афанасьев, оттон 30 км кыайыылаа?ынан эмиэ армеец Брицкэй тахсар.
- Муус устар 4
? саха фольклорун чинчийээччи Г. М. Васильев Нам улуу?угар тахсан 51 саастаах
Дьиибэ Бытык
диэн оло?хо?уттан билэр айымньыларын - ?с оло?хону уонна ?с ырыаны - суруммут. Ол и?игэр, улахан оло?хо ? ≪Тунал?аннаах туус ма?ан аттаах Тойон До?у?уол бухатыыр≫ (Булу? кырдьа?ас оло?хо?утуттан Курутуу Ба?ылайтан истибит эбит), у?аттахха 4 чаастан у?уур обургу со?ус ≪Иирээннээх кутурааннаах Игирэ Хара≫ оло?хо (Уус-Дьаа?ы кырдьа?ас оло?хо?утуттан К???р?йэ Уо?уктан истибит) уонна бэйэтэ айбыт ≪О?о Одьунаас Б???≫ диэн аныгылыы сир дойду былдьа?ыытын ту?унан оло?хото. Ыллыыр ырыаларыгар, А. Е. Кулаковскай Булу??а суруйбутуттан аа?а олорорун истибититтэн ? ≪Тилигирээмэ турбут ырыата≫ (Ойуун к?р??лэммит), Нам оройуонун Белоусов диэн улахан ырыа?ытыттан истибит ≪Борокуот ырыата≫ уонна Хатырык нэ?илиэгин олохтоо?уттан, Василий Поповтан истибит ≪Мачайар Ба?ылай≫ диэн ырыалардаа?а суруллубут.
- Муус устар 5
?
Германия
уонна
Италия
сэриилэрэ
Югославия?а
уонна
Греция?а
саба т?сп?ттэр.
- Муус устар 6
?
Аан дойду иккис сэриитэ
: Нацистыы Германия
Югославия?а
уонна
Греция?а
байыаннай операциялары са?алаабыт.
- Муус устар 13
?
ССРС
уонна Япония саба т?спэт ту?унан с?б?лэ??э илии баттаспыттар.
- Муус устар 14
? Трахома диспансера
?р?сп??б?л?кэтээ?и харах балыы?ата
буолбут.
- Муус устар 15
? Люфтваффе икки с??с бомбардировщига Белфаст куораты (Британия) буомбалаабытын т?м?гэр ты?ыынча кэри?э ки?и ?лб?т.
- Алтынньы 16
?
Москуба?а
ньиэмэс
аармыйата чуга?аабытыгар, ?рд?к? салалта
Куйбышев
куоратыгар кистэлэ? эвакуациятын кэнниттэн паника са?аламмыт. Куоракка улахан аймал?ан, анархия буолбут, с????нэн ты?ыынча салайар ?лэ?ит дьиэ кэргэттэрин кытары Москубаттан к?рээбиттэр. ?с-т??рт хонугунан кытаанах миэрэлэр ылылланнар бэрээдэк олохтоммут, уулусса?а байыаннай уонна милиция патруллара тахсыбыттар.
- Алтынньы 19
? Москуба?а осада бала?ыанньата биллэриллибит. Паниканы, анархияны, халабыры уонна маассабай дезетирдаа?ыны тохтотууга кытаанах миэрэлэр ылыныллыбыттар.
- Алтынньы 30
?
Аан дойду иккис сэриитин
кэмигэр
АХШ
бэрэсидьиэнэ
Франклин Делано Рузвельт
ленд-лиз
бы?ыытынан кыттыгастыы дойдуларга 1 миллиард дуоллардаах к?м? о?орорго дьа?айбыт.
- Сэтинньи 7
?
Иккис аан дойду сэриитэ
: ≪Армения≫ диэн госпиталь хараабылы ньиэмэс с?м??л??ттэрэ тимирдибиттэр. Кырыымтан эвакуацияланан испит 5000 кэри?э ки?и ?лб?т.
- Сэтинньи 7
?
Москуба
кыргы?ыытын кэмигэр Кы?ыл болуоссакка
?кт??п ?р?б?л??сс?йэтин
24-с сылын бэлиэтиир байыаннай бараат буолбут. Бу бараат сэрии саамай ыарахан т?гэнигэр
Кы?ыл Аармыйа
уонна норуот с?ргэлэрин к?т????гэ улахан суолталаах буолбута.
