Ju?noafri?ka Republika

Republika Ju?na Afrika
Republika Ju?na Afrika ; 11 slu?benih naziva Republic of South Afrika ( engleski ) ; Republiek van Suid-Afrika ( afrikaans ) ; IRiphabliki yeSewula Afrika ( j. ndebele ) ; IRiphabliki yaseMzantsi Afrika ( xhosa ) ; IRiphabliki yaseNingizimu Afrika ( zulu ) ; IRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika ( swazi ) ; Rephaboliki ya Afrika-Borwa ( s. sotho ) ; Rephaboliki ya Afrika Borwa ( j. sotho ) ; Rephaboliki ya Aforika Borwa ( tswana ) ; Riphabliki ra Afrika Dzonga ( tsonga ) ; Riphabu ? iki ya Afurika Tshipembe ( venda ) ;
Zastava	Grb
	Geslo : !ke e: ? xarra ? ke ( ?Xam ) ; “Jedinstvo u razli?itosti” (doslovno “Razli?iti narodi, ujedinite se”)
	Dr?avna himna : " Dr?avna himna Ju?ne Afrike "
	Polo?aj Ju?ne Afrike
Glavni grad	Pretoria (izvr?na vlast) ; Bloemfontein (sudska vlast) ; Kaapstad (zakonodavna vlast)
Najve?i grad	Johannesburg (2006)
Slu?beni jezici	Afrikaans ; engleski ; Ju?ni Ndebele ; Sjeverni Sotho ; Ju?ni Sotho ; Swazi ; Tsonga ; Tswana ; Venda ; Xhosa ; Zulu
Etni?ke grupe	79,5% crnci ; 9.2% bijelci ; 8,9% Obojeni ; 2,5% Azijati
Demonim	Ju?noafrikanci
Vlada
nezavisnost od Ujedinjeno Kraljevstvo
Povr?ina
Stanovni?tvo
BDP ( PPP )	procjena za 2008
BDP (nominalni)	procjena za 2008
Gini (2009)	63,1 ; Gre?ka: Pogre?an unos
HDI	0.666 ▲ ; Gre?ka: Pogre?an unos ? 116 . .
Valuta	Rand ( ZAR )
Vremenska zona	SAST ( UTC +2)
Web domena	.za

Ju?noafri?ka Republika (skra?eno JAR ), slu?beno Republika Ju?na Afrika (kra?e Ju?na Afrika ), je republika na jugu Afrike . Nalazi se na ju?noj ivici Afrike i grani?i se sa Namibijom , Botswanom , Zimbabweom , Mozambikom i Swazijem . Mala dr?ava Lesotho je u potpunosti obuhva?ena ju?noafri?kom teritorijom. Povr?ina Ju?ne Afrike iznosi 1.221.000 km². Po povr?ini Ju?noafri?ka Republika je 25. dr?ava u svetu, a 9. na kontinentu. Po proceni iz 2009. Ju?noafri?ka Republika je imala 49.320.000 stanovnika. ^[5] Glavni gradovi Ju?noafri?ke Republike su Pretoria (izvr?ni), Bloemfontein (sudski) i Kaapstad (zakonodavni), dok je najve?i grad Johannesburg .

Najstariji stanovnici Ju?ne Afrike su plemena Khoikhoi i San . Bantu narodi su se doselili oko 1000. godine. Godine 1652. Holanđani su osnovali koloniju na Rtu Dobre Nade . Godine 1795. britanska vojska osvojila je Rt Dobre Nade. Holandsko ( bursko ) stanovni?tvo je 1830. godine se kolektivno iselilo na sever i osnovalo Burske republike koje ?e Britanci anektirati 1902. godine posle Drugog burskog rata . Britanske kolonije ?e se 1910 . godine ujediniti Ju?noafri?ku Uniju , koja ?e ste?i nezavisnost i istupiti iz Commonwealtha 1961 . godine. Tokom 20. veka glavni problem Ju?ne Afrike je bilo pitanje premo?i belog stanovni?tva nad crna?kom ve?inom. Politika apartheida je zvani?no uvedena 1948. Posle godina međunarodnog pritiska i unutra?njeg nezadovoljstva, apartheid je ukinut 1990. godine. Na izborima 1994. Nelson Mandela je izabran za prvog crnog predsednika dr?ave.

