Kırgızistan

Ba?lantıları de?i?tir
Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Kırgızistan
Kırgızca :  Кыргызстан , romanize :  Qır?ızstan
Rusca :  Киргизия , romanize :  Kirgizija
Kırgızistan Cumhuriyeti
Slogan
Алга Кыргыз, алга!
Kırgızistan haritadaki konumu
Ba?kent
ve en buyuk ?ehir
Bi?kek
42°52′K 74°36′D ? / ? 42.867°K 74.600°D ? / 42.867; 74.600
Resmi dil(ler) Kırgızca , Rusca [1]
Etnik gruplar
(2023 [2] )
Demonim Kırgız
Hukumet Uniter ba?kanlık sistemli anayasal cumhuriyet
Sadır Caparov
? Bakanlar Kurulu Ba?kanı
Akılbek Caparov
Talant Mamıtov
Yasama organı Cogorku Kene?
Tarihce  
5 Aralık 1936
? ?lan Edili?
31 A?ustos 1991
? Tanınma
25 Aralık 1991
Yuzolcumu
? Toplam
199.951 km 2 ( 86 .)
? Su (%)
3,6
Nufus
? 2023 tahmini
7.037.590 [3] ( 110 .)
? 2009 sayımı
5.362.800
? Yo?unluk
27,4/km 2 ( 176 .)
GSY?H   ( SAGP ) 2021 tahmini
? Toplam
35,419 milyar $ [4] ( 133 .)
? Ki?i ba?ına
5.323 $ [4] ( 134. .)
GSY?H   (nominal) 2021 tahmini
? Toplam
7,470 milyar $ [4] ( 149 .)
? Ki?i ba?ına
1.123 $ [4] ( 161 .)
Gini   (2018) ▲  27.7 [5]
du?uk
?GE   (2019) artış 0.697 [6]
orta  ·  120.
Para birimi Som ( KGS )
Zaman dilimi UTC +6 (KGT)
Telefon kodu +996
?nternet alan adı .kg

Kırgızistan ( Kırgızca :  Кыргызстан , romanize :  Qır?ızstan , Kırgızca telaffuz:  [q?r??s?st?n] ), resmi adıyla Kırgız Cumhuriyeti [7] ( Kırgızca :  Кыргыз Республикасы , romanize :  Qır?ız Respublikası ; Rusca :  Кыргызская Республика , romanize :  Kyrgyzskaja Respublika ), Orta Asya 'daki bir ulkedir. Kırgızistan, ( Azerbaycan , Kazakistan , Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti , Ozbekistan , Turkiye ve Turkmenistan ile birlikte) gunumuzdeki yedi ba?ımsız Turk devletlerinden biri olup Turk Devletleri Te?kilatı ve TURKSOY 'un uyesidir. Denize kıyısı olmayan ulkenin kom?uları kuzeyde Kazakistan ; batıda Ozbekistan , guneybatıda Tacikistan ve guneydo?uda Cin 'dir.

Kırgızistan'ın tarihi, ce?itli kulturleri ve imparatorlukları kapsar. Kırgızistan, oldukca da?lık arazisiyle co?rafi olarak izole olmasına ra?men, di?er ticari yolların yanı sıra ?pek Yolu 'nun bir parcası olarak bircok buyuk medeniyetin kav?a?ında yer almı?tır. Bir dizi kabile ve klanın ya?adı?ı Kırgızistan, periyodik olarak daha buyuk bir hakimiyet altına girdi. Atalarının izini suren gocebe Turkler ilk olarak Kırgız Ka?anlı?ı 'nı 13. yuzyılda kurulmu? daha sonra Kırgızistan Mo?ol ?mparatorlu?u tarafından fethedilmi?tir. Mo?ollardan ba?ımsızlı?ını yeniden kazandıktan sonra Cungar Hanlı?ı tarafından i?gal edilmi?tir. Cungarların du?u?unden sonra Kırgızlar ve Kıpcaklar Hokand Hanlı?ı 'nın ayrılmaz bir parcası olmu?tur. 1876'da Kırgızistan, Rusya ?mparatorlu?u 'nun bir parcası oldu ve 1936'da Sovyetler Birli?i 'nin kurucu cumhuriyeti olmak icin Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Mihail Gorbacov 'un SSCB'deki demokratik reformlarının ardından 1990 yılında ba?ımsızlık yanlısı aday Askar Akayev cumhurba?kanı secildi. 31 A?ustos 1991'de Kırgızistan, Moskova'dan ba?ımsızlı?ını ilan etti ve demokratik bir hukumet kuruldu. Kırgızistan, 1991'de Sovyetler Birli?i'nin da?ılmasından sonra bir ulus devlet olarak egemenli?ine kavu?tu.

Ba?ımsızlı?ın ardından Kırgızistan resmi olarak uniter bir ba?kanlık cumhuriyetiydi. Lale Devrimi 'nden sonra uniter bir parlamenter cumhuriyet haline geldi, ancak kademeli olarak 2021'de ba?kanlık sistemine donmeden once yarı ba?kanlık cumhuriyeti olarak yonetildi. Ba?ımsızlı?ını ilan ettikten sonra ulkede etnik catı?malar, [8] [9] [10] isyanlar, ekonomik sıkıntılar, [11] [12] geci? hukumetleri [13] ve siyasi catı?malar devam etti. [14]

Kırgızistan; Ba?ımsız Devletler Toplulu?u , Avrasya Ekonomik Birli?i , Kolektif Guvenlik Antla?ması Orgutu , ?anghay ??birli?i Orgutu , ?slam ??birli?i Te?kilatı , Avrupa Guvenlik ve ??birli?i Te?kilatı , Turk Devletleri Te?kilatı , TURKSOY uyesidir. ?nsani Geli?mi?lik Endeksi 'nde 118. sırada yer alan geli?mekte olan bir ulkedir ve Orta Asya 'nın en fakir ikinci ulkesidir. Ulkenin geci? ekonomisi buyuk olcude altın , komur ve uranyum yataklarına ba?ımlıdır.

Etimoloji [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kırgızistan , "Kırgız ulkesi" manasına gelir. Kırgız adının kokeni hakkında ise birkac teori vardır. Bunlardan birincisi -iz eki (iki - iz = ikiz vb.) almı? "kırk"tır. Yani Kırk-ız, "Kırklar"dır [15] Bir ba?ka teoriye gore de "Kırgız" adı, "kırk uz" yani "kırk boy" anlamına gelmektedir ve Kırgız bayra?ındaki kırk ı?ınlı gune? de bu kırk boyu temsil etmektedir. Konu ile ilgili di?er bir teori de Prof. Dr. Nadir Devlet'in Ca?da? Turkiler kitabında gecmektedir. O da Kırgız adı Turkcede kır - gez'mekten geldi?ini soylemi?tir. [ kaynak belirtilmeli ]

Tarih [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Kırgızistan tarihi
Kırgız Ka?anlı?ı
Gokturk Ka?anlı?ı

