San Marino
,
Republika San Marino
(
wł.
Repubblica di San Marino
), rownie? znana jako
Najja?niejsza Republika San Marino
(wł.
Serenissima Repubblica di San Marino
) ?
pa?stwo
?rodl?dowe w
Europie Południowej
stanowi?ce
enklaw?
na obszarze
Włoch
. Stolic? tego pa?stwa jest
miasto
San Marino
.
Najstarsz? cz??ci? San Marino jest jedna z
trzech ?redniowiecznych wie?
na Monte Titano ? Guaita.
Tradycyjnie za symboliczny pocz?tek wspołcze?nie istniej?cej pa?stwowo?ci uznawane jest zało?enie przez
?wi?tego Maryna
w roku 301 n.e. wspolnoty religijnej na szczycie Monte Titano, gdzie wedle
legend
miał si? on skry? przed owczesnymi
prze?ladowcami chrze?cijan
[3]
.
Pierwszym historycznym ?rodłem szerzej potwierdzaj?cym funkcjonowanie miejscowo?ci San Marino jest pochodz?cy z XI w. dokument o nazwie
Placito Feretrano
, b?d?cy kopi? innego wcze?niejszego pisma z 885 r., w ktorym opisano spor pobliskiego
biskupa Rimini
z opatem klasztoru na Monte Titano
[4]
[5]
.
W ko?cu wieku IX, podobnie jak wiele innych miast w połnocnych Włoszech, San Marino uniezale?niło si? od lokalnych feudałow staj?c si?
komun? miejsk?
. Jako komuna posiadała własny samorz?d o charakterze demokratycznym i republika?skim. Ustroj samorz?du wzorowany był na tym, ktory funkcjonował w przeszło?ci w greckich miastach-pa?stwach oraz pa?stwie rzymskim. W 1000 r. zwołano zgromadzenie obywateli zwane
Arengo
, w ktorym uczestniczyła głowa ka?dej rodziny. Arengo przej?ła wszystkie dotychczasowe uprawnienia pana feudalnego
[6]
. W XIII w.
[b]
za zgod? papie?a pierwszy raz powołano Wielk? Rad? Generaln? oraz dwoch konsulow (tytułowanych nast?pnie jako Kapitanowie, a po?niej Kapitanowie Regenci)
[6]
[7]
[8]
. Arengo z czasem nadal traciła na znaczeniu, głownie na rzecz Wielkiej Rady Generalnej, a? do 1600 gdy niemal ustrojowo całkowicie zanikła
[9]
.
W 1291 r. San Marino zostało uznane za niepodległe przez Pa?stwo Ko?cielne
[10]
.
Obszar San Marino składał si? jedynie z Monte Titano do 1463 r., kiedy to republika przyst?piła do sojuszu z Pa?stwem Ko?cielnym przeciwko
Sigismondo Pandolfo Malatesta
, panu Rimini, ktorego nast?pnie pokonano. W rezultacie tych wydarze?
papie? Pius II
nadał San Marino miasta:
Fiorentino
,
Montegiardino
i
Serravalle
. Jeszcze tego samego roku, miasto
Faetano
przył?czyło si? do republiki z własnej woli. Od tego czasu terytorium San Marino pozostało niezmienione
[11]
.
W 1503 r.
Cesare Borgia
, znany jako
Valentino
, okupował republik? do swojej ?mierci, ktora nast?piła kilka miesi?cy po?niej. 8 pa?dziernika 1600 r. San Marino przyj?ło pisan? konstytucj?. W roku 1739 minister hiszpa?ski kardynał
Giulio Alberoni
okupował kraj. Obywatele odmowili płacenia podatkow, potajemnie wysłano rownie? listy do papie?a
Klemensa XII
dochodz?ce sprawiedliwo?ci. Odpowiedzi? było uznanie przez papie?a praw San Marino, ktore przywrociły mu niepodległo??. W 1797 r.
Napoleon
chciał powi?kszy? obszar Republiki San Marino, ale mieszka?cy nie zgodzili si? na powi?kszenie terytorium. W tym roku Francja uznała niepodległo?? San Marino. Pozostałe pa?stwa europejskie uczyniły to w 1815 r. na
kongresie wiede?skim
.
San Marino jako jedno z nielicznych pa?stw włoskich nie stało si? cz??ci? Włoch w wyniku jednoczenia tego kraju w II połowie wieku XIX. Udzielało jednak pomocy zwolennikom zjednoczenia, w tym samemu Giuseppe Garibaldiemu
[12]
.
