Republika Portugalska

Republica Portuguesa

Flaga Herb
Hymn : A Portuguesa ( Portugalka )
Konstytucja	Konstytucja Portugalii
J?zyk urz?dowy	portugalski
Stolica	Lizbona
Ustroj polityczny	demokracja przedstawicielska
Typ pa?stwa	republika semiprezydencka unitarne
Głowa pa?stwa	prezydent Marcelo Rebelo de Sousa
Szef rz?du	premier Luis Montenegro
Powierzchnia  ? całkowita  ? wody ?rodl?dowe	92 391 km² 440 km² (0,48%)
Liczba ludno?ci (2021)  ? całkowita   ?  g?sto?? zaludnienia	10 344 802 [1] 112 osob/km²
PKB (2023)  ? całkowite   ? na osob?	267,72 mld [2] USD 26 012 [2] USD
PKB ( PSN ) (2023)  ? całkowite   ? na osob?	460,13 mld [2] dolarow mi?dzynar. 44 707 [2] dolarow mi?dzynar.
Waluta	1 euro = 100 eurocentow (EUR, €)
Niepodległo??	od Krolestwa Leonu 24 czerwca 1128 (uznano niezale?no?? od Krolestwa Leonu 5 pa?dziernika 1143)
Religia dominuj?ca	katolicyzm
Strefa czasowa	UTC ? zima UTC+1 ? lato
Kod ISO 3166	PT
Domena internetowa	.pt
Kod samochodowy	P
Kod samolotowy	CR i CS
Kod telefoniczny	+351
Terytoria autonomiczne	Azory , Madera
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodro?ach
Wiadomo?ci w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku

Portugalia , Republika Portugalska ( port.   Portugal , wym. [ p u ? t u ? ? a ? ] ; oficjalna nazwa Republica Portuguesa ) ? pa?stwo europejskie poło?one w zachodniej cz??ci Europy Południowej na południowym zachodzie Połwyspu Iberyjskiego , gdzie od połnocy i wschodu graniczy z Hiszpani? , a od zachodu i południa Portugali? oblewaj? wody Oceanu Atlantyckiego . Dodatkowo w skład Portugalii wchodz? dwa archipelagi wysp poło?onych na Oceanie Atlantyckim ? Azory i Madera , co czyni Portugali? najdalej na zachod poło?onym pa?stwem Europy. Portugalia jest członkiem Unii Europejskiej oraz NATO .

Geografia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Geografia Portugalii .

Powierzchnia:

• l?d : 91 971 km²
• woda : 440 km²
• całkowita: 92 391 km²

Długo?? granic l?dowych :

• Hiszpania : 1214 km
• całkowita: 1215 km

Długo?? wybrze?a :

• całkowita: 1793 km
  • Najwy?szy punkt: Montanha do Pico : 2351 m n.p.m.
  • Najni?szy punkt: Ocean Atlantycki 0 m n.p.m.

Najwi?ksze miasta:

Miasto	Populacja (centrum administracyjne) [3]	Populacja (zespoł metropolitalny)
Lizbona	545 923	2 870 770
Porto	231 828	1 762 524
Braga	193 349	814 083
Aveiro	80 978	461 819
Coimbra	140 838	460 139

Na połnocy przewa?a teren gorzysty i wy?ynny. Tu przebiegaj? pasma gor Serra do Larouco (1525 m n.p.m.), Serra do Marao (1415 m n.p.m.) i Serra da Estrela (1993 m n.p.m.). Na południu kroluje krajobraz nizinno-wy?ynny. Bli?ej oceanu rozci?gaj? si? wy?yny Alentejo i Algarve . Wybrze?e w południowej cz??ci klifowe , na pozostałym terenie pokryte wydmami i lagunami .

Budowa geologiczna [ edytuj | edytuj kod ]

