| Prusio
|
Plena origina nomo:
Preußen
|
|
|
1525 ? 25-a de februaro 1947
|
|
|
|
|
|
| historia lando ?
suverena ?tato
|
Geografio
 Prusio (blua) inter 1871-1905
|
|
| ?efurbo
:
|
|
| Lo?antaro
|
Kvanto de lo?antoj:
|
41 915 040
|
|
|
|
| ?tat-strukturo
|
|
|
|
| Anta?aj ?tatoj:
|
Postsekvaj ?tatoj:
|
| Elstaraj historiaj eventoj
|
| Diplomatiaj Rilatoj
|
|
|
Prusio
, a?
Prusujo
,
germane
Preußen
,
latine
Borussia
,
Prussia
[prusija] a?
Prutenia
,
pole
Prusy
,
ruse
Пруссия
,
litove
Pr?sija
,
estis ?tato en norda
Meze?ropo
, ekzistanta inter
1525
kaj
1947
.
Komence Prusio estis duklando de la
dinastio
de
Hohencolernoj
, poste re?lando kaj lando en la
Germana Regno
. En
1947
la kontrolkonsilantaro de la kvar
aliancanoj
(kiuj venkis en la
Dua Mondmilito
) decidis malfondi Prusion kaj disdividi ?ian teritorion. Prusio do hodia? ne plu ekzistas. Restis nur ?ia historia kaj kultura hereda?o.
Prusio en 1905
- Vidu anka?:
Duklando Prusio
1525
: Ekesto de Prusio:
Albrecht von Brandenburg-Ansbach
, Alta Majstro de la
Germana Ordeno
transformis la religian ?taton de la
Germana Ordeno
al sekulara, protestanta
duklando Prusujo
sub fe?da rego pollanda, la? interkonsento kun
re?o
Sigismondo la 1-a de Pollando
. La duklando Prusio havis proksimume la teritorion de la posta provinco
Orienta Prusio
.
La okcidenta najbaro de Duklando Prusio a? "Duka Prusio" estis "
Re?a Prusio
", la posta provinco
Okcidenta Prusio
, amba? posteuloj de la iama historia regiono "Prusio". ("Re?a Prusio" estis ligita al la
pola re?o
kaj ne konfuzendas kun la posta
Re?lando Prusio
!) Ili amba? esti?is el la iama ?tato de
Ordeno de germanaj kavaliroj
, kaj estis forte germane dominitaj, kun minoritato pola kaj ka?uba. ?irka? 1525 amba? la Duka kaj la Re?a Prusio (escepte de
Varmio
) akceptis la
Reformacion
kaj i?is protestantaj.
- Vidu anka?:
Brandenburgio-Prusio
1618
: Prusion akiris la
margrafoj
de Brandenburgio, bran?o de la familio
Hohencolernoj
. En milito inter Svedio kaj Pollando, Prusio ?an?is lojalecon de Pollando al Svedio kaj denove al Pollando. En la
traktato de Wehlau
1657
la pola re?o
Johano la 2-a Kazimiro
cedis la suverenecon super Prusio al la
princo-elektisto
margrafo
Frederiko Vilhelmo
. La hohencolerna poseda?o en la periodo inter
1608
kaj
1701
nomatas
Brandenburgio-Prusio
, ankora? du disaj landoj regataj en
persona unio
.
- Vidu anka?:
Re?lando Prusio
- Ne konfuzu kun:
Re?a Prusio
1701
:
Duko
Frederiko la 3-a kronis kaj nomis sin
Frederiko la 1-a
,
re?o
en
Prusio. Lia Prusio ampleksis nun la teritoriojn de la ?istiamaj
margraflando Brandenburgio
kaj duklando (nun re?lando) Prusio kaj kelkaj pli malgrandaj poseda?oj. Formale la titolon
re?o
li rajtis uzi nur en tiu (orienta) parto de la lando, kiu ne apartenis al
Sankta Romia Imperio
; en la okcidenta parto, ene de la imperio li ne estis re?o, nur margrafo kaj
princo-elektisto
. Tamen ne-oficiale oni ekuzis la nomon "Prusio" jam por la tuta teritorio.
Frederiko 2-a
Precipe dum la regado de re?o
Frederiko 2-a
(reg. 1740-1786) kaj pro liaj militoj la teritorio de Prusio esence pligrandi?is.
1772
: Dum la
Dispartigoj de Pollando-Litovio
, Prusio akiris
Re?an Prusion
, kiu tiam fari?is
prusia provinco
kun la nomo "
Okcidenta Prusio
". La iama Duka Prusio eknomi?is "
Orienta Prusio
". Frederiko la 2-a nun regis la tutan iaman regionon "Prusio" kaj rajtis nomi sin "re?o de Prusio" - anta? tio nur "re?o
en
Prusio". Per la novaj landakiroj la du anta?e disaj landopartoj nun estis interkonektitaj.
1807
-
1815
: Dum la
Napoleonaj militoj
Prusio foje gajnis, foje perdis teritoriojn, sed fine ?e la
Viena Kongreso
sukcesis akiri la grandajn kaj estonte (pro trovo de karbo) tre gravajn provincojn
Rejnlando
kaj
Vestfalio
.
1867
-
1871
: Kverelante kun
A?strio-Hungario
pri la ?efa rango en Germanio, Prusio en la
prusia-a?stria milito
venkis kaj fondis
Nordgermanan Federacion
en 1867. En 1871, post la
francia-prusia milito
, Prusio fari?is la ?efa potenco en la nova
Germana Regno
.
- Vidu anka?:
Respubliko Prusio
Fari?inte respubliko en 1918, Prusio dum la
Vajmara Respubliko
estis la demokratia fortika?o de la respubliko. En 1932 la regna registaro senpotencigis la prusan registaron, ?ar ?i en balotoj ne ricevis parlamentan plimulton. Reganto fari?is regna komisaro, tiel estis anka? en la epoko de
nacisocialismo
. En 1947 la
aliancanoj
Britio, Francio, Sovetunio kaj Usono, asertante ke el Prusio devenis la "germana militismo", dissolvis Prusion.
Vidpunktoj pri Prusio kaj restoj nuntempaj
[
redakti
|
redakti fonton
]
Prusio estis taksata longan tempon kiel tre militisma. Alia sterotipo estis
klerismo
, interalie pro
Frederiko la 2-a
, kiu ekzemple aboliciis torturon de la jura sistemo. Amba? stereotipoj estas tre unuflankecaj, kaj militismo kaj klerismo trovi?is anka? en aliaj landoj de E?ropo.
Plia stereotipo pri Prusio estas ordemo kaj akurateco, tiel ke
agi pruse
estas ankora? nuntempe pozitiva esprimo ?e multaj germanoj. La
prusa ?tatoficisto
estas tiu kiu traktas ?iujn civitanojn same, sen rigardo al la persono (sen taksi ties socian statuson).
Malgra? la dissolvi?o en 1947, restas spuroj de la prusa hereda?o kultura en Germanio. Berlino estis ?efurbo de Prusio kaj tiel fari?is ?efurbo germana. La simbolo de la germana armeo estas la
fera kruco
de Prusio el la militoj kontra?
Napoleono
. En la blazono de la lando
Saksio-Anhalto
ankora? trovi?as la prusa aglo. La
Fonda?o Prusia Kultura Poseda?o
kunigas unu el la plej grandaj kaj universalaj kolektoj de la mondo.
?iuj estis el la
dinastio
Hohencolernoj
.