Kırgızlar, Gokturk devrinde Kogmen (Sayan) Da?ları'nın kuzeyinde ya?amı?lardır. En buyuk geni?lemesine MS 840'ta Uygur Ka?anlı?ı 'nı yendikten sonra ula?mı?lardır. 9. yuzyılda tum da?ınık kabileleri tek bir ulusta birle?tiren bir sava?cıyı iceren Manas Destanı adlı bir hikaye anlatma gelene?i vardır. UNESCO Somut Olmayan Kulturel Miras Listeleri 'ne girmi?tir. 12. yuzyılda Kırgız hakimiyeti Mo?olların yayılması sonucu Altay Sırada?ları ve Sayan Da?ları'na kadar kuculmu?tur. On ucuncu yuzyılda Mo?ol ?mparatorlu?u'nun yukseli?iyle Kırgızlar guneye goc ettiler. Kırgızlar barı?cıl bir ?ekilde 1207'de Mo?ol ?mparatorlu?u 'nun bir parcası oldular. Daha sonra bugun ya?adıkları topraklara gelen Kırgızlar, Karahanlılar zamanında Musluman olmu?lardır. Issık Golu , tuccarlar ve Uzak Do?u'dan Avrupa'ya giden di?er gezginler icin bir kara yolu olan ?pek Yolu uzerinde bir mola yeriydi. Bu sebeple Kırgız kabileleri 17. yuzyılda Mo?ollar , 18. yuzyılın ortalarında Mancurya Qing Hanedanı ve 19. yuzyılın ba?larında Hokand Hanlı?ı tarafından istila edildi. 1842'de Kırgız kabileleri Hokand'dan ayrıldılar ve Ormon Han liderli?indeki Kara-Kırgız Hanlı?ı devleti altında birle?tiler. On dokuzuncu yuzyılın sonlarında, bugunku Kırgızistan'ın do?u kısmından bulunan Isık-Kul Bolgesi, Tarbagatai Antla?ması ile Qing Hanedanı tarafından Rus ?mparatorlu?u 'na bırakıldı. O zamanlar Ruscada "Kırgızistan" olarak bilinen bolge 1876'da resmen ?mparatorlu?a dahil edildi. Rusların i?gali cok sayıda isyanla kar?ılandı ve Kırgızların co?u Pamir Da?ları 'na ve Afganistan 'a ta?ınmayı secti. 1916 Orta Asya Ayaklanması 'nın bastırılması, daha sonra bircok Kırgız'ın Cin 'e goc etmesine neden oldu.

Sovyet devri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ba?langıcta 1919'da Sovyet gucu bolgede kabul gormu?tur ve Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti icinde Kara-Kırgız Ozerk Bolgesi olu?tu. Kara-Kırgız terimi 1920'lerin ortasında Ruslar onları aynı zamanda Kırgız olarak bakılan Kazaklardan ayırıncaya kadar kullanılmı?tır. 5 Aralık 1936'da Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti , tam bir Sovyetler Birli?i cumhuriyeti olarak kabul gormu?tur.

1920'ler boyunca Kırgızistan, kultur, e?itim ve sosyal ya?am acısından epeyce geli?tirildi. Okur yazarlık buyuk olcude geli?ti ve standart bir edebi dil ortaya cıkarıldı. Ekonomik ve sosyal geli?me de dikkate de?erdi. Kırgız milli kulturunun cok sayıda yonleri Stalin 'in milliyetci eyleminin baskısına ra?men muhafaza edilmi?ti ve bu nedenle, tum Birlik otoriteleri ile olan gerginlikler surmekteydi.

Sovyet acıklık ve durustluk politikası nın ilk yılları, Kırgızistan'da siyasi iklim uzerinde kucuk bir etki gostermi?tir. Bununla birlikte Cumhuriyet'in basın mensuplarına daha fazla liberal bakı? edinmeleri ve Yazarlar Birli?i'nce yeni bir yayın olan Literaturniy Kirghizstan' ı kurmaları icin izin verilmi?ti. Gayriresmi siyasi gruplar yasaklanmı?tı ancak 1989'da derin iskan krizi ile u?ra?mak icin ortaya cıkan birkac grubun faaliyetlerine izin verilmi?ti.

1990 yılının Haziran ayında Ozbekler ve Kırgızlar arasındaki etnik gerginlikler Ozbeklerin oldu?u O? ?li 'ni kaplamı?tı. ?iddetli kar?ıla?malar birbirini izledi ve bir guvenlik ve soka?a cıkma yasa?ı ortaya cıkmasına neden oldu. 1990 yılının A?ustos ayına kadar duzen eski haline getirilemedi. [ kaynak belirtilmeli ]

1990'ların ba?ları Kırgızistan'a yeni de?i?imler getirdi. Kırgızistan Demokratik Hareketi, Parlamento'nun deste?iyle onemli bir siyasi guc haline geldi. Kırgız Bilim Akademisi'nin liberal ba?kanı Askar Akayev 1990 yılının Ekim ayında ba?kan secildi. Takip eden Ocak ayında Akayev, yeni hukumet yapılarını one surdu ve co?unlukla daha genc ve reforma yonelik siyasetcilerden olu?an yeni bir hukumet tayin etti.

Kırgızistan tarihi
Kırgızistan arması
Gokturk Ka?anlı?ı
Kırgız Ka?anlı?ı
Karahanlılar
Mo?ol ?mparatorlu?u
Rus ?mparatorlu?u
Sovyet Donemi
Kırgızistan

1990 yılının Aralık ayında Yuksek Sovyet, cumhuriyetin adını Kırgızistan Cumhuriyeti olarak de?i?tirmek uzere oy verdi. 1991 yılının ?ubat ayında ba?kent Frunze' nin adı devrim oncesi adı olan Bi?kek olarak de?i?tirildi. Ba?ımsızlı?a giden bu estetik hareketlere ra?men, ekonomik gerceklikler Eski Sovyetler Birli?i'nden ayrılmaya kar?ı durur gibi gozukmekteydi. 1991 yılının Mart ayındaki Sovyetler Birli?i 'nin yaptı?ı bir referandumda secmenlerin %95,7'si eski Sovyetler Birli?i'nin yenilenmi? federasyon olarak tutulması onerisini uygun buldular.

19 A?ustos 1991'de Ola?anustu Hal Komitesi, Kırgızistan'da Akayev 'i indirme giri?iminin goruldu?u Moskova 'da guc elde etti. Ertesi hafta darbenin sonmesinden sonra Akayev ve ?kinci Ba?kan German Kuznetsov Sovyetler Birli?i Komunist Partisi 'nden istifalarını acıkladılar ve tum daire ve sekreterya istifa etti. Bunu 31 A?ustos 1991'de Sovyetler Birli?i 'nden ba?ımsızlı?ı sa?layan Yuksek Sovyet oylaması takip etti.

Ba?ımsızlık [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1991 yılının Ekim ayında Akayev rakipsiz ilerledi ve oyların %95'ini alarak do?rudan yeni ba?ımsız cumhuriyetin ba?kanı secildi. O ay di?er yedi cumhuriyetin delegeleriyle birlikte Yeni Ekonomik Toplum Paktı'nı imzaladı. Sonunda 21 Aralık 1991'de di?er dort Orta Asya cumhuriyeti ile birlikte Ba?ımsız Devletler Toplulu?u 'na resmen katıldı. 1992'de Kırgızistan, Birle?mi? Milletler ve Avrupa Guvenlik ve ??birli?i Te?kilatı 'na katıldı. 5 Mayıs 1993'te ulkenin resmi adı Kırgızistan Cumhuriyeti'nden Kırgız Cumhuriyeti'ne de?i?ti.

