Wyspy ?wi?tego Tomasza i Ksi???ca

Demokratyczna Republika Wysp ?wi?tego Tomasza i Ksi???cej
*Republica Democratica de Sao Tome e Principe*
Flaga	Herb
	Hymn : Independencia total ; ( Całkowita niepodległo?? )
J?zyk urz?dowy	portugalski
Stolica	Sao Tome
Ustroj polityczny	republika
Głowa pa?stwa	prezydent Carlos Vila Nova
Szef rz?du	premier Patrice Trovoada
Powierzchnia ; ? całkowita ; ? wody ?rodl?dowe	; 1001 km² ; ?0%
Liczba ludno?ci (2017) ; ? całkowita ; ? g?sto?? zaludnienia	; 201 025 ; 201 osob/km²
PKB (2023) ; ? całkowite ; ? na osob?	; 0,63 mld USD ; 2 696 USD
PKB ( PSN ) (2023) ; ? całkowite ; ? na osob?	; 1,13 mld dolarow mi?dzynar. ; 4 874 dolarow mi?dzynar.
Waluta	dobra (STN)
Niepodległo??	od Portugalii ; 12 lipca 1975
Religia dominuj?ca	katolicyzm
Strefa czasowa	UTC ±0
Kod ISO 3166	ST
Domena internetowa	.st
Kod samochodowy	STP
Kod samolotowy	S9
Kod telefoniczny	+239
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodro?ach
	Cytaty w Wikicytatach
	Hasło w Wikisłowniku

Wyspy ?wi?tego Tomasza i Ksi???ca ( port. Republica Democratica de Sao Tome e Principe ) ? pa?stwo w Zatoce Gwinejskiej na połnoc od rownika , składaj?ce si? z pi?ciu wysp, z ktorych trzy s? zamieszkane.

Ustroj polityczny [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz wi?cej: Ustroj polityczny Wysp ?wi?tego Tomasza i Ksi???cej , Podział administracyjny Wysp ?wi?tego Tomasza i Ksi???cej

W 1990 roku Wyspy stały si? republik? demokratyczn?, na czele ktorej stoi prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 5-letni? kadencj?. Parlament jednoizbowy Zgromadzenie Narodowe ( Assembleia Nacional ), 55 osobowy, o uprawnieniach ustawodawczych i kontrolnych. Władz? wykonawcz? sprawuje prezydent z rz?dem, na ktorego czele stoi premier.

Geografia [ edytuj | edytuj kod ]

Osobny artykuł: Geografia Wysp ?wi?tego Tomasza i Ksi???cej .

Wyspy ?wi?tego Tomasza i Ksi???ca znajduj? si? na Oceanie Atlantyckim w Zatoce Gwinejskiej na połnocny wschod od punktu, w ktorym rownik przecina si? z południkiem zerowym . W jego skład wchodz? dwie głowne wyspy, od ktorych wzi?ła si? nazwa kraju, a ktore le?? od siebie w odległo?ci około 150 km. S? to Wyspa ?wi?tego Tomasza ? 859 km² i Wyspa Ksi???ca ? 142 km². Ponadto do tej niewielkiej republiki nale?? tak?e małe wysepki Pedras Tinhosas i Ilheu das Rolas (le??ca na rowniku).

Wyspy s? pochodzenia wulkanicznego , dosy? wysokie o gorzystej powierzchni. Klimat tropikalny. J?zykiem urz?dowym jest j?zyk portugalski , mieszka?cy u?ywaj? tak?e innych j?zykow lokalnych. Walut? tego kraju jest dobra , ktora dzieli si? na 100 centymow .

Pa?stwo dzieli si? na dwie prowincje obejmuj?ce ka?da jedn? z głownych wysp. Stolic? jest poło?one na Wyspie ?wi?tego Tomasza miasto Sao Tome .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Osobny artykuł: Historia Wysp ?wi?tego Tomasza i Ksi???cej .

Przed przybyciem Portugalczykow wyspy były bezludne. Zostały odkryte w 1471 roku ( Joao de Santarem i Pero de Escobar ) a około 1483 roku przybywali tu pierwsi portugalscy osadnicy. Od 1522 roku kolonia portugalska. Do połowy XVI wieku wyspy stały si? du?ym o?rodkiem plantacji trzciny cukrowej. Do pracy na nich sprowadzano niewolnikow z zachodniej Afryki ^[3]. Od 1951 roku prowincja zamorska Portugalii. W latach 60. powstał ruch niepodległo?ciowy. W 1973 roku region otrzymał autonomi? , a dwa lata po?niej niepodległo?? ^[3].

