Tabiat
?
odamning
paydo bo?lgunicha ham, odam ishtiroki bilan ham mavjud borliq. Umuman ? bu dunyo, odam, koinot; mikromakromegadunyolar; jonsiz va jonli borliq. Tor ma?noda ? tabiat fanlari o?rganadigan obyekt. Tabiat odamga, jamiyatga bog?liq bo?lmagan qonuniyatga bo?ysunadi. Odam tabiatning bir qismi. Odam tabiat qonunlarini o?zgartira olmaydi, faqat qonunlardan foydalanib, tabiat elementlarini, qismlarini o?zlashtirishi mumkin. Tabiat tushunchasi insoniyat jamiyati yashashi tabiiy sharoitlarining majmui sifatida ham qaraladi. Inson yashashi uchun mehnat qiladi, mehnat (mas., dehqonchilik, qurilish, sanoat), miya faoliyati va boshqa esa tabiatning ba?zi jihatlarini o?zgartiradi. Odam tomonidan, ya?ni ijtimoiy mehnat jarayonida yaratiladigan moddiy boyliklar shartli ravishda ?ikkinchi tabiat“ deyiladi. Masalan, vodoroddan urangacha bo?lgan 92 ta kimyoviy element tabiiydir, undan keyingi kashf etilganlari sun?iydir. Barcha sun?iy sintetik kimyoviy birikmalar, odam yaratayotgan atom va yadro energiyalari ?ikkinchi tabiat“ga kiradi.
Tabiat atamasi keng ma?noda
fizik
,
material
olamni
bildiradi. Kundalik turmushda ?tabiat“ so?zi ostida
odam
ta?siri ostida ko?p bo?lmagan
atrof-muhit
va undagi
hayot
(
yovvoyi tabiat
) nazarda tutiladi. Birinchi holda tabiatni umuman
fan
, ikkinchi holda esa
tabiatshunoslik
o?rganadi. Bunda tabiat
subatomdan
galaktik
miqyoslarga bo?lib ko?riladi.
Odamning tabiatga munosabati tarixda o?zgarib va rivojlanib bordi. Antik falsafada tabiatga stixiyali kuchlar (
Demokrit
), ideal dunyoning in?ikosi (
Platon
), uyg?un jarayon (
Pifagor
), mukammallik (
Aristotel
) deb qaralgan. Diniy ta?limotlarda tabiat ruhiy ibtidoning moddiy gavdalanishi deb xisoblangan va xudo tabiatdan yuqori turadi deb tushunilgan.
Uyg?onish davrida
tabiatga hamma tabiiy uyg?unlik va mukammallikning yuzaga chiqishi sifatida karaldi. Yangi davrda tabiatga bo?lgan munosabat tabiatning ilmiy o?rganish ob?yektiga aylanishida katta rol o?ynadi.
Tabiat ob?yekti fazo va vaqtda mavjud modda,
materiyadir
. Ular cheksiz ma?lum narsalarning (elementar zarralar, antizarralar, qum, tosh, tuproq, suv, havo, jonsiz va jonli mavjudot, planetalar, yulduzlar, galaktikalar va boshqa samoviy jismlar, fizik maydonlar) majmuidan iboratdir. Bir vaqtlar (fanning so?nggi ma?lumotlari bo?yicha bundan 20 milliard yil avval) bu jismlar boshqa ko?rinishda bo?lgan. Bo?lajak milliard yillarda u yana o?zgarib boradi. Tabiat odamning, jamiyatning vatani. Odamning hayoti tabiatning, biosferaning uyg?un sharoitiga bog?liq. Bu sharoit salbiy tomonga o?zgartirilsa, odamning normal yashashiga putur yetkaziladi, ekologik muammolar paydo bo?ladi. Ilmiy-texnika yutuqlaridan noto?g?ri foydalanish ? biosferaning buzilishiga olib keladi. Binobarin tabiatni puxta bilib, undan samarali foydalanish, unga to?g?ri va oqilona munosabatda bo?lish lozim (qarang
Tabiatni muhofaza qilish
). Insonning tabiatga bunday munosabatda bo?lishida fan asosiy omil bo?lib kelmoqda. Yer va koinotda insonning faoliyati faollashmoqda. Koinotning uzoquzoq joylari (mas., metagalaktikalari)da, t yuz berayotgan hodisalarni kengroq va chuqurroq bilish tabiat haqidagi tasavvurlarni kengaytiradi. Omonulpa Fayzullayev.vatanimiz musaffo bo?lsin