Su
sistema internatzionale de unidades de medida
(in
frantzesu
:
Systeme international de unites
), abbreviadu in SI, est su sistema de
unidade de medida
prus difundidu in su mundu. Paris a su
Sistema CGS
(tzentimetru-grammu-segundu) benit a s'ispissu indicadu comente a
sistema metricu detzimale
, mescamente in sos paisos anglosassones. A su cumintzu est bennidu mutidu
Sistema MKS
in cantu cumprendiat petzi sas unidades metru, chilu e segundu.
Su precursore est su sistema metricu detzimale elaboradu dae una cummissione presidida dae Lagrange dae su 1791. Tale sistema si difundet a bellu in Europa.
Unidades, terminologia e racumandatziones de su SI sunt fissadas dae sa
Conference generale des poids et mesures
(CGPM), "Cunferentzia generale de sos pesos e de sas medidas", organismu collegadu cun su
Bureau international des poids et mesures
(BIPM), "Ufitziu internatzionale de sos pesos e de sas medidas", organismos creados a sa
cunventzione de su Metru
de su
1875
.
Su sistema est naschidu in su
1889
cun sa 1ª CGPM: tando si mutiat "Sistema MKS" ca cumprendiat solu sas unidades fundamentales de longaria (
metru
), de massa (
chilu
) e de tempus (
segundu
). In su
1935
, dae sa proposta de su fisicu italianu Giovanni Giorgi, su sistema est istadu denominadu "Sistema MKSΩ" e adotadu dae sa
Cummissione Eletrotecnica Internatzionale
, ca sa de bator unidade fundamentales introduida fiat istada s'ohm, unidade de medida de sa resistentzia eletrica. In su
1946
, torra dae una proposta de Giorgi, sa CGPM at aprovadu s'intrada de s'ampere comente a unidade de medida fundamentale de sa
currente eletrica
, in logu de sa
resistentzia eletrica
. Est naschidu gai su "Sistema MKSA". In su
1954
sa de 10 CGPM at agiuntu su
kelvin
e sa
candela
comente a unidade de medida fundamentales. In su 1961 sa de 11 CGPM at decretadu sa naschida de su Sistema internatzionale (SI). In su
1971
sa de 14 CGPM at agiuntu sa
mole
intre sas unidades fundamentales. In su 2018 sa de 26 CGPM torrat a definire sas unidades fundamentales in termines de costantes fisicas.
[2]
Duncas oe su SI est basadu subra sete grandesas fisicas fundamentales e in sas currispondentes unidades de medida cun sas cales benint definidas sas grandesas fisicas derivadas e sas currispondentes unidades de medida. Annotamala su SI definit sos prefissos de agiunghere a sas
unidades de medida
pro identificare multiplos e sotomultiplos. Su sistema internatzionale est unu "sistema coerente" in cantu sas grandesas fisicas suas derivadas si ricavant comente a produidu e raportu de
grandesas fisicas
fundamentales.
[3]
Pro uniformare sa grafia e evitare errores de interpretatzione su SI previdet carchi norma pro s'iscritura de sas unidades de medida e de sos relativos simbulos.
Sas
unidades de medida
diant depere essere iscritas pro estendidu si insertadas in unu testu "discorsivu"; s'iscritura depet essere in caratere tundu pitiu e si depent evitare signos graficos comente a atzentos o
signos diacriticos
. A esempiu si depet iscriere
ampere
e no ampere o Ampere.
Sos simbulos (sena prefissu) depent essere indicados cun s'initziale pitia, cun s'etzetzione de cussos in cales s'unidade de medida est eponima, est a narrere derivat de su numene de un'iscientziadu, e de cussos in cales su simbulu de su prefissu moltiplicativu est mannu. Pro esempru su simbulu de s'unidade de medida de sa pressione, dedicadu a
Blaise Pascal
, est Pa, imbetzes s'unidade de medida benit iscrita pro estendidu in pitiu pascal. Su segundu est s e non sec, su
grammu
g e non gr, su
metru
m e non mt. S'unica etzetzione est pro su
litru
su cale simbulu podet essere siat l siat L.
