13-a de septembro

septembro 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

La 13-a de septembro estas la 256-a tago de la jaro (la 257-a en superjaroj) la? la Gregoria kalendaro . 109 tagoj restas.

Je la 13-a de septembro okazis, interalie:

Eventoj [ redakti | redakti fonton ]

-509 : ( 244 la? Romia erao ) Konsekro de la templo de Jupitero sur Kapitolo (unua certa dato en la historio de Romo )
533 : Armeo de Bizanca Imperio venkis vandalojn en batalo de Ad Decimum (regiono de Kartago )
604 : Sabiniano fari?is papo
1015 : 7 mil membra armeo gvidata de pola duko Mje?ko la 2-a transiris Elbon kaj eksie?is Mi?nia - la murzonigitan urbon savis elfluo de la rivero
1189 : Abatejo Westminster : Rikardo la 1-a kroni?is kiel re?o de Anglio
1309 : En My?liborz la ordeno de germanaj kavaliroj subskribis interkonsenton kun Brandenburgio , la? kiu ili a?etis kontra? 10 mil hrivnoj fikcian rajton al Pomerio de Gda?sk , akiritan por Brandenburgio de la re?o de Hungario kaj ?e?io kaj titola re?o de Pollando Venceslao la 3-a (Bohemio)
1310 : Johano de Luksemburgo ricevis de sia patro fe?don , la landon Luksemburgo
1333 : Oni subskribis interkonsenton pri konstruo de la Katedralo de Konigsberg en Princepiskoplando Sambio
1353 : Pollando : Nowe Miasto Lubawskie ricevis urborajton
1376 : Papo Gregorio la 11-a forlasis Avignon
1431 : Dum militiro de la Ordeno de germanaj kavaliroj al Kujavio pola kamparana armeo decide venkis en la batalo de D?bki, apud Wyrzysk ( distrikto Pilski )
1438 : Alfonso la 5-a i?is re?o de Portugalio
1443 : Pollando : Koniecpol i?is urbo
1501 : Mikelan?elo komencis skulpti Davidon
1515 : Italio : Batalo de Marignano inter francoj kaj svisoj komenci?is apud Melegnano
1584 : Renesanca arkitekturo : Mona?ejo de El Escorial apud Madrido estis finkonstruita
1598 : Filipo la 3-a i?is re?o de Hispanio kaj Portugalio
1691 : Venko de pola armeo gvidata de la re?o Johano la 3-a Sobieski en batalo de Pererita apud Prut dum moldava militiro, kadre de pola-turka milito (1683-1699) - poloj transiris la riveron
1745 : Francisko la 1-a Stefano kun Maria Tereza de A?strio i?is geimperiestroj de la Sankta Romia Imperio
1759 : Sepjara milito : venko de brita armeo super la franca en Batalo de la Ebena?oj de Abrahamo proksime al Kebekurbo ( Nova Francio ) malgra? mortigaj vundoj de generalo James Wolfe
1788 : Konstitucia Kongreso indikis Nov-Jorkon provizora ?efurbo de Usono
1789 : Novjorko por unu jaro i?is ?efurbo de Usono
1791 : Re?o de Francio Ludoviko la 16-a subskribis novan konstitucion
1810 : En Bonaero Unua Nacia Asembleo kreis publikan bibliotekon , kiu alinomi?os Nacia Biblioteko de Argentino
1814 : Venko de usona armeo super la brita en batalo de Baltimore
1845 : Terpoma infekto unuafoje observata en Irlando - rezulte malbona rikolto ka?zas grandan malsategon
1847 : Meksika-usona milito : venko de usona armeo en batalo de ?apultepeko
1848 : Eksplodo enbatis ferstangon al la kranio de Phineas Gage , igante lin grava frua kazo de personeco?an?o devenanta de dama?ita cerbo
1848 : En Universitato de Lvovo ekfunkciis katedro de la ukraina lingvo
1849 : Nikolaj Gogol , post jara pilgrimado al la Sankta Lando , eklo?is en Moskvo
1850 : Brita astronomo John Russell Hind malkovris asteroidon Viktorio