Ostatnia
okupacja
miała miejsce podczas
II wojny ?wiatowej
w 1944 r. San Marino oficjalnie było
neutralne
podczas II wojny ?wiatowej, jednak gdy siły niemieckie wykorzystały pa?stwo do przej?cia wojsk, siły aliantow pod??yły za nimi. Wojska alianckie okupowały San Marino tylko tak długo, jak to było konieczne militarnie i trwało to tylko kilka tygodni. Wielu mieszka?cow republiki zasiliło szeregi włoskiej
partyzantki
antyfaszystowskiej
. W wyniku działa? wojennych we Włoszech miasto stało si? ofiar?
brytyjskich
bombardowa?, ktore przyniosły szkody oceniane na trzy miliardy lirow, a tak?e setk? ofiar. W kraju powszechne były głod oraz choroby, w tym
gru?lica
i
dur brzuszny
[13]
.
Osobny artykuł:
Fatti di Rovereta
.
Po zako?czeniu II wojny ?wiatowej władz? w wyniku wyborow parlamentarnych obj?ła sanmary?ska lewica z
socjalistami
i
komunistami
na czele. Koalicji udało si? utworzy? system opieki socjalnej, zlikwidowa? epidemie chorob, uczyni? San Marino krajem z najg?stsz? na całym globie sieci? drog i zało?y? dwadzie?cia kilometrow kanalizacji. Lewicowy rz?d na pocz?tku lat 50. wdał si? w utarczki graniczne z rz?dzonymi przez centroprawic? Włochami, ktore chciały w ten sposob zmniejszy? potencjał gospodarczy kraju płyn?cy z turystyki
[13]
. Gdy 30 wrze?nia 1957 r. na stron? opozycji antyrz?dowej przeszło pi?ciu deputowanych partii socjalistycznej (co doprowadziło do zrownania w Wielkiej Radzie sił opozycji i rz?du do 30 na 30) w miejscowo?ci Rovreta przy samej granicy z Włochami chadecy powołali rz?d rewolucyjny, ktory zyskał uznanie konsula
Stanow Zjednoczonych
. Mimo braku poparcia mi?dzynarodowego dla nowego rz?du, do San Marino wkroczyły wojska włoskie składaj?ce si? z oddziałow regularnej armii i ?andarmerii. Rz?d postawił w odpowiedzi w stan gotowo?ci korpus ?andarmerii i sformował uzbrojon? w
dubeltowki
milicj? ludow?. Rz?d San Marino ust?pił na skutek głodu, ktory nast?pił w wyniku blokady kraju
[13]
. Na skutek interwencji włoskiego wojska w kraju z administracji zwolniono wszystkich zwolennikow rz?du, a 29 deputowanych utraciło mandaty. Kilku z nich trafiło do wi?zienia. 27 działaczy (w tym kapitanowie regenci) trafiło pod s?d z zarzutami zdrady stanu
[13]
. Pucz doprowadził do kryzysu gospodarczego, a tymczasowy rz?d chadecki zakazał manifestacji i zebra? politycznych. Aby uniemo?liwi? lewicy wygranie w wyborach, rz?d ten zreformował prawo wyborcze, w rezultacie wybory w 1959 roku wygrali chadecy
[13]
.
San Marino wst?piło do
Rady Europy
w 1988 i przewodniczyło tej organizacji w pierwszej połowie roku 1990.
25 lutego 1992 roku na podstawie
Rezolucji Rady Bezpiecze?stwa ONZ nr 744
San Marino zostało członkiem
Organizacji Narodow Zjednoczonych
[14]
.
W 2002 r. San Marino na mocy porozumienia z Uni? Europejsk? przyj?ło walut?
euro
, zast?puj?c u?ywany dotychczas na mocy porozumienia z Włochami
lir włoski
[15]
.
Podwojny tron Kapitanow-Regentow
Władz? ustawodawcz? w kraju sprawuje wybierana w
wyborach
powszechnych Wielka Rada Generalna zło?ona z 60 członkow. Jej
kadencja
trwa 5 lat. Wielka Rada Generalna co 6 miesi?cy mianuje pełni?cych rol?
głowy pa?stwa
dwoch
kapitanow regentow
. Wybiera tak?e Rad? Dwunastu, ktora jest organem sprawiedliwo?ci i zarazem s?dem III instancji
[c]
.
