?inio
a?
?inujo
a?
?inujo
(
?ine
中?
,
pinjine
:
Zh?ngguo
= "la Meza Regno"), oficiala nomo
?ina Popola Respubliko
(
?ine
中?人民共和?
,
pinjine
:
Zh?nghua renmin gongheguo
, prononco:
?ung??a ?onmin Kung?okuo
) estas lando en orienta
Azio
kaj la plej multhoma nacio en la
mondo
. ?i estas unupartia
socialisma
?tato regata de la
Komunista Partio de ?inio
, la tria a? kvara plej granda lando la? areo, kaj havas treege variajn geografion kaj kulturon. Ekde la enkonduko de kapitalisma ekonomio en 1978, ?inio fari?is ?efrolanto en
mondkomerco
, kaj certe fari?os monda
superpotenco
dum la komenci?anta jarcento.
De la
Neolitika Epoko
, ekzistis fikshejmaj organizitaj socioj en ?inio kiuj praktikis agrikulturon kaj bredadon. La kultivado de
rizo
aperas ?irka? 5000 a.K. Kvankam bronzaj artefaktoj estis trovitaj ?e la Majiayao-kulturejo (inter 2700 kaj 2300 a.K.), estas ?enerale kredite ke la
Bronzepoko
en ?inio komenci?is ?irka? 2100 a.K., dum la
Dinastio Xia
[1]
. Sed poste dum la
dinastio Shang
(de 1766 ?is 1122 a.K.) la bronza laboro atingis sian plenan disvolvon
[2]
.
?inio estas unu el la plej malnovaj civilizacioj en la mondo, kaj foje estas citita kiel la plej malnova da?ra civilizacio
[3]
. ?i originis en la valo de la
Flava Rivero
tiam disvasti?is suden (konkero de la teritorioj sude de la
Jangzio
el la
Dinastio Han
), okcidente (unuaj trudeniroj en
Mezazion
sub la Han, provizora etendo ?is la
Kaspia maro
sub la
Tang
, konkero de
?in?ango
kaj
Tibeto
sub la
Qing
[4]
) kaj norde (la Qing-dinastio, de
man?ura
origino, alportis Man?urion kaj
Mongolion
al ?inio). En la da?ro de sia historio, ?inio estis plurfoje dividita kaj poste reunuigita; ?i estis dufoje tute konkerita de eksterlandanoj (de la
mongoloj
en la dektria jarcento kaj de la man?uroj en la deksepa jarcento
[nb 1]
), kvankam ?i-lasta finfine adoptis ?inajn kutimojn kaj administran sistemon por regi la imperion. La lasta imperia dinastio, la Qing (la origina man?ura dinastio kiu regis la landon ekde 1644), travivis periodon de malkresko dum la fazo de kolonia ekspansio de okcidentaj landoj, gvidante la landon de malvenko al malvenko dum la
Opia milito
. La ?ina imperiestra re?imo estis renversita de la ?ina revolucio de 1911 kaj la Respubliko ?inio estis proklamita de
Sun Jatsen
komence de 1912. En 1927, eksplodis interna milito kun la
Komunista Partio de ?inio
, interrompita dum la
milito kun Japanio
?is la
Japana kapitulaco
en 1945.
Post la japana malvenko en la
Dua Mondmilito
rekomencis la alfronton inter la Registaro de la
Kuomintango
kaj la
Komunista Partio de ?inio
, de?enigante civila milito kiu finus en 1949 kun la venko de la komunistoj en la kontinento. La 1an de oktobro de tiu jaro, la komunisma ?efo
Mao Zedong
proklamis la Popolan Respublikon ?inion. La naciisma registaro de
?iang Kai-?ek
devis rifu?i en la insulo de
Tajvano
, sola parto de la lando, apud iuj malgrandaj insuloj, kiu restus ekstere de la kontrolo de la komunisma registaro (vidu:
Respubliko de ?inio
).
Sub la gvido de Mao, ?inio, post nelonga ?aosa periodo, trairis tempon de granda socia renversi?o, submetita al la
stalinisma
ideologio de Mao, la tragedia
Saltego Anta?en
kaj la
Kultura Revolucio
.
