Sistemi Nderkombetar i Njesive

Sistemi Nderkombetar i Njesive, SI eshte forma bashkekohore e sistemit metrik dhe eshte sistemi i njesive me shtrirjen me te madhe ne bote, i perdorur edhe ne tregti edhe ne shkence. Ai perbehet nga nje sistem koherent i njesive te madhesive te ndertuara ne shtate baza. Ai perkufizon 22 njesi te emeruara, dhe perfshin shume njesi te tjera te rrjedhura. Sistemi po ashtu permban edhe 22 parashtesa.

Sistemi u publikua ne vitin 1960 si rezultat i nje iniciative qe filloi ne vitin 1948. Ai bazohet ne sistemin e njesive meter-kilogram-sekond (MKS) me shume se cdo variant tjeter i sistemit centimeter-gram-sekond (CGS).

Njesite dhe prapashtesat [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Sistemi SI perbehet nga nje grup i njesive baze, nje grup i njesive te nxjerra me emra te vecante, dhe nje grup i koeficienteve te bazes dhjetore qe perdoren si parashtesa. Termi Njesi SI perfshin tri kategori, por termi njesi koherente SI perfshin vetem njesite baze dhe njesite e nxjerra koherente. ^[1]

Njesite baze [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Njesite baze te sistemit SI jane blloqet ndertuese te sistemit dhe te gjitha njesite e nxjerra nga to. Kur Maksuelli paraqiti konceptin e sistemit koherent, ai identifikoi tri madhesi qe do te perdoreshin si baze: masa, gjatesia dhe koha. Giorgi me vone paraqiti nevojen per nje njesi baze elektrike. Teorikisht cilado e rrymes elektrike , potencialit elektrik , rezistences elektrike , ngarkeses elektrike . Keshtu, u zgjodh njesia e rrymes elektrike. Tri njesite e tjera baze te sistemit (per temperature, substance dhe intensitet te drites) u shtuan me vone. ^[2]^[3]^[4]

Madhesia	simboli	Njesia	simboli	perkufizimi
Gjatesia	$l$	metri	m	Nje meter eshte rruga qe kalone rrezja e drites ne vakum brenda (1/299 792 458) sekondash.
Masa	$m$	grami	g	Masa prej nje kg eshte madhesia e cilindrit qe ruhet si prototip i kilogramit ne Qendren Internacionale te Sistemit SI ne Paris.
Koha	$t$	sekonda	s	Eshte intervali i vibrimit te elementit kimik Caesium Cs me numer atomik 55, e shprehur ne Sekonda dhe qe njihet si "Ora Atomike" (DPM)
Intensiteti i rrymes elektrike	$I$	amperi	A	1 Amperi eshte sasia e rrymes elektrike, qe kalon ndermjet dy percuesve paralel me gjatesi te pakufizuar ne distance prej nje metri qe gjenden ne vakum,dhe qe jep nje force prej 2x10-7 new per Cdo meter gjatesi ndermjet ketyre dy percuesve.
Temperatura	$T$	kelvini	K	Nje kelvin eshte 273,16 pjese e temperatures termodinamike te pikes se ngrirejs se ujit.
Sasia e materies	$n$	moli	mol	Nje mol eshte numri i elementeve qe e perbejne nje substance, qe i pergjegjet numrit te atomeve ne 0,012 karbon te paster ¹²C .
Intesiteti i drites	$l_{V}$	kandela	cd	Nje kandele eshte intensiteti i drites nje drejtim te caktuar, qe nje burim i cili prodhon rrezet me frekuence 540 · 10 ¹² herc, dhe inteziteti i tyre ne kete drejtim eshte 1/683 W per steradian.

Njesite e nxjerra [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Njesite e nxjerra te sistemit SI jane formuar nga fuqizimi, prodhimi ose heresi i njesive themelore dhe nje te palimituara ne numer. ^[1]^[2] Njesite e nxjerra jane te lidhura me madhesi te nxjerra, per shembull shpejtesia eshte madhesi qe rrjedh nga madhesite themelore te kohes dhe gjatesise, keshtu ne sistemin SI njesia e nxjerr eshte meter per sekond (simboli m/s). Dimensionet e njesive te nxjerra mund te shprehen ne terma te dimensioneve te njesive themelore.

