Na t? stron? wskazuje przekierowanie z ?pinyin”. Zobacz te?: inne znaczenia .

Hanyu pinyin

Nazwa chi?ska
Pismo uproszczone ???音 Pismo tradycyjne 漢語?音 Hanyu pinyin Hany? p?ny?n Wade-Giles Han-yu p’in-yin

Hanyu pinyin ? oficjalna transkrypcja standardowego j?zyka mandary?skiego (putonghua, hanyu pinyin : p?t?nghua ) ? urz?dowego j?zyka Chin ? na alfabet łaci?ski .

Hanyu pinyin został opracowany przez Komitet Reformy J?zyka z Zhou Youguangiem na czele ^[1] w 1956 i zatwierdzony przez rz?d chi?ski w 1958 roku ^[2] . Jego celem było upowszechnienie wymowy putonghua i pomoc w nauce znakow chi?skiego pisma ^[3] . Do szerszego u?ytku wprowadzony został dopiero w 1979 r., po otwarciu Chin na ?wiat. Miał zast?pi? starsze metody transkrypcji:

• oparty na grafice chi?skiej, a nie łaci?skiej, alfabet bopomofo (w zasadzie system nauczania poprawnej wymowy, st?d inna nazwa zhuyin zimu ), ktory stworzono w Chinach na pocz?tku XIX wieku,
• system Gwoyeu Romatzyh z 1909 ? skomplikowany, gdy? zapisuje si? w nim tony bez u?ycia znakow diakrytycznych, a poprzez modyfikacj? wygl?du sylaby podstawowej,
• transkrypcje zagraniczne, np. najpopularniejsz? brytyjsk? transkrypcj? Wade’a i Gilesa z 1859 (wersja zmodyfikowana z 1912 r.).

Zamierzenie to si? powiodło. Obecnie pinyin jest akceptowany przez wi?kszo?? mi?dzynarodowych instytucji (m.in. ONZ ), jako system transkrypcji wspołczesnego j?zyka chi?skiego ogolnonarodowego. W 1979 roku Rada Pa?stwa ChRL podj?ła decyzj? o wył?cznym stosowaniu transkrypcji hanyu pinyin w publikacjach dyplomatycznych i tłumaczeniach na j?zyki obce ^[3] . W 1981 roku Mi?dzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) na wniosek ONZ zaadaptowała pinyin jako jedyny sposob romanizacji wspołczesnego chi?skiego ^[4] . Pinyin wyparł wcze?niejsze systemy transkrypcji, m.in. angielski system Wade-Gilesa . W j?zyku angielskim stara angielska forma nazwy Pekinu ? Peking została wyparta przez zapis w pinyin ? Beijing.

Pinyin jest stosowany przy zapisie chi?skich nazw i nazwisk, stosuje si? go rownie? w publikacjach prasowych i fachowych, a tak?e w słownikach oraz podr?cznikach putonghua dla cudzoziemcow. Wypiera powoli systemy lokalne stosowane w Hongkongu , Makau i Singapurze . Przez długi czas nie przyj?to go natomiast na Tajwanie , gdzie krolował angielski system Wade-Gilesa . Z dniem 1 stycznia 2009 r. rownie? Tajwan przeszedł oficjalnie na system hanyu pinyin ^[5] .

W Chinach pinyin jest rownie? nauczany w szkołach podstawowych, co ma pomaga? w opanowaniu putonghua . Wi?kszo?? dzieci u?ywa bowiem w domu lokalnego dialektu. Opanowanie pinyinu ułatwia dzieciom tak?e nauk? j?zykow europejskich, z drugiej strony przyspiesza proces inkorporacji łaci?skich liter do pisma chi?skiego .

Nazwa hanyu pinyin oznacza zapis fonetyczny j?zyka chi?skiego (pełna nazwa: 漢語?音方案 hany? p?ny?n f?ng’an ? schemat fonetyzacji j?zyka chi?skiego ) i bywa cz?sto skracana do samego słowa pinyin (dosł. ?składanie d?wi?kow [w słowa]”, od ? ?ł?czy? co? w cało??, składa?”, 音 ?d?wi?k/d?wi?ki”). Chocia? najcz??ciej chodzi wła?nie o hanyu pinyin, warto pami?ta?, ?e istniej? inne pinyiny , m.in. opracowany w 2000 r. na Tajwanie tongyong pinyin .