Ju?noafri?ka Republika je jedan od osniva?a Ujedinjenih naroda i Afri?ke unije . Privreda Ju?ne Afrike je najsna?nija na afri?kom kontinentu sa modernom infrastrukturom. Glavni proizvodi Ju?noafri?ke republike su zlato i dijamanti .

Istorija [ uredi | uredi kod ]

Glavni ?lanak: Istorija Ju?noafri?ke Republike

Praistorija [ uredi | uredi kod ]

U Ju?noafri?koj Republici se nalaze neka od najstarijih arheolo?kih nalazi?ta u svetu. ^[6]^[7]^[8] Brojni fosilni ostaci u pe?inama Sterkfontein , Kromdraai i Makapansgat nagove?tavaju da su australopitekusi ovde ?iveli pre oko 3 miliona godina. ^[9] Njih su smenile brojne vrste iz reda Homo , kao ?to su Homo habilis , Homo erectus i moderni ljudi Homo sapiens .

Naselja Bantu plemena, koja su koristila ?eljezno oruđe i bavila se zemljoradnjom i sto?arstvom su do 4. ili 5. veka nove ere postojala ju?no od reke Limpopo . Oni su raselili, pokorili i asimilirali domoroda?ka khoisanska plemena. Bantu plemena su se polako selila na jug. Veruje se da najstariji ?eljezni predmeti u modernoj provinciji KwaZulu-Natal poti?u iz perioda oko 1050. godine. Najju?nija grupa je bilo pleme Xhosa , ?iji jezik je primio izvesne lingvisti?ke crte iz jezika khoisanskih plemena. Xhose su stigle do Velike riblje rijeke u dana?njoj pokrajini Isto?ni Kaap . Tokom svojih seoba, ovaj narod na stepenu razvoja ?eljeznog doba je raselio ili asimilirao prethodne zajednice lovaca i skuplja?a plodova.

Britanska ekspanzija [ uredi | uredi kod ]

Velika Britanija je 1795 . godine preuzela kontrolu nad Rtom Dobre Nade pod izgovorom da spre?ava da padne pod kontrolu revolucionarne Francuske . Po?to je ve? imala svoje kolonije u Australiji i Indiji, Velika Britanija je ?elela da koristi Kaapstad kao trgova?ku stanicu na dugim putovanjima. Britanci su vratili Kaapstad Holanđanima, ali je ubrzo Holandska isto?noindijska kompanija proglasila bankrot. Godine 1806 . Velika Britanija je anektirala koloniju Rt Dobre Nade . U prve dve decenije 19. vijeka pleme Zulu pod svojim vođom Shakom je oja?alo i pro?irilo svoju teritoriju. Shakina pusto?enja su indirektno dovela do Mfecanea (slamanja), koja je opusto?ila unutra?njost zemlje po?etkom 1820ih. Matabele , podgrupa Zulua, je stvorila jo? ve?e kraljevstvo pod kraljem Mzilikazijem , koje je obuhvatalo velike delove Highvelda .

Nakon ?to su se Britanci nastanili u velikom broju u Kaapstadu i nakon ?to je britanska vlada 1833 . godine zabranila ropstvo, oko 12 000 Bura (kako se naziva belo stanovni?tvo holandskog porekla) je krenulo dublje ka unutra?njosti zemlje u dana?nje regione Natal , Transvaal i Slobodnu Dr?avu Oranje . Ovi Buri su osnovali dve dr?ave: Ju?noafri?ku Republiku - Transvaal (danas podeljenu na provincije Gauteng , Limpopo , Mpumalanga i Sjeverozapad ) i Slobodnu Dr?avu Oranje.

