Tunus

Tunus
*????????? ????????* ( Arapca )
*al-Jumh?r?yah at-T?nis?yah*
Tunus Cumhuriyeti
Tunus ????????? ???????? ( Arapca ) ; al-Jumh?r?yah at-T?nis?yah ; Tunus Cumhuriyeti
	Bayrak Arma
	Slogan ; Arapca : ????? ?????? ?????? ???? ; " ?urr?yah, Kar?ma, 'Ad?lah, Ni??m " ; "ozgurluk, haysiyet, adalet ve duzen"
	Milli mar? ; Arapca : ???? ????? ; " Humat al-Hima " ; (Turkce: "Anavatan Savunucuları") ;
Ba?kent ; ve en buyuk ?ehir	Tunus
Resmi dil(ler)	Arapca
Konu?ulan diller	Tunus Arapcası ; Berberice ; Fransızca (idari, ticari ve e?itim) ; ?ngilizce
Etnik gruplar	Arap-Berberi %98, Avrupalı %1, Yahudi ve di?erleri %1
Demonim	Tunuslu
Hukumet	Uniter yarı ba?kanlık cumhuriyeti
? Devlet ba?kanı
? Devlet ba?kanı	Kays Said
? Ba?bakan	Ahmed Ha??ani
Yasama organı	Halk Temsilcileri Meclisi
Kurulu?
? Antik Kartaca 'nın kurulu?u
? Antik Kartaca 'nın kurulu?u	MO 814
? A?lebiler	814
? Fatımiler	909
? Hafsiler	1207
? Huseyni Hanedanlı?ı 'nın kurulu?u	15 Temmuz 1705
? Fransa 'dan ba?ımsızlık	20 Mart 1956
? Cumhuriyetin ilanı	25 Temmuz 1957
? 1987 Tunus askeri darbesi	7 Kasım 1987
? Yasemin Devrimi	14 Ocak 2011
? 2. cumhuriyetin ilanı	10 ?ubat 2014
Yuzolcumu
? Toplam	163610 km 2 ( 92 .)
? Su (%)	5.04
Nufus
? 2020 tahmini	11.708.370 ( 81. .)
? Yo?unluk	71.65/km 2 ( 110 .)
GSY?H ( SAGP )	2020 tahmini
? Toplam	127,325 milyar $ ( 83 .)
? Ki?i ba?ına	10.594 $ ( 108. .)
GSY?H (nominal)	2021 tahmini
? Toplam	44,265 milyar $ ( 90 .)
? Ki?i ba?ına	3.683 $ ( 123 .)
Gini (2017)	35.8 ; orta
?GE (2019)	0.740 ; yuksek · 95.
Para birimi	Tunus dinarı ( TND )
Zaman dilimi	UTC +1 ( OAS )
Trafik akı?ı	sa?
Telefon kodu	+216
?nternet alan adı	.tn

Tunus Cumhuriyeti ( Arapca : ????????? ???????? , el-Cumhuriyyetu’t-Tunisiyye ) kısaca Tunus ( Arapca : ???? ), Kuzey Afrika 'da, Akdeniz 'e kıyısı olan bir ulkedir. Kurucusu Habib Burgiba 'dır. Batısında Cezayir , do?usunda Libya ve Akdeniz , Kuzeyinde de Akdeniz yer alır. Ulkenin guney kısmını Buyuk Sahra Colu kaplar.

Tarihce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tunus, Fenike kokenli Kartaca Uygarlı?ıyla anılır. Kartacalılar, Sicilya ve ?spanya 'ya kadar koloniler kurmu?lardır. Yeni kurulmakta olan Roma ?mparatorlu?u icin ilk gercek tehdit olmu?lardır. Ama Pon Sava?ları sonucu yenilip Tunus'tan surulmu?lerdir. Roma egemenli?inde Afrika Eyaleti olarak yonetilmi?tir.

