1944 сыл.

Туох буолбута [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

Тохсунньу [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• Тохсунньу 1 ? Александр Александров муузыкатыгар аан бастаан ССРС ?р?г?й?н ырыата (гиимнэ) тыа?аабыт.
• Тохсунньу 17 ? Аан дойду иккис сэриитин кэмигэр Италия?а т??рт ыйдаах Монте-Кассино кыргы?ыыта са?аламмыт.
• Тохсунньу 22 ? Аан дойду иккис сэриитэ : Союзниктар ≪Шингл≫ эпэрээ?ийэни са?алаабыттар ? Анцио уонна Неттуно (Италия) куораттарга саба т?сп?ттэр.
• Тохсунньу 24 ? Корсунь-Шевченковскай эпэрээ?ийэ са?аламмыт. Бу олунньу 17 к?н?гэр диэри буолбут кыргы?ыыга Кы?ыл аармыйа чаастара 140 ты?ыынча ки?илээх ньиэмэс чаастарын Украина Корсунь-Шевченсковскай куоратыгар т?г?р?йб?ттэрэ уонна урусхаллаабыттара.
• Тохсунньу 27 ? Ленинград 872 хонуктаах блокаадата толору у?уллубут.

Олунньу [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• Олунньу 3 ? Сэбиэскэй аармыйа чаастара Наарва ?р?скэ тахсыбыттар, н???? кытылыгар Наарва куорат аттыгар плацдарм о?остон Эстония сиригэр ?ктэммиттэр.

Кулун тутар [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• Кулун тутар 3 ? ССРС-ка эписиэрдэргэ аналлаах Нахимов уонна Ушаков уордьаннара олохтоммуттар.
• Кулун тутар 5 ? Аан дойду иккис сэриитэ : Кы?ыл Аармыйа Умань-Ботошанытаа?ы кимэн киириини са?алаабыт. Бу биир саамай сити?иилээх кэмэн киирии этэ, маршал Конев хамаандалаах аармыйалар "Со?уруу" б?л?хт?р? ый и?игэр Ар?аа Украинаны босхолоон, Румыния?а уонна Молдова?а киирбиттэрэ.

• Кулун тутар 11 ? Б?л??ттэн т?р?ттээх б?л?м??чч?к Николай Степанов болуотунан Украина?а Со?уруу Буг ?р??? бастакынан туораан атыттар туоруулларын хааччыйбыт. Уонтан тахса ?ст??х саллаатын уонна эпи?иэрин охторбут. Бу хорсун бы?ыытын и?ин Сэбиэскэй Сойуус дьоруойун аатыгар т??эриллибит. Ол эрээри, докумуоннара с?тэн, на?араадата дьоруойу 46 сыл буолан баран 1990 сыллаахха биирдэ булбута.
• Кулун тутар 13 ? Херсон ньиэмэстэртэн босхоломмут.
• Кулун тутар 13 ? Дьокуускайтан сэриигэ ы?ырыллыбыт капитан Иван Симаковка Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун аата и?эриллибит.
• Кулун тутар 19 ? Аан дойду иккис сэриитэ : ньиэмэс аармыйата Венгрияны оккупациялаабыт.

Муус устар [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• Муус устар 8 ? Кырыымы ньиэмэстэртэн уонна румыннартан босхолуур кимэн киирии са?аламмыт.
• Муус устар 10 ? Одесса ньиэмэстэртэн босхоломмут.
• Муус устар 13 ? 51-с аармыйа Симферополь куораты ньиэмэстэртэн босхолообут.

Алтынньы [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• Алтынньы 2 ? Аан дойду иккис сэриитэ : Ньиэмэстэр Варшаватаа?ы ?р? турууну хам баттаабыттар.
• Алтынньы 5 ? Франция?а дьахталлар быыбарга кыттар кыахтаммыттар. Аан дойду иккис сэриитэ б?т??т?гэр дьахталларга маннык быраап Европа дойдуларыттан Швейцария?а уонна Лихтенштей??э эрэ бэриллибэккэ хаалбыта.
• Алтынньы 13 ? Аан дойду иккис сэриитэ : Сэбиэскэй аармыйа Риганы ылбыт.
• Алтынньы 15 ? Иккис аан дойду сэриитэ: Сэбиэскэй Сойуу?у кытта эйэлэспитин и?ин Германия былаастара Венгрия бырабыыталыстыбатын уларыппыттар.
• Алтынньы 16 ? Илья Винокуров к???лээ?ининэн баартыйа Саха сиринээ?и бюрота урукку уураа?ын к?т?рэн саха литературатын т?р?ттээччилэрин ?кс?к?лээх ?л?кс?й? , Алампаны уонна Николай Неустроевы ааттарын с?рг?пп?т.
• Алтынньы 17 ? Аан дойду иккис сэриитэ: Лейте хомо и?ин кыргы?ыы са?аламмыт, Филиппиннары дьоппуоннартан босхолоо?ун бастакы т???мэ?э, сыл б?т??р диэри буолбута.
• Алтынньы 19 ? АХШ сэриилэрэ Филипиин арыыларыгар т?сп?ттэр.
• Алтынньы 20 ? Иккис аан дойду сэриитэ : Сэбиэскэй аармыйа уонна Югославия барты?ааннара Белград куораты босхолообуттар.
• Алтынньы 23 ? Аан дойду иккис сэриитин кэмигэр Филиппины кытылын та?ыгар АХШ уонна Дьоппуон флоттарын ыккардыларынаа?ы аан дойду устуоруйатыгар саамай улахан бай?ал кыргы?ыыта ? Лейте хомотун кыргы?ыыта са?аламмыт. Авианосецтарын ?г?стэрин бу иннинэ с?тэрбит дьоппуоннар быдан ба?ыйар АХШ флотун ??рэ сатаабыттара кыаллыбытах, кыргы?ыыга АХШ бы?аарыылаахтык кыайбыт. Лейте хомотугар дьоппуоннар бастакытын камикадзе тактикатын сити?иилээхтик ту?аммыттар, биир авианосе?ы камикадзе тимирдибит.
• Алтынньы 27 ? Ужгород куорат Германия уонна Венгрия оккупааннарыттан босхоломмут .