2005 yılının Mart ayındaki parlamenter secimlerden sonraki Lale Devri , Ba?kan Akayev 'i 4 Nisan 2005'te istifaya zorladı. Muhalefet liderleri koalisyon kurdular ve yeni hukumet Ba?kan Kurmanbek Bakiyev ve Ba?bakan Feliks Kulov altında ?ekillendi.

Bununla birlikte, organize sucla ba?lantılı oldu?u iddia edilen ce?itli grup ve hizipler iktidar icin yarı?ırken, siyasi istikrar zor gorunuyordu. Mart 2005'te secilen 75 Parlamento uyesinden ucu suikasta kurban gitti ve bir ba?ka uye de 10 Mayıs 2006'da oldurulen karde?inin ara secimde koltu?unu kazanmasından kısa bir sure sonra suikasta kurban gitti. Dordunun de buyuk yasadı?ı i? giri?imlerine do?rudan karı?tı?ı soyleniyor. 6 Nisan 2010'da Talas ilcesinde halk ayaklandı. Protestolar ?iddetlendi ve ertesi gun Bi?kek'e yayıldı. Protestocular, Cumhurba?kanı Bakiyev'in ofislerinin yanı sıra devlet radyo ve televizyon istasyonlarına saldırdı. ?ci?leri Bakanı Moldomusa Kongatiyev'in dovuldu?une dair celi?kili haberler vardı. 7 Nisan 2010'da Cumhurba?kanı Bakiyev ola?anustu hal ilan etti. Polis ve ozel servisler cok sayıda muhalefet liderini tutukladı. Buna kar?ılık protestocular, ba?kent Bi?kek'teki ic guvenlik karargahının (eski KGB karargahı) ve bir devlet televizyon kanalının kontrolunu ele gecirdi. Kırgızistan hukumet yetkililerinin raporları, ba?kentte polisle cıkan kanlı catı?malarda en az 75 ki?inin oldu?unu ve 458 ki?inin hastaneye kaldırıldı?ını belirtti. [16] Raporlar, polisle cıkan catı?malarda en az 80 ki?inin oldu?unu soyluyor. 8 Nisan 2010'da eski Dı?i?leri Bakanı Roza Otunbayeva liderli?indeki bir geci? hukumeti, ba?kentteki devlet medyasının ve hukumet tesislerinin kontrolunu ele gecirdi, ancak Bakiyev gorevinden istifa etmedi. [17] [18]

Cumhurba?kanı Bakiyev Celal-Abad'daki evine dondu ve 13 Nisan 2010'da duzenledi?i basın toplantısında istifa ?artlarını acıkladı. [19] 15 Nisan 2010'da Bakiyev ulkeyi terk etti ve e?i ve iki cocu?uyla birlikte kom?u Kazakistan'a uctu. Ulkenin gecici liderleri, Bakiyev'in ayrılmadan once resmi bir istifa mektubu imzaladı?ını duyurdu. [20]

Ba?bakan Daniyar Usonov , Rusya'yı protestoları desteklemekle sucladı; bu suclama Rusya Ba?bakanı Vladimir Putin tarafından reddedildi. Muhalefet uyeleri ayrıca ABD kontrolundeki Manas Hava Ussu'nun kapatılması ca?rısında bulundu. [21] Rusya Devlet Ba?kanı Dmitri Medvedev , Rus vatanda?larının guvenli?ini sa?lamak icin onlemler alınmasını ve olası saldırılara kar?ı Kırgızistan'daki Rus tesislerinin etrafındaki guvenli?in sıkıla?tırılmasını emretti.

2010 Guney Kırgızistan etnik catı?maları , 11 Haziran 2010'da ulkenin en buyuk ikinci ?ehri olan O?'ta iki ana etnik grup olan Ozbekler ve Kırgızlar arasında meydana geldi. [22] [23]

Durumu kontrol etmekte zorlanan gecici lider Otunbayeva, Rusya Devlet Ba?kanı Dmitry Medvedev'e bir mektup gondererek ulkenin durumu kontrol etmesine yardım etmesi icin Rus birlikleri gondermesini istedi. Medvedev'in Basın Ata?esi Natalya Timakova mektuba verdi?i yanıtta, "Bu bir ic catı?madır ve Rusya ?imdilik cozumunde yer almak icin gerekli ko?ulları gormuyor" dedi. 12 Haziran 2010 tarihi itibarıyla catı?malar, 200'den fazla ki?inin olumu ve 1.685 ki?inin yaralanmasıyla gıda ve di?er temel ihtiyac maddelerinin kıtlı?ına neden oldu . Ancak Rus hukumeti, sorunlu ulkeye insani yardım gonderece?ini soyledi. [24]

Yerel kaynaklara gore, iki yerel cete arasında catı?ma cıktı ve ?iddetin ?ehrin geri kalanına yayılması uzun surmedi. Silahlı kuvvetlerin ?ehre giren etnik Kırgız cetelerini destekledi?ine dair haberler de vardı, ancak hukumet iddiaları yalanladı. [24]

Ayaklanmalar kom?u bolgelere sıcradı ve hukumet tum guney Celal-Abad bolgesinde ola?anustu hal ilan etti. Gecici hukumet, durumu kontrol altına almak icin guvenlik guclerine ozel oldurme yetkileri verdi. Rus hukumeti, Rus tesislerini korumak icin ulkeye bir tabur gondermeye karar verdi. [25]

Otunbayeva, Bakiyev'in ailesini "isyanları kı?kırtmakla" sucladı. [26] AFP, "tum ?ehri kaplayan bir duman perdesi" bildirdi. Kom?u Ozbekistan'daki yetkililer, en az 30.000 Ozbek'in ayaklanmalardan kacmak icin sınırı gecti?ini soyledi. [25] O? , 14 Haziran 2010'da nispeten sakinle?ti, ancak Celal-Abad ara sıra kundaklama olaylarına tanık oldu. Ozbekler, cetelerin saldırılarından korktukları icin evlerini terk etmeye isteksiz olduklarından, tum bolge hala ola?anustu hal altındaydı. Birle?mi? Milletler durumu de?erlendirmek icin bir elci gondermeye karar verdi. [27]

Gecici hukumetin ba?kan yardımcısı Temir Sariyev , yerel catı?malar oldu?unu ve hukumetin durumu tam olarak kontrol etmesinin mumkun olmadı?ını soyledi. ?iddeti kontrol altına almak icin yeterli guvenlik gucunun olmadı?ını da sozlerine ekledi. Medya ajansları 14 Haziran 2010'da Rus hukumetinin Kırgız hukumetinin talebini de?erlendirdi?ini bildirdi. Kolektif Guvenlik Anla?ması Orgutu'nun acil toplantısı(CSTO), ?iddetin sona erdirilmesinde oynayabilece?i rolu tartı?mak uzere aynı gun (14 Haziran) toplandı. Kırgız hukumetine gore etnik ?iddet 15 Haziran 2010'da azaldı ve Kırgız cumhurba?kanı Roza Otunbayeva o gun bir basın toplantısı duzenledi ve Rusya'nın ?iddeti bastırmak icin asker gondermesine gerek olmadı?ını acıkladı. 15 Haziran 2010'a kadar en az 170 ki?i oldu, ancak Uluslararası Kızılhac Komitesi'nden Pascale Meige Wagner resmi olu sayısının hafife alındı?ını soyledi. BM Yuksek Komiseri Cenevre'de gazetecilere ?unları soyledi: Bu kanıt, ?iddetin sahnelenmi? gibi gorundu?unu gosteriyordu. Etnik Ozbekler , koruma garantisi alamamaları halinde O?'taki bir petrol deposunu havaya ucurmakla tehdit ettiler. Birle?mi? Milletler, saldırıların "duzenlenmi?, hedeflenmi? ve iyi planlanmı?" oldu?una inandı?ını soyledi. Kırgız yetkililer medyaya, Celal-Abad'daki ?iddetin arkasında oldu?undan ?uphelenilen bir ki?inin gozaltına alındı?ını soylediler. [28]