Tunus, 16 A?ustos 1534 tarihinde Barbaros Hayreddin Pa?a tarafından Hafsi egemenli?ine son verilmesiyle Osmanlı ?mparatorlu?u hakimiyetine girdi. Ancak V. Karl , 1535 yılında bolgeyi geri aldı ve ?spanyol ?mparatorlu?u 'nun kontrolunde Hafsi Hanedanı'nın yonetimine bıraktı. Ba??ehir Tunus 1574 yılına kadar tekrar Hafsi Hanedanlı?ı'nın elinde kaldı. Bu arada Barbaros Hayreddin Pa?a ve Turgut Reis 1556’da Gafsa ’yı, 1558’de Kayrevan ’ı ele gecirdiler. Tunus’un do?u ve guney sahilleri Osmanlı himayesi altına girdi. Cerbe Adası deniz ussu olarak kullanıldı. Barbaros Hayreddin Pa?a, ?spanya’daki Enduluslu Muslumanlardan 100.000 kadarını kurtararak Kuzey Afrika’ya getirdi. ^{[
kaynak belirtilmeli
]}^[16] 13 Eylul 1574’te Uluc Ali Reis ile Sinan Pa?a , Tunus ?ehrini (Halkul-Vad Kalesi'ni), ele gecirmek suretiyle butun Tunus, Osmanlı Devletinin bir eyaleti haline geldi. 1881'de Fransa ile yapılan Bardo Antla?ması ile bu ulkenin himayesine girmi?tir.

20 Mart 1956'da Fransa 'dan ba?ımsızlı?ını kazanan Tunus, 1957 ile 1969 arası Ba?bakanlık makamını kaldırmı?tır.

2010-2011 olayları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tunus'ta halkın pahalılık isyanı 23 yıllık lideri devirdi. Devlet Ba?kanı Zeynel Abidin Bin Ali Tunus'u terk etti. Bazı akrabaları tutuklandı. Partisi kapatıldı. Bin Ali'nin Suudi Arabistan 'da oldu?u do?rulandı. ^[17]

Ulkede etkili Musluman birliklerinin ca?rısıyla duzenlenen gosteride, Ba?bakan Samir Rifai'nin hukumetinin devrilmesi ca?rısı yapıldı.

Co?rafya [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kuzey Afrika 'da bulunan Tunus, Ma?rip Bolgesi 'nin en kucuk ulkesidir. Sicilya Bo?azı ile Avrupa kıtasından ayrılan Tunus, Avrupa'ya 140 km uzaklıktadır. Da?lar kıyıya paralel uzanmaktadır. Ulkenin guneyinde bircok mevsimsel sı? golu ve buyuk tuz golleri vardır.

Tunus'un Cezayir ile 965 km, Libya ile 495 km sınırı vardır.

Siyaset [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tunus, Arap Baharı 'nın ardından cok partili demokrasiye gecen ilk ulkedir. 23 Ekim 2011 tarihinde ilk secimi En Nahda 'nın kazanmasını ardından ulkede rejim tartı?maları ba?ladı. Tunus halkı, ?slamcıların yapısal de?i?iklik giri?imlerine kar?ı yo?un sokak gosterileri duzenledi. En Nahda, di?er Arap ulkelerine gore daha e?itimli bir nufusa, guclu bir orta sınıfa ve sendikalara sahip olan Tunus'ta 2011 secimlerini kazanmasına ra?men iktidarın tamamını elde edemedi. ?eriat hukumlerini anayasaya aktarma kararı alındı?ında da buyuk bir direncle kar?ıla?tı. Tepkiler, duzenlenen suikastler, En Nahda'nın iktidardan adım adım cekilmesine neden oldu. ?ubat 2013'te ulkenin onemli solcu liderlerinden ?ukru Belayi'nin oldurulmesi uzerine hukumet du?tu ve Enahda ba?bakanlı?ın kendisinde kalması ?artıyla bir teknokratlar hukumeti kurmayı kabul etti. Temmuz 2013'te yine muhalif bir lider olan Muhammed Brahmi'nin oldurulmesi uzerine bu hukumet de du?tu ve En Nahda iktidarı teknokrat hukumete devretmek durumunda kaldı.

Secim barajı olmaması ve laik kesimin cok parcalı olması nedeniyle En Nahda yine iktidar adayı olarak onde geliyordu. Fakat 26 Ekim 2014 secimlerinde Nida %37.6 ile ilk sırayı alarak hukumet kurma yetkisini alırken, En Nahda %27.8'de kaldı. Ardından ikinci turu 21 Aralık 2014 tarihinde yapılan ve En Nahda'nın aday cıkartmadı?ı ba?kanlık secimini yine Nida Tunus Partisinden El Bacı Kaid el Sebsi %55.7 ile kazandı.

