Mileniji : ? | 2. milenij  | ?

Vijekovi : ? | 19. vijek | 20. vijek  | 21. vijek  | ?

Decenije : ? | 1950-e | 1960-e | 1970-e | 1980-e  | 1990-e  | 2000-te  | 2010-e  | ?

Godine : 1980. | 1981. | 1982. | 1983. | 1984. | 1985. | 1986. | 1987. | 1988. | 1989.

1980te su decenija koja je po?ela 1. januara 1980. godine, a zavr?ila 31. decembra 1989. godine.

Ovaj period je obilje?en velikim socijalnim, ekonomskim, privrednim promjenama u svijetu. Usljed ekonomske liberalizacije tr?i?ta razvijenih zemalja multinacionalne korporacije svoje proizvodne pogone sele u zemlje kao ?to su Tajland , Meksiko , Ju?na Koreja , Kina i Tajvan . Japan i Zapadna Njema?ka bilje?e najve?i ekonomski rast.

Zemlje u razvoju diljem svijeta suo?avaju se sa privrednim i socijalnim pote?ko?ama ?to je bila posljedica du?ni?ke krize 1980. , nakon toga mnoge zemlje uzimaju zajmove od MMF -a i Svjetske banke . Etiopija se u periodu od 1984. do 1985. susre?e sa velikom gladi usljed korumpirane vladavine Mengistua Hailea Mariama , u svijetu se organiziraju brojne humanitarne akcije, kao ?to je bio i humanitarni koncert Live Aid .

Televizija postaje sve popularnija u zemljama Tre?eg svijeta , broj televizora se udvostru?uje tokom dekade sa 561 milion TV prijemnika u 1980. godine, preko 910 miliona u 1987. pa do milijardu u 1989. godini. ^[1]

Pove?ava se nezadovoljstvo građana, a samim tim i nasilje na Bliskom istoku uklju?uju?i Iransko-ira?ki rat , Sovjetsko-afganistanski rat , Libanski rat 1982. , Rat za Nagorno-Karabah , Prva intifada .

Uprkos tome ?to je Hladni rat dosegao vrhunac napetosti u po?etku 1980tih godina, krajem dekade rat se bli?io kraju. ^[2] U zemljama Isto?nog bloka raste nezadovoljstvo i nacionalizam kod naroda ?to zajedno sa eknomskom recesijom dovodi do politi?kih reformi koje je predvodio Mihail Gorba?ov . Dolazi do prevrata i demonstracija protiv komunisti?kih re?ima u Mađarskoj , zatim protesti na Tiananmenskom trgu 1989. , dolazi do Bar?unaste revolucije u ?ehoslova?koj , dolazi do zbacivanja Nicolae Ceau?escua u Rumuniji .

U osamdesetim dolazi do razvoja interneta po?ev?i sa File Transfer Protocolom . Do kraja osamdesetih bilo je oko 1,1 milion korisnika interneta (od toga 86 % u SAD -u).

Politika i ratovi [ uredi | uredi izvor ]

Teroristi?ki napadi [ uredi | uredi izvor ]

Najistaknutiji teroristi?ki napadi ove decenije:

• Genocid u El Mozoteu kojeg su 11. decembra 1981. u Salvadoru po?inile vojne snage Salvadora protiv komunisti?kih pobunjenika.
• Teroristi?ki napad na aerodromima u Be?u i Rimu 27. decembra 1985. koje je po?inila grupa militanata lojalnih Abu Nidalu potpomognutim od strane vlade Libije protiv izraelske El Al avionske kompanije.
• Eksplozije vojnih baza u Bejrutu 1983. koje su tokom Libanonskog građanskog rata izazvale dvije kamionske bombe pritom ubiv?i 299 ameri?kih i francuskih vojnika. Za teroristi?ki napad odgovornost je preuzela Organizacija islamskog d?ihada.
• Neredi protiv Sika 1984. u Indiji koje su izvodili hinduisti?ki militanti protiv Sika nakon ubistva premijerke Indire Gandhi . Oko hiljadu ljudi je poginula, a oko deset hiljada Sika je raseljeno.
• Let 182 Air Indije je oboren 23. juna 1985. od strane siko-kanadskih militanata.
• 21. decembra 1988. je oboren Pan Am -ov let 103, te je avion pao kod sela Lockerbie u ?kotskoj na putu od Londona do New Yorka . Tokom ovog teroristi?kog napada je poginulo svih 243 putnika, 16 ?lanova posade i 11 ljudi koji su se nalazili na tlu.

Ratovi [ uredi | uredi izvor ]

Spisak va?nijih ratova i sukoba koji su obilje?ili ovu deceniju:

• Hladni rat (1945-1991)
• Sovjetsko-afganistanski rat (1979-1989) - rat između sovjeta , socijalisti?ke vlasti Afganistana i pobunjenika, odnosno mud?ahedina koji su bili potpomognuti od strane SAD -a, Pakistana i drugih zemalja.
• Invazija Grenade (1983)- ameri?ka invazija Grenade ?iji je povod bio vojni udar revolucionarne vlade. Nakon invazije dolazi do promjene vlasti Grenade, ali i do brojnih kritika na ra?un tzv. ameri?kog imperijalizma, umje?anost Kube u sukob.
• Salvadorski građanski rat (1979-1992)- vrhunac rata je bio 1980 . godine, rat je odnio ukupno oko 70.000 ?ivota.
• Folklandski rat (1982) - rat između Argentine i Velike Britanije za kontrolu nad Falklandskim otocima. Rat je po?eo nakon ?to je argentinska vojska izvela invaziju oto?ja, smatraju?i ih svojom teritorijom. Rat je trajao od 2. aprila do 14. juna 1982.
• Arapsko-izraelski sukob (1948-danas)
  • Libanski građanski rat (1975-1990) - tokom ove decenije Liban je zahvatio građanski rat između muslimanskih i kr??anskih frakcija.
  • Libanski rat 1982. (1982-1985) - izraelska invazija ju?nog Libana kako bi iz njega istjerali PLO
• Operacija Drvena noga (1985) - izraelski zra?ni napad na sjedi?te PLO -a u Hammam Chottu, u Tunisu koji se desio 1. oktobra 1985.
• Iransko-ira?ki rat (1980-1990) - rat između Iraka i Irana koji se vodio gotovo cijelu deceniju, a ogromne gubitke su pretrpjele obje strane.
• Unutra?nji sukob u Peruu (1980-danas) - pobuna komunisti?ke MRTA protiv vlade Perua .
• Drugi sudanski građanski rat (1983-2005) - oru?ani sukob između sjevernog ve?inski muslimanskog Sudana i ju?nog ve?inski nemuslimanskog dijela.
• Ju?noafri?ki pograni?ni rat (1966-1990) - tokom ove decenije najzna?ajnija bitka ovog rata je bila bitka kod Cuito Cuanavalea koja se odvijala od septembra 1987. do marta 1988. godine između Angole , eksepedicijskih snaga Kube s jedne strane i JAR -a i UNITA -e s druge strane koji su izgubili bitku, ova bitka predstavlja najve?u bitku na afri?kom kontinentu nakon Drugog svjetskog rata
• Prva Intifada (1987-1993) - palestinska pobuna protiv Izraela koja je ?esto nazivana kao "Rat kamenja" jer su demostranti ?esto upotrebljavali kamenje protiv izraelske vojske.
• Rat za Nagorno-Karabah (1988-1994) - rat između Armenije i Azerbejd?ana koji je trajao sljede?ih ?est godina.

Vojni udari i revolucija [ uredi | uredi izvor ]

• Vojni udar u Surinamu 25. februara 1980.
• Nigerija je pretrpjela vi?e vojnih udara u periodu od 1983. do 1985.
• Sitiveni Rabuka je pokrenuo dva vojna udara na Fid?iju 1987. , nakon ?ega Fid?i postaje republika.
• Antibirokratska revolucija predstavlja niz protesta u svim ve?im gradovima SR Srbije od 1986. do 1989. godine. Osnovna karakteristika ovih demonstracija je bila zahtjev za ukidanje statusa autonomije Kosova i Vojvodine , te pojava mr?nje između Srba i kosovskih Albanaca . Najistaknutija li?nost ovih demonstracija je bio Slobodan Milo?evi? koji je kasnije postao predsjednik Srbije.
• Rumunska revolucija 1989. godine predstavlja pobunu rumunskog naroda protiv komunizma, rezultat je bio pad komunizma i egzekucija predsjednika Nicolae Ceau?escua i njegove supruge Elene.

Nuklearne prijetnje [ uredi | uredi izvor ]

• Operacija Opera (1981) - izraelski zra?ni napad na ira?ki nuklearni reaktor Osirak. Razlog tome je predstavljala potencijalna nuklearna prijetnja Iraka Izraelu , reaktor je uspje?no uni?ten, ali je napad osudila Međunarodna zajednica .

Dekolonizacija i nezavisnosti [ uredi | uredi izvor ]

• Kanada je dobila slu?benu nezavisnost od Ujedinjenog Kraljevstva usvajanjem novog ustava 17. aprila 1982. kojeg je odobrila potpisivanjem kraljica Elizabeta II . Ovaj je ?in prekinuo svaki vid politi?ke zavisnosti Kanade od UK , iako je Elizabeta II ostala kraljica Kanade.
• Australija dobiva potpunu nezavisnost od Ujedinjenog Kraljevstva 1986.
• Novi Zeland je dobio potpunu nezavisnot od Ujedinjenog Kraljevstva 1986.
• Nezavisnost je dobio Vanuatu 1980. od Ujedinjenog Kraljevstva i Francuske , Kiribati od zajedni?ke ameri?ko-britanske vlade 1981. i Palau od SAD -a i 1986.
• Zimbabve postaje nezavisan od slu?bene kolonijalne vlasti Ujedinjenog Kraljevstva 1980.
• Nezavisnost je također stekla Antigva i Barbuda i Belize 1981. , Sveti Kristofor i Nevis 1983. i Brunej u jugoisto?noj Aziji 1984.

Politi?ka de?avanja [ uredi | uredi izvor ]

Sjeverna i Ju?na Amerika

• Ronald Reagan je izabran za ameri?kog predsjednika 1980. Reagan je vodio ?vrstu politiku protiv ?irenja komunizma i ja?anje vojnih snaga koje bi umanjili uticaj Sovjetskog saveza .
• Reaganova admninistracija je ubrzala rat protiv droge koja je postala veliki problem u svijetu tokom osamdesetih godina, naro?ito kokain koji je bio sve u?estalija pojava kod slavnih i bogatih, ali i mladih osoba.
• 1980 . kuliminiraju politi?ki nemiri u kanadskoj provinciji Quebec zbog brojnih razlika između ve?inskog frankofonskog i manjinskog anglofonskog stanovni?tva, kao i zbog prava frankofonskog stanovni?tva u dr?avi u kojoj se prete?no govori engleskim jezikom. Nakon nemira provincijska vlast saziva referendum za nezavisnost od ostatka Kanade, referendum je zavr?io neuspjehom (rezultat je bio 59.56 % protiv i 40.44 % za).