Gory i wy?yny zajmuj? znaczn? cz??? obszaru Portugalii. Na połnoc od doliny Tagu wznosi si? paleozoiczny , zr?bowy masyw zbudowany głownie ze zwietrzałych skał magmowych ( granit ) i metamorficznych ( gnejs , kwarcyt ). Teren ten jest obci?ty od zachodu wyra?n? lini? tektoniczn?, co wraz z silnie wci?tymi dolinami rzecznymi nadaje krajobrazowi du?? malowniczo??. Najwy?sz? cz??? obszaru stanowi? gory Serra da Estrela z granitow? kulminacj? Torre (1993 m n.p.m.). Gory Serra de Aire , Serra dos Candeeiros i Serra de Sintra , poło?one w południowo-zachodnim przedłu?eniu Serra da Estrela, mimo swojej małej wysoko?ci (odpowiednio do 679 m n.p.m., 610 m n.p.m. i 528 m n.p.m.) stanowi? wyra?n? granic? klimatyczn? mi?dzy obszarami o wyra?nym wpływie Atlantyku na połnocy, a obszarami klimatu ?rodziemnomorskiego na południu. Na charakter gor Serra de Aire i Serra dos Candeeiros du?y wpływ maj? buduj?ce je jurajskie skały wapienne, w ktorych wykształciły si? silne zjawiska krasowe . Du?? atrakcj? turystyczn? tych gor stało si? odkrycie w 1994 r. ?ladow stop dinozaurow . Na południe od rzeki Tag le?y Wy?yna Alentejo . Obszar ten stanowi pomost do hiszpa?skiej Estremadury . Jest zbudowana ze skał trzeciorz?dowych , w?rod ktorych wyst?puj? magmowe skały wylewne, b?d?ce ?wiadectwem intensywnej działalno?ci wulkanicznej . Im dalej na wschod, tym wi?ksze znaczenie maj? starsze skały metamorficzne (np. marmury ) i osadowe . Cały obszar jest poprzecinany sieci? uskokow tektonicznych i aktywny sejsmicznie . Najwi?kszym naturalnym bogactwem tego regionu s? lasy d?bow korkowych . Najbardziej południowy kraniec Portugalii zajmuj? niskie gory i wy?yna Algarve , zbudowane głownie z łupkow paleozoicznych. Najwy?sze wzniesienie Foia (903 m n.p.m.) poło?one w gorach Serra de Monchique buduj? twardsze od łupkow sjenity . Południowe stoki gor s? najbardziej suchym i gor?cym regionem Portugalii. Znacznie mniejszy obszar zajmuj? niziny, wyst?puj?ce jedynie w pasie nadbrze?nym oraz w dolnych odcinkach kilku wi?kszych dolin rzecznych. Na południe od uj?cia Douro , u stop progu mesety , le?y zbudowana głownie z plioce?skich piaskow Nizina ?rodkowoportugalska. Na wybrze?u wyst?puj? tu wydmy, za ktorymi czasami wyst?puj? laguny (Laguna Aveiro) lub bagna. Nad dolnym Tagiem i rzek? Sado le?y zbudowana z neoge?skich osadow Nizina Południowoportugalska. Osłoni?ta wapiennymi stoliwami od wpływu Atlantyku ma wyra?ny charakter regionu ?rodziemnomorskiego. Uj?cia rzek s? silnie zamulanymi limanami , mimo to zało?ono tu stolic? kraju Lizbon? i du?y port Setubal .

Klimat [ edytuj | edytuj kod ]

Typ klimatu: ?rodziemnomorski

Portugalia poło?ona jest w strefie klimatu ?rodziemnomorskiego oceanicznego. Zim? wyst?puj? wyra?ne ro?nice mi?dzy połnoc? a południem kraju. Na wysuni?tym najdalej na południe Algarve zdarzaj? si? wtedy cz?sto ciepłe, słoneczne dni, a osłoni?te pla?e południa pozwalaj? si? opala? przez cały rok. Wieczory bywaj? chłodne, ale nie na tyle, aby zrazi? turystow. W okolicach Lizbony zima jest łagodna, ale nieprzewidywalna ? na przemian wyst?puj? dni słoneczne i deszczowe. W centrum i na połnocy zimy bywaj? deszczowe i chłodne, ale nie mro?ne. Okresy deszczu s? przerywane rozpogodzeniami. W gorach jest zdecydowanie zimniej. Pokrywa ?nie?na utrzymuje si? od listopada do lutego w Serra da Estrela oraz w pasmach gorskich na połnocy i wschodzie. Zima trwa krotko ? od listopada/grudnia do lutego/marca, ze ?redni? temperatur? 12°C. W całym kraju zaczyna by? cieplej w maju i czerwcu, a wysoka temperatura utrzymuje si? do wrze?nia. Z wyj?tkiem Algarve noce bywaj? chłodne nawet w lecie, zwłaszcza na wybrze?u Cascais i Estorilu niedaleko Lizbony. Na wybrze?u zachodnim woda w Atlantyku jest przewa?nie chłodna (22°C) do lipca. Na południu ogrzewa si? wcze?niej. W lecie w całym kraju panuj? upały. Na połnocy bywa tak samo gor?co, jak na pozostałym obszarze, ale wyst?puje wi?ksze prawdopodobie?stwo deszczu. Na niektorych terenach w gł?bi l?du spiekota staje si? trudna do wytrzymania ? w Alentejo i gornym Douro słupek rt?ci cz?sto utrzymuje si? przez dłu?szy czas na poziomie 40°C. Algarve latem jest umiarkowanie gor?ce (31°C), dzi?ki chłodnym wiatrom zachodnim.