Post la morto de Mao en 1976, la landon nelonge gvidis
Hua Guofeng
, kiu iom poste cedis potencon al
Deng Xiaoping
. La epokon de Deng markis strukturaj reformoj, kiuj instigis fortan ekonomian kreskon, kiu da?ras ?is hodia?. Post Deng venis
Jiang Zemin
kaj poste
Hu Jintao
. La nuna Prezidanto de ?inio estas
Xi Jinping
.
?efaj geografia?oj de ?inio
La kontinenta ?inio mezuras 9,5 milionojn da
kvadrataj kilometroj
, kaj estas do pli-malpli granda kiel
Usono
a? la tuta
E?ropo
?is la
Uralo
.
Horlo?direkten ?inio havas jenajn
landlimojn
:
- norde al
Rusio
(40 km),
Mongolio
(4677 km),
- nordoriente al Rusio (3605 km),
- oriente al
Nord-Koreio
(1416 km), kun grandparte limo formita per la rivero
Jalu
,
- sude al
Vjetnamio
(1281 km),
Laoso
(423 km),
Mjanmao
(2185 km),
Butano
(470 km) kaj
Nepalo
(1236 km),
- sudokcidente al
Barato
(3380 km),
- okcidente al
Pakistano
(523 km),
Afganio
(76 km),
Ta?ikio
(430 km),
Kirgizio
(858 km) kaj
Kaza?io
, (1533 km).
La Popola Respubliko ?inio havas pro ?ia longeco de 22.133 km, la plej longan landlimon en la mondo.
?inio estas la tria plej granda lando en la
mondo
, post
Rusio
kaj
Kanado
. Tamen nur 10 procentoj de la
areo
estas semota?gaj.
La surfaco, la klimataj kondi?oj kaj tiel la prilo?eblo de la diversaj regionoj de la lando varias grandege. ?inio havas multajn naturajn limojn al siaj najbaroj: oriente kaj sudoriente trovi?as maroj (tio estas la
Flava Maro
, la
Orient?ina Maro
kaj la
Sud?ina Maro
), sude, sudokcidente, okcidente kaj nordokcidente troveblas altaj montaroj, norde
stepoj
(inter kiuj la
Nord-?inia Altebena?o
) kaj
dezertoj
, kaj nordoriente riveroj (
Amuro
kaj
Ussuri
).
La
topografio
de ?inio estas ofte ekstrema. Unuflanke, la
?inghaja-Tibeta Altebena?o
estas la plej alta altebena?o sur la Tero, kaj estas nomata la "tegmenton de la mondo." Tie ?i, ?e la landlimo kun
Nepalo
estas la plej alta punkto,
?omolungmo
. Aliflanke, partoj de la desertoj de nordokcidenta ?inio estas sub la
marnivelo
.
La
Gobi-dezerto
norde estas granda "malvarma" dezerto, tio beda?rinde vastigas inundi agrikultura lando en la procezo de
dezerti?ado
. La
Le?sa Altebena?o
rekte suden konsistas el ?parlokita
?limo
(specife
le?so
), kiu elblovas de la deserto, kaj estas tre fekunda sed anka? tre
eroziema
(?ia flava grundo kontribuas al la koloro de la
Flava Rivero
). La fekundaj marbordaj
ebena?oj
de orienta ?inio estis la korlando de antikva ?ina civilizacio.
?inio estas interkruci?ata de
riveroj
en la
pluvema
oriento. La tri plej gravaj kaj longaj riveroj de ?inio estas la
Jangzio
, la Flava Rivero (a? Hwangho) kaj la
Perlrivero
, sekvita de la
Mekongo
(a? Lancangjiang),
Bramaputro
(a? Yarlung-Zangbo) kaj Amuro (a? Heilongjiang). Pro geologaj kondi?oj la riveroj fluas el okcidento orienten, tio estas el altaj regionoj kun ne?o,
gla?eroj
kaj malmulte da pluvo al ebena?oj kie ofte pluvas.
Historie, la inundebena?oj de la Jangzio kaj Flava Rivero spertis severan
inundon
, kvankam lastatempaj
akvoenergiaj
projektoj, kiel la de
Bara?o Tri Gor?oj
sur la Jangzio, havas treege reduktitan inundi?on kaj kre vastaj kvantoj da pura elektra energio.
