Ten artykuł dotyczy pa?stwo w Ameryce ?rodkowej. Zobacz te?: inne artykuły o tej nazwie .

Belize

Flaga Godło
Dewiza : ( łac. ) Sub Umbra Floreo ( W Cieniu Kwitn? )
Hymn : Land of the Free ? hymn pa?stwowy (Kraj wolnych ludzi) God Save the King ? hymn krolewski (Bo?e, chro? Krola)
J?zyk urz?dowy	angielski
Stolica	Belmopan
Ustroj polityczny	monarchia parlamentarna
Typ pa?stwa	pa?stwo unitarne
Głowa pa?stwa	krol Karol III
w jego imieniu	gubernator generalny Froyla Tzalam
Szef rz?du	premier Juan Antonio Briceno
Powierzchnia  ? całkowita  ? wody ?rodl?dowe	22 966 km² 0,7%
Liczba ludno?ci (2017)  ? całkowita   ?  g?sto?? zaludnienia	386 000 [1] 16 osob/km²
PKB (2023)  ? całkowite   ? na osob?	3,16 mld [1] USD 7 018 [1] USD
PKB ( PSN ) (2023)  ? całkowite   ? na osob?	4,93 mld [1] dolarow mi?dzynar. 10 939 [1] dolarow mi?dzynar.
Waluta	dolar belize?ski (BZD)
Niepodległo??	od Wielkiej Brytanii 21 wrze?nia 1981
Religia dominuj?ca	katolicyzm
Strefa czasowa	UTC -6
Kod ISO 3166	BZ
Domena internetowa	.bz
Kod samochodowy	BH
Kod samolotowy	V3
Kod telefoniczny	+501
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodro?ach
Hasło w Wikisłowniku

Belize (w latach 1863?1981 Honduras Brytyjski ) ? pa?stwo w Ameryce ?rodkowej le??ce na połwyspie Jukatan , nad Morzem Karaibskim , od połnocy granicz?ce z Meksykiem (długo?? granicy 250 km), a na zachodzie z Gwatemal? (266 km). Jego stolic? jest Belmopan .

Geografia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Geografia Belize .

W połnocnej cz??ci kraju rozci?ga si? nadbrze?na nizina , w wielu miejscach silnie zabagniona . W południowym Belize ci?gnie si? pasmo gor Maya , z najwy?szym szczytem kraju Victoria Peak (1122 m n.p.m.) lub Doyle’s Delight (1124 m n.p.m.). Wzdłu? wybrze?a natrafi? mo?na na liczne laguny . Kilkana?cie kilometrow dalej ci?gnie si? ła?cuch niewielkich wysepek koralowych ( cayes ), tworz?cych barier? koralow? . Kilkadziesi?t kilometrow od połnocnej cz??ci wybrze?a poło?one s? wi?ksze wyspy, m.in. Ambergris Caye i Turneffe .

Bogactwa mineralne [ edytuj | edytuj kod ]

W Belize znajduj? si? bogactwa mineralne , takich jak dolomity , baryt , boksyty , kasyteryt i złoto , ale wi?kszo?ci z nich si? nie wydobywa. W 1990 roku eksploatowano jedynie dolomity, cz??ciowo jako kruszywo łamane do budowy drog, a cz??ciowo na eksport.

W 2006 roku w pobli?u miasteczka Spanish Lookout odkryto zło?a ropy naftowej , co przyniosło nowe perspektywy, ale i zagro?enia dla kraju ^[2] .

Klimat [ edytuj | edytuj kod ]

W Belize panuje wilgotny klimat rownikowy z por? such? od stycznia do kwietnia lub maja na połnocy i zachodzie i krotsz? na południu ? od lutego do kwietnia. Roczne sumy opadow dochodz? do 2000 mm, a ?rednie temperatury miesi?czne wahaj? si? od 23 °C w grudniu do 28 °C w czerwcu. Wysoko?? rocznych opadow ro?nie od 1.350 mm na połnocnym zachodzie do 4.500 mm na samym południu. W centrum i na zachodzie, poza gorami Maya, klimat jest nieco cieplejszy.

Wybrze?a Belize s? cz?sto nawiedzane przez huragany . Jeden z nich zniszczył w 1931 dwie trzecie budynkow w Belize City i spowodował ?mier? ponad 1000 osob. Kolejny w 1955 zniszczył poło?one na połnocy miasto Corozal . Huragan w 1961 roku zniszczył dawn? stolic? kraju Belize City , st?d te? podj?to decyzj? o budowie nowej stolicy Belmopan .