Władza wykonawcza jest w r?kach Kongresu Stanu zło?onego z 10 sekretarzy (
ministrow
) i Rad Zamkow zajmuj?cych si? poszczegolnymi dziedzinami gospodarki.
Partie polityczne w San Marino:
San Marino to jedno z najmniejszych pa?stw Europy, mniejsze s? tylko
Watykan
i
Monako
. San Marino stanowi
enklaw?
na terytorium
Włoch
, granicz?c (linia graniczna liczy 39 km długo?ci) z włoskimi
regionami
Emilia-Romania
i
Marche
. Oprocz Watykanu jest to jedyne pa?stwo w Europie stanowi?ce enklaw?.
Poło?one jest w gorzystym terenie wchodz?cym w skład pasma
Apeninow
. Najwy?szy szczyt
Monte Titano
osi?ga wysoko?? 749 m n.p.m.
Klimat San Marino jest
wilgotny subtropikalny
, z ciepłym latem i łagodn? zim?
[16]
.
Przez San Marino płyn? dwie rzeki:
San Marino
i
Marano
. Rzeka San Marino jest dopływem rzeki
Marecchia
, a rzeka Marano ma uj?cie do
Morza Adriatyckiego
.
Nie ma znacz?cej ro?nicy mi?dzy danymi demograficznymi dotycz?cymi ludno?ci San Marino i Włoch. Pa?stwo zamieszkuje około 29 tys. osob, w tym 1000 obcokrajowcow, w wi?kszo?ci Włochow. Około 5000 obywateli San Marino ?yje poza jego granicami, przede wszystkim we Włoszech. Obowi?zuj?cym j?zykiem jest
włoski
. Stosuje si? jedn? z jego odmian ?
j?zyk emilijski
. Głownym wyznaniem w San Marino jest
katolicyzm
.
| Szczegołowe dane demograficzne (2005)
|
| Liczba ludno?ci
|
28 880
|
| Ludno?? według wieku (%)
|
| 0?14 lat
|
16,7
|
| 15?64 lat
|
66,5
|
| ponad 64 lata
|
16,9
|
| Wiek (mediana)
|
| W całej populacji
|
40,29 lat
|
| M??czyzn
|
39,91 lat
|
| Kobiet
|
40,65 lat
|
| Przyrost naturalny
|
1,3%
|
| Wspołczynnik urodze?
|
10,81 urodze?/1000 mieszka?cow
|
| Wspołczynnik zgonow
|
8,07 zgonow/1000 mieszka?cow
|
| Wspołczynnik migracji
|
10,84 migrantow/1000 mieszka?cow
|
| Ludno?? według płci
|
| przy narodzeniu
|
1,09 m??czyzn/kobiet
|
| poni?ej 15 lat
|
1,07 m??czyzn/kobiet
|
| 15?64 lat
|
0,93 m??czyzn/kobiet
|
| powy?ej 64 lat
|
0,76 m??czyzn/kobiet
|
| Umieralno?? noworodkow
|
| W całej populacji
|
5,73 ?miertelnych/1000 ?ywych
|
| płci m?skiej
|
6,16 ?miertelnych/1000 ?ywych
|
| płci ?e?skiej
|
5,26 ?miertelnych/1000 ?ywych
|
| Oczekiwana długo?? ?ycia
|
| W całej populacji
|
81,62 lat
|
| M??czyzn
|
78,13 lat
|
| Kobiet
|
85,43 lat
|
| Rozrodczo??
|
1,33 urodzin/kobiet?
|
Wi?zienie w San Marino ma sze?? cel (wł.
sei celle
), dlatego nazywane jest Seszelami. W San Marino nie ma oficjalnie rejestrowanej przest?pczo?ci, wi?zienie pozostaje puste
[17]
.
Udział poszczegolnych wyzna? w populacji San Marino (według
Pew Research Center
w 2010)
[18]
[19]
:
Mapa nieistniej?cej
linii kolejowej Rimini?San Marino
z zaznaczonymi miastami
Wska?nik
PKB per capita
i
standard ?ycia
s? zbli?one do tych we Włoszech. Pierwszy wska?nik wyniosł 32 000$ w 2000 roku, z czego ponad połowa pochodziła z turystyki. San Marino utrzymuje najni?szy w Europie
wska?nik bezrobocia
(2,6% w 2001), a bud?et pa?stwa corocznie notuje nadwy?ki. Nie istnieje
dług publiczny
. Podatki dochodowe s? znacznie ni?sze ni? we Włoszech, wi?c zasady nadawania obywatelstwa s? niezwykle restrykcyjne.