Zjawiska pogodowe rejestrowane w Portugalii na bazie danych archiwalnych [ edytuj | edytuj kod ]

Zdarzenia (?rednia roczna)	Stycze?	Luty	Marzec	Kwiecie?	Maj	Czerwiec	Lipiec	Sierpie?	Wrzesie?	Pa?dziernik	Listopad	Grudzie?
Deszczowe dni	16	14	16	12	9	5	2	2	7	10	16	12
?nie?ne dni	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
Dni z gradem	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
Burzowe dni	1	1	2	3	2	0	0	0	3	2	3	1
Mgliste dni	6	5	2	2	1	0	1	0	2	5	4	7
Dni z tornado*	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
Czas trwania dnia	10	11	13	14	15	15	14	13	12	11	10	9
Godzin słonecznych w ci?gu dnia	8	7	9	10	12	13	12	11	9	9	7	6

* Tornada ? liczone za ostatnie 5 lat ^[4]

Polityka [ edytuj | edytuj kod ]

Ustroj polityczny [ edytuj | edytuj kod ]

Portugalia jest republik? o parlamentarno-prezydenckim systemie rz?dow. Obowi?zuj?ca konstytucja jest z 1976 roku. Głow? pa?stwa jest prezydent i jest on wybierany w wyborach powszechnych i bezpo?rednich na 5 lat. Mo?e by? wybrany na najwy?ej dwie kadencje. Przy prezydencie działa ciało doradcze ? Rada Pa?stwa. Władz? ustawodawcz? sprawuje jednoizbowe Zgromadzenie Republiki . Składa si? z 230 deputowanych wybieranych na 4 lata w głosowaniu powszechnym, bezpo?rednim oraz proporcjonalnym. Rz?d jest naczelnym organem administracji publicznej. Portugalska scena polityczna od rewolucji go?dzikow jest zdominowana przez dwie partie wywodz?ce si? z ruchu socjalistycznego:

• Lewicow? Parti? Socjalistyczn? , w skrocie PS .
• Centrow?/centroprawicow? Parti? Socjaldemokratyczn? , w skrocie PSD .

Obok tych partii wyst?puj? rownie? inne mniejsze maj?ce swych przedstawicieli w parlamencie:

• Chrze?cija?sko-demokratyczne i centrowo/centroprawicowa Centrum Demokratyczne i Społeczne ? Partia Ludowa , w skrocie CDS/PP .
• Partia Ekologistyczna ?Zieloni” , w skrocie PEV .
• Portugalska Partia Komunistyczna , w skrocie PCP .
• koalicja kilku małych partii o radykalnie lewicowej proweniencji pod nazw? Blok Lewicy , w skrocie BE .

Podział administracyjny [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Podział administracyjny Portugalii .

• 18 dystryktow (distrito):

Aveiro , Beja , Braga , Braganca , Castelo Branco , Coimbra , Evora , Faro , Guarda , Leiria , Lizbona , Portalegre , Porto , Santarem , Setubal , Viana do Castelo , Vila Real , Viseu .

• 2 regiony autonomiczne:

Region Autonomiczny Azorow , Region Autonomiczny Madery .

Siły zbrojne [ edytuj | edytuj kod ]

Portugalia dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych : wojskami l?dowymi, marynark? wojenn? oraz siłami powietrznymi ^[5] . Uzbrojenie sił l?dowych Portugalii składało si? w 2014 roku z: 133 czołgow , 1076 opancerzonych pojazdow bojowych oraz 75 zestawow artylerii holowanej ^[5] . Marynarka wojenna Portugalii dysponowała w 2014 roku 18 okr?tami obrony przybrze?a, 5 fregatami , 7 korwetami oraz 2 okr?tami podwodnymi ^[5] . Portugalskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 29 my?liwcow , 37 samolotow transportowych , 27 samolotow szkolno-bojowych oraz 24 ?migłowcow ^[5] .

Wojska portugalskie w 2014 roku liczyły 40 tys. ?ołnierzy zawodowych oraz 211 tys. rezerwistow. Według rankingu Global Firepower (2014) portugalskie siły zbrojne stanowi? 53. sił? militarn? na ?wiecie, z rocznym bud?etem na cele obronne w wysoko?ci 3,8 mld dolarow ( USD ) ^[5] .

