Kolonjo
(
germane
Koln
/k
e
ln/ [k?œln],
france
Cologne
/kolonj/ [k?.l??],
angle
Cologne
/kolo?n/ [k??lo?n],
nederlande
Keulen
[?køːl?(n)],
ripuare
Kolle
) estas granda urbo en okcidenta
Germanio
sur amba? bordoj de la rivero
Rejno
en la federacia lando
Nordrejn-Vestfalio
. Kolonjo estas la sidejo de la
distriktaro Kolonjo
. Kolonjo, kiel la nomo indikas, estis kolonio de
Romio
proksima de la limo de la imperio. En
50
la romia imperiestro
Kla?dio
nomis la urbon la? sia edzino Agripina:
Colonia Claudia Ara Agrippinensium
. Kompreneble, la nomo mallongi?is. La bela urbo havis ekde romiaj tempoj multajn
judojn
kaj estis la elirpunkto de la alorienta migrado de la judoj tra la nuna Germanio,
Pollando
kaj
Rusio
dum 500-1900.
La komunumo konsistas el 9 urbaj distriktoj (?Stadtbezirke“) kun entute 86 urbopartoj (?Stadtteile“). Unu urboparto plej ofte similas al iama urbeto a? vila?o, escepte de la centra urbo (?Innenstadt“): ?i formas sian propran urban distrikton, kiu konsistas el 5 urbopartoj. Lasta pligrandigo de la urbo ?is nun: 1975.
- loko
: 50° 56' norde, 6° 57' oriente
- horzono:
GMT
+1h (+2h de aprilo ?is oktobro)
Vidu anka? :
elektoepiskopujo Kolonjo
En la
5-a jarcento
, rego de la urbo iris al la
frankoj
. Poste
Karolo la Granda
starigis
?efepiskopon en Kolonjo
. La ?efepiskopoj de la urbo fari?is princoj de la
Sankta Romia Imperio
kaj regis la urbon ?is
1288
. E? hodia? Kolonjo estas grava centro de germana
katolikismo
kaj havas la plej grandan
gotikan
katedralon
(jen bildo
[1]
) de E?ropo: ?iaj turoj estas 157 m altaj kaj en ?i trovi?as relikvio, kiu onidire enhavas la korpajn postresta?ojn de la
tri re?oj
.
Ekde
1288
post la
batalo ?e Worringen
komenci?is la ?libera“ stato de la urbo (fakte, per la senpotencigo de la
princepiskopo
) kaj resp.
1475
(oficialigo per la imperiestro) ?is
1794
Kolonjo estis
libera urbo
, tio signifas, ke ?i estis submetata nur al la imperiestro. ?i prosperis kiel membro de la
Hansa Ligo
?is la
16-a jarcento
. En la epoko de la religiaj konfliktoj la urbo komencis malprosperi. Dum la
16-a jarcento
, tri ?efepiskopoj de Kolonjo konvertis al
protestantismo
, kaj tio ka?zis gravan konflikton kun
Bavario
. La
Kolonja Milito
(germane:
Kolnischer Krieg
,
Truchsessicher Krieg
) estis konflikto, kiun efektivigis de 1583 ?is 1588 ?efe elektepiskopaj kolonjaj kaj bavaraj trupoj. La milito malsukcesigis la provon, ?an?i la ?efepiskopujon Kolonjo en heredeblan, protestantan duklandon.
En
1794
Francio
aneksis la landon maldekstran de la
Rejno
kaj sekve anka? Kolonjon.
En
1815
, post la militoj de
Napoleono la 1-a de Francio
,
Rejnlando
kaj
Vestfalio
estis donitaj al
Prusio
. La provinca ?efurbo de Rejnlando fari?is
Koblenz
, sed Kolonjo estis (kaj estas) sidejo de unu el la granddistriktoj en la regiono. La 19a jarcento kunportis industrian kaj ekonomian revivi?on de la urbo kaj la finkonstruon de la katedralo, komencita en la 13a jarcento. Grava por la evoluo estis interalie la trajnlinio Kolonjo-Antverpeno, per kiu oni transportis
Ruhr
-regionan karbon al la oceano, kaj kiu estis unu el la unuaj internaciaj trajnkonektoj.
Post la
1-a Mondmilito
la venkintoj devigis la detruon de ?iuj fortika?oj ?irka? Kolonjo, kaj la urbo estis okupata de britaj soldatoj (?is
1926
). La 12an de marto
1933
la nacisocialistoj, post premo kaj perforto, la? la balotoj fari?is la plej granda frakcio en la urboparlamento. La postan tagon la katolik-partia urbestro
Konrad Adenauer
fu?is.
Dum la regado de la nacisocialistoj la Rejnlando denove fari?is parto de la germana armea teritorio (
1936
), kaj ekde
1942
fari?is unu el la ?efaj celoj de la usonaj kaj britaj bombatakoj. En
1940
la diktaturo forprenis la kolonjajn ciganojn, la postan jaron la kolonjajn judojn.
Post la
2-a Mondmilito
la tute detruita Kolonjo estis okupata unue de la usona armeo, kiu reinstalis Konrad Adenauer kiel urbestron, kaj balda? poste de la brita armeo, kiu malinstalis lin: fakte pro lia memstareco, oficiale pro lia "malkapableco". Kvar jarojn poste Konrad Adenauer fari?is la unua ?efministro de
Federacia Respubliko Germanio
.
