Specjalny Region Administracyjny Makau Chi?skiej Republiki Ludowej ^[1]

中華人民共和國澳門特別行政區
中?人民共和?澳?特?行政?
Regiao Administrativa Especial de Macau da Republica Popular da China

Specjalny Region Administracyjny
Godło Flaga
Hymn : ?勇??行曲 ( Marsz ochotnikow )
Pa?stwo	ChRL
Data powstania	1999
Zarz?dzaj?cy	Ho Iat Seng
Powierzchnia	33,0 km² [2]
Populacja  (2022) ? liczba ludno?ci	681 700 [3]
? g?sto??	20 657
Numer kierunkowy	+853
Strefa czasowa	UTC +8
J?zyki urz?dowe	chi?ski ( kanto?ski ), portugalski [4]
Poło?enie na mapie
Poło?enie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodro?ach
Strona internetowa

Makau lub Makao ( chi?. trad. 澳門, chi?. upr. 澳?, kant. jyutping Ou3 mun4 wym. [ ? ? u m ?ː n ], mand. pinyin Aomen wym. [ ???? m ?? n ]), oficjalnie Specjalny Region Administracyjny Makau ( chi?. upr. 澳?特?行政? ; chi?. trad. 澳門特別行政區 ; pinyin Aomen Tebie Xingzhengq? ; jyutping Ou3 mun4 Dak6 bit6 Hang4 zing3 keoi1 ; port. Regiao Administrativa Especial de Macau ) ? jeden z dwoch specjalnych regionow administracyjnych Chi?skiej Republiki Ludowej (drugim regionem jest Hongkong ), znajduj?cy si? na wschodnim wybrze?u Chin. Makau le?y po zachodniej stronie estuarium Rzeki Perłowej , graniczy od połnocy z prowincj? Guangdong , natomiast od południa i wschodu otoczone jest wodami Morza Południowochi?skiego . Gospodarka opiera si? głownie na turystyce i hazardzie, jednak pr??nie rozwijaj? si? tak?e niektore gał?zie przemysłu, m.in. przemysł odzie?owy, elektroniczny, zabawkarski. Makau zalicza si? do najbogatszych regionow na ?wiecie ^[5] .

Makau było pierwsz? i najdłu?ej istniej?c? europejsk? koloni? na terenie Chin ^{[6] [7]} . Pocz?tki kolonii si?gaj? XVI wieku, kiedy w Makau osiedlili si? pierwsi portugalscy kupcy. Obszar ten był zarz?dzany przez Portugalczykow a? do przekazania go Chinom 20 grudnia 1999 roku i nadania mu statusu specjalnego regionu administracyjnego. Wspolna deklaracja chi?sko-portugalska oraz Ustawa zasadnicza Makau stanowi?, ?e jednostka administracyjna mo?e funkcjonowa? z du?? autonomi? co najmniej do 2049, a wi?c do upłyni?cia 50-letniego okresu od momentu przekazania ^[8] .

Zgodnie z polityk? ? jeden kraj, dwa systemy ”, rz?d ChRL odpowiada za obron? terytorium Makau i sprawy zagraniczne, na terytorium SRA od 1999 roku stacjonuje garnizon Chi?skiej Armii Ludowo-Wyzwole?czej ^[9] . Makau posiada natomiast odr?bny system prawny, administracyjny, gospodarczy i monetarny, prowadzi osobn? polityk? celn? i imigracyjn?, utrzymuje własn? policj? oraz samodzielnie wyznacza delegatow na mi?dzynarodowe wydarzenia i do organizacji mi?dzynarodowych ^{[8] [10]} .

Etymologia [ edytuj | edytuj kod ]

Przed rozpocz?ciem portugalskiego osadnictwa w XVI w. Makau było znane pod wieloma nazwami: Haojing (?鏡), Jinghai (?海), Haojiang (濠江), Haijing (海?), Jinghu (??), Haojing’ao (??澳) oraz Majiao (馬交). Obecna chi?ska nazwa Aomen (澳門; dosł. ?Bramy Zatoki”) pojawiła si? w ?rodłach historycznych po raz pierwszy w 1564 roku ^[11] .

Prawdopodobnie okre?lenie Makau pochodzi od nazwy ?wi?tyni A-Ma , ktor? wzniesiono w 1448 roku ku czci bogini Mazu ? patronki rybakow i ?eglarzy. Istniej? podania mowi?ce o tym, ?e kiedy portugalscy ?eglarze wyl?dowali na brzegu, niedaleko ?wi?tyni i zapytali tubylcow o nazw? tego miejsca, usłyszeli odpowied? ??閣” ( pinyin M? ge ; jyutping Maa1 gok3 ) ^{[12] [13]} . Najstarszym zachowanym ?rodłem, w ktorym pojawia si? nazwa Makau jest list z 1555 roku ^[11] .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Historia Makau si?ga okresu panowania dynastii Qin (221?206 p.n.e.), kiedy tereny dzisiejszego specjalnego regionu administracyjnego przeszły pod jurysdykcj? powiatu Panyu, w prefekturze Nanhai. Za rz?dow dynastii Jin (265?420) Makau wchodziło w skład prefektury Dongguan , za rz?dow dynastii Sui (581?618) było cz??ci? powiatu Nanhai, a w epoce Tang (618?907) zostało wł?czone do powiatu Dongguan. W 1152 roku, w czasie panowania południowej dynastii Song , Makau zostało wł?czone do nowo utworzonego powiatu Xiangshan w prowincji Guangdong , ktory powstał z poł?czenia powiatow Nanhai, Panyu, Xinhui i Dongguan ^[11] .