  Z tym tematem zwi?zana jest kategoria: Wojsko portugalskie .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: historia Portugalii i  portugalskie imperium kolonialne .

W staro?ytno?ci teren Portugalii był zamieszkany przez ludy iberyjskie i celtyckie . W III wieku p.n.e. obszary te zostały obj?te wpływami Kartaginy , a w II wieku p.n.e. stały si? terenem Rzymian .

Pod panowaniem rzymskim (II w. p.n.e.- pocz?tek V w. n.e.) południowo-zachodnie ziemie połwyspu obj?ła od 27 p.n.e. prowincja Luzytania . Nast?piły rozwoj cywilizacyjny i integracja gospodarcza z imperium (miasta, kolonizacja, drogi, gornictwo, spichlerz zbo?owy) oraz romanizacja ludno?ci i jej chrystianizacja (III?V wiek). Po naje?dzie germa?skim na połwysep (409 n.e.) wi?ksz? cz??? jego zachodnich obszarow opanowali pocz?tkowo Swebowie , tworz?c krolestwo ze stolic? w Bradze , nast?pnie Wizygoci zaj?li w 469 południow? cz??? dzisiejszej Portugalii, a w 585 ? jej połnocne obszary. Po rozbiciu (711?718) przez Arabow krolestwa Wizygotow ziemie połwyspu obj?ł kalifat Umajjadow.

Prowadzona od VIII wieku przez chrze?cijan rekonkwista obj?ła w IX?XI wieku rejon Bragi, Porto i Coimbry , ktore zostały zdobyte przez krolow Leonu i Kastylii . Obszar ten, zwi?zany pocz?tkowo z prowincj? Galicia , w 1097 r. wydzielono w hrabstwo Portucale z o?rodkiem w Porto (staro?. Portus Cale ), nadaj?c je w lenno Henrykowi Burgundzkiemu ; 1139 jego syn przyj?ł tytuł krola Portugalii ( Alfons I Zdobywca ) i uzyskał niezale?no?? swego pa?stwa (ze stolic? w Coimbrze) od Leonu i Kastylii. Do połowy XIII wieku Portugalia kontynuowała rekonkwist? zachodniego pasa Połwyspu Iberyjskiego; oprocz rodzimego rycerstwa ?wieckiego w walkach uczestniczyły zakony rycerskie (m.in. Aviz ) oraz krzy?owcy zachodnioeuropejscy (w 1147 zdobycie Lizbony). W 1249 osi?gni?to wybrze?e Algarve na południu (Portugalia uzyskała obecny kształt terytorialny). Rownocze?nie monarchia d??yła do ograniczenia rosn?cej pot?gi mo?nych, Ko?cioła i zakonow rycerskich; popierała rozwoj handlu i miast. W XIII wieku rada krolewska przekształciła si? w parlament stanowy, Kortezy, do ktorych w 1254 dopuszczono delegatow miast. Około 1255 przeniesiono stolic? do Lizbony , gdzie w latach 1288?1290 powstał pierwszy portugalski uniwersytet , przeniesiony po?niej do Coimbry.

O?wiata [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: O?wiata w Portugalii .

O?wiata charakteryzuje si? ciekawymi rozwi?zaniami organizacyjno-dydaktycznymi, takimi jak kształcenie telewizyjne na poziomie szkoły podstawowej oraz edukacja rownoległa, czyli mo?liwo?? uczenia si? w szkole dziennej, szkole wieczorowej lub telewizyjnie, na szczeblu szkolnictwa ?redniego. Portugalia ma stosunkowo wysoki wska?nik analfabetyzmu ? 4,6% mieszka?cow w wieku powy?ej 15. roku ?ycia nie potrafi czyta? ani pisa?.

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

W drugiej połowie lat 80. produkt krajowy brutto wzrastał ?rednio o 4,6% rocznie. Na przyspieszenie rozwoju gospodarczego wpłyn?ło członkostwo w EWG (od 1986) i napływ kapitału zagranicznego. W latach 1988?1993 Portugalia otrzymała 3,7 mld dolarow ameryka?skich z Regionalnego Funduszu EWG na modernizacj? przemysłu , gospodarki rolnej i rozbudow? infrastruktury. Od 1988 r. zacz?ły si? reprywatyzacja przedsi?biorstw, przej?tych przez pa?stwo po 1974 roku, oraz szybkie zmiany struktury gospodarki, opartej do lat 70. na rolnictwie i eksploatacji kolonii. W 1990 r. ok. 56% produktu krajowego brutto wytworzyły usługi (głownie handel , turystyka ), 38% ? przemysł i budownictwo, 6% ? rolnictwo i le?nictwo . Produkt krajowy brutto na 1 mieszka?ca wynosi 21,765 dolarow ameryka?skich (2014). Istotn? rol? w gospodarce odgrywaj? przekazy pieni??ne od pracuj?cych za granic? emigrantow portugalskich (1991 ? 3,4 mld dolarow ameryka?skich).