1868 : Usona astronomo James Craig Watson malkovris asteroidon Klimeno
1880 : Pacifika Milito : ?ilia milit?ipo estis sinkigita de perua eksplodiga boato
1890 : Britoj establis fortika?on Salisbury, nun la ?efurbo de Zimbabvo - Harareo
1898 : Germanaj astronomoj Friedrich Karl Arnold Schwassmann kaj Max Wolf malkovris asteroidon Patricio
1899 : Brita geografo Halford John Mackinder kiel la unua grimpis Monton Kenja
Unua Mondmilito
- 1914 : Batalo de Aisne (maldekstra alfluanto de Uazo ) inter Germanio kaj Francio komenci?is
- 1918 : Usona prezidento Woodrow Wilson akceptis reprezentantojn de batalanta por sendependeco Pollando: Ignacy Paderewski kaj Roman Dmowski
1921 : Dua Pola Respubliko : unua registaro de Wincenty Witos falis
1922 : Greka-turka milito : post konkero de Izmir turkoj ka?zis grandan incendion de la urbo, kie bruli?is kristanaj kvartaloj
1923 : Miguel Primo de Rivera organizis sensangan pu?on en Hispanio - Diktaturo de Primo de Rivera komenci?is
1931 : Szilveszter Matuska , hungara teroristo, eksplodiginta viadukton kun fervojo mortiginte 22 homojn; oni false akuzis komunistojn kaj ekzekutis kelkajn el ili
1934 : Pollando anoncis al Ligo de Nacioj ke sen internacia kontrolo ?i rezignas pri kunlaboro pri la malgranda Versajla traktato (rajtoj de naciaj malplimultoj ), kiu ne devigis Germanion , neglektanta sufi?e grandan polan malplimulton
1935 : Esoterismo : en Vilno en privata revelacio Jesuo Kristo transdonis al mona?ino Faustyna Kowalska pre?on pri la dia mizerikordo
1938 : Prezidento de Pollando Ignacy Mo?cicki malfondis Sejmon kaj Senaton
Dua Mondmilito
- 1939 : 13-a tago de la germana-pola milito (pli da eventoj): pola Gerniko : rezulte de ordonita de Wolfram von Richthofen la eksperimenta bombado de Frampol , kies ununura celo estis pritakso de la efikeco de bombado en kampaj cirkonstancoj, forbrulis ne malpli ol 90% de konstrua?oj ? ofte citata kiel ekzemplo de senbaza teroro de la germana aviado ; soldatoj de Wehrmacht pafmortigis 152 civilulojn en 5 lokoj, en tio 13 judojn, kaj en vila?o de distrikto Kozienicki murdis 54 virojn; germana polico pafmortigis en Bydgoszcz ?. 100 polojn kaj en Serock 29 personojn; nokte de la 13-a/14-a de septembro en Zambrow germanoj murdis ?. 200 polajn militkaptitojn ? avera?e dum la germana invado ?iutage okazis 15 amasaj ekzekutoj ; polaj ta?mentoj rekonkeris Kałuszyn ; generalo Władysław Anders sukcese atakis germanojn en Mi?sk Mazowiecki , sed pro ilia supereco devus poste retiri?i; polaj ?ipetoj faris bara?on kun maraj minoj sude de Hel ; dum germana bombado de Stryj (nun en Lviva provinco ) polaj soldatoj retiri?is kaj la urbon okupis la Organiza?o de Ukrainaj Naciistoj kun lokaj ukrainoj (500-700 personoj) ? la poloj balda? revenis kaj venkis ilin dum kelktaga batalo; Ordnungspolizei alveturigis unuan polan pastron de Gniezno - diocezo al koncentrejo Dachau ; Gestapo en Opole anoncis likvidon de la pola malplimulto ; el malliberejo en Bresto estis liberigita kungvidanto de la Organiza?o de Ukrainaj Naciistoj Stepan Bandera , kondamnita al ?ismorta malliberigo pro partopreno en atenco kontra? pola ministro Bronisław Pieracki en 1934 (poste kreita de li Organiza?o de Ukrainaj