De
1990-er jierren
, ek oantsjut as de
njoggentiger jierren
en de
jierren ’90
, wiene in
desennium
fan 'e
20e iuw
neffens de
Gregoriaanske kalinder
. Rekkenkundich sjoen begun it op
1 jannewaris
1991
en duorre it oant en mei
31 desimber
2000
, mar yn 'e regel wurdt ornearre dat it duorre fan
1 jannewaris
1990
oant en mei
31 desimber
1999
. Ier yn dit desennium kaam der definityf in ein oan 'e
Kalde Oarloch
. De
Sovjet-Uny
,
Tsjechoslowakije
en
Joegoslaavje
foelen utinoar, wat yn it leste gefal oanlieding joech ta de bloedige
Joegoslavyske Oarloggen
dy't mei tuskenskoften oant de iuwwiksel duorren en mank giene mei de
Bosnyske Genoside
. Oare wichtige foarfallen yn 'e 1990-er jierren wiene de opkomst fan it
ynternet
, it
fredesproses
yn it
Midden-Easten
, de
Golfoarloch
en it derut fuorkommende slepende konflikt tusken de
Westerske wrald
en
Irak
, de
Ruandeeske Genoside
en de beeiniging fan it
konflikt yn Noard-Ierlan
.
Polityk
sjoen waard it begjin fan 'e 1990-er jierren behearske troch it
ynstoarten fan de Sovjet-Uny
yn
1991
, en de ein fan 'e
Kalde Oarloch
, dy't koart dernei folge. De
Sovjet-Uny
foel utinoar yn fyftjin nije unofhinklike
lannen
, werfan't de
Russyske Federaasje
, de
Oekraine
en
Kazachstan
it wichtichst wiene. Trije fan 'e 'nije' lannen,
Estlan
,
Letlan
en
Litouwen
, seagen dizze untwikkeling trouwens as de ein oan in fyftichjierrige Russyske besetting, mei't se yn it
Ynterbellum
ek selsstannich west hiene. Ferskate oare multy-
etnyske
steaten foelen yn 'e jierren '90 utinoar, werunder
Tsjechoslowakije
, dat yn
1993
opspjalten waard yn
Tsjechje
en
Slowakije
;
Etioopje
, der't yn datselde jier
Eritrea
him fan ofskate; en
Joegoslaavje
, dat yn
1992
utinoar foel yn
Sloveenje
,
Kroaasje
,
Bosnje
,
Masedoanje
en in Joegoslavyske rompsteat.
It
Bosnyske
parlemints-gebou
yn
Sarajevo
stiet yn 'e
bran
(
1992
) nei't it rekke is by
artillerybesjittings
troch de
Bosnyske Serven
.
Dat utinoarfallen fan Joegoslaavje late op 'e
Balkan
ta de
Joegoslavyske Oarloggen
, in rige slepende
etnyske
konflikten dy't duorren fan
1991
oant
1999
. Yn earste ynstansje waard der benammen fochten yn eastlik
Kroaasje
en yn it etnysk tige ferdielde
Bosnje
, mei as hichtepunt de
Fal fan Srebrenica
, yn
1995
, under de
Bosnyske Oarloch
, werby't 10.000
finzen
nommen
Bosnyske Moslims
troch de
Bosnyske Serven
om hals brocht
waarden as underdiel fan 'e
Bosnyske genoside
. Yn 'e twadde helte fan 'e njoggentiger jierren wie it in skoft relatyf restich op 'e Balkan oant yn
1998
Kosovo-oarloch
utbriek yn
Kosovo
.