Władz? na niepodległych wyspach obj?ł marksistowski Ruch Wyzwolenia Wysp ?wi?tego Tomasza i Ksi???cej (MLSTP). Prezydentem został Manuel Pinto da Costa . Rz?dz?ca partia prowadziła program reform socjalistycznych , ktory obj?ł nacjonalizacj? plantacji. W 1985 roku doszło do załamania gospodarczego. Krach spowodował zmian? postawy rz?dz?cych. Bliskie stosunki z blokiem wschodnim zast?piono wspołprac? z Portugali? i Francj? , a w gospodarce przyj?to wolny rynek . W 1990 roku wprowadzono konstytucj? gwarantuj?c? system wielopartyjny . W pa?dzierniku partia rz?dz?ca odeszła od ideologii marksistowskiej i zmieniła nazw? na Ruch Wyzwolenia Wysp ?wi?tego Tomasza i Ksi???cej - Partia Socjaldemokratyczna (MLTSP - PSD). W pierwszych wielopartyjnych wyborach parlamentarnych 21 stycznia 1991 zwyci?stwo uzyskała Partia Konwergencji Demokratycznej. Na czele rz?du stan?ł Daniel Daio ^[4]. Prezydentem został kandydat niezale?ny Miguel Trovoada ^[3]. W przedterminowych wyborach z 1994 roku MLTSP-PSD powrociła do władzy. Wybory prezydenckie z 2001 roku wygrał Fradique de Menezes z opozycji. W 2002 roku rz?dz?ca formacja utworzyła rz?d z partiami opozycyjnymi ^[3]. W latach 1995 i 2003, doszło do zamachow stanu armii, w wyniku ktorych władz? na krotko przejmowali oficerowie, szybko jednak ust?powali pod mi?dzynarodow? presj? ^[3].

Osobny artykuł: wybory prezydenckie na Wyspach ?wi?tego Tomasza i Ksi???cej w 2011 roku .

W 2011 roku do władzy jako kandydat niezale?ny powrocił Manuel Pinto da Costa ^[5]^[6]. Jego głownym rywalem był Evaristo Carvalho , były premier oraz przewodnicz?cy Zgromadzenia Narodowego. W pierwszej turze głosowania 17 lipca 2011 Pinto da Costa zaj?ł pierwsze miejsce, zdobywaj?c 35,62% głosow poparcia, podczas gdy Carvalho uzyskał 21,79% głosow ^[7]^[8]. W drugiej turze wyborow 7 sierpnia 2011 pokonał Carvalho, zdobywaj?c 52,88% głosow ^[9]^[10]. Urz?d szefa pa?stwa obj?ł 3 wrze?nia 2011 ^[11].

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

Głowny sektor gospodarki stanowi rolnictwo oparte przede wszystkim na plantacyjnej uprawie kakaowca. Inne ro?liny uprawne to m.in. kawowiec, palma kokosowa i olejowa, banany, wanilia, cynamonowiec oraz maniok. Głown? rol? odgrywa przemysł spo?ywczy i drzewny; w kraju działaj? te? zakłady produkuj?ce mydło.

Emisja gazow cieplarnianych [ edytuj | edytuj kod ]

Emisje gazow cieplarnianych z Wysp ?wi?tego Tomasza i Ksi???cej dotycz? głownie metanu i dwutlenku w?gla . W latach 90. XX w. i na pocz?tku XXI w. ich poziom był podobny. W tym czasie emisje obu tych gazow ? jak rownie? podtlenku azotu ? rosły, przy czym emisje dwutlenku w?gla rosn? szybciej i to one stały si? dominuj?ce. Wzrost emisji dwutlenku w?gla jest nieregularny. Odpowiada za niego głownie wzrost emisji z energetyki i transportu. Emisja rownowa?nika dwutlenku w?gla z Komorow wyniosła w 1990 roku 0,092 Mt, z czego 0,047 Mt stanowił dwutlenek w?gla. W przeliczeniu na mieszka?ca emisja wyniosła wowczas 410 kg dwutlenku w?gla, a w przeliczeniu na tysi?c dolarow ameryka?skich PKB ? 199 kg. W 2018 emisja dwutlenku w?gla pochodzenia kopalnego wyniosła 0,150 Mt, a w przeliczeniu na mieszka?ca 720 kg i w przeliczeniu na tysi?c dolarow PKB ? 235 kg ^[12].