Na podstawie umow z Włochami, San Marino posiadało prawo emitowania i wykorzystywania jednostki monetarnej tego kraju ?
lira
oraz produkcji rownowarto?ciowego
lira sanmary?skiego
. Po utworzeniu
strefy euro
w 2002,
Rada Unii Europejskiej
zawarła podobn? umow? w odniesieniu do nowej waluty. Dost?pne w niewielkiej ilo?ci
monety euro z San Marino
maj? spor? warto?? kolekcjonersk? spowodowan? niskimi nakładami.
San Marino le?y w Apeninach Połnocnych. Dominuj? gleby wulkaniczne, ktore dobrze nadaj? si? do uprawy winoro?li, co w poł?czeniu z odpowiednim klimatem powoduje, i? uprawy winoro?li do wina s? wysoko rozwini?te
[20]
.
Ze wzgl?du na gorzyste poło?enie San Marino istniej? tam korzystne warunki do rozwoju turystyki. Oprocz walorow naturalnych, turystyka w San Marino rozwija si? te? dzi?ki licznym zabytkom. Kolejnymi atrakcjami s? muzea: Filatelistyczno-Numizmatyczne oraz Malarstwa. Istotn? rol? spełnia rownie? folklor, szczegolnie podczas ?wi?t i rocznic
[20]
.
Strzelnica kusznikow
Osobny artykuł:
Zabytki San Marino
.
W mie?cie San Marino zachowały si? ?redniowieczne domy, place i
fortyfikacje
. Grod otaczały
mury obronne
z licznymi
bramami
i
basztami
. Powy?ej grodu, na trzech wierzchołkach gory Titano zbudowano obronne
zamki
poł?czone murami.
Najwi?ksz? z fortyfikacji jest twierdza La Rocca o Guaita. Została zbudowana w XI w. Swoj obecny kształt uzyskała po przebudowach z XV w. Nad twierdz? goruje wie?a o planie wydłu?onego pi?cioboku, ktora została zbudowana bezpo?rednio na skale (bez fundamentow). Oprocz zachowanej w dobrym stanie wie?y i murow obronnych, tu? przy bramie wej?ciowej znajduje si? niewielka kapliczka. Z wie?y widoczne s? pi?cioboczne wie?e dwoch pozostałych fortyfikacji, ktore zbudowano w XIII w.: La Cesta o Fratta oraz Montale. W ?rodkowej ? La Cesta o Fratta ? mie?ci si? Muzeum Starej Broni.
Katedra po?wi?cona pami?ci ?w. Maryna została zaprojektowana przez Antonio Serr?,
bolo?skiego
architekta w 1826. Stan?ła w 1855 w miejscu jednego z pierwszych ko?ciołow zbudowanych w okresie
przedroma?skim
. Jest to
trojnawowa
bazylika
w
stylu klasycystycznym
z
fasad?
ozdobion?
kolumnami
w
porz?dku korynckim
. We wn?trzu katedry, po lewej stronie, w
niszy
w pobli?u
prezbiterium
stoi podwojny fotel kapitanow ? regentow. Po prawej stronie w srebrnej urnie znajduj? si? prochy ?w. Maryna.
Stoj?c na placu przed katedr?, w gł?bi po jej prawej stronie wida? masywn? sylwetk?
roma?skiej
dzwonnicy
pochodz?cej z 600 r. Obok niej znajduje si? niewielki, XVI-wieczny ko?cioł pw. ?w. Piotra, przebudowany ok. 1826. W
apsydzie
ko?cioła znajduj? si? dwa wgł?bienia. Zgodnie z tradycyjnym przekazem jest to miejsce, w ktorym sypiali ?w. Maryn i ?w. Leon.
Przy Piazza della Liberta mie?ci si? ratusz Palazzo Pubblico, siedziba rz?du republiki. Ratusz został zbudowany w
stylu gotyckim
pod koniec XIV w. w miejscu wcze?niejszego Domus Comunis Magna (Wielki Dom Rajcow). W latach po?niejszych był wielokrotnie przebudowywany i naprawiany. Pod koniec XIX w. został odtworzony najprawdopodobniej zgodnie ze swoim pierwotnym wygl?dem według projektu rzymskiego architekta Francesco Azzurri. Wej?cie do budynku umieszczone jest w
podcieniach
zamkni?tych trojprz?słow?
arkad?.