Ro?linno?? [ edytuj | edytuj kod ]

Ponad 60% powierzchni Belize zajmuj? lasy. Blisko połow? powierzchni kraju zajmuj? wilgotne lasy rownikowe , w ktorych ro?nie około 1000 gatunkow drzew. Jedynie w nieco mniej wilgotnych miejscach, głownie w gorach, zast?puj? je suche lasy podzwrotnikowe i sawanny . Natomiast wybrze?a porastaj? namorzyny oraz ro?linno?? bagienna.

Około 20% powierzchni zajmuj? u?ytki rolne.

Wzdłu? brzegu ci?gnie si? Rafa Koralowa Belize .

Zwierz?ta [ edytuj | edytuj kod ]

W lasach Belize ?yj? jaguary , pumy i inne dzikie koty oraz małpy i tapiry . Licznie wyst?puj? w??e . W?rod ptakow na uwag? zasługuj? papugi , tukany i kolibry .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Historia Belize .

Pocz?tkowo (1500 p.n.e. ? 900 n.e.) teren Belize obejmowała cywilizacja Majow . Obecnie znane s? liczne stanowiska archeologiczne Majow. S? to: Actun Tunichil Muknal , Altun Ha , Baking Pot , Barton Creek Cave , Cahal Pech , Caracol , Cerros , Chaa Creek , Colha , Cuello , El Pilar , Ka'Kabish , K'axob , La Milpa , Lamanai , Louisville , Lower Dover , Lubaantun , Marco Gonzalez , Minanha , Nim Li Punit , Nohmul , Nohoch Che'en , Pusilha , San Estevan , Santa Rita , Tipu , Uxbenka , Xnaheb i Xunantunich .

Belize, wcze?niej znane jako Honduras Brytyjski , było jedyn? brytyjsk? koloni? w kontynentalnej cz??ci Ameryki ?rodkowej. Nie utrzymało si? tu osadnictwo hiszpa?skie , a pierwszymi stałymi osadnikami byli brytyjscy drwale, ktorzy przybyli tu w pierwszej połowie XVII wieku. W 1862 roku Honduras Brytyjski został oficjalnie ogłoszony brytyjsk? koloni?. Swoje roszczenia do tego terytorium wysun?ła wowczas Gwatemala , uznaj?c go za integraln? cz??? swojego terytorium. W latach 60. XX wieku rozpocz?ł si? proces zmierzaj?cy do przyznania niepodległo?ci ostatniej kolonii w tej cz??ci Ameryki ?rodkowej. Nowa konstytucja z 1964 roku nadawała Hondurasowi Brytyjskiemu wewn?trzn? autonomi? . W 1973 zmieniono nazw? na obowi?zuj?c? do dzi?. Na podstawie dwoch rezolucji ONZ z 1975 i 1980 Belize uzyskało niepodległo?? od Wielkiej Brytanii w 1981 roku. Belize weszło w skład brytyjskiej Wspolnoty Narodow i zachowało na swoim terytorium brytyjskie bazy wojskowe. Władze niepodległego Belize odrzuciły te? propozycje przył?czenia si? do Gwatemali ^[3] . System polityczny kraju zdominowała Zjednoczona Partia Ludowa . W styczniu 2005 doszło w stolicy Belize do zamieszek z powodu ogłoszenia wzrostu podatkow ^[4] .

Ustroj polityczny [ edytuj | edytuj kod ]

Belize, podobnie jak wiele innych pa?stw członkow Wspolnoty Narodow , jest monarchi? konstytucyjn? , a głow? pa?stwa jest krol brytyjski Karol III . Belize ma dwuizbowy parlament.

Podział administracyjny [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Podział administracyjny Belize .

Belize podzielone jest na 6 dystryktow ( district (s) ):

1. Belize
2. Cayo
3. Corozal
4. Orange Walk
5. Stann Creek
6. Toledo

Społecze?stwo [ edytuj | edytuj kod ]

Głown? grup? etniczn? w Belize s? Mulaci i Metysi , ktorzy stanowi? blisko 3/4 ludno?ci. Metysi stanowi? 52,9%, Mulaci 25,9%, Majowie 11,3%, Garifuna , czyli potomkowie afryka?skich niewolnikow i Indian 8%, Indo-Pakista?czycy 3,9%, mennonici 3,6%, biali 1,2%, Azjaci 1% a pozostali 1,2% ^[5] .