Portugalia jest obecnie jednym z najwolniej rozwijaj?cych si? krajow Europy . Na uwag? zasługuje fakt, i? w kwietniu 2007 r. The Economist opisała Portugali? jako ?chorego człowieka Europy” ^[6] . Ponadto nale?y zauwa?y?, ?e w 2003 r. Portugalia zanotowała spadek PKB , za? jego wzrost w 2006 r. w wysoko?ci 1,3% był nie tylko najni?szy w Unii Europejskiej , ale te? w całej Europie .

Turystyka [ edytuj | edytuj kod ]

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 10,176 mln turystow (9,7% wi?cej ni? w roku poprzednim), generuj?c dla niego przychody na poziomie 12,606 mld dolarow ^[7] .

Portugalia jest popularnym celem turystow z całego ?wiata, znana jest przede wszystkim z turystyki wypoczynkowej oraz krajoznawczej. Najpopularniejszymi o?rodkami turystycznymi w Portugalii s? stolica i najwi?ksze miasto Lizbona , uznawana za jedno z najpi?kniejszych miast Europy , oraz Porto . Portugalia to tak?e znacz?cy o?rodek turystyki p?tniczej , ze wzgl?du na słynne sanktuarium w Fatimie .

Portugalia najcz??ciej odwiedzana jest przez turystow z Wielkiej Brytanii , Francji , Hiszpanii oraz Niemiec .

Ze wzgl?du na poło?enie geograficzne oraz walory antropogeniczne i przyrodnicze, wyro?nionych zostało osiem portugalskich regionow turystycznych:

1. Costa de Lisboa ? miasto Lizbona , przedmie?cia i okolice.
2. Costa Verde ? portugalskie ?zielone wybrze?e” obejmuj?ce cał? połnocn? lini? brzegow? Portugalii.
3. Costa da Prata ? portugalskie ?srebrne wybrze?e” obejmuj?ce wybrze?e centralnej Portugalii od Lizbony do Porto .
4. Montanhas ? gorzysty region połnocno-?rodkowej Portugalii.
5. Planicies ? nizinny region Alentejo na południu.
6. Algarve ? południowe wybrze?e Portugalii.
7. Madeira ? Madera poło?ona nad Oceanem Atlantyckim
8. Azores ? archipelag wysp azorskich .

Emisja gazow cieplarnianych [ edytuj | edytuj kod ]

Ł?czna emisja rownowa?nika dwutlenku w?gla z Portugalii wyniosła w 1990 roku 60,356 Mt, z czego 43,679 Mt stanowił dwutlenek w?gla. W przeliczeniu na mieszka?ca emisja wyniosła wowczas 4,388 t dwutlenku w?gla, a w przeliczeniu na 1 dolar PKB 217 kg. Po roku 1990 całkowita emisja wahała si?, osi?gaj?c maksimum w pierwszej dekadzie XXI w. W 2018 emisja dwutlenku w?gla pochodzenia kopalnego wyniosła 52,612 Mt, a w przeliczeniu na mieszka?ca 5,112 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 178 kg. Przez cały czas głownymi bran?ami odpowiedzialnymi za t? emisj? były transport i energetyka. MW całkowitej emisji gazow cieplarnianych dwutlenek w?gla zawsze stanowił wi?kszo??. Emisje metanu były na drugim miejscu, a podtlenku azotu na trzecim. Zauwa?alne były te? emisje gazow fluorowanych ^[8] .