[4]
Sos simbulos de sos prefissos e de sas unidades de medida SI sunt entidades matematicas e pro custu, a diferentzia de sas abbreviatziones, sos simbulos de su SI non depent essere sighidos dae su puntu (pro su
metru
: m e non m.); issos depent annotamala istare a pustis de su balore numericu (pro esempru s'iscriet 20 cm e non cm 20) cun un'ispatziu tra su numeru e su simbulu: 2,21 kg, 7,3 x 10
2
m
2
. In sas unidades de medida assentadas (pro esempru su newton
metru
: N m) sos simbulos de sas unidades depent essere separados dae un'ispatziu o de unu puntu a mesa artaria, naradu fintzas
puntu medianu
(·). No est ammitidu s'impreu de unos ateros carateres, comente a su tratigheddu: pro esempru faghet a iscriere N m o N·m, ma non N-m. In casu de partzidura intre unidade de medida, faghet a impreare su caratere /, o sa barra orizontale o un'esponente negativu: pro esempru J/kg o J kg
?1
o J·kg
?1
.
[5]
Unu prefissu est parte integrante de s'unidade e andat postu in dae in antis de su simbulu de s'unidade sena ispatzios (pro es. k in km, M in MPa, G in GHz, μ in μg). Non sunt permitidas cumbinatziones de prefissos (pro es. mμm andat iscritu comente a nm). Un'unidade cun prefissu costituit un' espressione simbolica singula (pro es. km
2
est ecuivalente a km
2
).
Pro sos si
m
bu
l
os est oportunu evitare su corsivu e su grassetto cun su fine de los diferentziare dae sas variabiles matematicas e fisicas (pro esempru
m
pro sa massa e
l
pro sa longaria).
Su sistema SI ammitit s'impreu de su plurale pro sos numenes de sas unidades de medida (joules, watts, ...), e sas regulas linguisticas sardas istabilint, cun riferimentu a sos termines istrangios intrados in su vocabulariu sardu, chi s'ammitet s'iscritura de joules e watts, ca su sardu, a diferentzia de s'italianu, previdet sa formatzione de su plurale de sos sustantivos tramite s'annanta de sa desinentzia -s o -os.
Ogni grandesa fisica e sa relativa unidade de medida est cumbinatzione de una o prus grandesas fisicas e sa relativa unidade de medida de base o su
inversu multiplicativu
de una de issas. Totus sas unidades sunt definibiles mesurende fenomenos naturales. Su chilu est s'unica unidade de medida de base continente unu prefissu: su grammu est un' unidade de medida tropu "minore" pro sa majore ala de sas aplicatziones.
[6]
De su 20 maju 2019 totu sas unidades fundamentales sunt definidas in relatzione a sete costantes fisicas. Sos balores numericos de custas costantes adotados dae sa 26ª CGPM sunt aguales a cussos publicados dae CODATA 2017.
[2]
[7]
Sas grandesas fisicas derivadas sunt totus sos multiplos e sos sotomultiplos de sas grandesas fundamentales e sas grandesas fisicas chi faghent a otennere dae sa cumbinatzione pro moltiplicazione o partzidura de sas grandesas fisicas fundamentales. Medas de issas tenent numenes piessignos (a esempiu sa grandesa derivada "joule/segundu" est mutida fintzas "
watt
"). Averguende sa relatzione tra sas grandesas fisicas derivadas e sas grandesas fisicas fundamentales non solu si bidet sa relatzione chi esistit tra duas grandesas fisicas ma, pro mediu de s'analisi dimensionale, faghet a averguare sa curretesa in sos carculos e/o ecuatziones de una lege fisica.