Evropa

• Evropska zajednica je pro?irena za tri nove ?lanice Gr?ku 1981. , ?paniju i Portugal 1986.
• 1983. godine Bettino Craxi je postao prvi prosocijalisti?ki orijentiran premijer Italije , bio je na vlasti do 1987. , nakon ?ega ?e biti poznat po skandalu u kojem je bio upleten u mre?u mita i korupcije.
• Zna?ajne reforme su se dogodile u zemljama tada?njeg Var?avskog pakta gdje je sve vi?e raslo nezadovoljstvo i negodovanje prema komunisti?kom re?imu. Ove reforme su uklju?ivale liberalizaciju tr?i?ta, pove?anje indvidualnih sloboda. Slom komuniznma u isto?noj Evropi je protekao relativno mirno, izuzev u Rumuniji gdje je do?lo do oru?anih sukoba, ?to je rezultiralo revolucijom i na kraju smr?u predsjednika Nicolae Ceau?escua .
• U Jugoslaviji nakon smrti njenog predsjednika Josipa Broza Tito , dolazi do politi?kih reformi sistema, ali i do pojave nacionalizma i međuetni?ke netrpeljivosti, naro?ito nakon 1986. Memorandumom Srpske akademije nauka i umjetnosti , kasnije pojavom Slobodana Milo?evi?a , nemira na Kosovu , ?to je rezultiralo pobjedom nacionalisti?kih stranaka na prvim vi?etrana?kim izborima.
• Dalje su bile prisutne demonstracije i neredi u Sjevernoj Irskoj .
• Mihail Gorba?ov je postao predsjednik SSSR -a 1985. , te je pokrenuo niz velikih reformi liberalizacije i pove?avanje sloboda u SSSR -u, smanjenja arsenala nuklearnog oru?ja u dogovoru sa SAD -om, te okon?avanju Hladnog rata .
• Kraj decenije je obilje?io pad Berlinskog zida , nakon ?ega je uslijedilo ujedinjenje Njema?ke .
• Margaret Thatcher je bila prva ?ena premijer neke zapadne zemlje, ostala je upam?ena po brojnim ekonomskim reformama u Velikoj Britaniji kao ?to je privatizacija industrije, regulacija tr?i?ta dionicama, ali i kao ?estoki protivnik komunizma, zbog ?ega je dobila nadimak "?eli?na Lady".

Azija

• Ju?nokorejski predsjednik i diktator Chun Doo-hwan je do?ao na vlast 1980. i bio je predsjednik sve do 1987. Bio je odgovoran za masakr u Gwangjuu , koji se desio nakon demonstracija u maju 1980. Tokom osamdesetih odnosi dviju Koreja pokazali su mali znak pobolj?anja. Nakon njega na vlast dolazi prvi demokratski izabran predsjednik Roh Tae-woo , ?iji je međunarodni ugled naglo porastao nakon Olimpijskih igara 1988. Roh je vodio politiku normalizacije odnosa sa Kinom i Sovjetskim Savezom , ali se suo?avao sa ljevi?arskim studentskim grupama koje su tra?ile ujedinjenje sa Sjeverom i povla?enje ameri?kih vojnika iz zemlje.
• Na Filipinima nakon 20 godina vladavine sa vlasti 1986. je si?ao predsjednik Ferdinand Marcos , a zamijenila ga je Corazon Aquino .

Katastrofe [ uredi | uredi izvor ]

Prirodne katastrofe [ uredi | uredi izvor ]

• Erupcija vulkana Mount St. Helens u ameri?koj saveznoj dr?avi Washington 18. maja 1980 , kada je poginulo 57 ljudi.
• 17. oktobra 1989. desio se zemljotres kod mjesta Loma Prieta, kada je 65 osoba poginulo, a hiljadu ih je ranjeno uz velike ?tete na infrastrukturi, uklju?uju?i autoputeve, ceste, objekte (ukupno 13 milijardi ameri?kih dolara ?tete).
• Uragan Allen ( 1980 ), uragan Alicia ( 1983 ), Gilbert ( 1988 ), Joan ( 1988. )

Neprirodne katastrofe [ uredi | uredi izvor ]