Zasady pisowni [ edytuj | edytuj kod ]

Oryginalny pinyin u?ywa nast?puj?cych liter: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, w, x, y, z ? wszystkich liter alfabetu łaci?skiego oprocz v , gdy? w standardowym j?zyku mandary?skim d?wi?k ten nie wyst?puje. Do tej puli cz?sto dodaje si? tak?e liter? u , ktora precyzuje, o jaki d?wi?k chodzi w lu i nu (wyst?puj? po dwa warianty lu/lu oraz nu/nu). Komputerowe systemy wprowadzania znakow chi?skich przy pomocy pinyinu zast?puj? zwykle liter? u liter? v , st?d do?? cz?sto spotyka si? takie wła?nie u?ycie litery v w ro?nego typu tekstach chi?skich (gdzie pinyin jest stosowany np. do transkrypcji tytułu). Jest to bł?dem, poniewa? litera v nie wyst?puje w pinyinie.

W podr?cznikach do nauki putonghua, słownikach oraz publikacjach fachowych stosuje si? rownie? oznaczenia tonow , ktore zmieniaj? znaczenie danej sylaby. Tony mo?na zapisywa? przy pomocy znakow diakrytycznych, ktore na przykładzie sylaby ?ma” wygl?daj? odpowiednio: m?, ma, m?, ma. Inny system polega na u?yciu cyfr: ma1, ma2, ma3 i ma4. Sylaby nieintonowane (tzw. pi?ty ton) w obu wariantach pozbawione s? dodatkowych oznacze?.

W pinyinie wyrazy kilkusylabowe pisane s? ł?cznie, bez kresek (?-”) czy spacji. Cz?sty bł?d polega na pisowni rozdzielnej, np. Mao Ze Dong, zamiast prawidłowego Mao Zedong (patrz te?: chi?skie nazwiska ). System ten ma jednak jedn? wad?: prawidłowa wymowa wymaga umiej?tno?ci podzielenia słowa na sylaby, co wymaga znajomo?ci podstaw mandary?skiego . Ponadto definicja słowa w j?zyku chi?skim jest kwesti? sporn? w?rod j?zykoznawcow. S? jednak zbitki, ktorych jednoznacznie podzieli? si? nie da, dlatego wowczas stosuje si? apostrof, ktory w publikacjach niefachowych jest na ogoł pomijany, np. Yan’an (w odro?nieniu od ?yanan”; zapis ?yanan” wskazywałby na wyst?pienie innych sylab: ?ya-nan”), Xi’an (zapis bez apostrofu wskazywałby, ?e chodzi o jedn? sylab? ?xian”) itd.

Przybli?ona wymowa dla Polakow [ edytuj | edytuj kod ]

Pinyin najlepiej traktowa? tak jak łaci?ski zapis j?zyka obcego, tj. francuski, angielski czy hiszpa?ski. Oznacza to, ?e jego poprawna wymowa wymaga opanowania podstaw fonologii putonghua. Prawidłowa wymowa pinyinu jest dla Polakow stosunkowo łatwa. Dzieje si? tak dlatego, ?e putonghua obfituje w ?szeleszcz?ce” głoski podobne do polskich, tj. ?, d?, ? itd.

Problem w wymowie mog? stanowi? d?wi?ki, ktore w polskim nie wyst?puj?, jak u czy społgłoski przydechowe.