La
klimato
estas tiel varia, kiel estas la topografio. En la okcidento, la nordo kaj la nordoriento regas
kontinenta klimato
(
Koppen klimata klasiko
Dw
) kun malvarmegaj vintroj kaj varmegaj someroj. Sude la klimato estas
subtropika
a?
tropika
, tre distinga klimato, kiu ofte nomi?as "
?inio-klimato
" (Koppen
Cw
kaj
Cf
). Nordokcidente sekaj klimatoj, amba? varma kaj malvarma (Koppen
BW
kaj
BS
), regas. Tibeto havas apartan altmontaran klimaton (Koppen
ET
a?
Dw
).
Tial granda lando, ?inio havas grandegajn variojn en
biogeografio
.
Vegeta?aro
varias multe tra la tuta lando, kun malabunde vegetita
dezertoj kaj kserofitaroj
okcidente kaj
mezvarmaj foliaj kaj miksaj arbaroj
nordoriente.
Tropikaj kaj subtropikaj humidaj foliarbaroj
situas sudoriente kaj la alta ?inghaja-Tibeta Altebena?o estas ?efe
montartundro
.
?inio enhavas grandan kvanton de
endemiaj
kaj ofte
endan?erigataj specioj
, kun tia raraj kaj ikonecaj specioj kiel la
granda pando
,
azia nigra urso
,
siberia tigro
kaj la eventuale
formorta
blankna?ila delfeno
(a? Baiji) de la Jangzio.
La medio de ?inio estas en malbona stato, kaj da?ras malboni?i pro rapida disvolvi?o en ekologie delikataj lokoj. Akvopoluo estas severa problemo en ?inio, kiel akvo eliga?o en ?inaj urboj estas malstrikta reguligata. La Jangzio kaj Flava Rivero estas precipe
polui?ita
.
Simile estas aerpoluo problema en la plejparto de urbegoj, kiu rezultas el la granda kvanto de
terkarbo
-fumoj produktis, ekde terkarbo ankora? estas grava
brula?o
por ?inaj familioj. La eksploda pliigo de
a?to
-proprieto en ?inio pasintjardeke anka? kontribuas aerpoluon. Tia estas la afero de aepoluo en ?inio ke satelita bildoj rivelas brunetan nubon de fulgo, tio formas ?iujare super
Sudorienta Azio
de januaro tra marto, nomata la "Azia bruna nubo."
Lo?denso
de ?PR
Kiel la plej multhoma nacio en la mondo, enlo?ate de ?irka? 1,3
miliardoj
, la ?PR zorgi?as pri sia demografia kresko kaj provas, miksrezulte, efektivigi striktan familiplanadan politikon (
unuinfana politiko
). La registara celo estos stabiligi demografian kreskon frue en la 21a jarcento, kvankam iuj projekcioj taksas lo?antaron de 1,4-1,6 miliardoj de 2025. Tial, ?inio da?ros ?ian unuinfanan politikon ?is almena? la jaro 2020.
Aparte koncernanta estas la granda misekvilibro en la sekso proporcio denaske, kiu ?ajne ka?zi?is de kombina?o de tradicia prefero por knaboj kaj familiplanada premo. ?i tiu trovo estigis la malpermeso de
sonografio
por malhelpi seksdiskriminacia
aborto
. Kiel ?i tiu tendenco de seksa misekvilibro plii?as, fakuloj avertas pri socian malstabilecon, se ?i tiu tendenco da?ras.
?irka? 32 elcentoj de la lo?antaro lo?as en
urboj
.
La? taksoj el la jaro
2000
, la lo?antaro kreskas je 0,9 elcentoj ?iujare. Inter 1000 homoj estas 16,12 naskoj kaj 6,73 mortoj ?iujare. Virinoj havas avera?e 1,82 infanojn. 28,92 el 1000 naskitaj beboj mortas. La vivo da?ras avera?e 71,38 jarojn (69,6 ?e viroj, 73,3 jarojn ?e virinoj).
81,5 elcentoj de la lo?antoj kapablas legi kaj skribi (89,9 elcentoj de la viroj, 72,7 elcentoj de la virinoj - taksoj el
1995
).
?inio spertis eksplodan urban kreskon, kiel tiuj kiu lo?is en kamparaj lokoj alfluis al la urboj por laborpostenoj. En la pasinta jardeko, ?iniaj urboj vastigis ?e tipa indico de 10% ?iujare. La indico de urbanizado plii?is de 17,4% al 46,8% inter 1978 kaj 2009, skalo senprecedenca en la homa historio.