2 A?ustos 2010'da Kırgız hukumet komisyonu catı?maların nedenlerini ara?tırmaya ba?ladı. Eski meclis ba?kanı Abdygany Erkebaev liderli?indeki Ulusal Komisyon uyeleri, O? Oblastı'nın Kara-Suu bolgesindeki Mady, Shark ve Kyzyl-Kyshtak'ın a?ırlıklı olarak etnik Ozbek koylerinden insanlarla bir araya geldi. Bircok etnik grubun temsilcilerini iceren bu Ulusal Komisyon, bir ba?kanlık kararnamesi ile kurulmu?tur.

Cumhurba?kanı Roza Otunbayeva da A?ustos 2010'da catı?maları ara?tırmak icin uluslararası bir komisyon kurulaca?ını soyledi. [29] Uluslararası komisyon kapsamlı bir soru?turma yuruttu ve bir rapor hazırladı. Haziran 2010'da Kırgızistan'ın guneyindeki olaylara ili?kin Ba?ımsız uluslararası soru?turma komisyonunun (KIC) hazırladı?ı rapora gore "Olaylardan iki ay once iktidara gelen Gecici Hukumet, Guney Kırgızistan'da etnik gruplar arası ili?kilerdeki bozulmayı ya fark edemedi ya da hafife aldı" ifadesine yer verildi. [30] KIC, "Gecici Hukumetin, guvenlik guclerinin sivil huzursuzluk durumlarıyla ba?a cıkmak icin yeterli e?itimi ve uygun ?ekilde donatılmasını sa?lama sorumlulu?una sahip oldu?u" sonucuna varmı?tır.

Kırgızistan bugun itibarıyla Ba?ımsızlık Gununu her yıl 1991'deki ba?ımsızlı?ının ilanının yıldonumu olan 31 A?ustos'ta kutluyor. Kırgızistan ba?ımsızlı?ından bu yana gercekten ozgur haber medyası olu?turmak ve aktif bir siyasi muhalefeti beslemek gibi geli?meler kaydetti. [31]

Nisan 2021'in sonlarında, su yuzunden cıkan bir catı?ma, 1991'deki ba?ımsızlıktan bu yana Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki en ciddi sınır catı?malarından birine donu?tu. [32] [33]

Eylul 2022'de Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki sınırın buyuk bolumunde topcu kullanımı da dahil olmak uzere silahlı catı?malar patlak verdi. [34]

Siyaset [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kırgızistan Cumhurba?kanı Sadır Caparov

Kırgızistan Cumhuriyeti anayasaya gore parlamenter demokrasi ile yonetilen laik ve uniter bir devlettir. Yurutme yetkisi hukumet tarafından uygulanır. Yasama yetkisi ise hukumet ve meclise aittir. 1991'den beri cumhurba?kanı de?i?en ve cok partili sisteme gecerek, Cogorku Kene? 'te (meclis) muhalefetin temsil edildi?i tek bolge ulkesidir.

Kırgızistan, ba?ımsızlı?ını kazanması ve serbest piyasa ekonomisine geci?le birlikte ciddi ekonomik sorunlar ya?adı. Artan i?sizlik ve enflasyon gibi sorunlar yoksulluk ve aclı?ın ortaya cıkmasına sebep oldu. 2000 yılında yapılan genel secimlerde Komunist Parti %29.3 oy alarak meclisteki en guclu parti oldu. Ancak meclisteki farklı siyasi e?ilimler ulkede istikrarlı bir ekonominin uygulanmasını engelledi.

16 Aralık 2007'de yapılan parlamento secimlerinde ise Ak Yol Partisi %46,99 oy alarak birinci geldi ve 71 milletvekili cıkardı. Komunist Parti ise %5,12 oy oranıyla 8 milletvekili cıkarabildi. Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisi ise %5,05 oy aldı.

6 Nisan 2010 tarihinde Talas 'ta ba?layan halk isyanı, ertesi gun ba?kent Bi?kek 'e sıcradı. Olayların yukselmesi uzerine hukumet istifa etmek zorunda kaldı. Kurulan gecici hukumetin ba?ına ise Dı?i?leri eski Bakanı ve Sosyal Demokrat Partisi Milletvekili Roza Otunbayeva getirildi. [35]

Ekim 2017'de, gorevdeki Almazbek Atambayev'in destekledi?i eski bir ba?bakan olan Sooronbay Ceenbekov , Kırgızistan'ın yeni Cumhurba?kanı secildi.

Cumhurba?kanı Sooronbay Ceenbekov , 4 Ekim 2020'deki parlamento secimlerindeki usulsuzluklerin neden oldu?u protestoların ardından istifa etti.

Ocak 2021'de Sadır Caparov , cumhurba?kanlı?ı secimlerini ezici bir farkla kazandıktan sonra yeni cumhurba?kanı secildi. Nisan 2021'de secmenlerin co?unlu?u anayasa referandumunda cumhurba?kanına yeni yetkiler verecek ve cumhurba?kanlı?ının gucunu onemli olcude guclendirecek yeni bir anayasayı onayladı.

?nsan hakları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kırgızistan, Demokrasi Endeksi'nde 2020 icin 167 ulke arasında 107. sırada yer alan " melez rejim " olarak sınıflandırılmaktadır. [36] Kırgızistan ayrıca 28/100 puanla 2021 Dunyada Ozgurluk raporunda "ozgur de?il" olarak sıralanmı?tır. 2020 yılında 39/100 puanla "kısmen ozgur" olarak derecelendirildi. [37]

Daha demokratik bir hukumetin kurulmasından sonra, hala bircok insan hakları ihlali ya?anıyor. ?nsan hakları gruplarını alarma geciren bir hareketle, gazeteci ve insan hakları aktivisti Azimcan Askarov da dahil olmak uzere 2010 Guney Kırgızistan ayaklanmalarının ardından duzinelerce onde gelen Ozbek din ve toplum lideri guvenlik gucleri tarafından tutuklandı. [38] Haziran 2013'te Kırgız parlamentosunda "ahlakı artırmak ve gen havuzunu korumak" amacıyla 23 ya?ın altındaki kadınların ebeveyni veya vasisi olmadan yurt dı?ına seyahat etmesini yasaklayan bir yasa kabul edildi. [39]

Kırgızistanlı aktivist ve gazeteci Azimcan Askarov , 2010 yılında omur boyu hapis cezasına carptırıldı. [40]

Askeri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Kırgızistan Silahlı Kuvvetleri