Kolonjo, ne la ?efurbo sed la plej granda metropolo de la nova regiona ?tato
Nordrejn-Vestfalio
, evoluis denove al ri?a kaj kulturplena urbo, interalie kun la Okcidentgermana Radio en
1956
, la samjare finresta?rita katedralo, la Romia-?ermana Muzeo en
1974
, la muzeo Wallraff-Richartz en
1986
. De
1949
?is
1999
, kiam la iom pli suda
Bonn
estis la sidejo de la registaro kaj parlamento de la Federacia Respubliko de Germanio, Kolonjo havis iel la statuson de "krom-?efurbo".
?is
1994
Germanio estis okupita de la venkintaj potencoj, sed la politika influo de la okcidentaj venkintoj jam rapide post
1949
/
1952
plimalforti?is. Tamen restis en
Nordrejn-Vestfalio
la brita regulo, ke la urbanoj elektas la urboparlamenton kaj tiu poste elektas la ?efurbestron (neprofesian) kaj la urbodirektoron (plenofican, ?efon de la administrado). Dum
1994
tio estis ?an?ita: ekde
1999
la kolonjanoj unuafoje rekte elektis sian ?efurbestron.
Rheinauhafen
(en esperanto: haveno en la apud-rejna herbejo) nomi?as la iama
haveno
en la urba sudo de Kolonjo (Germanujo). Nuntempe la tereno estas uzata kiel lo?o-, oficejo-, servo- kaj industrio-areo.
Neubruck
estas kvartalo ?e la dekstra bordo de Rejno en Kolonjo, en la distrikto Kalk.
Kolner Stadt-Anzeiger
estas germana regiona gazeto. ?i fondi?is en Kolonjo kaj havas sian centran redakcion tie. Gazetaj eldonoj ekde la 14-a de novembro 1876 aperas ?iun lundon ?is sabaton.
Inter la partneraj urboj estas
Per ?irka?aj teritorioj iom post iom aligitaj al la urbo, Kolonjo transprenis partnerecojn kun la urboj de
Benfleet/Castle Point (
Britio
),
Igny
(
Francio
),
Diepenbeek
(
Belgio
),
Brive-la-Gaillarde
(
Francio
),
Dunstable (
Britio
),
Eygelshoven
/
Kerkrade
(
Nederlando
),
Wattignies
(
Francio
) kaj
Hazebrouck (
Francio
).
Inter la 9a de junio kaj la 9a je julio 2006 en Germanio okazis la
Futbala Mondpokalo
, interalie en Kolonjo. En la tute trakonstruita stadiono, kiu dum la turniro havis 40.590 sidlokojn, okazis pluraj mat?oj.
La
kolonja karnavalo
estas serioza afero por Kolonjanoj.
La
urba arkivo de Kolonjo
estis la plej grava urba arkivo en Germanio ?is sia kolapso la
3-an de marto
2009
.
En Kolonjo okazis interalie la
25-a Universala Kongreso de Esperanto
de la 29-a de julio ?is la 5-a de a?gusto
1933
; la kongreson anta?is gravaj malfaciloj pro la tiamaj politikaj ?an?oj; Judoj ne rajtas partopreni la UK-on , La nazia urbestro partoprenis la UK-on dum inauguro. okazis interkonsento sur koncepto de nacioj pri la organizo.
Ekde
1920
tie aperis la grava esperantlingva gazeto
Heroldo de Esperanto
. Originale semajna, ?i estis (kaj da?re estas, kvankam nun trisemajna) la plej ofte aperanta gazeto en Esperanto. Politike kaj religie sendependa (sed fakte modere orientita), ?i pretervivis la unuan persekuton de la nazia re?imo, sed dum
1936
devis migri al Nederlando.
Inter la
27-a de decembro
1961
kaj la
3-a de januaro
1962
cetere la 5-a
Internacia Seminario
de
Germana Esperanto-Junularo
okazis en Kolonjo kaj pritraktis la temon "
Usono
kaj
Sovetunio
- ?u eblas kunekzisto de la du kontra?aj socisistemoj". Anka? la 12-a
Internacia Seminario
de
Germana Esperanto-Junularo
inter la
27-a de decembro
1968
kaj la
3-a de januaro
1969
- post la politike kirla jaro 1968 - okazis en Kolonjo, ?i-foje en la urboparto
Deutz
oriente de la
Rejno
, kaj pritraktis la temon "Sociologiaj aspektoj de l'nuntempo". Triafoje dum la jar?an?o
1986
/
1987
, do komence de la jaro de centjari?o de la internacia lingvo Kolonjo (?i-foje denove okcidente de la Rejno) gastigis la, nun
30-an, Internacian Seminarion
sub la temo "Internacia kulturo en praktiko - Esperanto 100-jara" - tiun eventon partoprenis preska? 400 seminarianoj, por la lernejana kaj studenta aran?o rekorda nombro. En la nordokcidenta urboparto
Ossendorf
situas strato nomata
"Zamenhofstraße"
. Ekzistas loka klubo ?KEK“ (Kolonja Esperanto-Klubo).
Inter la aparte konataj esperantistoj de Kolonjo estas ekzemple
urbocentra rejna panoramo (maldekstre la katedralo, dekstre la kvartalo Deutz)
Urboj en
Germanio
kun pli ol 100 000 lo?antoj
|
---|
1.000.000+
|
| |
---|
500.000+
|
|
---|
200.000+
|
|
---|
100.000+
|
|
---|
|