• Pad Dan-Air-ovog leta 1008 25. aprila 1980. kod Tanarife, Kanarska ostrva . Svih 146 putnika je poginulo.
• 19. augusta 1980. zapalio se avion leta Saudia 163 nedugo nakon polijetanja s aerodroma u Rijadu , avio se brzo vratio na aerodrom, ali evakuacija putnika nije obavljena, te je poginuo 301 putnik.
• 9 jula 1982. Pan Am -ov avion leta broj 759 je prisilno sletio zbog vjetra kada je poginulo 153 putnika.
• 1. decembra 1983. sovjetski borbeni avion je oborio avion Korean Air Lines let 007 u kojem je bilo 269 putnika, od kojih nije niko pre?ivio.
• 3. decembra 1984. desila se nesre?a u Bhopalu , Indija kada je do?lo do curenja hemikalija iz fabrike pesticida, prema podacima nevladinih organizacija od dana nesre?e, do danas je umrlo oko 25 000 ljudi.
• 2. augusta 1985. pao je avion Delta Air Lines leta 191 kod međunarodnog aerodroma Dallas/Fort Worth u Teksasu kada je poginulo 137 putnika, a 27 pre?ivjelo.
• Japan Airlines let 123 sa ukupno 524 putnika pao je 12. augusta 1985. na letu od Tokija do Osake kada je poginulo 520 putnika. Ovo je bila najmasovnija zrakoplovna nesre?a ikada.
• 12 novembra 1985. Arrow Air let 1285 je pao nekoliko sekundi nakon uzlijetanja kod Gandera, Newfoundland i Labrador . Svih 256 putnika je poginulo, od kojih su mnogi ili ameri?ki vojnici koji su se vra?ali ku?i nakon du?nosti.
• 28. januara 1986. raspao se NASA -in Space Shuttle Challenger se raspao 73 sekunde nakon uzlijetanja, svi ?lanovi posade su poginuli, to je bila prva nesre?a NASA Space Shuttlea .
• 26. aprila 1986. desila se ?ernobilska katastrofa koja je nastupila nakon eksplozije nuklearnog reaktora. Nakon eksplozije do?lo je do ?irenja radijacije po cijeloj Evropi . Prilikom nesre?e poginulo je 47 ljudi, veliki broj ih se ozra?io, a oko 300.000 ih je raseljeno.
• 31. augusta 1986. Aeromexico let 498 se sudario u zraku sa malim avionom Piper PA-28 Cherokee iznad mjesta Cerritos u ameri?koj saveznoj dr?avi Kaliforniji . Istog dana sovjetski putni?ki brod SS Admiral Nakhimov je potonuo nakon sudara s transportnim brodom Petar Vasev u Crnom moru kada je poginulo 423 ljudi.
• 9. maja 1987. nakon otkazivanja motora do?lo je do pada LOT leta 5055 kada je poginulo svih 153 putnika i ?lanova posade.
• 16. augusta 1987. Northwest Airlines let 255 se sru?io u Detroitu kada je poginulo 156 osoba.
• 28. novembra 1987. je do?lo do po?ara na South African Airways letu 295, na kraju ?ega do?lo do pada aviona u Indijski okean kada je poginulo 159 ljudi.
• 20. decembra 1987. filipinski putni?ki trajekt MV Dona Paz je izgorio i potonuo nakon sudara s tankerom. Prema procijenama je poginulo oko 4.000 ljudi, ?to se smatra najve?om pomorskom nesre?om.
• 3. jula 1988. Iran Air let 655 je oboren od strane ameri?ke raketne krstarice USS Vincennes iznad Hormu?kog tjesnaca kada je poginulo svih 290 putnika i ?lanova posade.
• 24. marta 1989. nasukao se tanker Exxon Valdez na greben u aljaskom zaljevu Princ William kada je do?lo do izljevanja od 260.000 do 750.000 barela sirove nafte. Iako ovo nije bila najve?a ekolo?ka katastrofa ovog karaktera ona je ipak dovela do velikih posljedica koje se osje?aju i danas.
• 19. jula 1989. United Airlines let 232 nakon kvara motora je bio prisiljen sletjeti kod Sioux Cityija, Iowa . Od 296 putnika i ?lanova posade poginulo je 111 osoba.

Atentati i ubistva [ uredi | uredi izvor ]

• 12. aprila 1980. ubijen je William R. Tolbert, mlađi , predsjednik Liberije tokom vojnog udara, njegova smrt ozna?ava kraj vladavine ameri?kih Liberijaca u zemlji.
• Muzi?ar i biv?i ?lan grupe The Beatles John Lennon ubijen je u atentatu u New Yorku 8. decembra 1980.
• 30. marta 1981. desio se poku?aj atentata na ameri?kog predsjednika Ronalda Reagana .
• U maju 1981. desio se poku?aj atentata na Papu Ivana Pavla II na Trgu svetog Petra. Atentator je bio Tur?in Mehmet Ali A?ca , koji je potom osuđen na do?ivotnu robiju, ali je pu?ten i amnestiran 2000. godine. Nakon atentata se sumnjalo da je atentator bio agent SSSR -a ili Bugarske zbog papinog anti-komunisti?kog stava, ali njegov motiv je ostao nerazja?njen.
• Egipatski predsjednik Anwar El-Sadat ubijen je tokom vojne parade u Kairu 6. oktobra 1981.
• Vođa filipinske opozicije Benigno Aquino, mlađi ubijen je u Manili 21. augusta 1983.
• 19. oktobra 1983. Maurice Bishop , predsjednik Grenade streljan je od strane vojne hunte PRA.
• Ameri?ki kantautor i muzi?ar Marvin Gaye ubijen je 1. aprila 1984. godine u porodi?noj ku?i od strane svog oca.
• Indijska premijerka Indira Gandhi ubijena je u atentatu 31. oktobra 1984. od strane vlastitog tjelohranitelja koji je bio Sik, nakon ?to je ugu?ena pobuna Sika.
• 1984. desio se poku?aj atentata na britansku premijerku Margaret Thatcher i pripadnike Konzervativne stranke od strane IRA -e.
• 28. februara 1986. ubijen je ?vedski premijer Olof Palme , ubica nikad nije identificiran.
• 15. oktobra 1987. predsjednik Burkine Faso , Thomas Sankara , ubijen je tokom dr?avnog udara ?iji je vođa bio njegov biv?i kolega Blaise Compaore .

Tehnologija [ uredi | uredi izvor ]

Elektronika i ra?unari [ uredi | uredi izvor ]

Arkadne videoigra zauzimaju sve ve?u popularnost, a njihov vrhunac je bio 1982. godine, nakon ?ega niz faktora kao ?to su lo?a kvaliteta i uspon ku?nih ra?unara dovode do njihovog pada. U naredne tri godine arkadne videoigre su gotovo nestale s tr?i?ta SAD -a. U drugoj polovini 1980tih dolazi do ponvnog uspona arkadnih video igara zahvaljuju?i japanskom Nintendou koji razvija poznatu igra?u konzolu Nintendo Entertainment System sa poznatim Mariom kao videoigrom.