Kırgızistan'ın silahlı kuvvetleri, Sovyetler Birli?i'nin da?ılmasından sonra olu?turulmu? ve Kara Kuvvetleri, Hava Kuvvetleri, ic birlikler, Ulusal Muhafızlar ve sınır muhafızlarından olu?maktadır. Ordu, Haziran 2014'e kadar Bi?kek yakınlarındaki Manas Uluslararası Havalimanı'ndaki Manas'ta Transit Merkezi adlı bir tesisi kiralayan ABD Silahlı Kuvvetleri ile birlikte calı?ıyordu. [41] Son yıllarda silahlı kuvvetler, modernizasyon anla?malarının imzalanması da dahil olmak uzere Rusya ile daha iyi ili?kiler geli?tirmeye ba?ladı. 1,1 milyar dolar de?erinde ve Rus birlikleriyle daha fazla tatbikata katılıyor. [42] Ulusal Guvenlik Te?kilatı orduyla birlikte calı?ır ve Sovyet selefi KGB'ye benzer amaclara hizmet eder. Rusya ve Ozbekistan da dahil olmak uzere di?er eski Sovyet ulkeleri tarafından kullanılan aynı ad olan "Alfa" olarak bilinen seckin bir terorle mucadele ozel kuvvetler birimini denetler. Polis, sınır muhafızıyla birlikte ?ci?leri Bakanlı?ı tarafından komuta ediliyor. [43]

Co?rafya [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Kırgızistan co?rafyası

Kırgızistan, Orta Asya'da Kazakistan, Cin, Tacikistan ve Ozbekistan ile sınırı olan karayla cevrili bir ulkedir . 39° ve 44° Kuzey enlemleri ile 69° ve 81° Do?u boylamları arasında yer alır. Denize herhangi bir ulkeden daha uzaktır ve tum nehirleri denize ula?mayan kapalı havzalara akar. Tanrı Da?ları da?lık bolgesi ulkenin %80'inden fazlasını kaplar, geri kalanı vadiler ve havzalardan olu?ur.

Issık Gol, Kırgızistan'ın en buyuk golu ve Titicaca 'dan sonra dunyanın en buyuk ikinci da? goludur. En alcak nokta 132 metre ile Kara Derya ve en yuksek zirveler Cin sınırını olu?turan Kakshaal-Too aralı?ındadır. 7.439 metre ile Cengiz Zirvesi en yuksek noktadır ve jeologlar tarafından dunyanın 7.000 metrenin uzerindeki en kuzey zirvesi olarak kabul edilir. Kı?ın yo?un kar ya?ı?ı, genellikle ciddi hasara neden olan bahar sellerine yol acar. Da?lardan gelen akıntı da hidroelektrik icin kullanılır.

Kırgızistan, altın ve nadir toprak metalleri dahil olmak uzere onemli metal yataklarına sahiptir. Ulkenin a?ırlıklı olarak da?lık arazisi nedeniyle, arazinin %8'den daha azı ekilmektedir ve kuzey ovalarındaki Fergana Vadisi 'nin sacaklarında yo?unla?maktadır .

Kuzeydeki Bi?kek , 937.400 nufusuyla ba?kent ve en buyuk ?ehirdir. ?kinci ?ehir, Ozbekistan sınırına yakın Fergana Vadisi'nde bulunan O? antik kentidir. Ana nehir, Fergana Vadisi'nden batıya Ozbekistan'a akan Kara Derya 'dır . Ozbekistan'daki sınırın otesinde, bir ba?ka buyuk Kırgız nehri olan Narın Nehri ile birle?ir.

  • Kırgızistan'ın topoğrafik haritası
    Kırgızistan'ın topo?rafik haritası
  • Köppen İklim Sınıflandırmasına göre Kırgızistan'daki iklimler
    Koppen ?klim Sınıflandırmasına gore Kırgızistan'daki iklimler
  • Ülke içinde akan Narın Nehri
    Ulke icinde akan Narın Nehri
  • Issık Göl bölgesi ve Tanrı Dağları
    Issık Gol bolgesi ve Tanrı Da?ları

Demografi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kırgızistan ya? ve cinsiyet piramidi
Ana madde: Kırgızistan demografisi

2005 Dunya Almana?ı verilerine gore Kırgızistan nufusu 5,210,450'dir. [44] Bu nufusun %34.4'u 0-15 ya?, %6.2'si ise 65 ya? ve uzeridir. Kırgızistan'da halkın %63.9'u ?ehirlerde geri kalanı ise kırsal kesimde ya?ar. Ulkede kilometrekare ba?ına 29 insan du?er. Kırgızistan’ın 2014 yılındaki nufusu 5.776.570'e ula?mı?tır. [45]

2014 yılı sayımında ulkedeki etnik grupların da?ılımı ?oyledir; Kırgızlar %72.6, Ozbekler %14.4, Ruslar %6.4, Dunganlar %1.1, Uygurlar %0.9, Tacikler %0.8, Turkler %0.7.

Kırgızistan'ın etnik gruba gore nufusu 1926-2014
Etnik
gruplar 		1926 sayımı [46] 1939 sayımı [47] 1959 sayımı [48] 1970 sayımı [49] 1979 sayımı [50] 1989 sayımı [51] 1999 sayımı [45] 2009 sayımı [52] 2013 sayımı [45] 2014 sayımı [45]
Nufus % Nufus % Nufus % Nufus % Nufus % Nufus % Nufus % Nufus % Nufus % Nufus %
Kırgızlar 661,171 66.6 754,323 51.7 836,831 40.5 1,284,773 43.8 1,687,382 47.9 2,229,663 52.4 3,128,147 64.9 3,804,788 71.0 4,099,433 72.3 4,193,850 72.6
Ozbekler 110,463 11.1 151,551 10.4 218,640 10.6 332,638 11.3 426,194 12.1 550,096 12.9 664,950 13.8 768,405 14.3 816,219 14.4 836,065 14.4
Ruslar 116,436 11.7 302,916 20.8 623,562 30.2 855,935 29.2 911,703 25.9 916,558 21.5 603,201 12.5 419,583 7.8 375,438 6.6 369,939 6.4
Dunganlar 6,004 0.6 5,921 0.4 11,088 0.5 19,837 0.7 26,661 0.8 36,928 0.9 51,766 1.1 58,409 1.1 62,966 1.1 64,565 1.1
Uygurlar 7,540 0.8 9,412 0.6 13,757 0.7 24,872 0.8 29,817 0.8 36,779 0.9 46,944 1.0 48,543 0.9 51,389 0.9 52,456 0.9
Tacikler 2,667 0.3 10,670 0.7 15,221 0.7 21,927 0.7 23,209 0.7 33,518 0.8 42,636 0.9 46,105 0.9 49,046 0.8 50,174 0.8
Turkler 44 0.0 33 0.0 542 0.0 3,076 0.1 9,160 0.1 21,294 0.5 33,327 0.7 39,133 0.7 40,443 0.7 40,953 0.7
Kazaklar 1,766 0.2 23,925 1.6 20,067 1.0 21,998 0.8 27,442 0.8 37,318 0.9 42,657 0.9 33,198 0.6 33,368 0.5 33,701 0.5
Tatarlar 4,902 0.5 20,017 1.4 56,209 2.7 68,827 2.3 71,744 2.0 70,068 1.6 45,438 0.9 31,424 0.6 28,334 0.5 28,059 0.4
Ukraynalılar 64,128 6.5 137,299 9.4 137,031 6.6 120,081 4.1 109,324 3.1 108,027 2.5 50,442 1.0 21,924 0.4 15,527 0.2 14,485 0.2
Koreliler 9 0.0 508 0.0 3,622 0.2 9,404 0.3 14,481 0.4 18,355 0.4 19,784 0.4 17,299 0.3 16,753 0.2 16,807 0.2
Azeriler 3,631 0.4 7,724 0.5 10,428 0.5 12,536 0.4 17,207 0.5 15,775 0.4 14,014 0.3 17,267 0.3 18,516 0.3 6,100 0.1
Kurtler - - 1,490 0.1 4,783 0.2 7,974 0.3 9,544 0.3 14,262 0.3 11,620 0.2 13,171 0.3 - - 12,946 0.2
Almanlar 4,291 0.4 11,741 0.8 39,915 1.9 89,834 3.1 101,057 2.9 101,309 2.4 21,471 0.4 9,487 0.2 8,645 0.1 8,563 0.1
Cecenler 1 0.0 7 0.0 25,208 1.2 3,391 0.1 2,654 0.1 2,873 0.1 2,612 0.1 1,875 0.0 1,737 0.0 1,719 0.0
Beyaz Ruslar 333 0.0 1,520 0.1 4,613 0.2 6,868 0.2 7,676 0.2 9,187 0.2 3,208 0.1 1,394 0.0 1,070 0.0 1,029 0.0
Yahudiler 318 0.0 1,895 0.1 8,607 0.4 7,677 0.3 6,836 0.2 6,005 0.1 1,571 0.0 604 0.0 501 0.0 491 0.0
Di?erleri 9,300 0.9 17,261 1.2 35,713 1.7 41,157 1.4 44,741 1.3 49,740 1.2 50,770 1.1 43,300 0.8 39,577 0.6 40,545 0.7
Toplam 993,004 1,458,213 2,065,837 2,932,805 3,522,832 4,257,755 4,822,938 5,362,793 5,663,133 5,776,570