Naciistoj helpis al germanoj en holoka?sto kaj organizis masakrojn de poloj en Volinio kaj Orienta Galicio); du polaj ?asaviadiloj "Ło?" devis surteri?i en Sovetunio ? la skipanojn mortigis NKVD kaj la flugma?inojn rigardis Stalin mem; Litovio rifuzis germanan proponon ataki Pollandon kaj okupi Vilnon ; trajno kun 75 tunoj da oro el rezervoj de Pola Banko transiris polan-rumanan landlimon en ?niaty? - la ?ar?o tra Konstanco , Istanbulo kaj Bejruto la 5-an de oktobro atingis francan Toulon
- 1940 : Germana okupado de Pollando : okupaciaj regopovoj fondis Statistikan Oficejon por ?enerala Gubernio ; Hans Frank subskribis dulingvan Disponon pri limigo de restado en ?G - jura bazo por kreo de judaj getoj ; Nord-Afrika kampanjo komenci?is: Itala Imperio atakis Egiption - itala 10-a Armeo ekatakis de Cirenaiko al Sidi Barrani ; Batalo de Anglio : germanaj bomboj detruis la Palacon Buckingham en Londono
- 1941 : Holoka?sto : en Brahi? apud Homel germanoj murdis ?. 300 judojn ; germana polico pafmortigis en Stary S?cz 20 judinojn ; en Londono "Polska Walcz?ca" (Batalanta Pollando) presas kelkajn versojn de eldonita en Varsovio " Antologio de la nuntempa poezio " ? sekvan tagon informis pri ?i aliaj pollingvaj gazetoj; nokte de la 13-a/14-a de septembro Bomba Korpuso de RAF atakis lini?ipojn en Brest
- 1942 : Germanaj ?endarmoj pafmortigis en Radogoszcz (vojevodio Tarnow ) 3 polojn pro ka?o de judo; Orienta Fronto : apud Novorossijsk trupoj de la 47-a Armeo stabiligis la defendon
- 1943 : Germana polico forveturigis de Varsovio al koncentrejo en A??vico 132 virojn; Gestapo pafmortigis en Zemborzyn 5-personan familion; Pola Rezistomovado : ta?mento de Popola Gvardio haltigis en Głoskow du trajnojn kun greno kaj disdonis ?in; trupoj de Brjanska Fronto konkeris du stacidomojn en la urbo Brjansko
- 1944 : Ribelo de Varsovio (pli da eventoj): germanoj eksplodigis 4 pontojn super Vistulo ; en ribela malsanulejo vivbruli?is 60 personoj, la ceterajn vunditojn germanoj murdis; mortfalis studento Wojciech Mencel, poeto, kunredaktoro de revuo Sztuka i Narod (Arto kaj Nacio) - dum la ribelo li estis komandanto de megafon -patrolo; nokte de la 13-a/14-a de septembro sovetaj aviadiloj super Mezurbo unuafoje ?etis nutra?on kaj armilojn por ribelantoj; ?isnunaj perdoj en Varsovio pritaksitaj al 200 mil mortigitoj kaj vunditoj, kaj 100 mil deportitoj internigitaj en Pruszkow ; Ru?a Armeo okupis apudvistulan Varsovian kvartalon Praga kaj konkeris Łom?a ? kutime tri tagojn poste NKVD -ta?mentoj per teroro altrudis la duan sangan sovetan okupadon de Pollando ; de Koncentrejo Ravensbruck Gestapo translokis 500 polinojn al alia en Buchenwald ; Royal Air Force bombadis Osnabrukon - la malnova urbo brulis; en koncentrejo Dachau estis murdita barata verkistino Noor Inayat Khan ; en rumana Banato hungaraj trupoj konkeris Arad
- 1945 : Kapitulaco de japanaj armeoj en Birmo kaj Nauro
1946 : En Krakovo estis ekzekutita germana militkrimulo Amon Goth
1950 : Miguel Itzigsohn malkovris la asteroidon Fanatiko
1956 : IBM lan?is unuan diskaparaton
1959 : Heinrich Lubke i?is prezidento de Federacia Respubliko Germanio
1960 : En Usono okazis unua simpozio pri bioniko
1968 : Albanio retiri?is de Varsovia Traktato
