Гэтая назва мае некальк? сэнса?. Кал? вас ц?кавяць ?ншыя сэнсы, глядз?це таксама Прырода (неадназначнасьць) .

Прыро?да ? арган?чны й неарган?чны матэрыяльны сьвет, Сусьвет , ва ?сёй сукупнасьц? й сувязях ягоных форма?, зья?ляецца аб’ектам чалавечай дзейнасьц? й пазнаньня, асно?ны аб’ект вывучэньня навук? , уключаючы тое, што было створана дзейнасьцю чалавека . Менав?та ? так?м, шырок?м разуменьн? прырода вывучаецца прыродазна?ствам , то бок сукупнасьцю навук пра свет, як?я ставяць перад сабой мэту адкрыцьця закона? прыроды. У гэты шырок? панятак таксама ?ваходз?ць больш вузк?, то бок навакольнае асяродзьдзе ? геаф?зычным , геах?м?чным , кл?матычным ? б?яляг?чным вымярэньн?.

У розных ужываньнях слова ≪прырода≫ часьцяком спасылаецца на геалёг?ю й дз?кую прыроду. Прырода можа став?цца да ус?х б?яляг?чных царства? , а ? некаторых выпадках да працэса?, зьвязаных з неадуша?лёным? прадметам?, напрыклад, як яны ?снуюць ? зьмяняюцца бяз узьдзеяньня на ?х, як то надвор’е й геалёг?я Зямл? , а таксама да матэры? й энэрг?? , зь як?х гэтыя рэчы складаюцца. Тэрм?н часьцяком разумеецца як ≪натуральнае асяродзьдзе≫, або сукупнасьць пустэльня? , дз?к?х жывёла?, камянё?, лесу , пляжа?, ? ? цэлым тых рэча?, як?я не был? ?стотна зьменены умяшаньнем чалавека, або як?я захо?ваюцца нягледзячы на ?мяшаньне чалавека. Напрыклад, прамысловыя аб’екты й чалавечае ?заемадзеяньне як прав?ла, не разглядаецца як частка прыроды, кал? не квал?ф?куецца як, напрыклад, ≪чалавечая прырода≫ або ≪уся прырода≫. Гэта традыцыйная канцэпцыя натуральных рэча?, якая праводз?ць розьн?цу пам?ж натуральным ? штучным, пры як?м штучнае разумеецца як тое, што было створана сьвядомасьцю чалавека ц? ягоным розумам. У залежнасьц? ад канкрэтнага кантэксту, тэрм?н ≪прыродны≫ можа таксама адрозьн?ваць рэчы ад ненатуральнага, звышнатуральнага або сынтэтычнага паходжаньня.

Зямля [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Зямля

Зямля ёсьць ??адз?най плянэтай , якая мае жыцьцё, ? ейныя прыродныя асабл?васьц? зья?ляюцца прадметам мног?х сфэра? навуковых дасьледаваньня?. У Сонечнай сыстэме гэта трэцяя плянэта, бл?жэйшая да Сонца ; самая вял?кая плянэта зямной групы й пятая паводле вел?чын? ? цэлым. Найбольш характэрным? для яе кл?матычным? асабл?васьцям? зья?ляюцца два вял?к?я палярныя рэг?ёны, дзьве адносна вузк?я ?мераныя зоны й шырок? экватарыяльны трап?чны й субтрап?чны рэг?ён ^[1] . Колькасьць ападка? залежыць ад месца знаходжаньня на паверхн? й вар’?руецца ад некальк?х мэтра? вады ? год да менш м?л?мэтру. 71% паверхн? Зямл? пакрыты салёна-водным? ак?янам? . Астатняя частка складаецца з кантынэнта? ? астраво?, большасьць зь як?х заселеныя ? Па?ночным па?шар’?.

Зямля разьв?валася дзякуючы геаляг?чным ? б?яляг?чным працэсам, як?я пак?нул? сьляды першапачатковых умова?. Зьнешняя паверхня падзеленая на некальк? паступова м?груючых тэктан?чных пл?та? . Унутры плянэта складаецца з то?стага плясту манты? й жалезнага ядра, якое стварае магн?тнае поле . Ядро складаецца зь цьвёрдага ?нутранага начыньня й зьнешняй вадкай абалонк?. Канвэкты?ны рух у ядры генэруе электрычныя ток?, як?я апасродкава ствараюць геамагн?тнае поле.

Атмасфэрныя ?мовы ?стотна зьмян?л?ся ад першапачатковых умова? праз ная?насьць форма? жыцьця ^[2] , як?я стварыл? экаляг?чны балянс, як?, у сваю чаргу, стаб?л?зава? паверхневыя ?мовы. Не зважаючы на ??шырок?я рэг?янальныя ваганьн? кл?мату ? залежнасьц? ад шыраты й ?ншых геаграф?чных фактара?, сярэдн? кл?мат у сусьветным маштабе давол? стаб?льны ^[3] , а ваганьн? сярэдняй тэмпэратуры г?старычна зраб?л? сур’ёзны ?плы? на экаляг?чны балянс ? фактычную геаграф?ю Зямл? ^{[4] [5]} .