Pierwszymi odnotowanymi mieszka?cami tego regionu byli ludzie poszukuj?cy w Makau schronienia przed inwazj? Mongołow w czasie rz?dow południowej dynastii Song ^[14] . Podczas sprawowania władzy przez dynasti? Ming (1368?1644 n.e.) miała miejsce migracja rybakow do Makau z prowincji Guangdong i Fujian .

Makau było mało znacz?c? osad?, a? do przybycia Portugalczykow w XVI w. ^[15] W 1535 roku portugalscy kupcy otrzymali prawo do kotwiczenia swoich statkow w portach Makau i prowadzenia na nich działalno?ci handlowej, jednak?e nie mogli schodzi? na l?d ^[16] . Około 1553 roku uzyskali tymczasowe zezwolenie na budowanie magazynow na wybrze?u, by suszy? towary zalane wod? morsk? ^{[11] [17]} ; wkrotce potem zacz?li wznosi? prymitywne kamienne domy w cz??ci miasta zwanej obecnie Nam Van. W 1557 roku Portugalczycy zało?yli w Makau stał? osad?. Opłata za dzier?aw? tego terenu wynosiła rocznie 500 taeli srebra ^[17] .

W 1576 roku papie? Grzegorz XIII ustanowił rzymskokatolick? diecezj? Makau ^[18] . Wraz ze wzrostem osadnictwa portugalskiego, dla ktorego magnesem był zyskowny handel, Portugalczycy zacz?li domaga? si? samorz?du. W 1583 roku zezwolono Portugalczykom na zało?enie senatu, ktory jednak pozostawał pod ?cisłym nadzorem Chin i ktorego kompetencje ograniczały si? spraw społecznych i gospodarczych ^[14] . Powstanie senatu nie oznaczało suwerenno?ci. Makau rozwijało si? jako port, co w XVII w. skłoniło Holendrow do zaciekłych, cho? nieudanych prob jego przej?cia ^[19] .

Po wojnach opiumowych Portugalia zaj?ła wyspy Taipa i Coloane odpowiednio w 1851 i 1864 roku. 1 grudnia 1887 roku został podpisany chi?sko-portugalski układ, w ramach ktorego Chiny przekazały swoje prawa do ?wieczystego posiadania i rz?du w Makau” Portugalii. W zamian, rz?d Makau miał wspołpracowa? z Hongkongiem przy przemycaniu indyjskiego opium, a Chiny otrzymały mo?liwo?? zwi?kszenia swoich zyskow poprzez nakładanie ceł. Portugalia zobowi?zała si? rownie? nie wyzbywa? si? nigdy Makau bez uprzedniego porozumienia z Chinami. Oznaczało to zablokowanie negocjacji pomi?dzy Portugali? i Francj? (w sprawie ewentualnej wymiany Makau i Gwinei na Kongo Francuskie) lub innymi krajami i zabezpieczenie brytyjskich interesow handlowych; Makau stało si? oficjalnie koloni? portugalsk? ^[14] .

W 1928 roku, po rewolucji Xinhai i obaleniu rz?dow dynastii Qing , rz?d Kuomintangu (KMT) oficjalnie poinformował Portugali?, ?e nast?piło uniewa?nienie dawnego układu ^[20] , jednak w jego miejsce podpisano nowy Chi?sko-portugalski traktat o przyja?ni i handlu . Wprowadzono kilka nowych regulacji dotycz?cych taryf celnych i biznesu, lecz traktat nie zmieniał niczego w sprawie suwerenno?ci Makau ani portugalskiego zwierzchnictwa nad Makau ^[21] .

W trakcie II wojny ?wiatowej , oddziały japo?skie w przeciwie?stwie do okupowanego od 1942 roku Timoru Portugalskiego pocz?tkowo respektowały neutralno?? Makau. Po zaj?ciu Hongkongu i Guangzhouwan przez Armi? Cesarsk?, Makau prze?yło rozkwit gospodarczy, jako jedyny neutralny port w Chinach . We wrze?niu 1943 roku Japo?czycy zaproponowali instalacj? swoich ?doradcow”, ktorzy mieli by? alternatyw? okupacji wojskowej . Makau zostało wtedy japo?skim protektoratem i pozostało nim do sierpnia 1945 roku.

Po utworzeniu Chi?skiej Republiki Ludowej w 1949 roku rz?d w Pekinie o?wiadczył, ?e traktat jest traktatem nierownoprawnym i jest niewa?ny. Pekin nie był jednak gotowy do rozstrzygni?cia kwestii traktatu i utrzymywał status quo a? do ?bardziej odpowiedniego czasu” ^[22] .

Pod wpływem rewolucji kulturalnej w Chinach i ogolnego niezadowolenia z portugalskich rz?dow w 1966 roku w Makau wybuchły zamieszki. 3 grudnia 1966 roku w najpowa?niejszym starciu, zwanym incydentem 12-3 zgin?ło 6 osob, a ponad 200 zostało rannych ^{[23] [24]} . 29 stycznia 1967 roku portugalskie władze wystosowały oficjalne przeprosiny ^[23] .

Wkrotce po obaleniu dyktatury w 1974 roku w Lizbonie , nowy rz?d portugalski zadecydował, ?e zrzeknie si? wszystkich terytoriow zamorskich. W 1976 przemianowano Makau na ?chi?skie terytorium pod rz?dami portugalskimi” i przyznano du?? autonomi? w zakresie administracji, finansow i gospodarki. Trzy lata po?niej Chiny i Portugalia wspolnie uznały Makau za ?chi?skie terytorium pod (tymczasowymi) rz?dami portugalskimi” ^{[14] [25]} . Rz?dy obu pa?stw rozpocz?ły negocjacje w kwestii Makau w czerwcu 1986 roku. 13 kwietnia 1987 roku w Pekinie podpisano deklaracj?, ktora czyniła z Makau specjalny region administracyjny Chi?skiej Republiki Ludowej ^[26] . Rz?d chi?ski przej?ł formalne zwierzchnictwo nad Makau 20 grudnia 1999 roku ^[27] .