Tokom ove decenije ku?ni ra?unari su do?ivjeli svoju ekspanziju. IBMPC iz 1981. je postao dominantan ra?unar za profesionalne korisnike. Commodore je razvio najpopularnije ra?unare na 8-bitnoj i 16-bitnoj osnovi. MSX je bio standardni ra?unar u Japanu . Apple je ukinuo svoje modele Apple II i Apple Lisa i uveo prvi Macinotsh ra?unar 1984. , radilo se o prvom komercijalnom ku?nom ra?unaru s grafi?kim korisni?kim interfejsom i mi?om.

• 
  IBM 5150
• 
  Commodore 64 , smatra se da je prodano oko 17 miliona primjeraka od 1982. do 1994.
• 
  Nintendo Entertainment System konzola.

Walkman i kasetofon kaseta? (Boombox), predstavljeni u kasnim sedamtesetim, postali su veoma popularni i ostavili dubok uticaj na muzi?ku industriju i kulturu mladih. Zna?ajan uticaj su ostavili videorekorderi i videoteke nakon ?to je VHS pobijedio konkurentski Betamax standard. Osim toga kompanije elektroni?ke industrije su razvile kompaktne, jeftine sintisajzere , zajedno sa Musical Instrument Digital Interface ( MIDI ) dovelo je do zna?ajnog razvoja i unaprijeđenja muzi?kih instrumenata.

Televizija visoke rezolucije (HDTV) kao analogna pa i digitalna razvijena je u 1980tim, ali ?iroko rasprostranjena je bila tek 2000tih.

• 
  Walkman WM-D6C Pro (1984)
• 
  "Kaseta?"
• 
  VHS je pobijedio konkurentski Betamax standard.
• 
  Sintisajzer Yamaha DX7

Istra?ivanje svemira [ uredi | uredi izvor ]

Amerikanci su u 1980tim nastavili svoja interplanetarna istra?ivanja. Nakon preleta Jupitera 1979. , obavljeno je slijetanje na Saturn 1980-1981. Voyager 2 je dosegao do Urana 1986. Amerikanci nisu vr?ili nova slijetanja na Mars u 1980tim, a Viking sonda koja je tamo sletjela 1975. zavr?ila je svoje istra?ivanje 1982. Sovjeti su pokrenuli dva programa za slijetanje na Mars, ali nijedan nije uspio.

Nakon pauze od pet godina Amerikanci su nastavili sa slanjem ljudske posade u svemir, pa je lansiran Space shuttle "Columbia" u aprilu 1981. , kasnije su izvr?ena jo? tri leta u svemir. 28. januara 1986. do?lo je do eksplozije Space shuttle "Challenger" , s pogobijom svih sedam astronauta. Incident je rezultirao s dvije i pol godine prekida programa Space Shuttle, koji je nastavljen 1988. lansiranjem orbitera Discovery u misiji STS-26.

Sovjeti su nastavili uspje?no sa svojim misijama, svemirsku stanicu Salyut 6 koja je uspostavljena 1977. zamijenio je Salyt 7 1982. Sovjeti su 1986. instalirali svemirsku stanicu Mir . Zadnji od sovjetski svemirski projekata je bio svemirski brod Buran , koji je samo jednom poletio u svemir 1988. godine bez posade, njegov program je otkazan 1993.

Automobili [ uredi | uredi izvor ]

Tokom ove decenije automobili su mijenjali dizajn, postajali sve manji i u?inkovitiji. 1983. godine Ford je uveo novu revolucionarnu ideju u autoindustriji pod nazivom "Aero". Cilj ideje je bio da se smanji visina automobila , da automobil dobije aerodinami?an oblik kako se ne bi ometalo strujanje zraka, a samim tim smanjio njegov otpor. Jedan od prvih takvih automobila je bio Ford Thunderbird .

Dok je ameri?ka autoindustrija bilje?ila pad nakon velike ekonomske krize, japanska autoindustrija je bilje?ila porast proizvodnje i prodaje. Japanci su bili konkurentni evropskim i ameri?kim proizvođa?ima zahvaljuju?i znatno ni?oj cijeni, kako bi izbjegli pla?anje carina za uvoz, odlu?ili su se na proizvodnju u SAD -u. Znatan prodor na ameri?ko tr?i?te imao je Zastavin Yugo kojih je tamo prodano oko 141.511 komada. Yugo je bio jako malen i jeftin automobil, ali je postao predmetom ?ale.

Tokom osamdesetih ekspanziju ostvaruje njema?ki Volkswagen sa svojim modelima putni?kih vozila Golf , Jetta , poseban biljeg i simbol ove decenije je predstavljao sportski model Scirocco . Porsche je predstavio svoj novi model 959.

Francuski Renault je tokom ove decenije imao znatne gubitke, deficit 1984. godine je iznosio 12,5 milijardi franaka. Rukovodstvo firme se odlu?ilo na restrukturiranje, otpu?tanje velikog broja uposlenika i rezanje tro?kova.

Svojevrstan simbol automobilizma na ameri?kom tr?i?tu predstavljao je DeLorean DMC-12 kojeg je dizajnirao John DeLorean iz Sjeverne Irske . DMC-12 je bio jedini model automobila kojeg je proizvodila firma DeLorean Motor Company. Ovaj automobil je imao prednja vrata u obliku galebovih krila, a karoserija je bila izrađena od nehrđaju?eg ?elika, ostao je upam?en po ulozi u filmu Povratak u budu?nost .