Per hire te komoditetit, disa njesi kane emrat e vet. ^[5]

Njesite e nxjerra te sistemit SI ^[2]
Emri	Simboli	Madhesia	Shprehur ne terma te njesive te tjera SI	Shprehur ne terma te njesive themelore SI
radiani	rad	kendi		m?m ^?1
steradiani	sr	kendi hapesinor		m ²?m ^?2
hertz	Hz	frekuenca		s ^?1
njutoni	N	forca , pesha		kg?m?s ^?2
paskali	Pa	shtypja	N/m ²	kg?m ^?1?s ^?2
xhauli	J	energjia , puna , nxehtesia ,Momenti	N?m	kg?m ²?s ^?2
vati	W	fuqia	J/s	kg?m ²?s ^?3
kuloni	C	ngarkesa elektrike ose sasia e elektricitetit		s?A
volti	V	tensioni , forca elektromotore	W/A	kg?m ²?s ^?3?A ^?1
farad	F	kapaciteti elektrik	C/V	kg ^?1?m ^?2?s ⁴?A ²
ohm	Ω	rezistenca elektrike , impedanca elektrike , reaktanca	V/A	kg?m ²?s ^?3?A ^?2
siemensi	S	konduktanca elektrike	A/V	kg ^?1?m ^?2?s ³?A ²
weberi	Wb	fluksi magnetik	V?s	kg?m ²?s ^?2?A ^?1
tesla	T	densiteti i fushes magnetike	Wb/m ²	kg?s ^?2?A ^?1
henri	H	induktanca	Wb/A	kg?m ²?s ^?2?A ^?2
shkalla Celsius	°C	temperatura relative ne 273.15 K		K
lumeni	lm	fluksi i drites	cd?sr	cd
lux	lx	illuminance	lm/m ²	m ^?2?cd
becquerel	Bq	radioaktiviteti		s ^?1
gray	Gy	doza e absorbuar	J/kg	m ²?s ^?2
sievert	Sv	doza ekuivalente	J/kg	m ²?s ^?2
katal	kat	aktiviteti i katalizes		s ^?1?mol

Parashtesat [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Parashtesat jane shtuar ne emrat e njesise per te prodhuar shumefishin ose nenfishin e njesive origjinale. Te gjithe ata jane fuqi me bazen 10. Per shembull, kilo - shenon njemije dhe mili - shenon nje te njemijten, keshtu qe jane nje mije milimetra ne meter dhe nje mije metra ne kilometer. Parashtesat nuk kombinohet asnjehere, per shembull nje e milionta e nje metri eshte mikrometri dhe jo nje milimilimeter . Shumefishat per kilogramin jane shenuar duke marre per baze gramin, keshtu qe nje e milionta e nje kilogrami eshte miligrami , njo mikrokilogrami. ^[1]^[6]

Parashtesat e Sistemit Nderkombetar te Njesive
10 ⁿ	Prefiksi	Simboli	Emri	Ekuivalenti decimal
10 ²⁴	jota	Y	kuadrilion	1 000 000 000 000 000 000 000 000
10 ²¹	zeta	Z	triliard	1 000 000 000 000 000 000 000
10 ¹⁸	eksa	E	trilion	1 000 000 000 000 000 000
10 ¹⁵	peta	P	billiard	1 000 000 000 000 000
10 ¹²	tera	T	bilion	1 000 000 000 000
10 ⁹	giga	G	miljard	1 000 000 000
10 ⁶	mega	M	milion	1 000 000
10 ³	kilo	k	mije	1 000
10 ²	hekto	h	qinde	100
10 ¹	deka	da	dhjete	10
10 ⁻¹	deci	d	e dhjeta	0,1
10 ⁻²	cento	c	e qinta	0,01
10 ⁻³	mili	m	e mijta	0,001
10 ⁻⁶	mikro	μ	e milionta	0,000 001
10 ⁻⁹	nano	n	e miliardta	0,000 000 001
10 ⁻¹²	piko	p	e bilionta	0,000 000 000 001
10 ⁻¹⁵	femto	f	e biliardta	0,000 000 000 000 001
10 ⁻¹⁸	ato	a	e trilionta	0,000 000 000 000 000 001
10 ⁻²¹	septo	z	e triliardta	0,000 000 000 000 000 000 001
10 ⁻²⁴	jokto	y	e kuadrilionta	0,000 000 000 000 000 000 000 001
redaktoni kutine