Ustroj polityczny [ edytuj | edytuj kod ]

Wspolna deklaracja chi?sko-portugalska oraz Ustawa zasadnicza , czyli konstytucja Makau ogłoszona w 1993 roku przez Ogolnochi?skie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych , okre?laj?, ?e system społeczny i gospodarczy, a tak?e prawa i swobody Makau maj? si? nie zmieni? przez co najmniej 50 lat od momentu przekazania terytorium pod chi?sk? administracj? w 1999 roku ^[8] . Zgodnie z zasad? ?jeden kraj, dwa systemy”, Makau cieszy si? du?? autonomi? we wszystkich dziedzinach z wyj?tkiem obrony i spraw zagranicznych ^[8] . Decydenci w Makau, w przeciwie?stwie do decydentow w Chi?skiej Republice Ludowej, w zarz?dzaniu terytorium przestrzegaj? zasady trojpodziału władzy na władz? ustawodawcz?, wykonawcz? i s?downicz?, jak rownie?, w przypadku kwestii spornych, prawa do ich ostatecznego rozstrzygni?cia przez S?d Najwy?szy ^[28] . Makau utrzymuje własn?, odr?bn? walut? , obszar celny, kontrol? graniczn? i imigracyjn?, a tak?e policj? ^{[29] [30]} .

Na czele rz?du Makau stoi szef administracji powoływany przez rz?d centralny z rekomendacji komitetu wyborczego, ktorego trzystu członkow mianowanych jest przez organizacje społeczne. Rekomendacj? nadaje si? poprzez wybory wewn?trz komitetu ^[31] . W skład gabinetu szefa administracji wchodzi pi?ciu sekretarzy; gabinet wspomagany jest przez Rad? Wykonawcz?, w ktorej zasiada od siedmiu do jedenastu członkow ^[32] . Obecnie szefem administracji jest Fernando Chui , ktory został wybrany na stanowisko 26 lipca 2009 roku i przej?ł urz?d po ko?cz?cym drug? kadencj? Edmundzie Ho ^[33] . Biura szefa administracji i sekretarzy mieszcz? si? w siedzibie rz?du Makau poło?onej w dzielnicy Freguesia de Sao Lourenco .

Organem ustawodawczym Makau jest Zgromadzenie Ustawodawcze, w skład ktorego wchodzi 29 członkow (12 wybieranych w wyborach powszechnych, 10 w wyborach po?rednich i siedmiu mianowanych przez szefa administracji) ^[34] . Do głosowania w wyborach bezpo?rednich uprawnieni s? wszyscy mieszka?cy, ktorzy maj? stały pobyt w Makau oraz uko?czyli 18. rok ?ycia ^[35] . W wyborach po?rednich głosuj? organizacje zarejestrowane jako ?organizacje wyborcze” oraz trzystuosobowy komitet wyborczy ^[36] . Oryginalna struktura systemu prawnego opieraj?ca si? w du?ej mierze na prawie portugalskim i portugalskim systemie prawa cywilnego nie została zmieniona po 1999 roku. Terytorium posiada własny system s?downiczy z S?dem Najwy?szym. S?dziowie s? wybierani przez komitet i szefa administracji. W s?dach mog? pracowa? tak?e zagraniczni s?dziowie ^[37] .

System s?downiczy w Makau jest trojstopniowy, dzieli si? na S?d Pierwszej Instancji, S?d Drugiej Instancji i S?d Najwy?szy ^[38] . W lutym 2009 roku Zgromadzenie Ustawodawcze uchwaliło projekt ustawy o bezpiecze?stwie oparty na przepisach dotycz?cych bezpiecze?stwa, ktore uprzednio wprowadzono w Hongkongu i z ktorych po?niej si? wycofano ^[39] . Zwolennicy demokracji wyra?ali obawy, ?e nadmierne prerogatywy, ktore nadawał projekt ustawy, mog? doprowadzi? do nadu?y?. Obawy te wzmogły si?, kiedy kilku prominentnym działaczom na rzecz demokracji z Hongkongu odmowiono prawa wjazdu do Makau w okresie bezpo?rednio poprzedzaj?cym uchwalenie projektu ^[40] .

Geografia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Geografia Makau .

Makau jest poło?one 60 km na południowy zachod od Hongkongu i 145 km na południe od Kantonu ^{[41] [42]} . Terytorium specjalnego regionu administracyjnego obejmuje połwysep Makau (pow. 9,3 km²) oraz wyspy Taipa (6,33 km²) i Coloane (8,07 km²) poł?czone ze sob? obszarem Cotai , ktory powstał w wyniku prac osuszeniowych. Połwysep jest otoczony przez wody estuarium Rzeki Perłowej na wschodzie oraz odnog? rzek? Xi na zachodzie ^[42] . Na połnocy graniczy ze specjaln? stref? ekonomiczn? Zhuhai w Chinach. Głowne przej?cie graniczne pomi?dzy Makau a Chinami znane jest po stronie Makau jako Portas do Cerco , natomiast po stronie Zhuhai jako port Gongbei ( chi?. 拱北口岸 ; pinyin G?ngb?i K?u’an ) ^[43] .

