От ыйын 9 диэн Григориан халандаарыгар сыл 190-с к?нэ ( ордук хонуктаах сылга 191-c к?нэ). Сыл б?т?? 175 к?н баар.

Бэлиэ к?ннэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• Австралия   Австралия ? Конституция к?нэ
• Азербайджан   Азербайджан  ? Дипломатия ?лэ?иттэрин к?нэ
• Аргентина   Аргентина  ? Тутулуга суох буолуу к?нэ , Со?уруу Америка холбо?уктаах провинциялара Tucuman сийиэ?ин 1816 сыллаахха ыыппыттар
• Казахстаан   Казахстаан  ? Уу ха?аайыстыбатын ?лэ?иттэрин к?нэ
• Камбодьа   Камбодьа ? Мас к?нэ (Arbor Day)
• Марокко   Марокко ? Хасан II к?нэ
• Нунавут   Нунавут ? Нунавут к?нэ. 1993 сыллаахха плебисцит кэнниттэн Канаада т?мэнэ Нунавут сокуонун ылыммыт, алта сыл буолан баран Нунавут Хотугулуу-Ар?аа территорияттан арахсан туспа территория бырааптаммыт. 2000 сыллаахха бастаан бэлиэтэммит
• Панаама   Панаама  ? Толук буолбут дьон к?нэ
• Палау   Палау ? Конституция к?нэ
• Сан-Паулу   Сан-Паулу ? Конституция ?р?б?л??сс?йэтин к?нэ
• Со?уруу Судаан   Со?уруу Судаан  ? Тутулуга суох буолуу к?нэ

Т?бэлтэлэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• 1401 ? Тимур Джалаиридтар султанааттарыгар кимэн киирбит, Багдад куораты урусхаллаабыт.
• 1762 ? Сыл а?аара Арассыыйаны салайбыт ыраахтаа?ы Петр III ( Петр I кыы?ын уола, а?ата ньиэмэс) саагыбар о?орон былаастан туораппыттар, кини оннугар ойо?о Екатерина II (кэргэн тахсыан иннинэ Пруссия куоратын принцессата этэ) б?р?ст??лгэ олорбут. Биир уоллаахтар этэ (кэлин ийэтэ ?лб?т?н кэннэ Павел I диэн ыраахтаа?ы буолбута). Петр III биир нэдиэлэ буолан баран ?л?н хаалбыта, хайдах ?лб?тэ чопчу биллибэт, дьо??о геморройтан сылтаан с?рэ?э тохтообут диэн бы?аарбыттара.
• 1790 ? Фиин хомотугар Швеция флота Арассыыйа флотун ?лт?р?пп?т (били??и Финляндия Котка куоратын аттыгар). Бу кыргы?ыы Швеция бай?алга саамай б?д?? кыргы?ыытынан буолбута, ону тэ?э Балтика бай?алыгар буолбут саамай б?д?? кыргы?ыы (Швеция 275 хараабылыгар 14 ты?. ки?илээ?э, Арассыыйа 240-274 хараабылыгар 18,5 ты?. ки?илээ?э). Манан Арассыыйа-Швеция 1788?1790 сс. сэриитэ т?м?ктэммитэ.
• 1791 ? Мачиннаа?ы кыргы?ыы ? Репнин салайааччылаах нуучча армията туроктары Мачин (Мэчин, Macin, Румыния) диэн куорат та?ыгар ?лт?р?р?пп?т. Бу кыргы?ыы Яссатаа?ы эйэлэ?иини т?ргэтэппитэ.
• 1816 ? Аргентина Испанияттан тутулуга суо?ун биллэрбит к?нэ.
• 1918 ? Центросибирь бэрэстэбиитэлэ, Сэбиэскэй былаа?ы олохтоо?ун инструктора Былатыан Ойуунускай Саха сирин ?лэлээн иитиллээччилэригэр ту?аайан олохтоох сэбиэттэри тэрийэргэ ы?ырбыта.
• 1922 ? И.П. Мизин хамандыырдаах кы?ыл этэрээт Уус-Майа сэлиэнньэлэрин Петропавловскайы , Уус Майаны , Троицкайы босхолообут.
• 1943 ? Аан дойду иккис сэриитэ : Союзниктар Сицилия?а кимэн киирбиттэр. Бу т?м?гэр сорох устуоруктар сынабылларынан Италия?а Муссолини былаастан туоратыллыбыт, онтон Гитлер Курскай кыргы?ыыттан тахсарга к??эллибит.
• 1944 ? Аан дойду иккис сэриитэ б?т??т?н са?ана Тали-Ихантала кыргы?ыытыгар Сэбиэскэй Сойуус кимэн киириитин Финляндия тохтоппут. Онон сэрии кэнниттэн Финляндия тутулуга суох капиталистическэй дойдунан хаалбыт.
• 1985 ? Кырса?ыт Семен Горохов (14.09.1930 т?р.) Социалистыы ?лэ Дьоруойа буолбут.
• 1993 ? Канаада?а Хотугулуу-Ар?аа Территориялартан Нунавут диэн инуиттар (эскимостар) олорор сирдэрэ туспа территория буолан араарыллыбыт. Бу Арктика?а сытар олус киэ? уонна кыра нэ?илиэнньэлээх сир ( 2012 сыллаахха ? 33 ты?. ки?и).
• 2002  ? Африка Холбоhуга тэриллибит. Бу холбо?укка 1 миллиард кэри?э нэ?илиэнньэлээх Африка дойдулара бары киирэллэр. Штаб-кыбартыырата Эфиопия киин куоратыгар Аддис-Абеба?а баар.
• 2011 ? Со?уруу Судаан тутулуга суох буолбут уонна Судаан састаабыттан тахсыбыт.

Т?р??б?ттэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• 1930 ? Павел Григорьев т?р??б?т, САССР култууратын ?т??лээх ?лэ?итэ ( 1989 ?лб?т).
• 1932  ? Николай Берестов  ? композитор, Дьокуускайдаа?ы музыка училищетын учуутала. 1964 сыллаахтан Саха сиригэр олорбут уонна ?лэлээбит композитор, саха т?р?т муусукатын чинчийээччи, саха муусукатын тэриллэрин (?н?ст?р?м??ннэрин) т?мэлин тэрийээччи, хому?у симфоническай оркестрга киллэрэн онно оонньуур с?р?н ?н?ст?р?м??н бы?ыытынан аан бастаан ту?аммыта. Саха сирин композитордарын сойуу?ун т?р?ттээбитэ уонна уон сыл тухары салайан ?лэлэппитэ (1979-1989).
• 1959  ? Леонид Владимиров  ? РФ уонна С? билимин ?т??лээх диэйэтэлэ, РАЕН академига, биология билимин дуоктара, профессор, Ил Т?мэн дьокутаата.
• 1962 ? бэйиэт, суруйааччы, суруналыыс Арчылан .

?лб?ттэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• 2010  ? Василий Роббек  ? Саха ?р?сп??б?л?кэтин наукатын Академиятын академика, тыл ??рэ?ин билимнэрин доктора, Хотугу а?ыйах ахсааннаах норуоттар кы?ал?аларын Институтун т?р?ттээччилэртэн биирдэстэрэ, 1992 сылтан 2008 сыллаахха диэри салайбыта.