1970 : ?efaj Mondaj Maratonoj : unua Novjorka maratono okazis en Centra Parko de la urbo
1971 : ?ikanita de komunistoj pola piloto Eugeniusz Pieni??ek transiris landlimon pere de memkonstruita unupersona aviadilo "Kukułka" ( Kukolo ), kaj tra Slovakio kaj Hungario atingis Subotica en Jugoslavio , fine setli?is en Svedio - en 2005 la aviadilon li transdonis al Muzeo de la Pola Aviado en Krakovo
1975 : En Rijksmuseum furiozulo detruis la pentra?on de Rembranto La noktaj gardistoj
1979 : Bantustano Venda sendependi?is - revenis al Sud-Afriko en 1994
1980 : " Solidareco "
- ?tata Konsilio de Pola Popola Respubliko vo?donis pri maniero registri establi?antajn liberajn sindikatojn
- Dum kunsido de Landa Defend-Komitato oni decidis pri preparoj al militjuro
1981 : Landa Defend-Komitato informis plej superajn regopovojn de Pola Popola Respubliko pri preteco enkonduki militan staton dum 48 horoj depost la decido, kiu sekvis la 12-an de decembro 1981
1982 : Milita stato en Pollando : en malliberejo en Hrubieszow pli ol 100 kondamnitoj pro opozicia agado entreprenis fastostrikon , postulante statuson de politikaj enprizonigitoj
1982 : [Soveta-afgana milito : 105 vila?anoj el Podkvab-e ?ana estis vivbruligitaj de sovetaj soldatoj
1984 : ?imon Peres i?is duafoje ?efministro de Israelo
1985 : Premiero de komputila ludo Super Mario Fratoj , kiel la platforma videoludo lan?ita de Nintendo Entertainment System
1987 : Nuklea akcidento : 100 mil homoj estis minacitaj al joniga radiado en Goiania ( Brazilo ) - 7 mortis
1989 : En Ukrainio unuaj AIDS -pacientoj estis identigitaj - du junaj lo?antoj de Kievo
1993 : Jaser Arafat kaj Jic?ak Rabin subskribis en Va?ingtono interkonsenton pri fondo de planota Palestina A?tonomio , pli frue negocita en Oslo
1994 : Tuluzo : unua flugo de Airbus , la plej lar?korpa aviadilo
1999 : Moskvo : en bomba atenco kontra? lo?bloko pereis 119 personoj ? la a?toritatoj akuzis pri tio ?e?enajn islamistojn, la? opoziciaj medioj kaj ekz. Aleksandr Litvinenko por provoki la duan rusan-?e?enan militon , ?ar la unuan rusoj malgajnis , kaj prezidentigi Vladimir Putin , estron de specialaj servoj
2007 : Deklaracio pri la rajtoj de indi?enaj popoloj estis aprobita de la ?enerala Asembleo de Unui?intaj Nacioj
2008 : Nov-Delhio : 30 personoj pereis kaj 90 vundi?is en serio de 5 sinkronigitaj bombaj atencoj fare de islama terorismo sub gvido de Abdul Subhan Qureshi
2013 : 37 personoj pereis en incendio de psikiatria malsanulejo en vila?o Luka ( Novgoroda provinco , Rusio )
2015 : Dum postkuro de ?ihadistoj sur Libia Dezerto egiptaj sekurecaj fortoj erare pripafis konvojon kun meksikaj turistoj , mortigante 12 kaj vundante 10 personojn
2017 : Dum sesio de Internacia Olimpika Komitato en Limo oni anoncis Somerajn Olimpikojn en Parizo (2024) kaj en Los-An?eleso (2028)
Invado de Rusio en Ukrainion