Połwysep Makau był pierwotnie wysp?, lecz mielizna ł?cz?ca j? z kontynentem stopniowo przekształciła si? w przesmyk i przekształciła wysp? w połwysep. Osuszanie l?du uczyniło z Makau obszar, na ktorym przewa?aj? płaskie tereny ^[42] . Wzgorza zajmuj? ok. 20% powierzchni całkowitej specjalnego regionu administracyjnego. Najwy?szym wzniesieniem jest Alto de Coloane na wyspie Coloane osi?gaj?ce wysoko?? 170,6 m n.p.m. W niektorych miejscach wyst?puj? silnie zdenudowane tarasy ^[41] . Du?a urbanizacja przyczyniła si? do braku gruntow ornych, pastwisk czy lasow.

Klimat [ edytuj | edytuj kod ]

Makau le?y w strefie wilgotnego klimatu podzwrotnikowego , gdzie ?rednia wilgotno?? wynosi od 75% do 90% ^[44] . Wyst?puj? sezonowe zmiany klimatu wywołane monsunami i widoczne ro?nice w temperaturze pomi?dzy latem a zim?. ?rednia temperatura roczna w Makau wynosi +22,3 °C ^[45] . Najcieplejszym miesi?cem jest lipiec, ze ?redni? temperatur? +28,6 °C, natomiast najzimniejszym miesi?cem jest stycze?, ze ?redni? temperatur? +14,5 °C ^[44] .

Usytuowane w nadmorskim regionie południowej cz??ci Chin, Makau charakteryzuje si? obfitymi deszczami, ze ?redni? sum? opadow wynosz?c? powy?ej 2000 milimetrow ^[46] . Jesie? w Makau trwa od pa?dziernika do grudnia, jest wtedy ciepło i słonecznie, a wilgotno?? powietrza jest niska. Zima (od stycznia do marca) jest najcz??ciej sucha, ze wzgl?du na monsuny nad kontynentem azjatyckim, stosunkowo chłodna, ale słoneczna. Wilgotno?? zaczyna wzrasta? wiosn?, od kwietnia do czerwca, i w okresie letnim od lipca do wrze?nia. Klimat staje si? wtedy gor?cy i wilgotny z cz?stymi opadami deszczu i sporadycznymi tajfunami ^[44] .

Podział administracyjny [ edytuj | edytuj kod ]

Makau podzielone jest na 7 dzielnic ^[48] ( freguesias ), odpowiadaj?cych dawnym parafiom. Sztucznie stworzony region Cotai nie został do tej pory przypisany do ?adnej z dzielnic ani nie wydzielono na jego obszarze nowej ^[49] .

Nazwa portugalska	Nazwa chi?ska	Mapa
Freguesia de Nossa Senhora de Fatima	花地瑪堂區 ( Hu?dim? tangq? )
Freguesia de Santo Antonio	聖安多尼堂區 ( Sheng’?ndu?ni tangq? )
Freguesia de Sao Lazaro	望德堂區 ( Wangde tangq? )
Freguesia da Se	大堂區 ( Da tangq? )
Freguesia de Sao Lourenco	風順堂區 ( F?ngshun tangq? )
Freguesia de Nossa Senhora do Carmo	嘉模堂區 ( Ji?mu tangq? )
Freguesia de Sao Francisco Xavier	聖方濟各堂區 ( Shengf?ngjige tangq? )

Dawniej Makau posiadało tak?e dwie jednostki administracyjne wy?szego rz?du, nosz?ce nazw? gmin ( municipios ): Concelho de Macau (澳門市) i Concelho das Ilhas (海島市). Zostały one zlikwidowane z dniem 1 stycznia 2002 roku ^[50] .

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

Makau jest najg??ciej zaludnionym obszarem na ?wiecie, o g?sto?ci zaludnienia wynosz?cej 18 380 osob na kilometr kwadratowy w 2009 roku ^[51] . 95% populacji Makau stanowi? Chi?czycy; kolejne 2% to ludno?? pochodzenia portugalskiego i/lub chi?sko-portugalskiego. Według spisu ludno?ci z 2006 roku 47% mieszka?cow urodziło si? w Chinach kontynentalnych, z czego 74,1% w prowincji Guangdong i 15,2% w prowincji Fujian . 42,5% mieszka?cow urodziło si? w Makau, a w Hongkongu, na Filipinach i w Portugalii odpowiednio 3,7%, 2,0% oraz 0,3% ^[52] .

Wzrost liczby ludno?ci Makau spowodowany jest głownie przez napływ imigrantow z Chin kontynentalnych i zagranicznych pracownikow, poniewa? przyrost naturalny Makau jest jednym z najni?szych na ?wiecie ^[53] . Według ostatnich bada? przeprowadzonych przez ameryka?sk? Central Intelligence Agency (CIA), Makau znajduje si? w czołowce pa?stw pod wzgl?dem oczekiwanej długo?ci ?ycia , ze ?rednim wynikiem 84,38 lat ^[54] . W Makau notuje si? rownie? jedn? z najni?szych warto?ci wspołczynnika umieralno?ci niemowl?t na ?wiecie ^[55] . Najwi?ksz? liczb? zagranicznych pracownikow (98 505) odnotowano w drugim kwartale 2008 roku, co stanowiło ponad 25% siły roboczej Makau ^[56] . Niektorzy lokalni pracownicy uskar?aj? si? na brak miejsc pracy ze wzgl?du na napływ taniej siły roboczej z zagranicy oraz na problem nielegalnej pracy ^[57] . Kolejn? kwesti? s? rosn?ce ro?nice w dochodach mieszka?cow. Wspołczynnik Giniego , ktory stosuje si? do liczbowego wyra?ania nierownomiernego rozkładu dobr, w szczegolno?ci nierownomiernego rozkładu dochodu (niska warto?? oznacza mniejsze nierowno?ci w dochodach), wzrosł w Makau z 0,43 w 1998 do 0,48 w 2006; to wi?cej ni? w pobliskich regionach, np. Chinach kontynentalnych (0,447), Korei Południowej (0,316) oraz Singapurze (0,425) ^[58] .

