- ?i tiu artikolo temas pri la urbo. Por aliaj signifoj de la vorto vidu
Metropolo (apartigilo)
.
Metropolo
(el la
malnov-greka
:
μ?τηρ
'patrino' +
π?λι?
'urbo' = "patrina urbo [de kolonioj]") komence estis nomo de grekaj urboj (kiel urbo?tatoj) en sia rilato al siaj
kolonioj
, pli poste la nomo de ?efurbo rilate al la cetera lando. Nuntempe ?i plejofte signifas
urbegon
[1]
, a?
kunurbaro
, plejofte kun pli ol 500 mil lo?antoj en la urbo mem kaj miliono da lo?antoj en la
aglomera?o
.
[2]
. Oni kutime konsideras urbegon apartenanta al pli granda urba aglomera?o ne metropolo mem sed parto de metropolo. Metropolo kutime estas grava ekonomia, politika, kaj kultura centro de iu lando a? regiono kaj grava centra punkto por regionaj a? internaciaj trafiko kaj komunikado.
La?
Francisko Azorin
metropolo
estas
?efa ?efurbo de iu lando.
[3]
Li indikas
etimologion
el la greka
metropolis
, el
meter + polis
(patrina urbo) kaj de tie la latina
metropolis
. Kaj li aldonas la terminon
mondometropolo
.
[4]
Antikve oni donis la nomon "metropolo" al grava urbo a? urbo de kiu originis
kolonio
. Oni konsideras multajn grandajn urbojn fonditaj de antikvaj civilizacioj esti siatempaj metropoloj pro la grandeco de ilia lo?antaro kaj graveco: inter ?i tiuj estas
Aleksandrio
,
Angkor
,
Antio?io
,
Ateno
,
Babilono
,
Bejruto
,
Varanasio
,
Byblos
,
Cahokia
,
Kartago
,
Konstantinopolo
,
Korinto
,
Damasko
,
Dholavira
,
Efeso
,
Granda Zimbabvo
,
Harappa
,
Jerusalemo
,
Nankingo
,
Ninevo
,
Ma?u Pik?u
,
Mohen?o-daro
,
Romo
,
Side
,
Siracusa
,
Teno?titlano
,
Teoti?akano
,
Tikal
,
Tiro
, kaj
Ur
. Iuj el ?i tiuj antikaj metropoloj travivis ?is la moderna tempo kaj estas inter la plej malnovaj da?re prilo?antaj urboj de la mondo.
La vorto
metropolo
venas de la
malnov-greka
μητρ?πoλι?
("patrina urbo"), kiu estas la vorto per kiu la civitanoj de la kolonioj de antikva Grekio priparolis la urbojn de kiuj ili venis kaj kun kiuj ili retenis politikajn kaj kulturajn ligojn. La vorto uzis en post-klasika
latina lingvo
por nomi la ?efan urbon de provinco, la sidejo de registaro kaj, en eklezia terminologio, la sidejo a? diocezo de
metropolita episkopo
anta? kiu respondecas
sufraganaj episkopoj
. ?i-lasta uzado egaligas provincon kun diocezo.
En moderna uzado la vorto metropolo anka? uzi?as por
metropola regiono
, aro de apudaj kaj interkonektitaj
urboj
?irka? granda urba centro. ?i-sence "metropola" kutime signifas "rilatanta al la tuta metropolo" (kiel en "metropola administracio") a? "havanta la trajtojn de metropolo" (kiel en "metropola vivo", kontraste al "provinca" a? "kampara").
Mondurbo
estas urbo kiu havas rektan kaj klare senteblan efikon je monda vivo sociekonomie, kulture a? politike. La uzado de ?i tiu vorto pliofti?as danke al la kreskanta
tutmondi?o
, kio manifesti?as ?e monda financo,
komunikado
kaj
voja?ado
. Provon difini kaj kategoriigi mondurbojn la? financaj kriterioj faris la "Globalization and World Cities Study Group & Network (GaWC)", ?efe bazita ?e la
Universitato de Loughborough
en
Anglio
. La esploro klasigis urbojn la? ilia provizado de "progresintaj produktoservoj" (
angle
advanced producer services
) kiel
kontado
,
reklamado
,
financo
kaj
juro
. La Inventaro identigas tri nivelojn de mondurboj kaj plurajn subnivelojn. (
Vidu
Klasigon de mondurboj
).