Ekonomi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tunus genel olarak bir tarım ulkesidir. Ulke topraklarının %55'i tarıma elveri?lidir. Ancak bu alanın % 35'i ekilebilir topraklardan olu?maktadır. Tunus, zeytincilikte dunyadaki ilk 10 ulkeden biridir.

Sanayi faaliyetleri pek geli?memi?tir. Ancak deri, ka?ıt, gıda, eli?i gibi hafif sanayi kollarının onemli etkinli?i vardır. Bunun yanı sıra, petrol, seluloz, celik, elektrikli ev aletleri uretimi de bulunmaktadır.

Ulkede son yıllarda geli?en turizm olgusu, bu alanda yatırımların artmasına neden olmu?tur. Bu yuzden de, ulkeye gelen turist sayısında onemli artı?lar ya?anmı?tır.

Demografi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tunus halkının %99 kadarı Musluman 'dır ve Arapca konu?ur. Ulkenin guneyinde ya?ayanlar Berberice konu?ur. Bu kesim Musluman nufusun %1'i kadardır. Ulkedeki yabancılar genellikle Fransız veya ?talyan 'dır.

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

^ "Tunisia Constitution, Article 4" (PDF) . 26 Ocak 2014. 9 ?ubat 2014 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 10 ?ubat 2014 .
^ Madde 1"Tunus Cumhuriyeti Anayasası". 25 Temmuz 1957 . Eri?im tarihi: 23 Aralık 2009 . Translation by the University of Bern: Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic and its form is the Republic.
^ Arabic, Tunisian Spoken 22 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .. Ethnologue (19 February 1999). Retrieved on 5 September 2015.
^ "Tamazight language" . Encyclopædia Britannica . 4 Ocak 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Temmuz 2021 .
^ "Nawaat ? Interview avec l' Association Tunisienne de Culture Amazighe" . Nawaat . 23 Nisan 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.
^ Gabsi, Z. (2003). An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia) . PhD Thesis, Western Sydney University. 24 Aralık 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Temmuz 2021 .
^ "Tunisian Amazigh and the Fight for Recognition ? Tunisialive" . Tunisialive . 18 Ekim 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.
^ Fadhlaoui-Zid, Karima; Martinez-Cruz, Begona; Khodjet-el-khil, Houssein; Mendizabal, Isabel; Benammar-Elgaaied, Amel; Comas, David (October 2011). "Genetic structure of Tunisian ethnic groups revealed by paternal lineages" . American Journal of Physical Anthropology (?ngilizce). 146 (2): 271-280. doi : 10.1002/ajpa.21581 . PMID 21915847 . 18 Nisan 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Temmuz 2021 .
^ "Tunisia" (PDF) . International Religious Freedom Report for 2011, United States Department of State ? Bureau of Democracy Human Rights and Labor . 22 Ocak 2017 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi.
^ Frosini, Justin; Biagi, Francesco (2014). Political and Constitutional Transitions in North Africa: Actors and Factors . Routledge. s. 4. ISBN 978-1-317-59745-2 . 18 Nisan 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Temmuz 2021 .
^ Choudhry, Sujit; Stacey, Richard (2014) "Semi-presidential government in Tunisia and Egypt" 2 ?ubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .. International Institute for Democracy and Electoral Assistance. Retrieved 7 January 2016.
^ "National Institute of Statistics-Tunisia" . National Institute of Statistics-Tunisia. 20 Mayıs 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 2 Mart 2020 .
^ ^a ^b ^c ^d "Tunisia" . International Monetary Fund. 11 Kasım 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.
^ "GINI index" . World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 19 Ocak 2013 .
^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF) . United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5 . 15 Aralık 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 16 Aralık 2020 .
^ "TUNUS" . TDV ?slam Ansiklopedisi . 2 Haziran 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 5 Ocak 2023 .
^ "Bin Ali: 23 yıl sonra ulkesinden kacan lider" . Hurriyet gazetesi . Eri?im tarihi: 16 Ocak 2011 .
^ "Tunisia Cities" . citypopulation.de .