J?zyki [ edytuj | edytuj kod ]

Zarowno chi?ski (kanto?ski), jak i portugalski s? j?zykami urz?dowymi w Makau ^[59] . Według danych z 2006 roku 85,7% mieszka?cow posługuje si? na co dzie? j?zykiem kanto?skim , 6,7% dialektami chi?skiego , 0,6% j?zykiem portugalskim , 3,2% j?zykiem mandary?skim , 1,5% j?zykiem angielskim . 2,3% mieszka?cow Makau posługuje si? innymi j?zykami ^[52] .

Dialekt j?zyka portugalskiego jest zbli?ony do europejskiego portugalskiego. Inne j?zyki, takie jak mandary?ski, angielski i hokkien s? u?ywane tylko przez niektore lokalne społeczno?ci ^[60] . Kreolskim j?zykiem Makau, znanym głownie jako Patua , wci?? posługuje si? kilkudziesi?ciu mieszka?cow ^[61] .

Religie [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Diecezja Makau .

  Osobny artykuł: ?wiadkowie Jehowy w Makau .

Wi?kszo?? ludno?ci chi?skiej wyznaje tradycyjne religie chi?skie, ktore s? poł?czeniem buddyjskich , konfucja?skich i taoistycznych praktyk religijnych. W Makau istnieje spora wspolnota chrze?cija?ska, katolicy i protestanci stanowi? odpowiednio 7% i 2% populacji regionu. Ponadto 17% mieszka?cow wyznaje buddyzm mahajany ^[62] .

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center ^{[63] [64]} :

• religie chi?skie ? 58,9%
• buddyzm ? 17,3%
• bez religii ? 15,4%
• katolicyzm ? 5,3%
• protestantyzm ? 1,7% (głownie: ko?cioły lokalne )
• inni chrze?cijanie ? 0,2%
• islam ? 0,2%
• inne religie ? 1%.

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

Gospodarka Makau opiera si? przede wszystkim na turystyce ; 14,6% wszystkich pracownikow jest zatrudnionych w hotelach i restauracjach, a 10,3% pracuje w bran?y hazardowej ^[60] . Wraz z powstawaniem nowych kasyn, hoteli itp., spada zatrudnienie w przemy?le, przez co rz?d stara si? ?ci?ga? pracownikow z s?siednich regionow. Liczba osob odwiedzaj?cych Makau wyniosła w 2010 roku prawie 25 mln z czego ponad 50% wszystkich turystow stanowili Chi?czycy z Chin kontynentalnych, a niespełna 30% to tury?ci z Hongkongu ^[65] . W 2015 roku Makau odwiedziło 14,308 mln turystow (1,8% mniej ni? w roku poprzednim), generuj?c dla niego przychody na poziomie 31,303 mld dolarow ^[66] .

Wa?nymi dziedzinami gospodarki Makau s?: nastawiona na eksport produkcja odzie?y i tekstyliow, bankowo?? i pozostałe usługi finansowe ^[5] . Przemysł odzie?owy dostarcza ok. trzech czwartych całego dochodu pochodz?cego z eksportu. Szacuje si?, ?e hazard i bran?a hotelarsko-turystyczna stanowi ponad 50% PKB Makau oraz 70% wszystkich dochodow rz?du Makau.

Makau jest członkiem zało?ycielem ?wiatowej Organizacji Handlu i utrzymuje stosunki gospodarczo-handlowe z ponad 120 pa?stwami i regionami, a w szczegolno?ci z Uni? Europejsk? i krajami portugalskoj?zycznymi ; Makau nale?y te? do Mi?dzynarodowego Funduszu Walutowego ^[67] . Bank ?wiatowy klasyfikuje gospodark? Makau jako wysoce rozwini?t? ^[68] ; PKB na jednego mieszka?ca wyniosło w 2009 roku 38 968 dolarow ameryka?skich ^[69] . W 1999 roku, po przekazaniu Makau, nast?pił gwałtowny wzrost liczby turystow z kontynentalnej cz??ci Chin, spowodowany zmniejszeniem ogranicze? w podro?owaniu. Wraz z liberalizacj? rynku gier i hazardu w Makau, ktory jest ?rodłem znacz?cych inwestycji, zanotowano wzrost gospodarczy w latach 2001?2006, wynosz?cy ok. 13,1% rocznie ^[70] .

Wa?nym elementem gospodarki specjalnego regionu administracyjnego jest hazard. Od 1962 roku bran?a hazardowa w Makau obsługiwana była tylko i wył?cznie przez nale??c? do Stanleya Ho społk? Sociedade de Turismo e Diversoes de Macau , ktora uzyskała od rz?du monopol na prowadzenie kasyn. Monopol zako?czył si? w 2002 roku. Od tego momentu do Makau zacz?li ?ci?ga? zagraniczni operatorzy kasyn. Rz?d Makau zagwarantował koncesje na prowadzenie działalno?ci hazardowej sze?ciu społkom: Sociedade de Turismo e Diversoes de Macau, Wynn Resorts, Las Vegas Sands, Galaxy Entertainment Group, społce MGM Mirage z Pansy Ho (cork? Stanleya Ho) oraz społce Melco z Publishing and Broadcasting Limited ^[71] . Wraz z napływem zagranicznego kapitału i turystow z Chin (Makau jest jedynym miejscem w Chi?skiej Republice Ludowej, gdzie obywatele mog? legalnie uprawia? hazard ^[72] ) Makau stało si? najwi?kszym centrum hazardu na ?wiecie ^[73] .