Wewn?trz znajduj? si? 60-osobowa Wielka Sala Rad, Sala Zgromadze? i Sala Głosowa?
[21]
.
Fasada ratusza ozdobiona jest herbami dziewi?ciu Zamkow wchodz?cych w skład republiki. Nad ?rodkowym łukiem arkady znajduje si?
kartusz
z herbem republiki. Na wysoko?ci połpi?tra, w prawym naro?niku budynku, umieszczona jest br?zowa statuetka przedstawiaj?ca ?w. Maryna. Nad ratuszem goruje z lewej strony wie?a zegarowa. Nad tarcz? zegara umieszczono
mozaik?
przedstawiaj?c? postacie: ?w. Maryna, ?w. Leona i ?w. Agaty. Wie?a i korpus ratusza zwie?czone s?
blankami
.
Pod powierzchni? placu znajduje si? ?redniowieczny kompleks
cystern
gromadz?cych wod? deszczow? dla potrzeb miasta. Pomnik na placu to Statua Wolno?ci.
San Marino znane było ze swoich kusznikow. Co roku odbywa si? w mie?cie festiwal Dni ?redniowiecza ?Medieval Days”, podczas ktorego rozgrywany jest turniej kuszniczy. Obchodom towarzyszy wiele imprez m.in. festiwal muzyki ?redniowiecznej, liczne parady, w ktorych uczestnicy przebrani w historyczne stroje nios? sztandary. Towarzysz? im pokazy akrobatow i kuglarzy.
Reprezentanci San Marino podczas
XXXII Letnich Igrzysk Olimpijskich 2020
, ktore odbywały si? w stolicy
Japonii
?
Tokio
w dniach 23 lipca ? 8 sierpnia 2021, zdobyli 3 medale: br?zowy w
trapie
kobiet, srebrny w trapie dru?yn mieszanych oraz br?zowy w zapasach m??czyzn
[22]
[23]
. S? to historyczne, pierwsze medale olimpijskie dla San Marino zdobyte w całej historii Igrzysk Olimpijskich. Tym samym San Marino stało si? najmniej zaludnionym pa?stwem, ktore kiedykolwiek odniosło taki sukces w historii igrzysk
[24]
[25]
.
-
Ratusz
-
?w. Agata, ?w. Marino i ?w. Leo na wie?y ratusza
-
Wie?a zamku La Rocca o Guaita
-
Widok z wie?y La Rocca o Guaita na La Cesta o Fratta
-
Kapliczka na zamku La Rocca o Guaita
-
Katedra pod wezwaniem ?w. Marino i wie?a dzwonnicy
-
Ko?ciołek ?w. Piotra
-
Strzelnica kusznikow
-
Widok z wie?y zamku La Rocca o Guaita w kierunku ratusza
- ↑
Dane szacunkowe na lipiec 2015 roku, podane za
CIA
The World Factbook
(
?rodło:CIA
)
(
ang.
)
.
- ↑
W wi?kszo?ci ?rodeł twierdzi si?, ?e nast?piło to w roku 1243 lub 1244, ale w niektorych mowa o 1253, a nawet 1263.
- ↑
Porownaj z ustrojem staro?ytnej Grecji.
- ↑
KSNG Zeszyt 12:Europa Cz??? II
. 2010.
(
pol.
)
.
- ↑
a
b
c
d
Dane dotycz?ce PKB na podstawie szacunkow
Mi?dzynarodowego Funduszu Walutowego
na rok 2023:
International Monetary Fund:
World Economic Outlook Database, April 2023
. [dost?p 2023-05-20].
(
ang.
)
.
- ↑
Repubblica di San Marino
[online], Artykuł o historii San Marino na oficjalnej rz?dowej stronie Segretaria di stato affari esteri, luty 2012
[dost?p 2019-05-09]
[zarchiwizowane z
adresu
2021-02-18]
(
wł.
)
.
brak strony (ksi??ka)
- ↑
Storia della Repubblica di San Marino ? Ufficio di Stato per il Turismo
[online], www.visitsanmarino.com
[dost?p 2019-05-09]
[zarchiwizowane z
adresu
2013-06-13]
.
- ↑
San Marino. Historia
, [w:]
Encyklopedia PWN
[dost?p 2019-05-09]
.
- ↑
a
b
Norman
N.
Abjorensen
Norman
N.
,
Historical Dictionary of Democracy
, Rowman & Littlefield, 2019, s. 22
(
ang.
)
.
- ↑
Maciej
M.