La rezulto estas granda nombro de urboj en ?inio kun grandegaj lo?antaroj, kelkdekoj da kun pli ol milionaj lo?antoj, la? la individua difino de “urbo” (“urboj” en ?inio estas malsama de la difino en aliaj landoj, kaj sekve difinita diversmaniere). La subaj ciferoj estas de 2008, kaj estas sole taksoj pri la lo?antaro ene de urbocentroj; malsama rangordo ekzistas kiam oni konsideras la tuta metropola lo?antaro (anta?urba kaj kampara lo?antaro).
- Noto: foje anstata? Honkongo oni uzas la 2 apartajn urbojn
Ka?lunon
kaj
Centralon
.
- Aliaj mezgravaj urboj,
tamen milionurboj estas:
Ujgura
knabino
Oni distingas en ?inio diversajn
etnojn
kaj homgrupojn. La plimulto (91,9 %) estas konata kiel
hanoj
(kelkfoje, erare, ?inoj). Inter la ceteraj oni povas mencii:
??angoj
,
mja?oj
,
ujguroj
,
jioj
,
mongoloj
,
tibetanoj
,
bujejoj
,
koreoj
,
ja?oj
,
kaza?oj
,
dajoj
, ktp.
La ne-hanoj lo?as plejparte en la monta sudokcidento (
Junano
,
Tibeto
, ktp) kaj la dezerta nordo kaj okcidento (
Interna Mongolio
,
Man?urio
,
?in?ango
, ktp), la resta?oj de la
man?ua Qing-dinastio
.
Oficiale:
ateismo
. La registaro estas malamika al
religio
organizita ekster la regado de la
?tato
.
Tradicie:
taoismo
,
budhismo
,
islamo
(2?3 %),
kristanismo
(1 %, takso).
[5]
Granda Popola Halo
en
Tjan'anmen-placo
,
Pekino
La ?PR, fondi?is en
1949
, regi?is kiel
komunisma
diktaturo
, sed ekde la kreado de konstitucion en
1982
, limigoj de
libereco
konsiderinde malstre?i?is, aparte kompare kun la epoko de Mao. La ?PR registaro restas tre
absolutisma
en iuj flankoj, precipe en la restriktoj en la
interreto
,
gazetaro
,
kunvenado
,
kopio
, kaj
religio
. La
Ministerio pri Publika Sekureco de ?inio
(
?ine
: 公安部; en
pinjino
: g?ng ?n bu) estas la nacia
polica
a?toritato de la ?ina Popola Respubliko. De ?ia establado en 1949 ?is
1954
?i estis nomita la "Centra Oficejo por Publika Sekureco". La oficejo estas la primara policagentejo en la lando. ?i estas gvidita fare de la Ministro de Publika Sekureco, kiu havas sidlokon en la
?tata Konsilio
. La Ministerio respondecas pri la Armita Popola Polico de ?inio. La Ministro de Publika Sekureco ekde
2017
estas Zhao Kezhi
[6]
[7]
[8]
.
La
registaro
ne ekzistas sendepende de la
Komunista Partio de ?inio
, kaj tial, kelkaj ?efuloj de la partio neformale decidas pri la aferoj de la nacio. La
?enerala Sekretario
, estas la estro de la
Komunisma Partio de ?inio
kaj la plej altrangula oficiala en la Popola Respubliko ?inio. La oficejo estas kutime konsiderata kiel la Supera Gvidanto de ?inio, unu-partio komunisma ?tato. La nuna ?enerala Sekretario estas
Xi Jinping
. La
Tutlanda Popola Kongreso
, kiu kunvenas en la
Granda Popola Halo
en
Pekino
, da?rigas aperon de
demokratio
, sed ne efektive provizas ?in. La Partio provas reformi
kapitalisme
, sed ne demokratie. La oficejo de la
Prezidanto
estas plejparte ceremonia.