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

Ludno?? Portugalii (według spisow powszechnych)
Lata	Ludno??	Lata	Ludno??
1864	4 188 419	1960	8 851 240
1890	5 049 729	1970	8 648 369
1911	5 969 056	1981	9 833 041
1920	6 032 991	1991	9 862 540
1930	6 825 883	2001	10 356 117
1940	7 722 152	2011	10 562 178 [9]
1950	8 510 240	2021	10 343 066 [10]

W XIII w. Portugali? zamieszkiwało około 1 mln lub nieco wi?cej osob. Po gwałtownym spadku zamieszkuj?cej ten obszar liczby ludno?ci w stuleciu nast?pnym, w XV w. liczba ta ponownie wzrosła do około 1 miliona. Przeci?tna g?sto?? ludno?ci w po?no?redniowiecznej Portugalii wynosiła około 11 osob na km² ^[11] . Powszechny spis ludno?ci przeprowadzony w 2001 roku wykazał, ?e populacja Portugalii wynosiła wowczas 10 356 117 mieszka?cow (z czego 51,7% to kobiety). Na koniec pierwszej dekady XXI w. szacowało si? t? liczb? na około 10,6 miliona i wi?kszo?? przyrostu ludno?ci miała miejsce za spraw? imigrantow. Według danych na rok 2008 jedna czwarta z 440 tysi?cy imigrantow pochodzi z Brazylii (106 tys.). Kolejne miejsca zajmuj? Ukraina (53,5 tys.), Republika Zielonego Przyl?dka (51,5 tys.), Rumunia (28 tys.), Angola (27,5 tys.) i Gwinea-Bissau (24,5 tys.) ^[12] .

Kultura [ edytuj | edytuj kod ]

Portugalia to jedno z pa?stw roma?skich . W kulturze Portugalii widoczny jest wpływ ro?nych cywilizacji: tych, ktore dotarły do Połwyspu Iberyjskiego (m.in. Celtow, Rzymian, Maurow), jak rownie? tych, z ktorymi Portugalczycy mieli styczno?? w wyniku morskich wypraw w okresie wielkich odkry? geograficznych. Portugalia posiada rownie? silne historyczne oraz kulturowe powi?zania z s?siedni? Hiszpani? , wywarła tak?e ogromny wpływ kulturowy i j?zykowy na Brazyli? .

Na Li?cie ?wiatowego Dziedzictwa UNESCO znajduje si? 13 miejsc z Portugalii, z czego 9 z nich to zabytki architektoniczne, a 2 to regiony uprawy wina ^[13] .

Od 1990 roku, liczba publicznych obiektow kulturalnych w Portugalii wzrosła. Oprocz Muzeum Calouste Gulbenkiana , otwartego w 1969 roku w Lizbonie, powstały m.in. Centro Cultural de Belem w Lizbonie, Museu de Arte Contemporanea de Serralves oraz Casa da Musica w Porto.

Architektura [ edytuj | edytuj kod ]

Charakterystyczny dla Portugalii jest styl manueli?ski , cechuj?cy si? ozdobn? ornamentyk? o motywach orientalnych i morskich (np. liny okr?towe, fale, koniki morskie czy koralowce). Styl ten powstał w okresie wielkich odkry? geograficznych, dokonywanych przez Portugali?, pod rz?dami krola Manuela I. Znakomitymi przykładami stylu manueli?skiego s?: Klasztor Hieronimitow i Torre de Belem w Lizbonie oraz Klasztor Zakonu Chrystusa w Tomar .

Przykładami wspołczesnej architektury s?: znajduj?cy si? w Porto budynek ? Casa da Musica , nagrodzony przez RIBA ^[14] , oraz Parque das Nacoes w Lizbonie [1] . Do znanych na całym ?wiecie, wspołczesnych architektow portugalskich zaliczaj? si?: Eduardo Souto de Moura , Alvaro Siza Vieira , Goncalo Byrne , Filipe Oliveira Dias oraz Carrilho da Graca .

Muzyka [ edytuj | edytuj kod ]

Portugalska muzyka obejmuje rozmaite gatunki muzyczne. Przede wszystkim jednak Portugalia słynie z t?sknych pie?ni fado wykonywanych przy akompaniamencie gitar portugalskich . Najbardziej znanymi na ?wiecie wykonawcami tej muzyki s?: Amalia Rodrigues , Carlos Humberto Paredes, Jose Afonso , Mariza , Carlos do Carmo , Antonio Chainho , Misia i Madredeus .

Nurt wspołczesnej muzyki portugalskiej reprezentuj? takie zespoły, jak Buraka Som Sistema (muzyka elektroniczna), Moonspell (gothic metal), Blasted Mechanizm (electro-rock) oraz The Gift.

W Portugalii odbywa si? wiele letnich festiwali po?wi?conych ro?nym gatunkom muzyki. Do najwa?niejszych nale??: TMN Festival Sudoeste (w Zambujeira do Mar), Paredes de Coura Festival (w Paredes de Coura), Optimus Alive! (w Passeio Maritimo de Alges), Rock in Rio Lisboa (w Lizbonie) oraz Super Bock Super Rock. W 2005 roku, Portugalia go?ciła w Lizbonie MTV Europe Music Awards .