Kijowski
Maciej
M.
,
O cechach specyficznych ustroju pa?stwowego San Marino
, ?ROCZNIK NAUK PRAWNYCH”, XV (2), Lublin 2005, s. 149
,
ISSN
1507-7896
(
pol.
)
.
- ↑
Juliet
J.
Love
Juliet
J.
,
Jillian
J.
O’Brien
Jillian
J.
(red.),
Western Europe 2003
, wyd. 5, Psychology Press, 2002, s. 554,
ISBN
1-85743-152-9
,
ISSN
0953-6906
(
ang.
)
.
- ↑
Il Consiglio Grande e Generale
[online], www.agency.sm
[dost?p 2019-05-09]
(
wł.
)
.
- ↑
Wouter Pieter
W.P.
Veenendaal
Wouter Pieter
W.P.
,
Politics and democracy in microstates. A comparative analysis of the effects of size on contestation and inclusiveness
, 2013, s. 108
(
ang.
)
.
- ↑
San Marino country profile
[online], 18 maja 2018
[dost?p 2019-05-09]
(
ang.
)
.
- ↑
Maksymilian
M.
Czornyj
Maksymilian
M.
,
Pa?stwowo?? Republiki San Marino ? geneza i ewolucja
, ?Historia i Polityka” (15), 2016, s. 105?106
,
ISSN
1899-5160
(
pol.
)
.
- ↑
a
b
c
d
e
Wojciech Gieł?y?ski:
Dramat na Monte Titano w ?A? do najdalszych granic”
. s. 115?123.
- ↑
Security Council Resolution 744 ? UNSCR
[online], unscr.com
[dost?p 2022-02-15]
.
- ↑
San Marino and the Euro ? Banca Centrale della Repubblica di San Marino
[online], www.bcsm.sm
[dost?p 2019-05-31]
(
ang.
)
.
- ↑
Climate-Data.org > Europa > San Marino Klimat
. pl.climate-data.org. [dost?p 2020-09-10].
(
pol.
)
.
- ↑
San Marino: nowe władze najstarszej republiki ?wiata
[online], podroze.onet.pl
[dost?p 2020-10-02]
.
- ↑
Religious Composition by Country, in Percentages
. The Pew Research Center. [dost?p 2014-02-21].
- ↑
Christian Population as Percentages of Total Population by Country
. The Pew Research Center. [dost?p 2014-02-21].
- ↑
a
b
Jerzy Groch: San Marino. W: Jadwiga Warszy?ska (red.):
Geografia turystyczna ?wiata
. Wyd. 4. T. 1. Warszawa: PWN, 2000, s. 79.
ISBN
83-01-13067-9
.
(
pol.
)
.
- ↑
Ł.
Ł.
Ropczy?ski
Ł.
Ł.
,
San Marino
[online], Kierunek Włochy, 13 marca 2018
.
- ↑
Tokio 2020. San Marino ma kolejny medal. I to w zapasach!
[online], sport.interia.pl, 5 sierpnia 2021
[dost?p 2021-08-05]
.
- ↑
San Marino z kolejnym medal na igrzyskach! Historyczny wyczyn
[online], Sport.pl
[dost?p 2021-08-06]
(
pol.
)
.
- ↑
Najmniejszy kraj igrzysk zawstydza Polsk?. Kolejny medal w Tokio
[online], Sport.pl
[dost?p 2021-08-02]
(
pol.
)
.
- ↑
Olimpijski sukces i drugi medal San Marino. Niewielki kraj ma wi?cej medali od Polski
[online], sport.onet.pl
[dost?p 2021-08-02]
.
- ↑
Naddniestrza?ska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez ?adne w pełni suwerenne pa?stwo.
- ↑
Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległo??, ktora jest uznawana przez 97 ze 193 pa?stw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej ? EULEX.
Członkostwo w organizacjach mi?dzynarodowych
| Pa?stwa członkowskie
|
|
|---|
| Kandydaci
|
|
|---|
| Obserwatorzy
|
|
|---|
| Byli członkowie Rady Europy
|
|
|---|
Organizacja Bezpiecze?stwa i Wspołpracy w Europie (
OBWE
)
|
Pa?stwa członkowskie
|
|
Pa?stwa wspołpracuj?ce
|
| Członkowie
UGiW
i
UE
|
|
|---|
| Członkowie UGiW spoza UE
|
|
|---|
| Pozostałe pa?stwa i terytoria spoza UE
|
|
|---|