La
?ina Popola Politika Konsulta Konferenco
(akronime ?PPKK; ?ine 中?人民政治?商??, pinjine Zh?ngguo renmin zhengzhi xiesh?ng huiyi, anka? konata kiel la Popola PCC (?ine 人民政?) a? simple la PCC (政?)), estas politika konsila organo de la Popola Respubliko de ?inio, kiu funkcias kiel speco de supera ?ambro, kvankam sen le?dona povo. Diversaj instancoj de la
Komunista Partio de ?inio
estas jenaj:
Estas iuj movoj al politika liberaligo, en tiu balotadoj okazas hodia? ?e la vila?o kaj urbo niveloj, kaj ke le?farejoj havas montritan iuj asertiveco kontra? la Partio tempaltempe. Tamen, la Partio retenas efika rego super registaro nomumoj: mankas serioza kontra?staro, la Partio venkas senbatale plejofte. Politikaj koncernoj en la ?PR inkluzivas malpliigi la kreskatan malegalecon inter ri?uloj kaj malri?uloj, kaj batalas kontra?
korupto
ene de la registara gvidantaro.
La Popola Respubliko ?inio havas administran regon super 22 provincoj kaj konsideras Tajvanon esti sia 23a provinco, malgra? sen rego super Tajvano, kiu estas aktuale administri?is de la
Respubliko de ?inio
. Estas anka? kvin a?tonomaj regionoj, ?iu kun nomita malplimulta etno; kvar urboj; kaj du specialaj administraj regionoj (SAR), ke havas alta mezuro de a?tonomeco.
Sub ?i tiu unua nivelo de administra registaro, tie anka? ekzistas du pliaj niveloj kun pliiganta lokan regon. Prefektujoj, a?tonomaj prefektujoj, kaj duanivelaj urboj konsistigas la duan nivelon; subprefektujoj, a?tonomaj subprefektujoj, trianivelaj urboj, kaj distriktoj konsistigas la trian nivelon. En
Interna Mongolio
, la dua- kaj trianivelaj dividoj estas iomete malsama por historiaj kialoj.
La
armeo
de ?inio nomi?as
Popola Liberiga Armeo (人民解放?）
.
En
2007
, la registaro volis kreskigi la
bu?eton
de la armeo je 17,8 % por novigi siajn militajn rimedojn.
Jiang Enzhu
, la parolanto de la nacia kongreso de la popolo, deklaris la
4-an de marto
2007
dum konferenco por
?urnalistoj
, ke en
2007
la
bu?eto
anta?vidita por la
armeo
sumos 350,92 miliardojn da
juanoj
, egalvaloraj al ?irka? 44,94 miliardoj da
dolaroj
, do kresko de 17,8 % kompare al
2006
.
Li deklaris, ke ?inio volas disvolvi?i pace kaj ?ia milita volo estas nur defendema. Li aldonis, ke la armeo celas sekurecon kaj unui?on de la lando (kun
Tajvano
) kaj konstruadon de socio modere prospera.
Tiu bu?eto konstituas 7,5 % de la tuta bu?eto anta?vidata. En
2006
, la bu?eto kreskis je 14,7 % kompare al
2005
, la militaj elspezoj sumis 283,8 miliardojn da juanoj (36,6 miliardojn de dolaroj).
?ina prezidanto
Hu Jintao
kaj usona tiam-prezidanto
George Bush
?inio da?rigas
diplomatiajn
rilatojn kun plej landoj en la mondo. Malgra? tio, ?inio rifuzas diplomatian rilaton kun iu lando ke agnoskas la Respublikon de ?inio a? montras signojn de kunlaborado kun Tajvano. ?i kontra?as separatismaj figuruloj, kiel la
Dalaj-lamao
, kvankam multaj landoj da?rigas diplomatiajn ligojn kun la Dalaj-lamao malgra? ?i tiu.
La monda ekonomio, kaj speciale la
usona
ekonomio, estas proksime ligita al ?inio, kaj rezulte, ?inio ofte havas gravan ekspluata?o super tutmondaj ekonomiaj diskutoj. Lastatempe, usonaj
politiksciencistoj
asertas, ke la
renminbi-juano
estas cele subvalorita, kiu donas ?inio maljusta komerca avanta?o.
?inio havas stre?an rilaton kun
Japanio
, rezulto de dubinda japana agnosko de abomena?oj dum la
Dua Mondmilito
. ?inaj malplimultoj en aziaj landoj anka? foje facas sinofobia sintenojn, anta? de agresa ekonomia diplomatio de ?inio.
Estas teritoria konflikto kun
Vjetnamio
nomita foje
Na?-streka linio
.
?inio lastatempe komencis investi peze en
afrikaj
landoj, sopiras je komerco kaj amba?partia kunlaboro. Estas la vido de iuj, ke la investo de ?inio en Afriko faros plibona ol jardekoj de internacia monhelpo fari?as por la kontinento.