Behalven op 'e Balkan wiene der yn 'e 1990-er jierren ek etnyske konflikten yn 'e
Kaukasus
(de
Nagorno-Karabachske Oarloch
tusken
Armeenje
en
Azerbeidzjan
; de
Abgazyske Unofhinklikheidsoarloch
tusken
Georgje
en
Abgaazje
; de
Sudossetyske Unofhinklikheidsoarloch
tusken
Georgje
en
Sud-Osseesje
; en de
Earste Tsjetsjeenske Oarloch
tusken
Ruslan
en
Tsjetsjeenje
). Yn
Ruanda
, yn
Sintraal-Afrika
, funen yn
1994
sa'n 800.000 minsken de dea under de
Ruandeeske Genoside
dy't de
Hutu's
op 'e
Tutsys
en op moderate Hutu's diene. Yn it
Midden-Easten
liek der
frede
tusken
Israel
en de
Palestinen
te kommen doe't yn
1993
under bemiddeling fan 'e
Amerikaanske
presidint
Bill Clinton
de
Oslo-akkoarten
sletten waarden, mar dy hope ferfleach nei't ien fan 'e inisjatyfnimmers, de Israelyske
premier
Yitzhak Rabin
, neitiid
fermoarde waard
. Underwilens lokke de
Besetting fan Koeweit
troch
Irak
(
1990
) de
Golfoarloch
ut, werby't
Koeweit
troch in brede koalysje fan lannen under lieding fan 'e
Feriene Steaten
befrijd waard. It
konflikt yn Noard-Ierlan
waard yn
1998
, nei tritich jier fan
geweld
, beeinige troch it sluten fan 'e
Oerienkomst fan Goedfreed
.
Trochdat it
kommunisme
oan it begjin fan it desennium sa'n knoei krigen hie mei it ynstoarten fan 'e Sovjet-Uny, waarden de 1990-er jierren fierhinne behearske troch in politike swing nei rjochts, benammen yn
East-Jeropa
. Yn
Yndia
kaam foar it earst de
hindoe
-
nasjonalistyske
Bhartiya Janata Partij
(BJP) oan 'e macht, dy't mei syn belied de ynterne spannings tusken
hindoes
en
moslims
fierder oanfitere. Yn 'e
Feriene Steaten
,
Kanada
,
Nij-Seelan
en it
Feriene Keninkryk
waard snien yn 'e
sosjale foarsjennings
. Yn 'e Feriene Steaten wie ek in unbidige grutte taname yn it tal utfierde
deastraffen
.
It histoaryske fustkjen fan 'e
Israelyske
premier
Yitzhak Rabin
(l.) en de
Palestynske
foaroanman
Yasser Arafat
(rj.) by de undertekening fan 'e
Oslo-akkoarten
yn
1993
. (Yn 'e midden de
Amerikaanske
presidint
Bill Clinton
.)
Op
ekonomysk
med waarden de njoggentiger jierren behearske troch in oanhaldende mobilisaasje fan 'e
kapitaalmerken
troch it opkommende
neo-liberalisme
. Yn 'e twadde helte fan it desennium waarden guon
undernimmers
tusken
1997
en
2000
ryk
troch de
dot-combubbel
. Der wie in ekstreem grutte foarutgong yn 'e
technology
, mei as hichtepunten de earste
genterapy
, de unbidige wraldwide groei fan
keabeltillefyzje
en de yntroduksje fan it
ynternet
.
Kultureel
waarden de 1990-er jierren karakterisearre troch de opkomst fan it
multykulturalisme
en bewegings lykas
grunge
en
hiphop
.
- 1990
In kolonne ferneatige
Iraakske
tanks
under de
Golfoarloch
.
- 1991
De
Russyske
presidint
Boris Jeltsin
en de
Amerikaanske
presidint
Bill Clinton
binne slop fan it laitsjen under in
parsekonferinsje
foar it
Wite Hus
.
- 1992
- 1993
Slachtoffers fan 'e
Rwandeeske Genoside
fan
1994
.
- 1994
De famme
band
de
Spice Girls
ferovere de wrald yn
1996
stoarmjenderhan.
- 1995
- 1996
De
begraffenis
fan
Diana, prinsesse fan Wales
, op
6 septimber
1997
.
- 1997
In ravaazje yn
Turkije
, nei de swiere
ierdbeving fan ?zmit
, yn
augustus
1999
.
- 1998
- 1999