Dil [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ayrıca bakınız: Rusla?tırma

Kırgızca , Kırgızistan'ın devlet dilidir. Rusca ayrıca resmi bir dildir. Kırgız dili Kazakca , Karakalpakca ve Nogaycayla yakından ili?kili olan Kıpcak dilleri koluna ait bir Turk dilidir. 20. yuzyıla kadar Arap alfabesiyle yazılmı?tır. Latin alfabesi 1928'de Stalin'in emriyle tanıtıldı ve kabul edildi ve daha sonra 1941'de Kiril alfabesiyle de?i?tirildi. [53] Kırgız entelektuel ve bilim adamı Kasım Tınıstanov tarafından yaratılan, reformdan gecirilmi? bir Fars-Arap alfabesi Cin Halk Cumhuriyeti'nde ya?ayan Kırgızların resmi alfabesi olarak kullanılmaya devam etmektedir. [54] Kom?usu Kazakistan 'da beklenen dil reformunun bir sonucu olarak Latin alfabesine gecmesiyle birlikte Kırgızistan, birkac yıl icinde Kiril alfabesini kullanmaya devam eden tek ba?ımsız Turk devleti olacaktır. [55]

Din [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kırgızistan'da din [56]
?slam
  
%90
Hristiyan
  
%7
di?er
  
%3

?slam , Kırgızistan'daki en yaygın dindir. CIA World Factbook, 2017 itibarıyla nufusun %90'ının Musluman oldu?unu ve co?unlu?un Sunni oldu?unu tahmin ediyor. Bunun dı?ında % 3'u Rus Ortodokslu?u dahil olmak uzere % 7'si Hristiyan ve geri kalanı di?er dinlerdir. [56] Muslumanların buyuk co?unlu?u Hanefi mezhebine ba?lı olarak Sunnidir. [57]

Kırgızistan halkı Sovyetler Birli?i donemleri di?er birlik uyeleri gibi devlet ateizmi icinde ya?amı?tır. Ba?ımsızlı?ın ardından herkesin dininin ozgurce ya?ayaca?ı laik bir devlet haline gelmi?tir.

  • Kırgızistan Tokmak Cami
    Kırgızistan Tokmak Cami
  • Bişkek'teki Rus Ortodoks Kilisesi
    Bi?kek'teki Rus Ortodoks Kilisesi
  • Çin kökenli Müslüman bir halk olan Dunganlara ait Karakol Dungan Cami
    Cin kokenli Musluman bir halk olan Dunganlara ait Karakol Dungan Cami

Yonetim birimleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana maddeler: Kırgızistan'daki ?ehirler listesi , Kırgızistan'ın illeri ve Kırgızistan'ın ilceleri
Kırgızistan'ın illeri

Kırgızistan, ba?kent Bi?kek dahil 8 ile (oblast) ayrılmı?tır. Ba?kent Bi?kek 'tir.

?ller, ba?kent ve il merkezleri:

  1. Bi?kek
  2. Batken ( Batken )
  3. Cuy ( Tokmok )
  4. Calal-Abad ( Celal-Abad )
  5. Narın ( Narın )
  6. O? ( O? )
  7. Talas ( Talas )
  8. Issık-Gol ( Karakol )

Kultur [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

E?itim [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Kırgızistan'da E?itim
O? Devlet Universitesi binası
Kırgız edebiyatının en onemli ismi Cengiz Aytmatov
Issık Gol
Kırgız bir Manascı
Geleneksel bir Kırgız gocebe cadırı
Geleneksel kıyafetleriyle Kırgız muzisyenler

Kırgızlar onceleri gocebe oldu?undan e?itime dikkat edilmemi?tir. Sovyetler Birli?i zamanında e?itim alanında buyuk geli?meler ya?anmı?tır. 1934 yılında 7 yıllık okul okuma zorunlulu?u getirilmi?tir. 1950 yılından itibaren bu zorunlulu?una uyulması ile birlikte e?itim geli?meye ba?lamı?tır. [58] Kırgızistan ?limler Akademisi 1965 yılında kurulmu?tur. Bugun 17 ara?tırma enstitusu vardır.

Universiteler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kırgızistan'da 60 civarında universite bulunmaktadır. Kırgızistan'daki belli universiteler ?unlardır:

Edebiyat [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kırgız halk edebiyatında Manas Destanı onemli bir yer tutar. Kırgız edebiyatının kurucusu olarak Toktogul Satılganov kabul edilir. Kırgızların dunyaca me?hur edebiyatcıları Cengiz Aytmatov ’dur.

Turizm [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Kırgızistan'da turizm

Sovyetler Birli?i zamanında ulke, birli?in onemli bir turizm merkezine donu?mu?tu. Son yıllarda Issık Gol cevresine yuz binlerce turist gelmektedir. Sovyetler Birli?i 'nin da?ılmasından sonra secilen Kırgızistan Ba?kanı Askar Akayev yaptı?ı bir acıklamada turizmin ulke ekonomisine en onemli katkıyı sa?layabilecek sektor oldu?unu ifade etmi?tir.

Ulke son yıllarda turizm alanında buyuk geli?meler gostermektedir. Denize kıyısı olmasa da yaz mevsimlerinde gol turizmi yapılmakta, ayrıca ulke da?larla kaplı olması nedeniyle kı? sporlarına ba?lı turizm geli?mektedir. Kı? sporlarından sonra do?a gezileri, termal turizm yapılmaktadır. Ulkenin turist ceken ba?ka bir ozelli?i ise cok sayılardaki ormanlar ve Issık Gol ' e sahip olmasıdır. Bunlar yaz turizmine acık yerlerdir.