J?zykiem urz?dowym Belize jest angielski , cho? wielu mieszka?cow posługuje si? j?zykiem kreolskim . India?scy mieszka?cy Belize posługuj? si? ci?gle j?zykami Majow. Przy granicy z Gwatemal? cz?sto mo?na usłysze? j?zyk hiszpa?ski .

Religia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Religia w Belize .

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center ^{[6] [7] [8]} :

• katolicy : 49,9%
• protestanci : 35,4% (głownie zielono?wi?tkowcy i adwenty?ci dnia siodmego )
• bez religii: 8,9%
• inni chrze?cijanie: 1,9% (w tym ?wiadkowie Jehowy i mormoni )
• wyznawcy tradycyjnych religii plemiennych : 1,5%
• ?ydzi : 1,0%
• buddy?ci : 0,5%
• hindui?ci : 0,2%
• muzułmanie : 0,1%
• wyznawcy innych religii: 0,6%

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

Gospodarka Belize opiera si? na rolnictwie i le?nictwie . Na eksport uprawia si? trzcin? cukrow? , ro?liny cytrusowe i banany . Ponadto na rynek wewn?trzny uprawia si? kukurydz? , ry? , fasol? i bataty . Lasy Belize dostarczaj? wiele cenionych gatunkow drewna, m.in. maho? , cedrzyniec , palisander czy sosn? . Gospodarka le?na Belize prowadzona jest w sposob racjonalny, czyli du?y nacisk kładzie na zalesianie . Innym warto?ciowym produktem le?nym, jest pozyskiwany z drzewa pigwicy wła?ciwej sok chicle , ktory słu?y jako surowiec do produkcji gumy do ?ucia . Na wybrze?u rozwini?te jest w niewielkim stopniu rybołowstwo morskie, głownie homarow , krewetek i langust .

Przemysł Belize jest stosunkowo słabo rozwini?ty, głownie z powodu braku wi?kszych ilo?ci bogactw mineralnych. Rozwin?ł si? na niewielk? skal? przemysł drzewny i spo?ywczy (produkcja cukru, przetworstwo owocow).

W Belize nie ma linii kolejowych, a sie? drogowa jest stosunkowo słabo rozwini?ta, poza jedynie połnocn? cz??ci? kraju. Głowny port morski i lotniczy kraju znajduje si? w starej stolicy ? Belize City .

Emisja gazow cieplarnianych [ edytuj | edytuj kod ]

Emisja rownowa?nika dwutlenku w?gla z Belize wyniosła w 1990 roku 0,487 Mt, z czego tylko 0,188 Mt stanowił dwutlenek w?gla, a reszt? metan i w mniejszym stopniu podtlenek azotu. W przeliczeniu na mieszka?ca emisja wyniosła wowczas 1 t dwutlenku w?gla, a w przeliczeniu na 1000 dolarow PKB 196 kg. W nast?pnych latach emisje pozostawały na podobnym poziomie a? do skokowego wzrostu w latach 2000 i 2001 i ponownej stabilizacji. W 2008 nast?pił skokowy spadek, a w 2012 nagły powrot do poziomu emisji sprzed kryzysu gospodarczego i kolejna stabilizacja. Głownym ?rodłem emisji przez cały czas była energetyka, cho? istotny i stale rosn?cy jest te? udział transportu. W 2018 emisja dwutlenku w?gla pochodzenia kopalnego wyniosła 0,451 Mt, a w przeliczeniu na mieszka?ca 1,178 t i w przeliczeniu na 1000 dolarow PKB 151 kg ^[9] .

?wi?ta pa?stwowe [ edytuj | edytuj kod ]

?wi?ta pa?stwowe

Data	Polska nazwa	Oryginalna nazwa
1 stycznia	Nowy Rok	New Year’s Day
9 marca	Dzie? Barona Blissa	Baron Bliss Day
	Wielki Pi?tek, Poniedziałek Wielkanocny	Good Friday , Easter Monday
1 maja	?wi?to Pracy	Labour Day
24 maja	Dzie? Wspolnoty Narodow	Commonwealth Day
10 wrze?nia	?wi?to ?w. George’a Caye	St. George’s Caye Day
21 wrze?nia	Dzie? Niepodległo?ci	Independence Day
12 pa?dziernika	?wi?to Ameryki	Pan American Day
19 listopada	?wi?to Garifunow	Garifuna Settlement Day
25 grudnia	Bo?e Narodzenie	Christmas Day
26 grudnia	drugi dzie? Bo?ego Narodzenia	Boxing Day

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Government of Belize
• World Gazetteer