[art4-1] "Tunisia Constitution, Article 4" (PDF) . 26 Ocak 2014. 9 ?ubat 2014 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 10 ?ubat 2014 .

[art1-2] Madde 1"Tunus Cumhuriyeti Anayasası". 25 Temmuz 1957 . Eri?im tarihi: 23 Aralık 2009 . Translation by the University of Bern: Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic and its form is the Republic.

[3] Arabic, Tunisian Spoken 22 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .. Ethnologue (19 February 1999). Retrieved on 5 September 2015.

[4] "Tamazight language" . Encyclopædia Britannica . 4 Ocak 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Temmuz 2021 .

[5] "Nawaat ? Interview avec l' Association Tunisienne de Culture Amazighe" . Nawaat . 23 Nisan 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.

[6] Gabsi, Z. (2003). An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia) . PhD Thesis, Western Sydney University. 24 Aralık 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Temmuz 2021 .

[7] "Tunisian Amazigh and the Fight for Recognition ? Tunisialive" . Tunisialive . 18 Ekim 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.

[8] Fadhlaoui-Zid, Karima; Martinez-Cruz, Begona; Khodjet-el-khil, Houssein; Mendizabal, Isabel; Benammar-Elgaaied, Amel; Comas, David (October 2011). "Genetic structure of Tunisian ethnic groups revealed by paternal lineages" . American Journal of Physical Anthropology (?ngilizce). 146 (2): 271-280. doi : 10.1002/ajpa.21581 . PMID 21915847 . 18 Nisan 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Temmuz 2021 .

[9] "Tunisia" (PDF) . International Religious Freedom Report for 2011, United States Department of State ? Bureau of Democracy Human Rights and Labor . 22 Ocak 2017 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi.

[10] Frosini, Justin; Biagi, Francesco (2014). Political and Constitutional Transitions in North Africa: Actors and Factors . Routledge. s. 4. ISBN 978-1-317-59745-2 . 18 Nisan 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 26 Temmuz 2021 .

[11] Choudhry, Sujit; Stacey, Richard (2014) "Semi-presidential government in Tunisia and Egypt" 2 ?ubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .. International Institute for Democracy and Electoral Assistance. Retrieved 7 January 2016.

[ins-12] "National Institute of Statistics-Tunisia" . National Institute of Statistics-Tunisia. 20 Mayıs 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 2 Mart 2020 .

[imf2-13] "Tunisia" . International Monetary Fund. 11 Kasım 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.

[14] "GINI index" . World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 19 Ocak 2013 .

[HDI-15] Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF) . United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5 . 15 Aralık 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 16 Aralık 2020 .

[16] "TUNUS" . TDV ?slam Ansiklopedisi . 2 Haziran 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 5 Ocak 2023 .

[17] "Bin Ali: 23 yıl sonra ulkesinden kacan lider" . Hurriyet gazetesi . Eri?im tarihi: 16 Ocak 2011 .

[18] "Tunisia Cities" . citypopulation.de .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

g t d Tunus buyuk ?ehir ve merkezleri 2020 sayımı ^[18]
	Sıra	?ehir ismi	?l	Nufus	Sıra	?ehir ismi	?l	Nufus
Tunus Safakes	1	Tunus	Tunus	610.995	11	Gabis	Gabis	106.438	Susa Kayrevan
	2	Safakes	Safakes	286.245	12	Munestir	Munestir	105.429
	3	Susa	Susa	247.496	13	Kafsa	Kafsa	102.300
	4	Kayrevan	Kayrevan	152.000	14	El-Marsa	Tunus	99.231
	5	Binzert	Binzert	150.700	15	Ben Arus	Ben Arus	95.818
	6	Sukra	Aryana	150.435	16	Duvar Hi?er	Manuba	90.000
	7	Sidi Huseyin	Tunus	124.520	17	Kassarin	Kassarin	89.000
	8	Raved	Aryana	122.100	18	Et-Tazamun	Aryana	84.801
	9	Aryana	Aryana	120.942	19	El-Kerem	Tunus	84.521
	10	El-Muruc	Ben Arus	118.316	20	Humetu's-Sevk	Medenin	83.470