Dziedzin? muzyki powa?nej reprezentuj? m.in. piani?ci Artur Pizarro i Maria Joao Pires oraz wiolonczelistka Guilhermina Suggia . Do znanych portugalskich kompozytorow nale??: Jose Vianna da Motta , Carlos Seixas , Joao Domingos Bomtempo , Joao de Sousa Carvalho , Luis de Freitas Branco i jego student Joly Braga Santos , Fernando Lopes-Graca , Emmanuel Nunes i Sergio Azevedo .

Literatura [ edytuj | edytuj kod ]

Literatura portugalska, b?d?c jedn? z najstarszych zachodnich literatur, rozwin?ła si? poprzez teksty pisane oraz pie?ni wykonywane przez trubadurow. Za najwi?kszych tworcow portugalskich uznaje si? poet? i podro?nika Luisa de Camoes , tworc? epopei ? Os Lusiadas ” (Luzjady), Fernanda Pesso? ^[15] , poet? okresu modernizmu, oraz laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1998 roku ? Jose Saramago . Literatur? portugalsk? reprezentuj? tacy pisarze jak Francisco de Sa de Miranda , Gil Vicente , Bras Garcia de Mascarenhas , Almeida Garrett , Camilo Castelo Branco, Eca de Queiroz, Sophia de Mello Breyner , Antonio Lobo Antunes oraz Miguel Torga. Z literatury portugalskiej wyodr?bniła si? literatura brazylijska.

Kino [ edytuj | edytuj kod ]

Kino portugalskie posiada długoletni? tradycj?, si?gaj?c? pocz?tkow tej formy przekazu w po?nych latach XIX wieku. Do grona najlepszych portugalskich re?yserow nale??: Arthur Duarte , Antonio Lopes Ribeiro , Pedro Costa , Manoel de Oliveira , Antonio-Pedro Vasconcelos, Joao Botelho oraz Leonel Vieira. Natomiast najbardziej znanymi portugalskimi aktorami s? Joaquim de Almeida , Daniela Ruah , Maria de Medeiros, Diogo Infante, Soraia Chaves, Vasco Santana, Ribeirinho oraz Antonio Silva.

Kuchnia narodowa [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Kuchnia portugalska .

Kuchni? portugalsk? cechuje zro?nicowanie. Łatwy dost?p do morza zagwarantował bogactwo ryb i skorupiakow, na ktorych bazuj? potrawy z regionow nadmorskich, natomiast w centralnej cz??ci kraju dominuj? dania mi?sne i sery. Wiele produktow Portugalczycy zawdzi?czaj? naje?d?com: Rzymianie pozostawili po sobie pszenic?, winn? latoro?l, figi, oliwki i migdały, natomiast Maurowie ? ry?, owoce cytrusowe, szafran oraz zamiłowanie do ciast z miodem, migdałami i figami. Dzi?ki morskim ekspedycjom, portugalska kuchnia wzbogaciła si? o rozmaite przyprawy z Indii i Dalekiego Wschodu, m.in. pieprz, cynamon, go?dziki i gałk? muszkatołow?, oraz afryka?skie papryczki piri piri . Przywieziono tak?e egzotyczne owoce, pomidory, ziemniaki, kukurydz? oraz kakao.

Narodow? potraw? Portugalii jest bacalhau , solony i suszony dorsz, ktorego podobno mo?na przyrz?dzi? na 365 sposobow, czyli tyle, ile jest dni w roku. Ka?dy z regionow ma swoj unikatowy sposob jego przyrz?dzania. Innym, rownie popularnym daniem s? grillowane sardynki ( port.   sardinhas grelhadas ).

Ka?dy region kraju posiada swoj? tradycyjn? potraw?. Na przykład w Aveiro s? to słodkie ovos moles , natomiast w Algarve cataplana , czyli owoce morza, duszone w specjalnym, miedzianym naczyniu z przykrywk?. Na połnocy kraju popularna jest caldo verde ? zielona zupa z ziemniakow, a na Azorach ? cozido das Furnas ? jednogarnkowe danie duszone w gor?cej ziemi, tu? nad paruj?cymi ?rodłami wulkanicznymi. Lizbona szczyci si? pasteis de Belem ( pasteis de nata ), czyli babeczkami z budyniowym nadzieniem, posypanymi cynamonem i cukrem pudrem, a Porto ? tripas a moda do Porto , czyli flaczkami z biał? fasol?.