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

Wyspy zamieszkuje około 201 tys. osob. Cz?stym zjawiskiem s? migracje zarobkowe ludno?ci. Zdecydowana wi?kszo?? ludno?ci zamieszkuje Wysp? ?wi?tego Tomasza. Ludno?? chrze?cija?ska , w?rod ktorej przewa?aj? katolicy , stanowi wi?kszo??. Ludno?? czarna pochodzenia afryka?skiego przywieziona na wyspy przez Portugalczykow stanowi 95%, Kreole stanowi? 4%, a ludno?? pochodzenia europejskiego głownie portugalskiego ? 1%.

Struktura etniczna, 2018 ^[13]
Grupa etniczna	J?zyk	Liczebno?? w tys.	Procent ludno?ci
Mestico	J?zyk saotomense	187	89,5%
Angolar	J?zyk kreolski angolar	7,7	3,7%
Cape Verdean	J?zyk kreolski	6,0	2,9%
Fangowie	J?zyk fang	2,5	1,2%
Principense Kreole	j?zyk principense	2,4	1,1%

Struktura religijna kraju ^[14]:

katolicyzm ? 55,7%
Osobny artykuł: Diecezja Wysp ?wi?tego Tomasza i Ksi???cej .
brak religii ? 21,2%
zielono?wi?tkowcy ( Zbory Bo?e ? 3,4%, Ko?cioł Mana ? 2,3%, Uniwersalny Ko?cioł Krolestwa Bo?ego ? 2%)
adwenty?ci dnia siodmego ? 4,1%
Ko?cioł Nowoapostolski ? 2,9%
?wiadkowie Jehowy ? 1,2%
Osobny artykuł: ?wiadkowie Jehowy na Wyspach ?wi?tego Tomasza i Ksi???cej .
inne religie ? 6,2%.
niezadeklarowani ? 1%.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ The World Factbook ? Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dost?p 2017-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-18] ( ang. ) .
↑ ^a ^b ^c ^d Dane dotycz?ce PKB na podstawie szacunkow Mi?dzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023 . [dost?p 2023-05-23]. ( ang. ) .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Republika Zielonego Przyl?dka. Historia , [w:] Encyklopedia PWN [dost?p 2016-06-17] .
↑ SAO TOME AND PRINCIPE Parliamentary Chamber: Assembleia Nacional ELECTIONS HELD IN 1991 . ipu.org. [dost?p 2011-07-19]. ( ang. ) .
↑ Former leader Pinto da Costa enters Sao Tome race . Reuters, 25 maja 2011. [dost?p 2011-07-20]. ( ang. ) .
↑ Sao Tome and Principe: Meet the 10 presidential candidates . africanelections.org, 14 lipca 2011. [dost?p 2011-07-20]. ( ang. ) .
↑ Ex-president, speaker in Sao Tome presidency run-off . Reuters, 18 lipca 2011. [dost?p 2011-07-20]. ( ang. ) .
↑ Elections in Sao Tome and Principe . African Elections Database. [dost?p 2011-08-08]. ( ang. ) .
↑ Sao Tome’s Costa ‘returns to power’ . news24, 8 sierpnia 2011. [dost?p 2011-08-08]. ( ang. ) .
↑ Sao Tome’s Pinto da Costa wins presidential runoff . Reuters, 8 sierpnia 2011. [dost?p 2011-08-08]. ( ang. ) .
↑ Pinto da Costa becomes Sao Tome’s president . AFP, 3 wrze?nia 2011. [dost?p 2011-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-25)]. ( ang. ) .
↑ Sao Tome and Principe , [w:] F. F. Monforti-Ferrario F. F. i inni , Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report - Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 199, DOI : 10.2760/687800 , ISBN 978-92-76-11100-9 ( ang. ) .
↑ Country: Sao Tome and Principe ? People Groups . Joshua Project, 2018. [dost?p 2018-07-29]. ( ang. ) .
↑ The World Factbook . cia.gov. [dost?p 2016-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-18)].

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

[1] The World Factbook ? Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dost?p 2017-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-18] ( ang. ) .

[IMF-2] Dane dotycz?ce PKB na podstawie szacunkow Mi?dzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023 . [dost?p 2023-05-23]. ( ang. ) .

[PWN-3] Republika Zielonego Przyl?dka. Historia , [w:] Encyklopedia PWN [dost?p 2016-06-17] .

[4] SAO TOME AND PRINCIPE Parliamentary Chamber: Assembleia Nacional ELECTIONS HELD IN 1991 . ipu.org. [dost?p 2011-07-19]. ( ang. ) .

[5] Former leader Pinto da Costa enters Sao Tome race . Reuters, 25 maja 2011. [dost?p 2011-07-20]. ( ang. ) .