Lidhje te jashtme [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

BIPM Bureau International des Poids et Mesures (SI maintenance agency) (home page)
- BIPM brochure (SI reference)
ISO 80000-1:2009 Quantities and units ? Part 1: General
NIST Official Publications
- NIST Special Publication 330, 2008 Edition: The International System of Units (SI) Arkivuar 25 dhjetor 2018 tek Wayback Machine
- NIST Special Publication 811, 2008 Edition: Guide for the Use of the International System of Units
- NIST Special Pub 814: Interpretation of the SI for the United States and Federal Government Metric Conversion Policy Arkivuar 1 shkurt 2016 tek Wayback Machine
Rules for SAE Use of SI (Metric) Units
Sistemi Nderkombetar i Njesive ne Open Directory Project
EngNet Metric Conversion Chart Online Categorised Metric Conversion Calculator
U.S. Metric Association. 2008. A Practical Guide to the International System of Units

Referime [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

^ ^a ^b ^c International Bureau of Weights and Measures (2006), The International System of Units (SI) (8th ed.), ISBN 92-822-2213-6
^ ^a ^b ^c Thompson, Ambler; Taylor, Barry N. (2008). The International System of Units (SI) (Special publication 330) (PDF) . Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology. Arkivuar nga origjinali (PDF) me 25 dhjetor 2018 . Marre me 18 qershor 2008 . {{ cite book }}: Mungon ose eshte bosh parametri |language= ( Ndihme! )
^ Quantities Units and Symbols in Physical Chemistry , IUPAC
^ Page, Chester H; Vigoureux, Paul, red. (20 maj 1975). The International Bureau of Weights and Measures 1875?1975: NBS Special Publication 420 . Washington, D.C. : National Bureau of Standards. fq. 238?244. {{ cite book }}: Mungon ose eshte bosh parametri |language= ( Ndihme! )
^ Professor Everett, red. (1874). "First Report of the Committee for the Selection and Nomenclature of Dynamical and Electrical Units" . Report on the Forty-third Meeting of the British Association for the Advancement of Science held at Bradford in September 1873 . British Association for the Advancement of Science: 222?225 . Marre me 28 gusht 2013 . Special names, if short and suitable, would ... be better than the provisional designation 'C.G.S. unit of ...'. {{ cite journal }}: Mungon ose eshte bosh parametri |language= ( Ndihme! )
^ Thompson, Ambler; Taylor, Barry N. (2008). Guide for the Use of the International System of Units (SI) (Special publication 811) (PDF) . Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology . {{ cite book }}: Mungon ose eshte bosh parametri |language= ( Ndihme! )

[SIBrochure-1] International Bureau of Weights and Measures (2006), The International System of Units (SI) (8th ed.), ISBN 92-822-2213-6

[NIST330-2] Thompson, Ambler; Taylor, Barry N. (2008). The International System of Units (SI) (Special publication 330) (PDF) . Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology. Arkivuar nga origjinali (PDF) me 25 dhjetor 2018 . Marre me 18 qershor 2008 . {{ cite book }}: Mungon ose eshte bosh parametri |language= ( Ndihme! )

[BIPM1975-3] Quantities Units and Symbols in Physical Chemistry , IUPAC

[4] Page, Chester H; Vigoureux, Paul, red. (20 maj 1975). The International Bureau of Weights and Measures 1875?1975: NBS Special Publication 420 . Washington, D.C. : National Bureau of Standards. fq. 238?244. {{ cite book }}: Mungon ose eshte bosh parametri |language= ( Ndihme! )

[special-5] Professor Everett, red. (1874). "First Report of the Committee for the Selection and Nomenclature of Dynamical and Electrical Units" . Report on the Forty-third Meeting of the British Association for the Advancement of Science held at Bradford in September 1873 . British Association for the Advancement of Science: 222?225 . Marre me 28 gusht 2013 . Special names, if short and suitable, would ... be better than the provisional designation 'C.G.S. unit of ...'. {{ cite journal }}: Mungon ose eshte bosh parametri |language= ( Ndihme! )

[NIST811-6] Thompson, Ambler; Taylor, Barry N. (2008). Guide for the Use of the International System of Units (SI) (Special publication 811) (PDF) . Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology . {{ cite book }}: Mungon ose eshte bosh parametri |language= ( Ndihme! )

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]