Сэтинньи [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• Сэтинньи 1  ? Дьокуускайга ?р?сп??б?л?кэ куукулатын театра ?лэтин са?алаабыт.
• Сэтинньи 7 ? Рихард Зорге диэн сэбиэскэй разведчигы (нуучча-ньиэмэс булкаастаах ки?и) дьоппуоннар ?л?рб?ттэр.
• Сэтинньи 11 ? Греция?а са?а драхма киирбит.
• Сэтинньи 12 ? Аан дойду иккис сэриитэ: Британия салгын сэбилэниилээх к??стэрэ 29 "Авро Ланкастер" (Avro Lancaster) бомбардировщигы ыытан, "Тирпиц" (Tirpitz) диэн ньиэмэс с??нэ линкорун Тромсё ( Норвегия ) аттыгар тимирдибиттэр.
• Сэтинньи 13 ? Бельгия бырабыыталыстыбата Утарсыы тэрилтэлэрин сааларын-саадахтарын былдьыыр ту?унан бы?аарыныы ылыммыт.
• Сэтинньи 14 ? Германия диэкки буолбут генерал Андрей Власов Прага?а "Арассыыйа норуоттарын босхолуур кэмитиэт" манифе?ын аа?ан и?итиннэрбит, бу кэмитиэт бэрэстээтэлинэн талыллыбыт.

Ахсынньы [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• Ахсынньы 16 ? Арденн кимэн киириитэ са?аламмыт.

• Ахсынньы 22 ? Вьетнам норуодунай аармыйата тэриллибит.

Т?р??б?ттэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• Тарбахов Иннокентий Иннокентьевич ? биллиилээх асчыт, ≪Тыгын Дархан≫ ресторан шеф-повара.
• Тохсунньу 21 ? Василий Скрябин ? Саха АССР б?д?? судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай диэйэтэлэ, талааннаах салайааччы, Саха ?р?сп??б?л?кэтин норуотун ха?аайыстыбатын ?т??лээх ?лэ?итэ, Мэ?э-Ха?алас улуу?ун Ытык ки?итэ.

• Олунньу 9 ? Захарова Агафья Еремеевна ? филология билимин хандьыдаата.
• Олунньу 11  ? Василий Бочкарёв  ? саха скульптора, суруналыыс, Саха сирин суруйааччыларын сойууьун чиоилиэнэ, С? норуодунай худуо?унньуга.
• Олунньу 26 ? Гаврил Филиппов ? филология билимин дуоктара, профессор, РФ педагогическай уонна социальнай билимнэрин академиятын дьи?нээх чилиэнэ, C? билимин ?т??лээх ?лэ?итэ.

• Олунньу 23 ? Попов Семен Андреевич (Тумат) ? бэйиэт, суруйааччы, литератураны ырытааччы.
• Бэс ыйын 28 ? П. Г. Петрова , C? науукатын ?т??лээх диэйэтэлэ, медицина науукатын дуоктара, профессор
• От ыйын 3 ? Соколов Эдуард Дмитриевич (Тулусхан) (03.07.1944?05.08.1996) ? суруйааччы
• Атырдьах ыйын 29 ? Оконешников Семен Петрович , Арассыыйа ?т??лээх, Саха сирин норуот артыы?а
• Сэтинньи 12 ? Нестерова Люция Дмитриевна ? бэйиэт, литературовед
• Сэтинньи 25 ? Владимир Яковлев ? 1996-2003 сылларга Санкт-Петербург губернатора, 2004-2007 сылларга Арассыыйа Экэниэмикэ сайдыытын миниистирэ. Ийэтэ, фиинн дьахтара, ?л??х?мэ?э к?ск? кэлэн олордо?уна т?р??б?т.
• Ахсынньы 6 ? Валентина Николаевна Гаврильева ? прозаик суруйааччы
• Ахсынньы 23 ? Пестряков Петр Петрович , Саха ?т??лээх артыы?а

?лб?ттэр [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• Андреев Ананий Кононович , 1929 - 1931 сыллардаахха Саха АССР Совнаркомын бэрэсэдээтэлэ.
• Достовалов Семён Васильевич (1919?1944) ? кы?ыл армеец, А?а дойду Улуу сэриитин кыттыылаа?а, Сэбиэскэй Сойуус Геройа (1945)
• Жадейкин Максим Степанович (1914?1944) ? А?а дойду Улуу сэриитин кыттыылаа?а, Сэбиэскэй Сойуус Геройа (1944).
• Тохсунньу 30 ? Тепляков Мартын Пантелеймонович (10.01.1918?30.01.1944) ? А?а дойду Улуу сэриитин кыттыылаа?а, Сэбиэскэй Сойуус Геройа.
• Атырдьах ыйын 23 ? Шавкунов Георгий Иванович Сэбиэскэй Союз Геройа.
• Бала?ан ыйын 2 ? Шараборин-Кумаров Михаил Терентьевич (1866 - 1944), оло?хо?ут.
• Ахсынньы 23 ? Космачёв Михаил Михайлович (1920?23.12.1944) ? гвардия старшай сержана, А?а дойду Улуу сэриитин кыттыылаа?а, Сэбиэскэй Сойуус Геройа (1945).