[3]
Grandesa fisica
|
Simbulu de sa grandesa fisica
|
Numene de s'unidade SI
|
Simbulu de s'unidade SI
|
Ecuivalentzia in termines de unidades fundamentales SI
|
Numenes e simbulos ispetziales
|
frecuentzia
|
f
,
ν
|
hertz
|
Hz
|
s?1
|
|
fortza
|
F
|
newton
|
N
|
kg · m · s?2
|
|
pressione
|
|
pascal
|
Pa
|
N · m?2
|
kg · m?1 · s?2
|
energia
,
traballu
,
calore
,
entalpia
|
E
, W/L,
Q
,
H
|
joule
|
J
|
N · m
|
kg · m2 · s?2
|
potentzia
|
|
watt
|
W
|
J · s?1
|
kg · m2 · s?3
|
viscosidade dinamica
|
μ, η
|
poiseuille
|
Pl
|
Pa · s
|
m?1 · kg · s?1
|
carriga eletrica
|
q
|
coulomb
|
C
|
A · s
|
|
potentziale eletricu
,
fortza elettromotrice
,
tensione eletrica
|
V
,
fem
|
volt
|
V
|
J · C?1
|
m² · kg · s?3 · A?1
|
resistentzia eletrica
|
R
|
ohm
|
Ω
|
V · A?1
|
m² · kg · s?3 · A?2
|
condutantzia eletrica
|
G
|
siemens
|
S
|
A · V?1
|
s³ · A²· m?2 · kg?1
|
capatzidade eletrica
|
C
|
farad
|
F
|
C · V?1
|
s4 · A2 · m?2 · kg?1
|
densidade flussu magneticu
|
B
|
tesla
|
T
|
V · s · m?2
|
kg · s?2 · A?1
|
flussu magneticu
|
Φ(B)
|
weber
|
Wb
|
V · s
|
m² · kg · s?2 · A?1
|
indutantzia
|
L
|
henry
|
H
|
V · s · A?1
|
m² · kg · s?2 · A?2
|
temperatura
|
T
|
gradu Celsius
|
°C
|
K
[8]
|
|
angulu pianu
[9]
|
α,
φ
,
θ
|
radiante
|
rad
|
1
|
m · m?1
|
angulu solidu
|
Ω
|
steradiante
|
sr
|
1
|
m² · m?2
|
flussu luminosu
|
Φ(l)
|
lumen
|
lm
|
cd · sr
|
|
illuminamentu
|
El
|
lux
|
lx
|
cd · sr · m?2
|
|
podere diotricu
|
Do
|
diottria
|
|
m?1
|
|
faina de unu radionuclide
[10]
|
AR
|
becquerel
|
Bq
|
s?1
|
|
dose surbida
|
|
gray
|
Gy
|
J · kg?1
|
m² · s?2
|
dose ecuivalente, dose eficatze
|
H
, EH
|
sievert
|
Sv
|
J · kg?1
|
m² · s?2
|
faina catalitica
|
|
katal
|
kat
|
mol · s?1
|
|
Unas ateras grandesas fisicas
|
area
|
|
metru cuadru
|
m²
|
m²
|
|
volumene
|
V
|
metru cubu
|
m³
|
m³
|
|
velotzidade
|
v
|
metru a su segundu
|
m/s
|
m · s?1
|
|
atzelerada
|
|
metru a segundu cuadru
|
m/s²
|
m · s?2
|
|
velotzidade angulare
|
ω
|
|
|
rad · s?1
|
s?1
|
atzelerada angulare
|
α
,
?
|
|
|
rad· s?2
|
s?2
|
densidade
|
ρ,
|
chilu a su metru cubu
|
kg/m³
|
kg · m?3
|
|
molaridade SI
[11]
|
M
|
|
|
mol · dm?3
|
|
volumene molare
|
Vm
|
|
|
m3 · mol?1
|
|
Sas unidades SI faghenta tennere prefissos pro torrare sos balores nen tropu mannos, nen tropu minores. A esempiu sa
radiatzione eletromagnetica
in su campu de su visibile tenet longarias de unda pari belle a 0,000 0005 m chi, prus a discansu, est possibile iscriere 500 nm.