Makau jest rownie? centrum finansowym i rajem podatkowym z portem wolnocłowym bez ogranicze? dewizowych ^{[74] [75]} . Instytucj? sprawuj?c? nadzor finansowy jest Autoridade Monetaria de Macau (ang. Monetary Authority Macau ) ^[76] , natomiast Instituto de Promocao do Comercio e do Investimento de Macau (ang. Macau Trade and Investment Promotion Institute ) ?wiadczy usługi w zakresie inwestycji w Makau ^[77] .

Zgodnie z zapisami w Ustawie Zasadniczej Makau, przy sporz?dzaniu bud?etu rz?d zobowi?zany jest d??y? do osi?gni?cia rownowagi bud?etowej i unikn?? deficytu. Wszystkie dochody bud?etowe Makau zarz?dzane s? przez sam region i nie s? przekazywane do bud?etu pa?stwowego ChRL. Rz?d ChRL nie pobiera rownie? w Makau ?adnych podatkow ^[78] .

Transport [ edytuj | edytuj kod ]

Specjalny region administracyjny posiadał w 2009 roku ponad 300 km drog asfaltowych ^[79] . W Makau, w przeciwie?stwie do Chin kontynentalnych, obowi?zuje ruch lewostronny . Istnieje dobrze rozwini?ta sie? transportu publicznego ł?cz?ca połwysep Makau , Cotai , wysp? Taipa i wysp? Coloane . Autobusy i taksowki stanowi? w Makau głowny ?rodek transportu publicznego. Komunikacj? autobusow? w Makau obsługuj? dwa przedsi?biorstwa ? Transmac (Transportes Urbanos de Macau) i Sociedade de Transportes Colectivos de Macau (dawniej Companhia de Transporte de Passageiros entre Macau e as Ilhas) ^[80] . W Makau dost?pne s? tak?e riksze , jednak najcz??ciej wykorzystuje si? je do celow turystycznych.

Makau posiada trzy głowne porty. Znajduj?cy si? na wschodnim wybrze?u połwyspu Porto Exterior obsługuje przede wszystkim promy. Poło?ony na zachodnim wybrze?u połwyspu Makau Porto Interior pełni funkcj? portu przeładunkowego. Działa tam tak?e terminal promowy, jednak mog? go u?ytkowa? tylko przewo?nicy posiadaj?cy specjaln? licencj?. Ponadto na wyspie Coloane funkcjonuje port Ka Ho z nabrze?em kontenerowym i terminalem paliwowym ^[81] .

Transport dla pasa?erow podro?uj?cych mi?dzy Makau a Hongkongiem i Chinami kontynentalnymi oferuj? trzy terminale promowe ? Porto Exterior, Taipa i Porto Interior ^[82] . Do Hongkongu i Shenzhen mo?na dotrze? tak?e helikopterem z heliportu Makau-Terminal Promowy ^[83] .

W Makau funkcjonuje jedno lotnisko mi?dzynarodowe , poło?one na wschodnim kra?cu wyspy Taipa. Lotnisko stanowiło niegdy? miejsce przesiadki dla osob lec?cych z Chin na Tajwan , ale wraz z wprowadzeniem bezpo?rednich lotow mi?dzy tymi dwoma regionami, ruch pasa?erski w tym zakresie zmalał ^{[84] [85]} . Port jest głownym w?złem dla linii lotniczych Air Macau oraz Viva Macau . W 2008 roku lotnisko obsłu?yło ok. 5 milionow pasa?erow i odprawiono na nim 100 tysi?cy ton cargo ^[86] .

22 pa?dziernika 2018 ^[87] oddano do u?ytku most ł?cz?cy Makau z Hongkongiem .

Edukacja [ edytuj | edytuj kod ]

W Makau edukacja obowi?zkowa trwa 15 lat (obejmuje 3 lata przedszkola, 6 lat szkoły podstawowej oraz 6 lat szkoły ?redniej) i jest bezpłatna ^[88] .

Makau nie posiada własnego systemu edukacji powszechnej; szkoły podstawowe i ?rednie stosuj? brytyjski, chi?ski lub portugalski system o?wiaty. W 2009 roku w regionie funkcjonowało 10 uczelni wy?szych, z czego 4 publiczne, w tym najwi?kszy, zało?ony w 1981 roku Uniwersytet Makau ^[89] . Według Programu Mi?dzynarodowej Oceny Umiej?tno?ci Uczniow , mi?dzynarodowego badania koordynowanego przez OECD , ktorego celem jest uzyskanie danych o umiej?tno?ciach uczniow powy?ej 15 roku ?ycia, Makau zostało sklasyfikowane w 2006 odpowiednio na pi?tym i szostym miejscu w rozumowaniu w naukach przyrodniczych i rozwi?zywaniu problemow ^[90] . Niemniej poziom wykształcenia w Makau jest niski w porownaniu z innymi regionami o wysokim dochodzie. Według spisu ludno?ci 2006 tylko 51,8% mieszka?cow powy?ej 14 roku ?ycia ma wykształcenie ?rednie, a 12,6% wykształcenie wy?sze. Wska?nik analfabetyzmu w regionie wynosi 6,5%. Analfabetami s? głownie osoby starsze w wieku powy?ej 65 lat; w?rod młodszych mieszka?cow, np. w przedziale wiekowym 15?29 lat, wska?nik analfabetyzmu wynosi mniej ni? 1% ^[52] .

