Ten artykuł dotyczy pa?stwa. Zobacz te?: inne znaczenia tego słowa .

Nie myli? z: Nowa Gwinea (wyspa pa?stwa Papua-Nowa Gwinea , na Pacyfiku).

Republika Gwinei

Republique de Guinee

Flaga Herb
Dewiza : ( fr. ) Travail, Justice, Solidarite ( Praca, Sprawiedliwo??, Solidarno?? )
Hymn : Liberte ( Wolno?? )
Konstytucja	Konstytucja Gwinei
J?zyk urz?dowy	francuski
Stolica	Konakry
Ustroj polityczny	dyktatura wojskowa
Głowa pa?stwa	prezydent p.o. Mamady Doumbouya
Szef rz?du	premier Bah Oury
Powierzchnia  ? całkowita  ? wody ?rodl?dowe	245 857 km² ?0%
Liczba ludno?ci (2017)  ? całkowita   ?  g?sto?? zaludnienia  ?  narody  i  grupy etniczne	12 970 000 [1] 51 osob/km² Mande (50%), Fulani (41%)
PKB (2023)  ? całkowite   ? na osob?	23,30 mld [1] USD 1 549 [1] USD
PKB ( PSN ) (2023)  ? całkowite   ? na osob?	48,40 mld [1] dolarow mi?dzynar. 3 218 [1] dolarow mi?dzynar.
Waluta	frank gwinejski (GNF)
Niepodległo??	od Francji 2 pa?dziernika 1958
Religia dominuj?ca	islam (85%)
Strefa czasowa	UTC ±0
Kod ISO 3166	GN
Domena internetowa	.gn
Kod samochodowy	RG
Kod samolotowy	3X
Kod telefoniczny	+224
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodro?ach
Hasło w Wikisłowniku

Gwinea ( fr.   Guinee ), Republika Gwinei (fr. Republique de Guinee ) ? pa?stwo poło?one w zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim . Graniczy z Gwine? Bissau na połnocnym zachodzie, Senegalem na połnocy, Mali na połnocnym wschodzie, Wybrze?em Ko?ci Słoniowej na wschodzie oraz Liberi? i Sierra Leone na południu. Jest członkiem Unii Afryka?skiej i ECOWAS .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Na przełomie I i II tysi?clecia połnocno-wschodnia cz??? kraju wchodziła w skład dawnego pa?stwa Ghana . Od XIII wieku obszar Gwinei znalazł si? w centrum Imperium Mali . Przez kraj przebiegały szlaki handlowe, ł?cz?ce regiony złotono?ne z Afryk? Połnocn?. W XVI wieku, po rozpadzie Imperium Mali, koczowniczy lud Fulanow zaj?ł wy?yny Futa D?alon . Fulani na pocz?tku XVIII wieku ulegli islamizacji i rozpocz?li d?ihad przeciwko s?siednim ludom D?alonke, Susu i Fulanami pozostaj?cymi wyznawcami religii tradycyjnych. Po zwyci?stwie wojen utworzyli w Gwinei islamskie pa?stwo teokratyczne ^[2] .

W połowie XV wieku na wybrze?e kraju dotarli Portugalczycy , a w XVII wieku kupcy francuscy . Na wybrze?ach kraju rozwin?ł si? handel obejmuj?cy głownie niewolnikow i ko?? słoniow?. Na pocz?tku XIX wieku rozpocz?ło si? osadnictwo francuskie. W 1849 roku wybrze?e kraju stało si? protektoratem Francji (Rivieres-du-Sud). Pocz?tkowo zaj?te obszary Gwinei podlegały gubernatorowi Senegalu . W 1891 roku utworzono Gwine? Francusk?, ktora była sukcesywnie powi?kszana. W 1897 roku Francuzi zako?czyli pacyfikacj? teokratycznego Futa D?alon i południowej Gwinei. Na pocz?tku XX wieku miejsce miały zbrojne wyst?pienia antykolonialne. W 1904 roku Gwinea Francuska znalazła si? we Francuskiej Afryce Zachodniej . W pierwszej połowie XX wieku rozpowszechniła si? gospodarka plantacyjna. Kolonialna administracja przyczyniła si? do rozkładu wcze?niejszych struktur politycznych ^[2] .