  Osobny artykuł: Wina portugalskie .

Portugalskie wina zdobyły ?wiatow? sław? oraz kilka mi?dzynarodowych nagrod. Najbardziej znane na ?wiecie s? wino porto (pochodz?ce z doliny Douro) oraz niezwykle trwałe wino madera . Z Portugalii pochodzi tak?e m.in. vinho verde oraz wina regionalne, np. z Douro, Alentejo, Dao, Bairrada, a tak?e wino moscatel (z okolic Setubal i Favaios).

W Portugalii odbywaj? si? festiwale kulinarne, m.in. Algarve Gourmet w regionie Algarve ^[16] , Festival Nacional de Gastronomia w Santarem (region Alentejo) ^[17] oraz Mi?dzynarodowy Festiwal Czekolady (International Chocolate Festiwal) w Obidos, a tak?e Festiwal Owocow Morza, czyli Festival do Marisco w Olhao.

Sport [ edytuj | edytuj kod ]

Piłka no?na jest najpopularniejszym sportem w Portugalii. W kraju organizuje si? zarowno amatorskie mecze lokalne, jak i ?wiatowej klasy spotkania na profesjonalnym poziomie. Najwi?ksz? legend? portugalskiej piłki no?nej jest Cristiano Ronaldo , cho? na ?wiecie uznaniem ciesz? si? tak?e Luis Figo i Eusebio ? obaj s? zdobywcami tytułu Piłkarza Roku FIFA , oraz trenerzy: Jose Mourinho , Carlos Queiroz , Manuel Jose i Andre Villas-Boas .

Najwi?kszymi klubami sportowymi w Portugalii s?: SL Benfica (Sport Lisboa e Benfica), FC Porto (Futebol Clube do Porto) oraz Sporting CP (Sporting Clube de Portugal). Kluby te cz?sto okre?lane s? jako ?os tres grandes” , czyli ?wielka trojka”.

10 lipca 2016 reprezentacja Portugalii zdobyła pierwszy w historii tytuł Mistrza Europy.

Surfing i bodyboarding s? bardzo popularne w Portugalii. Ericeira (okolice Lizbony) zaj?ła 3. miejsce w rankingu Top 10 najlepszych miejsc do surfowania na ?wiecie (według magazynu Sunday Times, 2010 rok) ^[18] . W Portugalii odbywaj? si? te? zawody surfingowe Quiksilver Pro Portugal ^[19] .

Najwa?niejszym wy?cigiem kolarskim w Portugalii jest Volta a Portugal .

Portugalia znana jest tak?e ze sportow motorowych. Co roku rozgrywane s? stanowi?cy eliminacj? Rajdowych Mistrzostw ?wiata Rajd Portugalii oraz zaliczany do Mistrzostw Europy Rali Vinho da Madeira. W latach 1984?1996 na Autodromo do Estoril , a w roku 2020 na Portimao International Circuit rozgrywano mistrzostwa Formuły 1 . Do 2012 roku obiekt ten go?cił rownie? Moto GP . Najbardziej znanym portugalskim kierowc? wy?cigowym jest Tiago Monteiro .

W Portugalii znajduje si? ponad 70 pol golfowych rozsianych po całym kraju. Najwi?cej z nich jest w regionie Algarve oraz w okolicach Lizbony. W Vilamoura (Algarve) odbywa si? presti?owy turniej golfowy Portugal Masters , nale??cy do PGA European Tour .

Portugalia ma długie tradycje je?dzieckie. Odbywaj? si? tu wa?ne zawody ? Estoril International Showjumping Competition ^[20] , b?d?ce jednym z etapow Global Champions Tour.

W centrum i na południu Portugalii mo?na jeszcze obejrze? tourada a corda , czyli walk? z bykiem przytrzymywanym na linie.

W połnocnej cz??ci Portugalii powstała oryginalna sztuka walki ? Jogo do Pau , polegaj?ca na walce z przeciwnikiem przy pomocy długiego kija.

Religia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Religia w Portugalii .

Religie (według spisu z 2021) ^[21] :

• katolicy : 80,2%
• niezrzeszeni: 14,1%
• protestanci (głownie: zielono?wi?tkowcy ): 2,1%
• ?wiadkowie Jehowy : 0,7%
• prawosławni : 0,7%
• inni chrze?cijanie: 1%
• muzułmanie : 0,4%
• inne religie: 0,7%.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• władcy Portugalii
• prezydenci Portugalii

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Portugalia

• Portugalia-online . portugalia-online.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-10-31)].