g t d Afrika ulkeleri
Egemen devletler	Angola Benin Botsvana Burkina Faso Burundi Cezayir Cibuti Cad Ekvator Ginesi Eritre Esvatini Etiyopya Fas Fildi?i Sahili Gabon Gambiya Gana Gine Gine-Bissau Guney Afrika Cumhuriyeti Guney Sudan Kamerun Kenya Komorlar Kongo Cumhuriyeti Kongo Demokratik Cumhuriyeti Lesotho Liberya Libya Madagaskar Malavi Mali Mauritius Mısır Moritanya Mozambik Namibya Nijer Nijerya Orta Afrika Cumhuriyeti Ruanda Sao Tome ve Principe Senegal Sey?eller Sierra Leone Somali Sudan Tanzanya Togo Tunus Uganda Ye?il Burun Adaları Zambiya Zimbabve
Sınırlı tanınan devletler	Puntland Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti Somaliland
Ba?ımlı topraklar	Ascension Adası Chafarinas Adaları Hint Okyanusu'ndaki Da?ınık Adalar Kanarya Adaları Madeira Mayotte Melilla Pantelleria Penon de Alhucemas Penon de Velez Perejil Adası Reunion Saint Helena Septe Sokotra Tristan da Cunha

g t d ?slam ??birli?i Te?kilatı
Uyeler	Afganistan Arnavutluk Azerbaycan Bahreyn Banglade? Benin Birle?ik Arap Emirlikleri Brunei Burkina Faso Cezayir Cibuti Cad Endonezya Fas Fildi?i Sahili Filistin Gabon Gambiya Gana Gine-Bissau Guyana Irak ?ran Kamerun Katar Kazakistan Komorlar Kuveyt Kırgızistan Libya Lubnan Malezya Maldivler Mali Mısır Moritanya Mozambik Nijer Nijerya Ozbekistan Pakistan Senegal Sierra Leone Somali Sudan Surinam Suriye Suudi Arabistan Tacikistan Togo Tunus Turkiye Turkmenistan Uganda Umman Urdun Yemen
Gozlemci ulkeler	Bosna-Hersek Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti ¹ Rusya Orta Afrika Cumhuriyeti Tayland
Gozlemci kurulu?lar	Afrika Birli?i Arap Birli?i Ba?lantısızlar Hareketi Birle?mi? Milletler Ekonomik ??birli?i Te?kilatı Moro Ulusal Kurtulu? Cephesi
¹ Kıbrıs Turk Devleti olarak.

g t d Arap Birli?i
Uye Ulkeler	Bahreyn Birle?ik Arap Emirlikleri Cezayir Cibuti Fas Filistin Irak Katar Komorlar Kuveyt Lubnan Libya Mısır Moritanya Urdun Somali Sudan Suudi Arabistan Suriye Tunus Umman Yemen
Gozlemci Ulkeler	Brezilya Eritre Hindistan Venezuela
Aday Ulkeler	Cad Guney Sudan
Diplomasi	Arap Barı? Giri?imi

g t d Akdeniz 'e kıyısı olan ulkeler
Egemen devletler	Arnavutluk Bosna-Hersek Cezayir Fas Fransa Hırvatistan ?spanya ?srail ?talya Karada? Kıbrıs Mısır Lubnan Libya Malta Monako Slovenya Suriye Tunus Turkiye Yunanistan
Sınırlı tanınan devletler	Kuzey Kıbrıs Turk Cumhuriyeti Filistin
Ba?ımlı topraklar	A?rotur ve Dikelya ( BK ) Cebelitarık (BK)

Tunus tarihi

Antik Ca?lar Kartaca 12th C.-146 BC Roma ( Eyalet ) (MO 146-MS 435) Vandal (435-534) Bizans (534-698) Praetoria idaresi 534-590 Eksarh 590-698
Erken ?slam Emeviler (698-750) Abbasiler (750-800) A?lebiler (800-909) Fatımi Devleti (909-973)
Orta Ca? Ziriler (973-1148) Norman (1148-1160) Muvahhidler (1160-1229) Hafsiler (1229-1574)
Erken Modern Tunus Eyaleti Tunus Beyli?i
Modern Tunus Fransız Protektorası (1881-1956) Tunus Krallı?ı (1956-1957) Tunus Cumhuriyeti Habib Burgiba yonetimi (1957-1987) Zeynel Abidin yonetimi (1987-2011) Yasemin Devrimi (2011)
g t d