Po 1945 roku powstały afryka?skie organizacje polityczne, walcz?ce o prawa tubylcow. Formacje te były podzielone według kryteriow etnicznych i terytorialnych. W 1947 roku z gwinejskiego oddziału Afryka?skiego Zjednoczenia Demokratycznego powstała Demokratyczna Partia Gwinei (PDG). Na czele partii stan?ł działacz zwi?zkowy Ahmed Sekou Toure . PDG opowiadała si? za całkowit? likwidacj? kolonializmu, ale rownie? przeciwko utrzymaniu tradycyjnych struktur społecznych (instytucja wodzostwa, kastowo??). W 1946 roku kolonia uzyskała status terytorium zamorskiego Francji, rok po?niej wprowadzono ograniczony samorz?d. Wybory do gwinejskiej Rady Ustawodawczej wygrała PDG. W referendum z 1958 roku ludno?? Gwinei opowiedziała si? za pełn? niezale?no?ci? ^[2] .

Kraj uzyskał niepodległo?? 2 pa?dziernika 1958. Pierwszym prezydentem niepodległego pa?stwa został Sekou Toure (1958?72 tak?e szef rz?du). Francuzi wycofali swoje wsparcie gospodarcze, przez co Sekou Toure zwrocił si? o pomoc do s?siedniej Ghany oraz Zwi?zku Radzieckiego ^[2] . Wprowadzono jednopartyjne rz?dy PDG. Rz?d realizował lewicowe reformy (w tym nacjonalizacj? niektorych gał?zi gospodarki, bankow zagranicznych, ziemi, wprowadzenie bezpłatnego szkolnictwa i cz??ciowo opieki medycznej). Przeprowadzono reorganizacj? administracji pa?stwowej i afrykanizacj? kadr. Gwinea aktywnie uczestniczyła w ruchu pa?stw niezaanga?owanych . Od lat 60. doszło do zacie?nienia stosunkow z krajami kapitalistycznymi i do ponownego zbli?enia si? z Francj?. Wraz z pogarszaniem si? sytuacji gospodarczej, na emigracji powstawa? zacz?ła opozycja. W latach 70. prezydent stopniowo rezygnował z lewicowych reform ^[2] .

W 1984 roku zmarł Sekou Toure, a w wyniku zamachu stanu władz? obj?ł Lansana Conte . Rz?d wojskowy rozwi?zał Zgromadzenie Ludowe i PDG. Nawi?zano blisk? wspołprac? z Francj?. Pod koniec lat 80. ruszyła demokratyzacja. W 1990 przyj?to now? konstytucj?, a rok po?niej wprowadzono system wielopartyjny. Pomimo demokratycznej konstytucji wojsko funkcj? głowy pa?stwa powierzyło Tymczasowej Radzie Odnowy Narodowej, na czele ktorej stan?ł Conte. W 1993 zalegalizowano now? parti? ? Parti? Jedno?ci i Post?pu (PUP), ktorej przywodc? został Conte. Wybory prezydenckie w 1993 roku wygrał Conte (co zakwestionowała opozycja), a reelekcj? uzyskał w 1998 i 2003 roku ^[2] . W 1995 roku prezydencka partia zwyci??yła w wyborach parlamentarnych (ten wynik rownie? został zakwestionowany przez opozycjonistow), a po ich ogłoszeniu wybuchły antyrz?dowe zamieszki ^[2] .

Gwinea uległa destabilizacji na skutek przeniesienia si? na obszar kraju walk domowych mi?dzy zbrojnymi ugrupowaniami z Sierra Leone , Liberii i Wybrze?a Ko?ci Słoniowej . Destabilizacja kraju pogł?biała si? w 2006 i 2007 doprowadzaj?c w 2008 roku do wojskowego zamachu stanu ^[2] .

W 2010 roku w wyborach prezydenckich zwyci??ył Alpha Conde . Został on ponownie wybrany na prezydenta ^[3] w 2015 roku. W 2020 roku przeprowadzono w Gwinei referendum konstytucyjne, ktore pozwoliło kandydowanie Alpha Conde na trzeci? kadencj?. Przeciwko zmianie konstytucji sprzeciwiali si? przeciwnicy prezydenta. Mimo protestow Alpha Conde zwyci??ył wyborach prezydenckich w 2020 roku ^[4] . Opozycja oskar?yła prezydenta o sfałszowanie wyborow. 5 wrze?nia 2021 Alpha Conde został obalony w wyniku zamachu stanu ^[5] . Przywodc? puczystow był Mamady Doumbouya , ktory w pa?dzierniku 2021 roku został mianowany tymczasowym prezydentem ^[6] .

Geografia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Geografia Gwinei .

Powierzchnia:

• całkowita: 245 857 km²
  • l?dowa: 245 857 km²
  • wody: 0 km²

Długo?? granic:

• całkowita: 3399 km
  • z poszczegolnymi krajami:
  • Wybrze?e Ko?ci Słoniowej 610 km
  • Gwinea Bissau 386 km
  • Liberia 563 km
  • Mali 858 km
  • Senegal 330 km
  • Sierra Leone 652 km

Linia brzegowa: 320 km Liczba mieszka?cow: 7466 tys.