Cenzuro de politika parolado kaj informoj, special en interreto, uzi?as rutine por mutigi kritikon de la Komunista Partio. La registaro subpremas
manifestacioj
de organiza?oj kaj kredaro ke ?i konsideras potencialan minacon de "socia stabileco", kiel okazis dum la
Tjan’anmen-placo masakro
de 1989.
La Partio havas nekompleta sukceso en rego de informoj: la tre fortaj rego super amaskomunikiloj facas tre fortaj merkataj konkurso, ?iam pli edukada civitanaro, kaj kultura ?an?oj kiuj faras ?inio pli malfermita, precipe sur ekologiaj aferoj. Tamen, provoj ankora? fari?is de la ?ina registaro regi la haveblan informojn de ekstere mondo, ke rekonti?is de la popolamaso.
?ina civitano
Liu Xiaobo
premii?i la
Nobel-premion pri paco
en 2010 por lia laboro en la subtera rezisto de
homrajtfitraktoj
en ?inio, sed kiel politika kaptito en ?inio, li ne povis voja?i
Norvegion
ricevi la premion.
Multaj landoj da?ras kondamni la homrajtfitraktojn de ?inio.
?anhaja Financa Centro, Turo ?in Mao kaj Turo Lujiazui.
La Popola Respubliko ?inio nuntempe konsistigas la duan plej grandan ekonomion en la mondo la?
malneta enlanda produkto
, post
Usono
.
De sia establo en 1949 ?is 1978, ?inio estis
Sovet
-stila socialisma planekonomio. Mao Zedong klopodis pu?i la landon al pli granda industrii?o en la katastrofa
Saltego Anta?en
kaj rezistis ?ian kapitalisman influon. Tamen, la posteulo de Mao,
Deng Xiaoping
, komencis reformi la ekonomion al kapitalisma direkto. Deng plibonigis interlandajn rilatojn kun Usono kaj ekde
1978
proponis la modelon de merkata socialismo. La programo de Deng konsistis el "kvar modernigoj", en la fakoj de terkulturo; industrio; scienco kaj teknologio; militistaro. Sub lia regado oni transdonis kultivejojn al kultivistoj la? dekjaraj kontraktoj, malplifortigis la registaran kontrolon pri prezoj, kura?igis la naskon de novaj entreprenoj kaj logis eksterlandan investon en la lando.
Ekde tiam, la ?inia ekonomio rapidege disvolvi?is, interalie danke al la kreo de
Specialaj Ekonomiaj Zonoj
kiuj instigis eksterlandan investon. La rimarkinda ekonomia disvolvi?o de ?inio dum la lastaj tri jardekoj ?efe ?uldi?as al la abunda kaj malmultekosta laborforto havebla en la lando, kiu altiris entreprenojn el okcidento kaj Japanio. Danke al tio, en
2009
nur 10% da ?inoj ricevis malpli ol unu dolaron tage, dum en
1978
la sama procenta?o estis 64%.
Estas menciinde, ke la ekonomia disvolvi?o ?efe okazas en la sudorientaj industriaj regionoj, dum kreskas la divido rilate al la malpli ri?aj nordaj kaj orientaj regionoj. ?inaj kompanioj, ?efe grandaj ?tataj konzernoj, disvolvas ekonomian aktivadon tra la mondo, speciale kadre de la iniciato "Unu zono, unu vojo", deklarita en
2013
. Tamen en pluraj landoj tio ka?zis sociajn kaj politikajn stre?i?ojn, kiuj estigis manifestaciojn kontra? la "?ina ekspancio", foje kun apliko de perforto kontra? la ?inaj entreprenoj kaj laboristoj. En 2019 tiaj
protestoj kaj incidentoj
okazis en
Kaza?io
kaj
Kirgizio
.
La
?ina Tut-Landa Sindikata Federacio
(akronime ?TLSF; tradicie ?ine 中華全國總工會; simpligite ?ine 中?全??工?; Pinjine Zh?nghua Quanguo Z?ng G?nghui) estas la centra sindikata organizo kaj la nacia sindikata centro de la Popola Respubliko de ?inio. ?i estas la plej granda sindikato en la mondo kun 302 milionoj da membroj en 1 713 000 primaraj sindikataj organizoj.