- 2022 : 202-a tago de rusa agreso : Perdoj de Rusia armeo dum la da?ranta septembra kontra?ofensivo en ?ersona provinco estas 86 tankoj , 158 kirasitaj bataltransportiloj, 106 artileriaj sistemoj, 159 veturiloj kaj 46 aliaj unuoj ? oni malkovris 40 militkrimojn , en ?arkiva provinco rekonkerita Vov?ansk , miloj da rusiaj soldatoj trafis al ukraina mallibero, kune kun altrangaj oficiroj; pasinttage ?. 350 rusiaj soldatoj estis mortigitaj; fu?intaj el Izjum rusoj mortigis siajn vunditojn ? novaj faktoj pri rusia kruelco; en liberigita Balaklijo 40 ukrainoj estis torturataj; pasinttage 8 lokoj oriente transiris sub la ukrainan kontrolon ? ukrainaj trupoj atingis Oskol (alfluo de Donec ); rusiaj soldatoj forlasis Kreminna ; oni trovis, unuafoje paffalgitan, resta?ojn de irana senpilota aviadilo ; nokte rusoj pripafis kaj detruis lernejon kaj anta?lernejon en Lozova , kie frekventis 500 lernantoj kaj eduki?is 80 infanoj; Volodimir Zelenskij : ni reakiris pli ol 6 mil km² ? ?iutage sur reakirataj okupataj teriotorioj oni avera?e konstatas 200 militkrimojn
- Mondreago: Azerbaj?ano nokte per raketoj atakis Armenion ; jam 9 landoj, Pollando , Latvio , Litovio , Estonio , ?e?io , Slovakio , Danio , Belgio kaj Nederlando ?esis doni vizojn al rusiaj turistoj; Bulgario transdonos medicinajn paka?ojn por 35 mil ukrainaj soldatoj

Naski?oj [ redakti | redakti fonton ]

1087 : Johano la 2-a Komneno , imperiestro de la Bizanca Imperio (m. 1143 )
1475 : Cezaro Borgia , itala dungosoldatestro , eksterle?a filo de papo Aleksandro la 6-a (m. 1507 )
1506 : John Leland , angla poeto kaj antikva?isto (m. 1552 )
1520 : William Cecil , angla nobelo kaj politikisto (m. 1598 )
1581 : Ferenc Nagy Szabo , hungara tajlomajstro, memuaristo (m. 1658 )
1583 : Girolamo Frescobaldi , itala komponisto kaj orgenisto de baroko (m. 1643 )
1630 : Olof Rudbeck , sveda klerulo, humanisto , kuracisto, profesoro (m. 1702 )
1693 : Joseph Emanuel Fischer von Erlach , a?stra arkitekto (m. 1742 )
1797 : Sandor Aranyosrakosi Szekely , hungara unitariisma episkopo, verkisto (m. 1854 )
1814 : Nicolaas Beets , nederlanda verkisto (m. 1903 )
1819 : Clara Schumann , germana pianistino kaj komponistino (m. 1896 )
1830 : Marie von Ebner-Eschenbach , a?stra verkistino, enestanta en Austria antologio (m. 1916 )
1835 : Edward C. Hegeler , germana-usona entreprenisto kaj eldonisto (m. 1910 )
1838 : Diederich Volkmann , germana filologo kaj lernejestro (m. 1903 )
1846 : Friedrich Zange , germana pedagogo kaj teologo
1852 : Istvan Petelei , hungara verkisto, ?urnalisto (m. 1910 )
1854 : Napoleon Cybulski , pola fiziologo, malkovrinto de adrenalino , kunkreinto de endokrinologio , pioniro de elektroencefalografio (m. 1919 )
1857 : Michał Drzymała , pola kamparano , simbolo de la batalo pri poleco en la prusa aneksa?o de Pollando (m. 1937 )
1857 : Karoly Deme , hungara pedagogia verkisto kaj instruisto (m. 1926 )
1857 : Milton Hershey , usona ?okolada magnato (n. 1945 )
1860 : John Pershing , usona generalo (m. 1948 )
1868 : Otokar B?ezina , ?e?a poeto, pensisto , mistikulo, eseisto (m. 1929 )
1874 : Ern? Desbordes , hungara, rumania hungara politikisto, publicisto (m. 1939 )
1874 : Arnold Schonberg , a?stra-usona komponisto (m. 1951 )
1877 : Wilhelm Filchner , german-svisa esploristo de Pamiro , Tibeto kaj Antarkto (m. 1957 )
1880 : Zoltan Zsogon , hungara, rumania hungara poeto, verkisto (m. 1951 )
1881 : Ramon Grau San Martin , prezidento de Kubo (m. 1969 )
1883 : August Zaleski , pola politikisto, diplomato, prezidento de la pola ekzila registaro (m. 1972 )
1883 : Sergej Stepanovi? ?a?otin , rusia, soveta mikrobiologo kaj sociologo, anta?vidanto, esperantisto (m. 1973 )