Podział administracyjny [ edytuj | edytuj kod ]

Gwinea dzieli si? na siedem regionow i 33 prefektury. Stolica, Konakry, jest specjalnym regionem administracyjnym.

	Region	Powierzchnia (km²)	Ludno??	Stolica
1	Region Boke	31 186	760 119	Boke
2	Region Konakry	450	1 092 436	Konakry
3	Region Faranah	35 581	602 485	Faranah
4	Region Kankan	72 145	1 011 644	Kankan
5	Region Kindia	28 873	928 312	Kindia
6	Region Labe	22 869	799 545	Labe
7	Region Mamou	17 074	612 218	Mamou
8	Region Nzerekore	37 658	1 348 787	Nzerekore

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

Mimo bogatych zło? surowcow, jest to jedno z najubo?szych pa?stw ?wiata. Podstaw? gospodarki jest rolnictwo; uprawy kawy, ry?u, manioku, prosa, sorga, bananow. W Gwinei znajduje si? 30% wszystkich ?wiatowych zło? boksytow, a kraj jest drugim eksporterem tego surowca. Inne surowce to rudy ?elaza, tytanu, niklu, diamenty i złoto, ktorych eksploatacja jest rozwijana. Istnieje niewielki przemysł skorzano-obuwniczy, drzewny i spo?ywczy.

ONZ zalicza Gwine? do grupy najsłabiej rozwini?tych pa?stw ?wiata (tzw. LDC ? Least Developed Countries ) ^{[7] [8]} .

Podstawowe dane gospodarcze [ edytuj | edytuj kod ]

• PKB: 10,6 mld USD (dane z 2010 r.) ^[9]
• PKB na mieszka?ca: 1000 USD (dane z 2010 r.)
• Wzrost PKB: 3% (2010 r.)
• Udział w PKB poszczegolnych dziedzin gospodarki: rolnictwo ? 25,8%; przemysł ? 45,7%; usługi ? 28,5%

Transport [ edytuj | edytuj kod ]

Infrastruktura kolejowa [ edytuj | edytuj kod ]

Długo?? linii kolejowych

• O szeroko?ci 1435mm: 238 km
• O szeroko?ci 1000mm: 947 km ^[7]

Głowne trasy kolejowe:

• Port Kamsar ? Sangaredi
• Konakry ? Kankan

W kraju nie funkcjonuj? poł?czenia pasa?erskie, w transporcie kolejowym dominuje wywoz surowcow z kopalni do portow morskich.

Insfrastruktura drogowa [ edytuj | edytuj kod ]

• Drogi utwardzone: 4342 km
• Drogi nieutwardzone: 40006 km ^[7]

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

?redni roczny przyrost naturalny wynosi 29‰ (1985-1990). Przeci?tna długo?? trwania ?ycia wynosi 44 lata, a ?rednia g?sto?? zaludnienia 25 mieszka?cow na km². Najg??ciej zaludniony jest obszar masywu Futa D?alon . W miastach mieszka 26% ludno?ci. Głowne miasta to: Konakry , Kankan , Kindia i Labe .

Struktura etniczna [ edytuj | edytuj kod ]

Grupa etniczna [10]	J?zyk	Liczebno?? w tys.	Procent ludno?ci
Fulani	J?zyk ful	5 442	41,4%
Maninka (4 grupy ? Mande )	J?zyk maninka	3 773	28,7%
Susu (Mande)	J?zyk susu	1 503	11,43%
Kissi	J?zyk kissi	596	4,53%
Kpelle (Mande)	J?zyk kpelle	590	4,49%
Toma (Mande)	J?zyk toma	270	2,05%
Kono (Mande)	J?zyk kono	173	1,32%
Jalunka (Mande)	J?zyk jalunka	122	0,93%
Kuranko (Mande)	J?zyk kuranko	115	0,87%
Mano (Mande)	J?zyk mano	109	0,83%

Religia [ edytuj | edytuj kod ]

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center ^{[11] [12]} :

  Osobne artykuły: Podział administracyjny Ko?cioła katolickiego w Gwinei i  ?wiadkowie Jehowy w Gwinei .

• islam ? 84,4%
• katolicyzm ? 7,5%
• protestantyzm ? 3,4%
• tradycyjne religie plemienne ? 2,7%
• brak religii ? 1,8%
• inne religie ? 0,2%.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Oficjalna strona rz?du Gwinei ( fr. )
• CIA World Factbook . cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-19)].
• Strona stałej misji Gwinei przy ONZ w Genewie . unog.ch. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-27)].
• Archiwalna strona MSZ Gwinei . mae.gov.gn. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-25)].