• 
  DeLorean DMC-12
• 
  Volkswagen Scirocco
• 
  Citroen BX

Ekonomija [ uredi | uredi izvor ]

• Po?etak osamdesetih je bio obilje?en te?kom ekonomskom recesijom.
• Vrhunac inflacije u SAD -u je bio u aprilu 1980. kada je ona iznosila 14.76 %, kasnije je pala na najni?u razinu od 1.10 % u decembru 1986. , da bi se na kraju decenije vratila na 4.65 %. ^[3]
• Međunarodna du?ni?ka kriza je zahvatila zemlje u razvoju koje su se oslanjale na pomo? Međunarodnog momentarnog fonda .
• O?ivljavanje neoliberalne ekonomije u razvijenim zemljama, prvenstveno u SAD -u i Velikoj Britaniji uklju?uju?i smanjenu dr?avnu intervenciju u privredne procese, ni?u stopu poreza i deregulaciju tr?i?ta dionicama je dovelo do privrednog uspona do kraja 1980tih.
• Meksiko je zahvatila du?ni?ka kriza s po?etkom 1982. , da bi se stanje pogor?alo 1985. , nakon ?ega su uslijedile brojne ostavke politi?ara. Vlast na predsjedni?kim izborima 1988. je dobio Carlos Salinas de Gortari za kojeg su se vezale brojne optu?be za prijevaru bira?a, mito, korupciju i druge zloupotrebe.
• Usljed ekonomske krize Jugoslaviju je zahvatila inflacija koja je 1984. iznosila 53 %, a inostrani dug je iznosio 20.804 milijardi ameri?kih dolara . Mjere protiv recesije su uklju?ivale restrikciju uvoza, redukciju elektri?ne energije i drugim mjerama ?tednje.
• U SSSR -u je done?en jedanaesti petogodi?nji plan koji je pokrenut 1981. usljed perioda privredne stagnacije koji je po?eo u kasnim 1970tim. Plan je gotovo do?ivio neuspjeh, jer ve?ina ciljeva nije ostvarena. Uz uspon Mihaila Gorba?ova do?lo je do restrukturiranja sovjetske ekonomije.
• Pod vodstvom Deng Xiaopinga Kina je krenula s velikim reformama 1980. , otvaranjem prema zapadnom tr?i?tu i omogu?ivanju zapadnom investiranju na doma?em tr?i?tu. Krajem 1980tih dolazi do sukoba između komunisti?ke partije i studenata ?to je rezultiralo Prosvjedima na Tiananmenskom trgu 1989.
• U Poljskoj pokret Solidarnost 1980. je tra?io liberalizaciju tr?i?ta i demokratiju.

Dru?tvo [ uredi | uredi izvor ]

1980te su predstavljale doba velikog rasta broja stanovnika, nadma?iv?i ?ak 1970te i 1990te. Porast broja stanovnika je bio posebno brz u afri?kim, bliskoisto?nim zemljama i zemljama Ju?ne Azije gdje je stopa prirodnog prirasta bila ve?a od 4 %.

Muzika [ uredi | uredi izvor ]

U SAD -u MTV postaje sve popularniji zahvaljuju?i spotovima popularnih pjeva?a i tako je po?eo imati sve ve?i uticaj na muzi?ku industriju. Veliku popularnost i profit po?eli su ostvarivati pop muzi?ara kao ?to su Madonna , Michael Jackson , Whitney Houston , Duran Duran . Novi val i Synthpop su postali prisutniji kod mnogih ameri?kih i britanskih umjetnika, te postaje sve popularniji vid muzike, naro?ito tokom po?etka i sredine decenije. Dolazi do velike podjele muzike, razvijaju se novi ?anrovi kao ?to su house, rap, gap, rap metal.

Michael Jackson je definitivno postao simbol osamdesetih, njegov styling uklju?uju?i njegove ko?ne jakne, rukavice, Moonwalk ples su se ?esto imitirali. Jacksonov album iz 1982. Thriller je postao najprodavaniji album svih vremena, procjenjuje se da je prodan između 65 i 110 miliona primjeraka diljem svijeta.

Hard Rock , Heavy metal , Glam metal su postali dominantni ?anrovi muzike tokom decenije zahvaljuju?i bendovima kao ?to su Motley Crue , Hanoi Rocks , Guns N' Roses , Metallica , Bon Jovi , Iron Maiden , Def Leppard , Poison . Svoju popularnost su zadr?ali i bendovi iz 1970tih godina kao ?to su AC/DC , Ozzy Osbourne , Queen , Kiss , Van Halen i drugi.

Do 1989. godine hip-hop scena je evoluirala, te se ova decenija smatra zlatnim doba sastava kao ?to su Beastie Boys , Public Enemy , Run-D.M.C. , Grandmaster Flash , the Furious Five , Boogie Down Productions , N.W.A , LL Cool J , De La Soul , A Tribe Called Quest , EPMD , Eric B. & Rakim , Ice-T , DJ Jazzy Jeff & The Fresh Prince , 2 Live Crew , Tone L?c , Biz Markie , the Jungle Brothers , The Sugar Hill Gang i drugih.

Techno stil muzike je nastao u Detroitu ( Michigan , SAD ) sredinom 1980-ih, pod uticajem elektro i fank muzike , kao i novog talasa . Tehno se prvo pu?tao u afroameri?kim diskotekama, latino i gay zajednicama, a u Evropu dolazi 1987.