Si notet, pro evitare ambiguidades, s'importu de impreare in manera curreta sos simbulos mannos e pitios. No est permitidu impreare prus prefissos in tzascada: a esempiu non faghet a iscriere
10 000 m
= 10 km = 1 dakm (unu deca chilometru).
Template:Prefissi SI
- ↑
La
Gran Bretagna
ha assorbito questo
standard
solo dagli
anni '60
, secondo le
direttive europee
, ma rimangono nell'uso comune ancora entrambi i sistemi: sia quello decimale, sia quello
imperiale
.
Molti supermercati, per esempio, indicano sulle etichette i pesi in
libbre
e in
chili
, e i
pub
servono ancora la classica "
pinta
" di birra (mentre quasi tutti gli altri alimenti liquidi sono venduti in
litri
).
- ↑
2.0
2.1
BIPM - Resolution 1 of the 26th CGPM
, in
www.bipm.org
.
URL consultadu su 22 marzo 2019
(archiviadu dae s'
url originale
su 4 freargiu 2021)
.
Faddina in sos riferimentos: Invalid
<ref>
tag; name "26_CGPM_RES1" defined multiple times with different content
- ↑
3.0
3.1
IUPAC Gold Book, "derived unit of measurement"
, in
goldbook.iupac.org
.
URL consultadu su 23 dicembre 2013
.
- ↑
Il simbolo l fu adottato dalla
CIPM
nel 1979, la possibilita di usare in
alternativa provvisoria
L fu stabilita nella 16ª
CGPM
per evitare ambiguita tra il numero 1 e la lettera l.
- ↑
Al computer il punto a mezza altezza (·) puo essere scritto: in ambiente
macOS
premendo contemporaneamente i tasti
- ↑
Fino alla ridefinizione del 2018 faceva eccezione il
chilogrammo
- ↑
The CODATA 2017 Values of
h
,
e
,
k
, and
N
A
for the Revision of the SI
, in
Metrologia
, vol. 55, nº 1, 20 ottobre 2017, pp. L13,
Bibcode
:
2018Metro..55L..13N
,
DOI
:
10.1088/1681-7575/aa950a
.
- ↑
Una data temperatura differisce nelle due scale di 273,15 (scala Celsius = scala Kelvin ? 273,15), ma la differenza di temperatura di 1 grado Celsius = 1 kelvin
- ↑
Inizialmente queste unita stavano in una categoria a parte chiamata
Unita supplementari
. La categoria e stata abrogata nel
1995
dalla 20ª Conferenza generale dei pesi e delle misure (
CGPM
) e il radiante e lo steradiante sono ora considerate unita derivate.
- ↑
Talvolta erroneamente chiamata
radioattivita
(radioattivita e il fenomeno fisico, mentre attivita e la grandezza fisica derivata corrispondente).
- ↑
Nella pratica la molarita si continua a misurare in mol/L
- Ken Alder,
la MISURA di tutte le cose
, Rizzoli Editore, 2002, L'avventurosa storia dell'invenzione del sistema metrico decimale,
ISBN
88-17-87067-6
.
- Michelangelo Fazio,
SI, MKSA, CGS & Co. dizionario e manuale delle unita di misura
, Bologna, Zanichelli Editore, 1995,
ISBN
88-08-08962-2
.
- Michelangelo Fazio,
Manuale delle unita di misura e Teoria degli errori
, Milano, Istituto Editoriale Internazionale, 1973.
- Emanuele Lugli,
Breve Istoria de su Metru in Italia
. Bologna, Su Mulinu 2014.
ISBN 978-88-15-25273-9
- (
inglese
)
Robert Perry
,
Perry's Chemical Engineers' Handbook
, 8ª ed., McGraw-Hill, 2007,
ISBN
0-07-142294-3
.
- (
inglese
) IUPAC
Quantities, Units and Symbols in Physical Chemistry
,
1993
, 2ª ed., Blackwell Science,
ISBN
0-632-03583-8
.