Metropolo ne nepre estas mondurbo, kaj e? se ?i estas mondurbo ?i ne nepre havas altan rangon la? normoj de vivado, evoluo kaj infrastrukturoj.
Londono
eble estas la unua
mondurbo
kaj moderna metropolo de la mondo.
La? la
Kanada Instituto pri Statistiko
,
Censa Metropolo
estas urba regiono kun unu a? pliaj apudaj municipoj ?irka? granda urba kerno, kie la urba kerno havas almena? 100 mil lo?antojn.
[2]
Arkivigite je
2020-09-30 per la retarkivo
Wayback Machine
En
Barato
, la Censa Komisiono difinas metropolon kiel urbon kun pli ol 4 milionoj da lo?antoj.
[3]
Arkivigite je
2010-08-10 per la retarkivo
Wayback Machine
Mumbajo
,
Delhio
,
?enajo
,
Kolkato
,
Bangaloro
, kaj
Hajderabado
estas la ses urboj kiuj estas metropoloj la? tiu difino. Lo?antoj de ?i tiuj urboj anka? rajtas je pli alta impost-rabato pro domluo. La nombro rilatas nur al la urbo mem kaj ne al la aglomera?o. Lastatempe aldoni?is Bangaloro kaj Hajderabado al la barataj urboj oficiale metropoloj pro la granda evoluado de ?i tiuj urboj.
Oni konsideras diversajn aglomera?ojn en la Unui?inta Re?lando esti metropolaj regionoj, sed oni malofte uzas la vorton "metropolo" mem. Arkaike oni nomas
Londonon
"la Metropolo" (
angle
the Metropolis
), kvankam lastatempe la lo?antoj de
Bolton
uzas la nomon por priskribi sian urbon, kvankam iom moke.
En
Usono
korporacii?inta
regiono a? regionaro kun pli ol 50 mil lo?antoj devas havi
metropolan plan-instancon
por faciligi la realigon de grandaj infrastrukturaj projektoj kaj certigi financan planadon. Sekve, lo?antaro de 50.000+ homoj fari?is la usona normo por difinado de metropolo. Similan difinon uzas la
Usona Buroo de la Censo
, kiu difinas
metropolan statistikan regionon
kiel
at least one urbanized area of 50,000 or more inhabitants [almena? unu urba regiono kun almena? 50.000 lo?antoj]
.
La? la ?efa difino de metropolo donita supre de ?i tiu artikolo, inter ekzemploj de modernaj metropoloj estas la urboj en la sekva listo ordigita la? kontinentoj:
- ↑
"Unui?intaj Nacioj starigis sian propran klasifan sistemon:
granda urbo
(
angle
:
big city
) estas civito kun almena? 500 mil lo?antoj,
urbo
(
angle
:
city
) estas civito kun almena? 100 mil lo?antoj,
urba civito
(
angle
:
urban locality
) estas civito almena? 20 mil lo?antoj, kaj
kampara civito
(
angle
:
rural locality
) estas civito kun malpli ol 20 mil lo?antoj...", litovia magazino
Sociumas
(tradukis el la
angla
:
Kanadano
). Alirdato: 15-a de julio 2006.
- ↑
[1]
"Plena membro estas a? landa ?efurbo a? urbo kun pli ol miliono da lo?antoj", City Mayors: Metropolis World Congress (tradukis el la
angla
:
Kanadano
). Alirdato: 15-a de julio 2006.
- ↑
Francisko Azorin
, arkitekto,
Universala Terminologio de la Arkitekturo
(arkeologio, arto, konstruo k. metio), Presejo Chulilla y Angel, Madrido, 1932, pa?o 139.
- ↑
Azorin, samloke.