Na doma?oj muzi?koj sceni predstavnici novog vala bili su Zabranjeno pu?enje , Plavi Orkestar , Crvena jabuka , Azra , Elektri?ni orgazam , Prljavo kazali?te i drugi. Također su bili popularni i rock sastavi kao ?to su Bijelo dugme , Atomsko skloni?te , Riblja ?orba , Bajaga i instruktori , Bombaj ?tampa i drugi.

Nekoliko poznatih muzi?ara ovog doba je umrlo neprirodnom smr?u. Bon Scott je umro 19. februara 1980. usljed akutnog trovanja alkoholom. John Lennon je ubijen u atentatu 8. decembra 1980. u New Yorku . Tim Hardin je umro od posljedica predoziranja heroinom 29. decembra 1980. Bob Marley je umro od raka ko?e 11. maja 1981. Marvina Gayea je ubio njegov otac 1. aprila 1984. u Los Angelesu dan prije njegovog 45. rođendana. Cliff Burton , basista grupe Metallica poginuo je u saobra?ajnoj nesre?i 27. septembra 1986.

1985. su odr?ana dva velika koncerta pod nazivom Live Aid s ciljem pomo?i gladnim ljudima u Etiopiji.

• 
  Phil Collins
• 
  Depeche Mode
• 
  Duran Duran
• 
  Eurythmics
• 
  Falco
• 
  Whitney Houston
• 
  Michael Jackson
• 
  George Michael
• 
  Prince
• 
  U2

Film [ uredi | uredi izvor ]

Filmovi koji su osvojili Oscara su bili: Obi?ni ljudi (1980), Vatrene ko?ije (1981), Gandhi (1982), Vrijeme nje?nosti (1983), Amadeus (1984), Moja Afrika (1985), Vod smrti (1986), Posljednji kineski car (1987), Ki?ni ?ovjek (1988), Voze?i gospođicu Daisy (1989), Batman (1989). Najuspje?nijim filmovima ove decenije smatraju se: E.T. , Zvjezdani ratovi VI: Povratak Jedija , Zvjezdani ratovi V: Imperija uzvra?a udarac , Indiana Jones i posljednji kri?arski rat , Batman , Ki?ni ?ovjek , Otima?i izgubljenog kov?ega , Povratak u budu?nost , Ko je smjestio zeki Rogeru , Top Gun , Indiana Jones i ukleti hram , Povratak u budu?nost 2 , Krokodil Dundee , Fatalna atrakcija , Policajac s Beverly Hillsa .

Najpoznatiji re?iseri 1980tih su zasigurno bili Steven Spielberg , zatim John Hughes sa filmovima Klasa (film) , Ljepotica u rozom , ?esnaest svije?a , itd. Tinejd?erske komedije su iznjedrile nekoliko glumaca kao ?to su Emilio Estevez , Anthony Michael Hall , Nicolas Cage , Sean Penn , Forest Whitaker , Andrew McCarthy . Neki filmovi kao ?to su O zadnjoj no?i , Bill & Ted's Excellent Adventure , Prljavi ples , Flashdance , Footloose , Razjareni bik , Vatra svetog Ilije su bili po?etak karijere danas poznatih glumaca kao ?to su Demi Moore , Joe Pesci , Keanu Reeves , Kevin Bacon , Rob Lowe i Patrick Swayze .

Horor filmovi su također bili zapa?eni tokom ove decenije, a među najpopularnijim su bili Petak 13. , Dje?ija igra i drugi. Također bili su znatno popularni akcijski filmovi kao ?to su Policajac s Beverly Hillsa , Umri mu?ki , Smrtonosno oru?je i Rambo , ali i nau?no-fantasti?ni filmovi uklju?uju?i Terminator i Predator . Ovi filmovi bili su obilje?eni ulogama glumaca kao ?to su Arnold Schwarzenegger , Bruce Willis , Eddie Murphy , Mel Gibson i Sylvester Stallone .

Na doma?oj filmskoj sceni ostala su zapa?ena filmska ostvarenja kao ?to su Sje?a? li se Dolly Bell? , Otac na slu?benom putu , Ovo malo du?e , ?ikina dinastija , Maratonci tr?e po?asni krug , S.P.U.K. (sre?a pojedinca - uspjeh kolektiva) , Sokol ga nije volio , dok su najponzatiji glumci bili Branko đuri? , Bogdan Dikli? , Bata ?ivojinovi? , Gidra Bojanovi? , Danko Lju?tina , Fabijan ?ovagovi? , Ivo Gregurevi? .

Televizija [ uredi | uredi izvor ]

Ameri?ka televizija MTV po?inje sa radom 1981. godine i ostavlja velik uticaj na muzi?ku industriju i popularnu kulturu sve do danas.

Neke od najpoznatiji televizijskih serija koje su prikazivane tokom osamdesetih godina bile su: ALF , The A-team , Love Boat , Lou Grant , The Incredible Hulk , Diff'rent Strokes Dinastija , The Dukes of Hazzard , Dallas , Knight Rider , St. Elsewhere , MacGyver , Magnum, P.I. , Poroci Miamija , The Jeffersons , Ubistvo, napisala je , 227 , Matlock , Zvjezdane staze: Nova generacija , No?ni sud , Pod istim krovom , Roseanne , Puna ku?a , Zlatne djevojke , Cheers , Porodi?ne veze , Seinfeld , Married... with Children , Simpsoni , Crna Guja , Moonlighting .

Na doma?oj televizijskoj sceni popularne su bile TV serije: Bolji ?ivot , Top lista nadrealista , Velo misto , Vru? vetar , Doktorica na selu , Kamiond?ije opet voze , Sivi dom , Smogovci , Tale , U registraturi .