Атмасфэра й кл?мат [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Атмасфэра Зямл?

Атмасфэра Зямл? ёсьць ключавым фактарам ??падтрыманьня экасыстэмы . Тонк? пляст газа?, як? ах?нае Зямлю, трымаецца на месцы грав?тацыяй . Паветра ? асно?ным складецца з азоту , тлену , вадзяной пары, са значна меншым? колькасьцям? вугляк?слага газу , аргону й ?ншых элемэнта?. Атмасфэрны ц?ск нязменна зьн?жаецца зь зьмяненьнем вышын?. Азонавы пляст гуляе важную ролю ? зьмяншэньн? колькасьц? ультраф?ялетавага выпраменьваньня , якое дасягае паверхн? Зямл?. Пакольк? ДНК арган?зма? лёгка пашкоджваецца ультраф?ялетам, гэта служыць як абарона жыцьця на паверхн?. Атмасфэра таксама затрымл?вае цяпло ? начны час, тым самым зьн?жаючы дзённыя перапады тэмпэратуры.

Зямное надвор’е мае месца амаль выключна ? н?жняй частцы атмасфэры й служыць канвэкты?най сыстэмай для пераразмеркаваньня цяпла ^[6] . Ак?ян?чныя плын? зья?ляюцца яшчэ адным важны фактарам ??вызначэньня кл?мату, асабл?ва падводная тэрмагал?навая цыркуляцыя , якая разьмярко?вае цеплавую энэрг?ю з экватарыяльных ак?яна? у палярныя рэг?ёны. Гэтыя плын? дапамагаюць зьменшыць розьн?цу тэмпэратуры пам?ж з?мой ? летам ва ?мераных зонах. Акрамя таго, без пераразьмеркаваньня цеплавой энэрг?? ак?ян?чным? цячэньням? й атмасфэрай, троп?к? был? б значна гарачыя, а палярныя рэг?ёны значна халаднейшыя.

Надвор’е можа ?плываць як карысна, гэтак ? мець шкоднае ?зьдзеяньне. Экстрэмальныя ?мовы надвор’я, як то тарнада , ураганы й цыклёны, могуць вызваляць вял?кую колькасьць энэрг?? на сва?м шляху, наносячы значныя разбурэньн? вын?кам чалавечае працы. Паверхневая расьл?ннасьць склалася прыстасава?шыся да сэзонных зьмяненьня? надвор’я, ? ??рэзк?я зьмены, як?я до?жацца ?сяго некальк? гадо?, могуць раб?ць драматычны ?плы? як на расьл?ннасьць, гэтак ? на жывёла?, як?я залежаць ад росту расьл?ннасьц? й с?лкуюцца ёй.

Кл?мат ёсьць сукупнасьцю до?гатэрм?новых тэндэнцыя? надвор’я. Вядома, што на кл?мат уплываюць розныя фактары, уключаючы ак?ян?чныя плын?, паверхневыя альбэда , парн?ковыя газы , зьмены сонечнай асьвятляльнасьц? й зьмены арб?ты Зямл?. Зыходзячы з г?старычных зап?са?, Зямля, як вядома, перажывала рэзк?я кл?матычныя зьмены ? м?нулым, у тым л?ку ? ледав?ковы пэрыяд . Кл?мат рэг?ёну залежыць ад шэрагу фактара?, асабл?ва шыраты. Шыротная паласа паверхн? з падобным? кл?матычным? прыкметам? ?тварае кл?матычны рэг?ён. ?снуе шэраг так?х рэг?ёна?, пачынаючы ад трап?чнага кл?мату на экватары да палярнага кл?мату ? па?ночным ? па?днёвым ускрайках. На надвор’е таксама ?плываюць сэзоны, як?я ?зьн?каюць у вын?ку нах?лу вос? Зямл? адносна ейнае арб?тальнае плоскасьц?. Так?м чынам, у любы момант лета й з?мы адна частка Зямл? непасрэдна падвяргаецца большаму ?зьдзеяньню сонечных прамянё?. Гэтае ?зьдзеяньне чаргуецца праз тое, што Зямля абарачаецца па арб?це. У любы момант часу, незалежна ад сэзону, па?ночнае й па?днёвае па?шар’? маюць супрацьлеглы час году, як то, кал? ? Беларус? з?мовы пэрыяд, ва ?ругва?, як?я месьц?цца ? па?днёвым па?шар’?, у гэты час наз?раецца летн? пэрыяд.

Надвор’е ёсьць давол? хаатычнай сыстэмай, якая лёгка зьмяняецца невял?к?м? зьменам? навакольнага асяродзьдзя, таму дакладнае прагназаваньне надвор’я абмежаванае тольк? некальк?м? дням? ^[7] . У цэлым па ?с?м сьвеце адбываюцца дзьве рэчы, як то тэмпэратура ? сярэдн?м падвышаецца, а рэг?янальны кл?мат зьведвае прыкметныя зьмены ^[8] .

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Сусьветны фонд дз?кай прыроды   (рас.) .
• ≪Натуральна≫ . Радыё-шо? пра прыроду  (фр.) .