Jak zapisano w Ustawie zasadniczej , w rozdziale VI art. 121, rz?d Makau powinien prowadzi? własn? polityk? edukacyjn?, wł?czaj?c w to polityk? dotycz?c? systemu o?wiaty i jego zarz?dzania, j?zyka nauczania, przydziału ?rodkow finansowych, systemu egzaminacyjnego, kwalifikacji edukacyjnych i przyznawania stypendiow, w celu wspierania rozwoju edukacji. Rz?d powinien rownie?, zgodnie z prawem, stopniowo wprowadza? system obowi?zkowej edukacji. Organizacje wspolnotowe i osoby fizyczne, zgodnie z prawem, mog? podj?? ro?nego rodzaju przedsi?wzi?cia edukacyjne ^[8] .

Opieka zdrowotna [ edytuj | edytuj kod ]

Makau obsługiwane jest przez jeden głowny szpital publiczny (Szpital Conde S. Januario) i jeden głowny szpital prywatny (Szpital Kiang Wu), oba le??ce na połwyspie Makau, a tak?e przez szpital uniwersytecki w Cotai , zwany Szpitalem Uniwersytetu Nauki i Technologii. Poza szpitalami, na terenie Makau działa wiele o?rodkow zdrowia, ktore ?wiadcz? mieszka?com bezpłatn?, podstawow? opiek? medyczn?. Mo?liwe s? tam rownie? konsultacje w zakresie tradycyjnej medycyny chi?skiej ^[91] .

W Makau nie istnieje ?adna uczelnia medyczna, wi?c wszystkie osoby chc?ce otrzyma? wykształcenie i kwalifikacje medyczne musz? kształci? si? poza Makau. Lokalne piel?gniarki s? szkolone w Instytucie Politechnicznym Makau i Szkole Piel?gniarstwa Kiang Wu ^{[92] [93]} .

Biuro Zdrowia Makau odpowiada za koordynacj? działa? mi?dzy organizacjami publicznymi i prywatnymi w obszarze zdrowia publicznego oraz zapewnianie mieszka?com podstawowej i specjalistycznej opieki medycznej, jak rownie? zapobieganie chorobom i promocj? zdrowia ^[94] . W roku 2001 zało?ono Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorob Makau, ktore monitoruje funkcjonowanie szpitali, o?rodkow zdrowia, a tak?e centrum transfuzji krwi w Makau. Centrum zajmuje si? tak?e profilaktyk? chorob dotykaj?cych ludno??, okre?laniem wytycznych dla szpitali i prywatnych podmiotow ?wiadcz?cych opiek? zdrowotn? oraz wydawaniem licencji medycznych ^[95] .

Kultura [ edytuj | edytuj kod ]

Wzajemne mieszanie si? chi?skiej i portugalskiej kultury oraz ro?nych tradycji religijnych przez ponad cztery wieki spowodowało, ?e w Makau obchodzi si? i organizuje wiele ?wi?t i festiwali. Najwi?kszym wydarzeniem roku jest odbywaj?ce si? w listopadzie Grand Prix Makau ^[96] , kiedy głowne ulice na połwyspie Makau zamieniane s? w tor wy?cigowy. Innymi corocznymi imprezami s? festiwal sztuki ( Macau Arts Festival ) organizowany w marcu ^[97] , mi?dzynarodowy konkurs fajerwerkow ( International Fireworks Display Contest ) we wrze?niu ^[98] , mi?dzynarodowy festiwal muzyki ( International Music Festival ) w pa?dzierniku i/lub listopadzie ^[99] oraz maraton mi?dzynarodowy ( Macau International Marathon ) w grudniu ^[100] .

Najwa?niejszym tradycyjnym ?wi?tem jest chi?ski Nowy Rok , ktory obchodzony jest zazwyczaj pod koniec stycznia lub na pocz?tku lutego ^{[101] [102]} . W lutym, w ?wi?tyni Pou Tai Un, na wyspie Taipa odbywa si? ?wi?to Tou Tei, boga ziemi. Rownie? w lutym odbywa si? katolicka procesja M?ki Pa?skiej, ktora przemierza drog? z ko?cioła Igreja de Santo Agostinho do katedry Igreja da Se ^[102] .

?wi?tynia A-Ma ku czci bogini Mazu jest odwiedzana przez wielu wiernych podczas festiwalu A-Ma w kwietniu. W maju du?? popularno?ci? cieszy si? ogl?danie ta?ca smokow na Festiwalu Pijanego Smoka lub rze?b Buddy na Festiwalu Mycia Buddy. W tym samym czasie, we wsi Coloane obchodzi si? ?wi?to taoistycznego boga Tan Gonga ( kant. Tam Kung ) ^[102] . W czerwcu organizowany jest Festiwal Smoczych Łodzi na jeziorze Nam Van, a na przełomie sierpnia i wrze?nia odbywa si? Festiwal Głodnych Duchow. Wszystkie wydarzenia i uroczysto?ci w roku ko?cz? si? wraz z Przesileniem Zimowym w grudniu ^[100] .

Lokalna kuchnia stanowi poł?czenie kuchni kanto?skiej i portugalskiej ^[103] . Wiele unikatowych potraw jest wynikiem mieszanek przyprawowych, ktorych u?ywali mieszkaj?cy w Makau Portugalczycy w celu przyrz?dzenia europejskich da?. W skład owych mieszanek wchodziły przyprawy i składniki z Europy, Ameryki Południowej, Afryki, Indii i Azji Południowo-Wschodniej, jak rownie? lokalne chi?skie produkty. Zazwyczaj do da? z Makau dodaje si? ro?ne przyprawy i aromaty, m.in. kurkum? , mleko kokosowe , cynamon , czy bacalhau , ktore nadaj? jedzeniu odpowiedni smak i zapach ^[104] . Do najbardziej znanych potraw mo?na zaliczy? Galinha a Portuguesa (kurczak po portugalsku), Galinha a Africana (kurczak po afryka?sku), Bacalhau , krewetki chili oraz sma?ony w ruchu krab curry. W Makau popularne s? tak?e bułeczki z kotletami, mleko imbirowe i tarta jajeczna po portugalsku ^[105] .