Tokom osamdesetih dolazi do pojave kablovske televizije, do polovine decenije 70 % ameri?ke populacije je imalo kablovsku televiziju, a posebno su se proslavili HBO i Showtime .

U 1980tim znatnu popularnost osvojili su animirani filmovi i serije kao ?to su: ?trumpfovi , Voltron , Transformersi , Inspektor Gadget , Muppet Babies , Nind?a kornja?e , DuckTales , Garfield i prijatelji .

Sport [ uredi | uredi izvor ]

• 1980. Zapadna Njema?ka je osvojla kup UEFA u Italiji .
• XXII olimpijske igre koje su odr?ane u Moskvi 1982. godine su bile bojkotovane od strane SAD -a i 64 druge zemlje kao znak protesta na Sovjetsku invaziju Afganistana .
• Zimske olimpijske igre 1980. su ostale zapam?ene po ?udu na ledu u kojem je mlada reprezentacija SAD -a u hokeju pobijedila tim tada?njeg SSSR -a.
• XXIII olimpijske igre koje su odr?ane u Los Angelesu 1984. su bile bojkotovane od strane SSSR -a i ve?ine komunisti?kih zemalja ( Jugoslavija , Rumunija i Kina su u?estvovale na olimpijskim igrama) kao znak odmazde za bojkot olimpijskih igara u Moskvi 1980.
• Svjetsko prvenstvo u ko?arci 1982. je bilo odr?ano u Kolumbiji , prvo mjesto je osvojila reprezentacija SSSR -a, drugoplasirani je bio SAD , a bronzu je osvojila Jugoslavija .
• 1982. Italija je po tre?i put postala svjetski prvak u nogometu na Svjetskom prvenstvu u nogometu 1982. u ?paniji.
• 1984. Francuska se okitila titulom europskog nogometnog prvaka.
• 1984. odr?ane su XIV zimske olimpijske igre u Sarajevu , tako je Jugoslavija postala druga komunisti?ka zemlja doma?in olimpijskih igara, ove olimpijske igre nisu bile bojkotovane ni od strane zapadnih zemalja, ali isto tako ni od zemalja isto?nog bloka.
• Svjetsko prvenstvo u nogometu 1986. ?iji je doma?in bio Meksiko osvojila je reprezentacija Argentine .
• Svjetsko prvenstvo u ko?arci 1986. je bilo odr?ano u ?paniji kada je svjetski prvak postao SAD , srebro je osvojio SSSR , a bronzu biv?a Jugoslavija , a najboljim igra?em prvenstva postao je Dra?en Petrovi? .
• Reprezentacija Jamajke u bobu je osvojila pa?nju svijeta na XV zimskim olimpijskim igrama - Calgary 1988.
• XXIV olimpijske igre su odr?ane 1988. u Seulu , Ju?na Koreja. Igre su bile bojkotovane od strane Sjeverne Koreje i jo? 6 zemalja, ali su ujedno ostale upam?ene kao najposje?enije olimpijske igre kada je u?estvovalo 160 zemalja svijeta.
• Ameri?ki ko?arka? Michael Jordan je postao najpoznatiji igra? NBA lige i svijeta tokom osamdesetih godina.
• Mike Tyson je 26. novembra 1986. postao najmlađi boksa?ki prvak svijeta u te?koj kategoriji u 20. godini ?ivota.
• Holandija je na kupu UEFA u Zapadnoj Njema?koj osvojila titulu europskog prvaka.

Videoigre [ uredi | uredi izvor ]

Popularne videoigre ovog vremena su bile: Pac-Man , Super Mario Bros , The Legend Of Zelda , Metroid , Donkey Kong , Frogger , Digger , Tetris , Golden Axe i druge. Pac-Man je bila prva videoigra koja je postala ?iroko popularna, posebno među mlađim generacijama. Tr?i?tem video igara su suvereno vladale kompanije kao ?to su Nintendo , Capcom , Konami i Sega . Prva ra?unala s videoigrama su se pojavila 1982. godine kao ?to su Commodore 64 i Spectrum 64 . Nintendo je 1985. godine objavio svoju igra?u konzolu Nintendo Entertainment System , koja je zajedno u paketu sa videoigrom Super Mario Bros ostvarila veliki uspjeh. 1988. godine Sega je izdala svoju konzolu Sega Genesis . Nintendo je 1989. izdao na tr?i?te ru?nu igra?u konzolu poznatu pod nazivom Game Boy .

Moda [ uredi | uredi izvor ]

Po?etak decenije u modi je obilje?io nastavak odjevnih stilova iz kasnih 1970tih naro?ito stil Heavy metal .

Ovu deceniju su obilje?ile frizure s velikom i bujnom kosom, pa su bile popularne frizure kao ?to su: Cipal, Mohikanac, Rat rep i druge. ^[4]

Modni trendovi ovog doba su bili pilotske jakne, ko?ne hla?e, uske traperice, mini suknje, ko?ne jakne, Legwarmers, jeans, tajice, majice s grafikama i drugo. Va?an modni uticaj je ostavljala televizija, pa su mnogi htjeli u tom periodu izgledati kao glumci iz serije Dinastija ili iz serije Dallas . ^[5]

Dodatni trendovi su bili povezi za kosu, Ray-Ban Aviator sun?ane nao?ale (popularne u filmu Top Gun ), satovi Swatch , Seiko , zebraste narukvice, Rubikova kocka .

Reference [ uredi | uredi izvor ]