?inio havas longan, eminentan kulturan historion. Tamen, dum la epoko de la
Kultura Revolucio
, la tiama komunista re?imo provis ruinigi tradician kulturon, rigardatan kiel kontra?progresa, pere de re?imo de teroro. Ekde tiam, la ?ina registaro havas akceptitan tradician kulturon, kaj estas vigla revivi?o. Grava artefaktoj de ?ina kulturo estas
kaligrafio
,
pentra?o
,
dramo
,
popoldanco
,
lignoprilaboro
,
batalartoj
(kiel
Kungfuo
),
teksa?aj
artoj kaj tradicia
kuirarto
; fakte la plej trovata aktiveco de ?inoj eksterlande estas plej ofte
komerco
kaj
restoracioj
.
[9]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo
?ina arto
.
?ina arto
estas
vidarto
kiu, ?u antikva a? moderna, origini?is en a? estas praktikata en
?inio
a? de ?inaj
artistoj
. La ?ina arto anka? en la
Respubliko ?inio
(
Tajvano
) kaj tiu de
transmaraj ?inoj
povas esti konsiderata parto de ?ina arto se ?i bazas sur la ?inaj heredo kaj
kulturo
. Komenca "
?tonepoa
arto" datas el la jaroj 10,000 a.K., ?efe konsistanta el simpla
ceramiko
kaj skulpta?oj. Post tiu komenca periodo de ?ina arto, same kiel ?e la ?ina historio, ?i estas tipe klasita la? la sukcedo de reganta
dinastioj
de
?inaj imperiestroj
, plej el kiuj da?ris kelkajn centojn da jaroj.
Aro da tipaj pladoj de la ?ina kuirarto en la provinco
Suzhou
,
Jiangsu
, kun ujoj el
rizo
,
salikokoj
,
melongeno
, kaj
tofuo
fermentita, legomoj, anaso kaj centra telerego kun viando kaj bambuo.
?inio havas unu el la plej ri?aj kulinaraj hereda?oj de la mondo. Solida ?ina man?a?o estas man?ata per
man?bastonetoj
, kaj likva per vasta, platfunda
kulero
(kutime el ceramiko). ?inoj konsideras la ?eesto de tran?ilo sur la tablo kiel barbareco, tial la plejmulto de la man?a?oj estas preparitaj en malgrandaj pecoj, preta por tuja preno kaj man?ado. Malsimile al okcidentaj
man?a?oj
kie vianda proteino estas la ?efa elemento de la man?o, fonto de
karbonhidratoj
(
rizo
,
nudeloj
a?
mo?ioj
) plejofte estas la ?efa ingredienco de ?ina man?o. Eble paradoksa, dum formala ?ina bankedo oni tute ne rajtas surtabligi rizon.
?inaj luktartoj
, kiuj estas nomataj
kung fu
(
?ina
: 功夫;
pinjine
:
gong fu
) a?
?u ?u
(武術), estas nombro de
luktostiloj
kiuj disvolvi?is la?longe de jarcentoj en ?inio. Tiuj luktostiloj estas ofte klasitaj la? komunaj trajtoj, identigitaj kiel "familioj" (家; ji?), "sektoj" (派; pai) a? "skoloj" (門; men) de luktartoj. Ekzemploj de tiaj trajtoj estas fizikaj ekzercoj kiuj inkludasn bestimitadon, a? trejnmetodoj inspiritaj de
?inaj filozofioj
,
religioj
kaj
legendoj
.
La ?ina Esperanto-movado estas bunta kaj plurfaceta.
Sun Mingxiao skizas en artikolo en la gazeto
Esperanto
la historion de la Esperanto-movado en ?inio anta? la Dua Mondmilito. Li fokusas sur la figuro de Cai Yuanpei, kiu ricevinte la entuziasmoj de ?inaj studentoj en E?ropo, kie ili ekkonis la lingvon kaj proponis ?in kiel instrumento de modernigo ?efe el maldekstraj vidpunktoj. Cai Yuanpei siavice entreprenis diversajn iniciatojn por disvastigi Esperanton ?efe inter la medio de instruistoj kaj partikulare kiel ministro pri edukado. Ekde 1916 okazis diversaj debatoj en la esperanta komunumo rilate al la klopodoj modernigi la landon kaj partikulare la ?inan skribmanieron per latina alfabeto, komuna al Esperanto. Ekde 1925 teruraj historiaj okaza?oj kondukis al la forgeso de la esperanta ne?traleco kaj multaj esperantistoj ali?is al
SAT
kaj poste al diversaj komunismaj instancoj, dum la movado etendi?is el Pekino al
?anhajo
.
