Б?зд? ?орша?ан орта
:
жан-жануарлар
мен
?с?мд?ктер
,
Жер
мен
Ай
,
К?н
мен алыста?ы ж?лдыздар ? осыларды? барлы?ы да
таби?ат
деген ау?ымды ??ымды б?лд?ред?.
Адам
- таби?атты? ажырамас б?л?г?. Сонды?тан хал?ымызда ≪
Жер-Ана
≫ деген ег?з ??ым ?алыптас?ан. Жерд? ?з Анасындай, Анасын К?ндей ?астерлеу Ата ?оста?ан салтымыз. ≪Жер шо?ты?ы - К?кшетау≫, ≪Жер жаннаты - Жет?су≫ деп, бабаларымыз ту?ан жерге, таби?ат?а деген ысты? махаббатын б?лд?рген.
Сонды?тан орман-то?айларды са?тап, ?орша?ан ортаны?, ?зен мен к?лдерд?? ластанбауына ерекше м?н берген.
- ≪Су ?шкен ??ды?ы?а т?к?рме≫
деп, жас ?рпа?ты? бойына таби?атты ?ор?ауды? т?рбиес?н с???рген.
Таби?атта ?зд?кс?з ?згер?стер болып жатады. Мысал?а,
жанартауды?
ат?ылауы , найза?айды? жар?ылы, суды? м?з?а айналуы сия?ты ??былыстар таби?атта?ы ?згер?стерд? келед?.
Аспан денелер?н?? ?оз?алысы, г?лдерд?? шешек атуы, а?ашты? жай?алып ?су?, ?зенн?? тасуы немесе к?лдерд?? тартылып суалуы - осыларды? барлы?ы да ?орша?ан ортада?ы ?згер?стер.
?лемде орын алатын сан алуан ?згер?стер таби?ат ??былыстары деп аталады.
Таби?ат ??былыстары б?р-б?р?мен ты?ыз байланысты. Оларды физика, астрономия,
география
,
геология
,
биология
,
химия
сия?ты ?ылымдар зерттейд?. ?р ?ылымны? таби?атты зерттеуде ?з ма?саты мен м?ндет? бар. Мысалы, физика нег?з?нен механикалы? ?оз?алысты, жылу, электр, жары? ??былыстарын зерттейд?. Физика ?ылымы зерттейт?н таби?ат ??былыстары
физикалы? ??былыстар
деп аталады.
Физика бас?а да жаратылыстану ?ылымдарымен ?зара ты?ыз байланыста болады. М?селен, географияда физика за?дарын ?зендерд?? ?алай а?атынын, желд?? ?алай пайда болатынын т?с?нд?ру ?ш?н ?олданады. Сол сия?ты биологияда физика за?дарын пайдаланып, хайуанаттарды? ?алай ?оз?алатынын ж?не к?ру м?шелер?н?? ?алай ж?мыс жасайтынын т?с?нд?ред?.
Сонды?тан физика за?дары мен ??былыстарын
инженерлер, конструкторлар, д?р?герлер, агрономдар, к?л?к ж?рг?зуш?лер
ж?не т.б. к?птеген мамандар о?ып пайдаланады.
Астрономия
?ылымы
физика
за?дарына с?йен?п, ба?ылайтын аспан денелер? мен ??былыстарыны? таби?атын т?с?нд?ред?. Оларды? ?асиеттер? мен к?р?н?с?н ??ындыру?а, ??былыстарды? себеп-салдарын ашу?а тырысады.
Мысалы, физика мен астрономия?а орта? ??былыстар - к?н мен т?нн?? ауысуын ж?не К?нн?? т?тылуын ?арастыратын болса?.
Жары? к?н мен ?ара??ы т?нн?? алма-кезек ауысуыны? себеб? Жерд?? ?з ос?н?? т???рег?нде ?зд?кс?з айналуы болып табылады.
Жер ?з ос?н б?р
т?ул?кте
(
24
са?атта) толы? б?р айналып шы?ады. Жерд?? айналуы барысында оны? К?н с?улес? т?скен бет? жары? болады да, ал ?арсы к?ле?ке бет?н т?н басады. С?йт?п к?н мен т?н ?нем? алмасып отырады.
Ертеде адамдар к?н мен т?нн?? алмасуын Жерд? т???ректеп К?нн?? айналуынан деп ?ате т?с?нд?рген. Шынды?ында, Жер б?р жылда (365 т?ул?кте) К?нд? б?р рет айналады. Жыл мезг?лдер?н?? ауысуы Жерд?? К?н т???рег?ндег? ?оз?алысына байланысты туындайды.
К?нн?? т?тылуы да таби?ат ??былыстарыны? б?р? болып табылады. Ал таби?атпен адам ?атар ??ым. Таби?атсыз адам, адамсыз таби?ат ?м?р с?ру? м?мк?н емес. Себеб? адам ?з керект?с?н, ?ажетт?с?н таби?аттан таби?и к?й?нде немесе ?нд?р?п алады. Адам таби?атты? б?р б?лшег? болып табылады. Таби?атты ?ор?ау, таби?атты са?тау болаша? жастар б?зд?? ?олда.
Та?ы ?ара?ыз