1891 : Dezs? Burger , rumania hungara kemiisto, verkisto (m. 1944 )
1893 : Antono Llinas Bellvehi , hispana komercisto kaj esperantisto , SAT -ano (m. 1992 )
1894 : Laszlo Femes , hungara, rumania hungara dramisto, ?urnalisto (m. nekonata)
1894 : Katalin Pataky , hungara pentristino (m. 1946 )
1894 : Julian Tuwim , pola poeto, tradukisto de la rusa kaj franca poezio, satiristo , a?toro de porinfana literaturo , esperantisto (m. 1953 )
1897 : Arpad Kovacs , rumania hungara juristo (m. 1946 )
1899 : Corneliu Zelea Codreanu , rumana mistikulo kaj politikisto, iniciatinto kaj gvidanto de Fergvardio aganta en intermilita periodo , kontra?komunista kaj kontra?a al judoj kaj framasonismo , murdita (m. 1938 )
1899 : Georgo Peradze , kartvela-pola sciencisto, teologo kaj orientalisto , arkimandrito , ortodoksisma sanktulo , viktimo de A??vico (m. 1942 )
1904 : Richard Scheringer , germana soldato kaj politikisto (m. 1986 )
1912 : Jozsef Szamosi , hungara ?urnalisto, re?isoro ( 2010 )
1913 : Gy?z? Mateffy , rumania hungara pedagogo, publicisto (m. nekonata)
1914 : Leonard Feather , brita ?azmuzikisto (m. 1994 )
1916 : Geza Benedek , rumania hungara kuracisto (m. 2010 )
1918 : Dick Haymes , argentina kantisto de svingo kaj aktoro (m. 1980 )
1922 : Yma Sumac , perua-usona kantistino (soprano) kaj aktorino (m. 2008 )
1928 : Robert Indiana , usona artisto (m. 2018 )
1933 : Eginald Schlattner , germanlingva verkisto kaj pastoro el Rumanio
1937 : Don Bluth , usona re?isoro, videoluda dezajnisto
1941 : Oscar Arias , prezidento de Kostariko, Nobelpremiita pri paco
1941 : Zoltan Bogathy , rumania hungara psikologo
1942 : Judit Szabo , rumania hungara etnografino, muzeologino
1946 : Sławomir Petelicki , pola generalo, diplomato, komandanto de kontra?terorisma militista unuo GROM, murdita (m. 2012 )
1949 : Giorgio Silfer , itala lingvisto kaj verkisto, kunfondinto de LF-koop , Esperanta PEN-Centro , Kvinpetalo , " Literatura Foiro ", ?efiniciatinto de Esperanta Civito kaj kunlan?into de ra?mismo , kungvidanto de Kultura Centro Esperantista , edzo de Perla Martinelli
1950 : Włodzimierz Cimoszewicz , pola politikisto kaj juristo
1951 : Salva Kiir Mayardit , sud-sudana ribelgvidanto, ?efo de Liberiga Armeo de la Sudana Popolo , prezidento
1953 : Ludger Schmeink , germana esperantisto , ?efredaktoro de " Ruhr-Espero ", iniciatinto de translima partnereco inter esperantistoj de Essen kaj Nederlando , vikipediisto
1957 : Aleksandr ?ev?enko , sovetia, rusia in?eniero kaj ?urnalisto, partopreninto de Esperanto -kurso ?e Irina Gon?arova , kun sia edzino Elena kaj Dmitrij Perevalov , fondinta esperantistan eldonejon Impeto , kunredaktoro de Esperanto-?urnalo " Moskva gazeto ", Esperanto-vortaristo , tradukinto kaj eldoninto de la romano de Vladimir Varankin " Metropoliteno ", patro de Dima ?ev?enko (m. 2012 )
1960 : Bela Finta , rumania hungara matematikisto, docento
1964 : Rafał A. Ziemkiewicz , pola verkisto kaj ?urnalisto
1971 : Goran Ivani?evi? , kroata tenisisto
1973 : Martin Kocher , a?stra ministro kaj ekonomikisto
1982 : Soraya Arnelas , hispana kantistino
1984 : Annamaria Mathe . rumania hungara aktorino
1989 : Thomas Muller , germana futbalisto