[meet-6] Sao Tome and Principe: Meet the 10 presidential candidates . africanelections.org, 14 lipca 2011. [dost?p 2011-07-20]. ( ang. ) .

[7] Ex-president, speaker in Sao Tome presidency run-off . Reuters, 18 lipca 2011. [dost?p 2011-07-20]. ( ang. ) .

[8] Elections in Sao Tome and Principe . African Elections Database. [dost?p 2011-08-08]. ( ang. ) .

[9] Sao Tome’s Costa ‘returns to power’ . news24, 8 sierpnia 2011. [dost?p 2011-08-08]. ( ang. ) .

[10] Sao Tome’s Pinto da Costa wins presidential runoff . Reuters, 8 sierpnia 2011. [dost?p 2011-08-08]. ( ang. ) .

[11] Pinto da Costa becomes Sao Tome’s president . AFP, 3 wrze?nia 2011. [dost?p 2011-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-25)]. ( ang. ) .

[12] Sao Tome and Principe , [w:] F. F. Monforti-Ferrario F. F. i inni , Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report - Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 199, DOI : 10.2760/687800 , ISBN 978-92-76-11100-9 ( ang. ) .

[13] Country: Sao Tome and Principe ? People Groups . Joshua Project, 2018. [dost?p 2018-07-29]. ( ang. ) .

[14] The World Factbook . cia.gov. [dost?p 2016-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-18)].

[15] Obecnie okupowana przez Maroko.

[16] Nieuznana niepodległo?? od Somalii ogłoszona 18 maja 1991.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[A]

[B]

Pa?stwa	Algieria Angola Benin Botswana Burkina Faso Burundi Czad Demokratyczna Republika Konga D?ibuti Egipt Erytrea Eswatini Etiopia Gabon Gambia Ghana Gwinea Gwinea Bissau Gwinea Rownikowa Kamerun Kenia Komory Kongo Lesotho Liberia Libia Madagaskar Malawi Mali Maroko Mauretania Mauritius Mozambik Namibia Niger Nigeria Południowa Afryka Republika ?rodkowoafryka?ska Republika Zielonego Przyl?dka Rwanda Senegal Seszele Sierra Leone Somalia Sudan Sudan Południowy Tanzania Togo Tunezja Uganda Wybrze?e Ko?ci Słoniowej Wyspy ?wi?tego Tomasza i Ksi???ca Zambia Zimbabwe
Terytoria zale?ne	Wyspa ?wi?tej Heleny, Wyspa Wniebowst?pienia i Tristan da Cunha (Wielka Brytania)
Podmioty o ograniczonym uznaniu mi?dzynarodowym	Sahara Zachodnia ^[A] Somaliland ^[B]
Integralne cz??ci pa?stw poło?onych poza Afryk?	Ceuta (cz??? Hiszpanii ) Isla de Alboran (cz??? Hiszpanii ) Isla del Perejil (cz??? Hiszpanii ) Islas Chafarinas (cz??? Hiszpanii ) Madera (cz??? Portugalii ) Majotta (cz??? Francji ) Melilla (cz??? Hiszpanii ) Penon de Alhucemas (cz??? Hiszpanii ) Penon de Velez de la Gomera (cz??? Hiszpanii ) Reunion (cz??? Francji ) Sokotra (cz??? Jemenu ) Wyspy Kanaryjskie (cz??? Hiszpanii ) Wyspy Rozproszone (cz??? Francuskich Terytoriow Południowych i Antarktycznych ) Wyspy Selvagens (cz??? Portugalii )

Afryka	Gwinea Portugalska Portugalska Afryka Wschodnia Portugalska Afryka Zachodnia Wyspy ?wi?tego Tomasza i Ksi???ca Wyspy Zielonego Przyl?dka
Ameryka	Brazylia
Azja	Indie Portugalskie ( Daman i Diu , Goa ) Makau Timor Portugalski

J?zyk francuski	Francja Haiti Monako Senegal Wybrze?e Ko?ci Słoniowej
J?zyk hiszpa?ski	Argentyna Dominikana Ekwador Filipiny Gwatemala Hiszpania Honduras Kolumbia Kostaryka Kuba Meksyk Nikaragua Panama Paragwaj Peru Urugwaj Wenezuela
J?zyk katalo?ski	Andora
J?zyk portugalski	Angola Brazylia Gwinea Bissau Mozambik Portugalia Republika Zielonego Przyl?dka Timor Wschodni Wyspy ?wi?tego Tomasza i Ksi???ca
J?zyk rumu?ski	Mołdawia Rumunia
J?zyk włoski	San Marino Watykan Włochy Zakon Malta?ski