- Сэтинньи 10
? Кы?ыл аармыйа Тихвин аннынаа?ы утары кимэн киириини са?алаабыт.
- Сэтинньи 12
?
Аан дойду иккис сэриитэ
: Москуба аттыгар ол сыл аан бастаан тымныйыы буолбут (?12° C), сылаас та?а?а суох ньиэмэстэри утары Кы?ыл аармыйа хайы?ардаах чаастарын бырахпыттар.
- Сэтинньи 12
? Аан дойду иккис сэриитэ: сэбиэскэй ≪Червона Украина≫ кириэйсэр
Севастополь
и?ин кыргы?ыы кэмигэр тимирбит.
- Сэтинньи 25
?
Финляндия
,
Румыния
,
Болгария
уонна ньиэмэстэр оккупациялаабыт сирдэригэр баар дойдулар
Хорватия
,
Словакия
,
Дания
Коминтерн утары пакт
диэн с?б?лэ??э холбоспуттар. Маны та?ынан с?б?лэ??э
Япония
оккупациялаабыт
Кытай
сор?ото киирбитэ. Бу с?б?лэ?и бастаан Германия уонна Япония 1936 с. т??эрсэллэригэр Сэбиэскэй Сойуу?у утары хайысхалаах этэ, ол и?ин "хомуньуус идеологията аан дойдуга тар?аныытын хааччахтыырга" диэн соруктаа?а, кэлин 1939 с. Германия уонна ССРС ыккардыларыгар атын с?б?лэ? (Риббентроп-Молотов пакта) т??эрсиллибитин кэннэ, Британияны уонна атын ар?аа дойдулары утары хайысхалана сылдьыбыта.
- Сэтинньи 26
? Вице-адмирал Тюити Нагумо хамаандалаах дьоппуон флотун эскадрата
Курил арыыларын
Хитокаппу (Касатка) хомотуттан
Пёрл-Харборга
айанын са?алаабыт.
- Ахсынньы 25
? Керчь-Феодосия десаан эппэрээссийэтэ са?аламмыт.
- Гонконг
и?ин кыргы?ыы т?м?ктэммит, куораты дьоппуоннар оккупациялаабыттар.
- Ахсынньы 27
? билиэнтэн босхоломмут Кы?ыл Аармыйа сулууспалаахтарыгар анаан с??мэрдиир лаа?ырдары о?орор, кинилэр истэриттэн ?сп?й??ннэри уонна дезертиирдэри булар ту?унан № 1069сс н??мэрдээх ГКО уураа?а тахсыбыт.
- Ахсынньы 29
?
Феодосия
куоракка сэбиэскэй десант т??эриллибит.
- Кулун тутар 3
?
Айсен Дойду
? бэйиэт, прозаик, драматург, киносценарист, Арассыыйа Суруйааччыларын сойуу?ун уонна Суруналыыстарын сойуу?ун чилиэнэ, С? киинэ у?улааччыларын сойуу?ун чилиэнэ.
- Кулун тутар 4
? Элгээйигэ
Прокопий Иванов
? зоотехник учуонай, С? ха?аайыстыбатын ?т??лээх ?лэ?итэ.
- Кулун тутар 6
к?н?гэр
Б?л??
улуу?ун
Кыргыдайыгар
Алексеев Иван Егорович
? Хомус Уйбаан, тыл ??рэ?ин билимнэрин доктора, РФ уонна C? култууратын ?т??лээх ?лэ?итэ, СГУ профессора.
- Кулун тутар 21
?
Григорьева Люлия Николаевна
, Саха Сирин ил уонна уобсастыба диэйэтэлэ.
- Сэтинньи 15
?
Гоголев Анатолий Игнатьевич
, этнограф, история билимнэрин доктора.
- Ахсынньы 29
? Абый нэ?илиэгин Му?урдаа?ар
Николай Соломов
? 1998 с. Ил Т?мэн бэрэстэбиитэллэрин палаататын бэрэстээтэлэ, Арассыыйа Федеральнай Мунньа?ын С?бэтигэр Саха Сириттэн чилиэнэ, 2003?2005 сс. ? Ил Т?мэн ???с ы?ырыытын бэрэстээтэлэ.