Gelenekler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

A?a?ıda verilen gelenekler Kırgız halkına ait belli ba?lı kultur o?eleridir.

Resmi Tatiller [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kırgızlar her 1 Ocak'ta Yeni Yılı kutlamanın yanı sıra ilkbahar ekinoksunda geleneksel Yeni Yıl festivali Nevruz 'u kutlarlar.

Kırgızistan'daki resmi tatillerin listesi a?a?ıdadır:

  • 1 Ocak ? Yılba?ı
  • 7 Ocak - Ortodoks Noeli
  • 23 ?ubat - Anavatan Savunucuları Gunu
  • 8 Mart ? Kadınlar Gunu
  • 21?23 Mart ? Nevruz
  • 7 Nisan - Ulusal Devrim Gunu
  • 1 Mayıs - ??ci Bayramı
  • 5 Mayıs ? Anayasa Gunu
  • 8 Mayıs ? Anma Gunu
  • 9 Mayıs - Zafer Bayramı
  • 31 A?ustos ? Ba?ımsızlık Gunu
  • 7?8 Kasım ? Ataları Anma ve Tarih Gunleri

Bunlar dı?ında her yıl Hicri Takvim 'e gore tarihi duzenlenen dini bayramlar olan Ramazan Bayramı ve Kurban Bayramı da resmi tatildir.

Ekonomi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Kırgızistan ekonomisi

Ulke ekonomisi tarım ve madencili?e dayalıdır. Daha cok hayvancılık kesimi a?ırlıklı bir tarım ekonomisi hakimdir. Ba?lıca tarım urunleri bu?day , pamuk , ?ekerpancarı , mısır , tutun , sebze ve meyvedir . Da?lık bolgelerde yarı? atları yeti?tirilir, tav?an beslenir, arıcılık yapılır. En cok kucukba? hayvan beslenir.

Kırgızistan'da 1970'li yıllarda ce?itli madenler cıkarılmaya ba?lanınca maden sektoru buyuk hızla geli?mi?tir. Makina, otomotiv, gıda, cimento, sırca ve konserve fabrikaları ba?lıca sanayi kurulu?larıdır. Akarsu uzerlerinde kurulan hidroelektrik santralleri ekonomiye onemli olcude katkıda bulunur. Ulkede 600 civarında sanayi kurulu?u vardır.

Ulkede son yıllarda do?al guzelliklerin etkisi ile turizm etkinlikleri de hızlanmakta ve bu da ulke ekonomisine buyuk katkı sa?lamaktadır.

Ayrıca, cıkan ic isyanlar (Bakiyev hukumetinin du?up Roza Otunbayeva'nın hukumete gecmesi) da ekonomiyi zayıflatmı?tır.

Ula?ım [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Kırgızistan'da ula?ım

Ulkenin da?lık yapısından oturu ula?ım buyuk olcude kısıtlanmı?tır. Yollar, yuksekli?i 2000 metre ve uzerini bulabilen rakımlar ve dik vadilerden dolayı sık sık viraj yapmak durumundadır. Kı? boyunca ula?ım ulkenin kimi yuksek rakımlı ve tenha bolgelerinde hemen hemen imkansızdır. Bunun yanında ula?ımı gucle?tiren di?er etkenlerden biri de kara ve demiryolunun bugun uluslararası sınırlarla kesilmesidir. Bu da, yolların kapalı olmadı?ı yerlerde bircok zaman alıcı formalite gerektirdi?inden pek tercih edilmemektedir. Ulkede geziler ya da kısa ula?ımda atlar da kullanılabilir.