W Makau zachowało si? du?o historycznych budynkow. Zabytkowe centrum Makau , ktore obejmuje około dwudziestu pi?ciu zabytkow i placow, zostało oficjalnie wpisane na list? ?wiatowego dziedzictwa UNESCO w dniu 15 lipca 2005 roku, podczas 29. sesji Komitetu ?wiatowego Dziedzictwa, ktora odbyła si? w Durbanie , w Republice Południowej Afryki ^[106] .

?wi?ta [ edytuj | edytuj kod ]

Lista ?wi?t w Makau zawarta w wydanym przez szefa administracji rozporz?dzeniu nr 60/2000 ^[107] :

Sport [ edytuj | edytuj kod ]

Do najpopularniejszych sportow uprawianych w Makau zalicza si? piłk? no?n? , lekkoatletyk? , siatkowk? i hokej na rolkach . Popularne s? tak?e wy?cigi psow i koni ^[108] . Najwa?niejszym wydarzeniem sportowym jest organizowane corocznie Grand Prix Makau rozgrywane w listopadzie na ulicznym torze Guia Circuit na połwyspie Makau. Podczas Grand Prix odbywaj? si? nie tylko wy?cigi samochodowe (m.in. Formuła 3 ), ale tak?e motocyklowe ^[109] . Du?ym zainteresowaniem ciesz? si? tak?e organizowane w czerwcu, coroczne mi?dzynarodowe wy?cigi smoczych łodzi na jeziorze Nam Van ^[110] , sierpniowe Grand Prix w piłce siatkowej kobiet ^[111] i mi?dzynarodowy maraton, ktory odbywa si? w listopadzie lub grudniu, nieprzerwanie od 1981 roku ^[112] .

Makau było gospodarzem wielu mi?dzynarodowych imprez sportowych, m.in. mistrzostw ?wiata w hokeju na wrotkach , Igrzysk Azji Wschodniej 2005 , Mistrzostw Azji Juniorow w Lekkoatletyce 2006 ^{[113] [114]} , Igrzysk Luzofonii 2006 , Halowych Igrzysk Azjatyckich 2007 oraz finałow Grand Prix siatkarek 2001 i 2011 ^{[108] [115]} .

Region posiada własn? reprezentacj? w piłce no?nej zrzeszon? w Azjatyckiej Konfederacji Piłkarskiej . Dru?yna regularnie rozgrywa spotkania na arenie mi?dzynarodowej, jednak nie zakwalifikowała si? nigdy do mistrzostw ?wiata w piłce no?nej , ani do Pucharu Azji . W Makau organizowane s? tak?e piłkarskie rozgrywki ligowe ^[116] . Makau posiada tak?e m?sk? reprezentacj? w piłce siatkowej ^[117] , reprezentacj? w hokeju na wrotkach, ktora o?miokrotnie triumfowała w Pucharze Azji oraz zwi?zek koszykarski zrzeszony w Mi?dzynarodowej Federacji Koszykowki ^[118] , ktory prowadzi reprezentacje kobiet i m??czyzn ^[119] .

Makau nie bierze udziału w igrzyskach olimpijskich, jednak od 1988 roku wystawia zawodnikow na paraolimpiad? ^[120] .

Makau jest członkiem Mi?dzynarodowego Stowarzyszenia Federacji Lekkoatletycznych (IAAF) ^[121] .

Specjalny region administracyjny dysponuje rozwini?t? infrastruktur? sportow?. Najwi?kszym obiektem sportowym jest hala Macau East Asian Games Dome (140 tys. m²) na obszarze Cotai, ktora powstała specjalnie na Igrzyska Azji Wschodniej w 2005 roku. Obok hali znajduj? si? korty tenisowe, strzelnica i kr?gielnia. Na wyspie Taipa mie?ci si? kompleks olimpijski ze stadionem wielofunkcyjnym Estadio Campo Desportivo , halami i pawilonami sportowymi oraz pływalni?. Na wyspie Coloane znajduj? si? pole golfowe i tor gokartowy o długo?ci 1,2 km. Na połwyspie Makau znajduj? si? pojedyncze, niedu?e kompleksy sportowe oraz jezioro Nam Van z wydzielonymi torami o długo?ci 500 m, na ktorym rozgrywane s? wy?cigi smoczych łodzi ^[122] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• S.S. Chan: The Macau Economy . Macau: Publications Centre, University of Macau, 2000. ISBN  99937-26-03-6 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Feng Bangyan (馮邦?): Aomen gai lun (澳門槪論) . Xianggang (香港): San lian shudian (Xianggang) youxian gongsi (三聯書店 (香港) 有限公司), 1999. ISBN  962-04-1642-2 . ( chi?. ) . brak strony w ksi??ce
• Jorge A.F. Godinho: Macau business law and legal system . Hong Kong: LexisNexis, 2007. ISBN  978-962-8937-27-1 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Zhidong Hao: Macau History and Society . Hong Kong: Hong Kong University Press, 2011. ISBN  978-988-8028-54-2 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce
• Macao Yearbook 2009 . Macao: Government Information Bureau of the Macao Special Administrative Region, 2009. ISBN  978-99937-56-15-6 . ( ang. ) . brak strony w ksi??ce

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Portal of the government of Macau ( ang.  ?  port.  ?  chi?. )
• Government Information Bureau . gcs.gov.mo. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-08)]. ( ang.  ?  port.  ?  chi?. )