[10]
En 1920-aj jaroj Esperanto estis propagandita en
?anhajo
, tiama grava centro por laboristoj kaj
laborista movado
. La 29-an de Februaro 1920 la ruso Vadim A. Stopani prelegis tie pri Esperanto, la situacio de laboristoj kaj
komunismo
kiel rimedo. Sekve al propagando, oni instruis laboristojn en Esperanto Lernejo Xinhua. En Junio 1920 anka? Zhang Mo?i reveninta el Japanio prelegis pri Esperanto. En tiu epoko diversaj esperantistoj suferis polican persekutadon en kiu oni arigis Esperanton kaj
bol?evismon
. Tamen plej parto de esperantistoj en tiu etoso kune sentis simpation samtempe kaj por bol?evismo kaj por
anarkiismo
. Subite en Aprilo 1921 Stopani memmortigis sin, kaj ?anhaja Esperanto socio funebris per kelkaj prelegoj. ?ajne la tialo de la memmortigo rilatis al malkontento kun la subpremema evoluo de la bol?evismo en Rusio.
[11]
Nuntempe (
en 2012
) eldoni?as esperantlingve la du informretejoj
Espero
, posteulo de la papera revuo
El Popola ?inio
, kaj la oficiala ?tata informilo
China.org.cn
, havebla en aliaj ok lingvoj. ?i-lasta anka? ofertas televidajn raportojn en Esperanto. El Pekino cetere disa?di?as
?ina Radio Internacia
(
http://esperanto.cri.cn/
).
La
Universala Kongreso de Esperanto
mem okazis dufoje en ?inio, en
1986
kaj en
2004
, amba?foje en la ?efurbo
Pekino
. En la jaro 1986 la kongresanaro nombris 2482, dum en la jaro 2004 la kongreson partoprenis 2031 esperantistoj.
Enciklopedieto de ?inio
, kompilis LI Qiang kaj Zhang Meizhi, tradukis FAN Yizu, Pekino: ?ina Esperanto-Eldonejo,1994. La libro konigas la ?inajn
historion
,
geografion
,
kulturon
,
pentrarton
,
metiarton
,
literaturon
,
turismon
,
Esperanto-movadon
kaj aliajn.
- ↑
En amba? kazoj temas pri lo?antaroj fremdaj al ?inio, en la epoko de ?i tiuj du invadoj.
- ↑
Patricia Buckley Ebrey,
The Cambridge illustrated history of China'
, Cambridge University Press, 1996, p. 22.
- ↑
Danielle Elisseeff,
Art et archeologie : la Chine du Neolithique a la fin des Cinq Dynasties (960 de notre ere)
, Reunion des musees nationaux - Grand Palais, kol. ≪ Petits Manuels de l'Ecole du Louvre ≫, 2008 (
legi rete
,
arkivo
)
- ↑
Kio estas kulturo
?e
emsc.nysed.gov.
- ↑
F. W. Mote,
Imperial China 900-1800
, Harvard University Press, 2003, p. 876.
- ↑
religio Cinio pdf
(02-04-2023)
- ↑
.
Secret police: The Ministry of Public Security's clandestine foreign operations
(en-US) (2022-01-25). Arkivita el
la originalo
je 25a de Januaro, 2022. Alirita 2022-03-02.
- ↑
Back to the Cheka: The Ministry of Public Security's political protection work
(en-US) (2022-02-21). Arkivita el
la originalo
je 21 de Februaro, 2022. Alirita 2022-03-02.
- ↑
(Julio 2018) “Intelligence and Informatization: The Rise of the Ministry of Public Security in Intelligence Work in China”,
The China Journal
(en)
80
,
p. 1?23
.
doi
:
10.1086/697089
.
- ↑
cinio kulturo
(02-04-2023)
- ↑
Sun Mingxiao, La ?ina Esperanto-Movado anta? la Dua Mondmilito,
Esperanto
, 1358(6) Junio 2021, pp. 126-127.
- ↑
Li Danyang kaj Liu Jian, "Tragedio de anarkia bol?evisto", tradukita de Chielismo Wang Tianyi,
Sennacieca Revuo
, (1385-1386), 2020, pp. 5-11.