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Resimler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ozel
  1. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" . 27 Kasım 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 5 Aralık 2007 .  
  2. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" . 3 ?ubat 2024 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 3 ?ubat 2024 .  
  3. ^ "Основные итоги естественного движения населения январе-августе 2023г" . stat.kg. 13 Kasım 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.  
  4. ^ a b c d "Kyrgyz Republic" . data.worldbank.org . World Bank . 16 A?ustos 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Aralık 2019 .  
  5. ^ "GINI index (World Bank estimate) - Kyrgyz Republic" . data.worldbank.org . World Bank . 24 Mart 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 Mart 2020 .  
  6. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF) . United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN   978-92-1-126442-5 . 15 Aralık 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 16 Aralık 2020 .  
  7. ^ "Kırgız Cumhuriyeti" . Turkiye Cumhuriyeti Dı?i?leri Bakanlı?ı. 9 Mart 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 18 Temmuz 2020 .  
  8. ^ "Investigating Kyrgyzstan's ethnic violence: Bloody business" . The Economist . 12 Mayıs 2011. 12 Haziran 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Mart 2013 .  
  9. ^ "Foreigners in Kyrgyzstan: 'Will We Be Banned, Too? ' " . EurasiaNet.org. 15 Haziran 2011. 12 Haziran 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Mart 2013 .  
  10. ^ "Pro-Government Election Victory Sparks Overnight Revolution in Kyrgyzstan" . OCCRP. 6 Ekim 2020. 30 Ekim 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 10 Kasım 2020 .  
  11. ^ "Kyrgyzstan: Economy globalEDGE: Your source for Global Business Knowledge" . Globaledge.msu.edu. 20 Aralık 1998. 25 ?ubat 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Mart 2013 .  
  12. ^ "Kyrgyz Republic Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption" . Heritage.org. 25 ?ubat 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Mart 2013 .  
  13. ^ "BBC News ? Kyrgyzstan profile ? Timeline" . Bbc.co.uk. 10 Ekim 2012. 5 Mart 2013 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Mart 2013 .  
  14. ^ "Kyrgyz Unrest" . EurasiaNet.org. 21 Ocak 2013 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Mart 2013 .  
  15. ^ Jean-Paul Roux, Turklerin Tarihi: Pasifik'ten Akdeniz'e 2000 yıl, Kabalcı Yayınevi, bolum : Turklerin ortaya cıkı?ı, s. 87.
  16. ^ "Kyrgyz president says he won't resign - CNN.com" . www.cnn.com (?ngilizce). 11 Nisan 2010 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  17. ^ "Expert: Kyrgysztan could face civil war" . UPI (?ngilizce). 13 Nisan 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  18. ^ "Ousted Kyrgyz president offered 'safe passage ' " . web.archive.org . 14 Aralık 2013. 14 Aralık 2013 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  19. ^ "Kyrgyz president 'ready to quit ' " (?ngilizce). 13 Nisan 2010. 29 Ocak 2022 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  20. ^ "Ousted Kyrgyz president quits, leaves country - CNN.com" . www.cnn.com (?ngilizce). 18 Nisan 2010 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  21. ^ "Kyrgyzstan: 40 Dead in Violence, Uprising Seizes Security Headquarters - ABC News" . web.archive.org . 11 Nisan 2010. 8 Mart 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  22. ^ "Fresh ethnic clashes hit Kyrgyz southern city of Osh" . BBC News (?ngilizce). 11 Haziran 2010. 30 Kasım 2022 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  23. ^ "Signs of Uzbek Persecution Rising in Kyrgyzstan - TIME" . web.archive.org . 2 A?ustos 2010. 17 A?ustos 2013 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  24. ^ a b "Kyrgyz leader asks Russia to restore order in Osh" . BBC News (?ngilizce). 12 Haziran 2010. 30 Kasım 2022 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  25. ^ a b "Tens of thousands flee ethnic violence in Kyrgyzstan" . BBC News (?ngilizce). 13 Haziran 2010. 30 Kasım 2022 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  26. ^ "Russia turns down Kyrgyz call for help as toll rises" . The Indian Express (?ngilizce). 13 Haziran 2010. 27 Ekim 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  27. ^ "Uzbek refugees flee Kyrgyzstan violence" . BBC News (?ngilizce). 14 Haziran 2010. 30 Kasım 2022 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  28. ^ "Aid arrives by air for victims of the Kyrgyz violence" . BBC News (?ngilizce). 16 Haziran 2010. 30 Kasım 2022 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  29. ^ "Kyrgyz Panel Begins Probe Into Clashes" . RadioFreeEurope/RadioLiberty (?ngilizce). 5 ?ubat 2017 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  30. ^ " " Haziran 2010'da Guney Kırgızistan'daki Olaylara ?li?kin Ba?ımsız Uluslararası Ara?tırma Komisyonu Raporu " " (PDF) . 12 Haziran 2012 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  31. ^ Hays, Jeffrey. "KYRGYZSTAN AS AN INDEPENDENT NATION | Facts and Details" . factsanddetails.com (?ngilizce). 26 Nisan 2017 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  32. ^ Reuters (29 Nisan 2021). "Kyrgyz and Tajik security forces clash at border in water dispute" . Reuters (?ngilizce). 29 Nisan 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  33. ^ "After Kyrgyzstan-Tajikistan Border Conflict, Time For a Human Rights Agenda" . Human Rights Watch (?ngilizce). 21 Mayıs 2021. 21 Mayıs 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  34. ^ "Fierce fighting breaks out between Kyrgyzstan and Tajikistan" (?ngilizce). 24 Ocak 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  35. ^ Kırgızistan'da silahlı isyan! 11 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . haberturk.com
  36. ^ "Global democracy has a very bad year" . The Economist . ISSN   0013-0613 . 2 ?ubat 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  37. ^ "Kyrgyzstan: Freedom in the World 2021 Country Report" . Freedom House (?ngilizce). 3 Mart 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  38. ^ "Ozbekler Kırgızistan'da ?iddeti Tahrik Etmekle Suclanıyor" . 27 A?ustos 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  39. ^ "Kyrgyzstan Passes Controversial Girl Travel Ban | Eurasianet" . eurasianet.org (?ngilizce). 5 Kasım 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  40. ^ "Kyrgyz court confirms life sentence for journalist" . Associated Press (?ngilizce). 24 Ocak 2017. 21 Aralık 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  41. ^ "First troops move through new US transit point in Romania" . Stars and Stripes (?ngilizce). 21 ?ubat 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  42. ^ Bishkek, Stephanie Ott in (18 Eylul 2014). "Russia tightens control over Kyrgyzstan" . the Guardian (?ngilizce). 19 Eylul 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  43. ^ "Kyrgyzstan | OSCE POLIS" . polis.osce.org . 21 Haziran 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Kasım 2022 .  
  44. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" . 21 Mayıs 2017 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 2 Aralık 2016 .  
  45. ^ a b c d 5.01.00.03 Национальный состав населения 1999-2013 [Table 5.01.00.03 Ethnic composition of the population 1999-2013] (PDF) (Rusca). National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic. 6 ?ubat 2009 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Nisan 2014 .  
  46. ^ Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам РСФСР [All-Union census in 1926. National composition of the population by regions of the RSFSR]. Demoskop weekly (Rusca), 673 - 674 . 21 Mart 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 ?ubat 2016 .  
  47. ^ Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по республикам СССР [All-Union census 1939. National composition of the population by republics of the USSR]. Demoskop Weekly (Rusca), 673 - 674 . 23 A?ustos 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 ?ubat 2016 .  
  48. ^ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Национальный состав населения по республикам СССР [All-Union census 1959. National composition of the population by republics of the USSR]. Demoskop Weekly (Rusca), 673 - 674 . 16 Mart 2010 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 ?ubat 2016 .  
  49. ^ Всесоюзная перепись населения 1970 года. Национальный состав населения по республикам СССР [All-Union census 1970. National composition of the population by republics of the USSR]. Demoskop Weekly (Rusca), 673 - 674 . 3 Aralık 2009 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 ?ubat 2016 .  
  50. ^ Всесоюзная перепись населения 1979 года. Национальный состав населения по республикам СССР [All-Union census 1979. National composition of the population by republics of the USSR]. Demoskop Weekly (Rusca), 673 - 674 . 24 Mart 2010 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 ?ubat 2016 .  
  51. ^ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР [All-Union census 1989. National composition of the population by republics of the USSR]. Demoskop Weekly (Rusca), 673 - 674 . 16 Mart 2010 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 22 ?ubat 2016 .  
  52. ^ 2009 - Национальный состав населения (на начало года) [2009 - Ethnic composition the population (at the beginning of the year)] (PDF) . Bureau of Statistics of Kyrgyzstan (Rusca). 2011. 20 Eylul 2011 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 2 Aralık 2016 .  
  53. ^ "Kyrgyzstan: Latin (alphabet) fever takes hold | Eurasianet" . eurasianet.org (?ngilizce). 2 Temmuz 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 5 Ocak 2021 .  
  54. ^ "Kyrgyz" . Center for Languages of the Central Asian Region (?ngilizce). 18 Eylul 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 18 Eylul 2021 .  
  55. ^ " ' Only Kyrgyzstan in Central Asia insists on Cyrillic' ? Tokayev" . FOR.kg . 4 Aralık 2019. 2 ?ubat 2022 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Aralık 2021 .  
  56. ^ a b "Central Asia:: KYRGYZSTAN" . CIA The World Factbook. 5 Kasım 2021. 22 Haziran 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 5 ?ubat 2023 .  
  57. ^ "The World's Muslims: Religion, Politics and Society" (PDF) . Pew Forum on Religious & Public life . Pew Research Center. 9 A?ustos 2012. 21 Kasım 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 21 Kasım 2023 .  
  58. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" . 15 ?ubat 2008 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 27 Aralık 2007 .  
  59. ^ "Uluslararası Ataturk-Alatoo Universitesi" . 30 Kasım 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 6 Ekim 2020 .  
  60. ^ "Kyrgyz Russian Slavonic University" . 19 A?ustos 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 6 Ekim 2020 .  
  61. ^ "Ulusal Kırgız Universitesi" . 5 Aralık 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 6 Ekim 2020 .  
  62. ^ "Kırgızistan-Turkiye MANAS Universitesi" . 1 Ekim 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 6 Ekim 2020 .  
  63. ^ "O? Devlet Universitesi" . 30 Eylul 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 6 Ekim 2020 .  
Genel

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Vikipedi'nin karde? projelerinden
'
hakkında daha fazla bilgi edinin
Vikisözlük'te ara Vikisozluk 'te tanımlar
Commons'ta ara Commons 'ta dosyalar

Yonetim

Haberler

Genel

E?itim

" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kırgızistan&oldid=32550733 " sayfasından alınmı?tır