• u ? przypomina troch? niemieckie u lub francuskie u : składaj?c usta do u wymawiamy i . Osoby, ktore nie s? pewne efektow swoich stara?, mog? zamiast u wymawia? i , albo wzorem rosyjskiej transkrypcji ? ju .
• ng ? ŋ (n tylnoj?zykowe) , głoska wyst?puj?ca w polskich słowach z tzw. ?nosowk?” przed ?k” lub ?g”, np. w słowie ?s?k” pomi?dzy ?e” a ?k” (wymawianym bez hiperpoprawno?ci ); tak?e ?n” w wymawianym według wzorcowej wymowy lub po krakowsku słowie ?bank” b?d? wymawianym po krakowsku słowie ?panie n ka”. W przeciwie?stwie do polskiego u?ywane w wygłosie, tzn. nie nast?puje po nim ?adna społgłoska w obr?bie tej samej sylaby.
• e ? chi?skie e wyst?puj?ce jako samodzielna sylaba, lub jedyna samogłoska w wygłosie rownie? nie ma polskiego odpowiednika. Przypomina zamkni?te ?o” (zbli?one do ?u”, tak jak w niemieckim H o sen ) wymowione bez labializacji (zaokr?glania warg). Polskie ?e” jest dla niego najbli?szym przybli?eniem, lepszym ni? głoska ?o”, ktor? mechanicznie skopiowano z transkrypcji Wade-Giles (brytyjscy sinolodzy te? mieli problem braku tej głoski w ich j?zyku; wybrali wariant ?Ho” ze wzgl?du na wymow? ?o” w brytyjskiej Received Pronunciation ).
• Przydech . W putonghua nie istnieje podział na głoski d?wi?czne i bezd?wi?czne (np. d ? t), lecz na przydechowe i bezprzydechowe. Przydech to krotkie ?h” nagło?niowe (tak jak angielskie lub niemieckie ?h” w nagłosie) wymawiane po społgłosce. Na przykład przydechowe ?p” wymawia si? tak, jak angielskie ?p” w nagłosie sylaby. Tworcy pinyinu postanowili, ?e litery oznaczaj?ce głoski d?wi?czne b?d? oddawały bezprzydechowe głoski putonghua, a głoski bezd?wi?czne ? przydechowe. Głoska bezprzydechowa to odpowiednik polskiej głoski bezd?wi?cznej. W niektorych dialektach chi?skich, np. szanghajskim pojawia si? te? trzeci szereg ? społgłoski bezd?wi?czne wymawiane z lekko rozszerzon? krtani?, o brzmieniu jakby pomi?dzy polskimi d?wi?cznymi a bezd?wi?cznymi. Np. b oznacza polskie p , a p ? p ^h (troch? jak w polskim słowie pcha? ). W ten sposob parom z j?zyka polskiego, tj. b-p, d-t, g-k w wymowie putonghua odpowiadaj? pary: p-p ^h , t-t ^h , k-k ^h . W takie pary ł?cz? si? rownie? inne społgłoski (zh-ch, j-q, z-c); mo?na je odda? jako: cz-cz ^h , ?-? ^h , c-c ^h .
• Nagłos i wygłos . W putonghua sylaba składa si? z dwoch cz??ci, nagłosu i wygłosu, lub samego wygłosu. Pisownia wygłosu zale?y od tego, czy jest z nagłosem (nagłos p +wygłos -u = pu ), czy nie jest (wygłos -u , bez nagłosu= wu )

Tabela. Głoski hanyu pinyin [ edytuj | edytuj kod ]

Spolszczanie pinyinu [ edytuj | edytuj kod ]

Niektorzy poznawszy podstawy wymowy pinyinu probuj? go spolszcza?. To jednak nie jest precyzyjne i utrudnia identyfikacj? nazw. Przykładowo imi? Mao Zedonga mo?na spolszczy? jako Dzedung, Cedung, Dzetung, Cetung itd., a ?aden z wariantow nie jest lepszy od innych.

Kolejny bł?d polega na spolszczaniu pinyinu tak, jakby był on pisowni? angloj?zyczn?, np. Chongqing na ?Czongking”, podczas gdy przybli?ona chi?ska wymowa to ?cz ^h ung?? ^? ing”. W j?zyku chi?skim istnieje rozro?nienie na samogłoski przydechowe - podczas gdy liter? "b" mo?emy odczyta? jako "b", "p" lub jako głosk? po?redni? mi?dzy nimi, tak liter? "p" nale?y odczyta? z przydechem jako "p ^h" . Podobnie wygl?da sytuacja ze społgłoskami "c", "ch", "k". Samogłoska "i" b?dzie z kolei inaczej czytana w zale?no?ci od społgłoski, jaka przed ni? stoi. Przy literach q, t, y, p, d, j, k, l, x, b, n b?dzie czytana jak polskie "i", natomiast stoj?c przy z, ch, s, sh, r - jak polskie "y".

Warto jednak pami?ta?, ?e istnieje pula nazw własnych i nazwisk, ktore maj? spolszczon? form?, na ogoł pochodz?c? z innych transkrypcji, m.in. Wade’a-Gilesa , czy rosyjskiej . Stosowanie tych nazw jest zalecane ze wzgl?du na uzus (patrz: poni?sza tabela). Porownaj: Polska transkrypcja sinologiczna .

Wymowa IPA [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Jyutping , Pinyin kanto?ski ? niezanglicyzowane transkrypcje chi?skie.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Digitales Wirtschaftsworterbuch 1.0 in Deutsch und Chinesisch . kanglin-software.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-14)].
• Pinyin ? Chinese Pinyin Table (horizontal)
• Pinyin Lightning Quiz (beginner)