Otkri?e dijamanta 1867. i zlata 1884. u unutra?njosti je doprinelo ekonomskom razvoju i imigraciji, kao i podjarmljivanju domoroda?kog stanovni?tva. Borba za kontrolu nad ovim va?nim ekonomskim resursima je bila razlog za sukobe Evropljana i domorodaca, kao i između Britanaca i Bura. Burske republike su se uspe?no odupirale britanskim napadima tokom Prvog burskog rata (1880-1881) upotrebom gerilske taktike, koja je dobro odgovarala lokalnim uslovima. Ipak, Britanci su se vratili u ve?em broju, sa vi?e iskustva i boljom taktikom u Drugom burskom ratu (1899-1902), u kom su trijumfovali. Daliorka Cakalova

20. vek [ uredi | uredi kod ]

Posle ?etiri godine pregovora i ta?no osam godina posle Drugog burskog rata, 31. maja 1910. godine stvorena je Ju?noafri?ka Unija od britanskih kolonija Rt Dobre Nade i Natal i od biv?ih burskih republika Slobodne Dr?ave Oranje i Transvaal. Novoosnovana Ju?noafri?ka Unija je bila dominion Velike Britanije. Zakon o domoroda?koj zemlji iz 1913. je strogo ograni?io zemlji?ne posede crnaca; u ovom periodu oni su posedovali jedva 7% obradivog zemlji?ta. Koli?ina zemlje rezervisana za domoroda?ke narode je kasnije marginalno uve?ena. ^[10] Ju?na Afrika je tokom Prvog svetskog rata okupirala Nema?ku jugozapadnu Afriku , dana?nju Namibiju . Po odluci Dru?tva naroda iz 1920. godine, Ju?noafri?ka Unija je dobila mandat da upravlja ovom biv?om nema?kom kolonijom. Posle raspu?tanja Dru?tva naroda nakon Drugog svetskog rata , Ju?na Afrika je odbila da da nezavisnost Jugozapadnoj Africi.

Usvajanjem Westminsterskog statuta 1931. Uniji je efektivno data nezavisnost od Ujedinjenog Kraljevstva. Godine 1934. Ju?noafri?ka partija i Nacionalna partija su se ujedinile u Ujedinjenu partiju u cilju pomirenja Afrikanera i Engleza. Stranka se 1939. godine podelila oko pitanja u?estvovanja Unije u Drugom svetskom ratu na strani Ujedinjenog Kraljevstva, ?emu su se sledbenici afrikanerske Nacionalne partije strogo protivili. Rat je doprinio razvoju industrije, ?to je mnoge crnce privuklo iz ruralnih delova zemlje u gradove. Oja?ale su crne sindikalne organizacije i rasno je pitanje ponovo izbilo u prvi plan. Pobeda Nacionalne stranke na izborima 1948 . ozna?ila je ja?anje politike rasne segregacije, koja je tada dobila ime apartheid . Svi su stanovnici podeljeni u ?etiri grupe: belce, Bantu (crnce), obojene i azijate. Zabranjeni su brakovi između pripadnika razli?itih grupa, ustanovljene su odvojene obrazovne, zdravstvene i druge javne ustanove, zabranjeno je kretanje crnaca u bela?kim podru?jima bez propusnica, stvorene su enklave za naseljavanje crnaca kojima je dana ograni?ena samouprava (tzv. bantustani ).

*Za bele osobe* ? znak iz ere apartheida.

Apartheid je uskoro izazvao sna?nu reakciju crnaca. Afri?ki nacionalni kongres je oja?ao i u ?ezdesetim godinama po?eo je koristiti teroristi?ke metode, na ?ta je vlada zatvorila njegove vođe, među kojima je najpoznatiji bio Nelson Mandela . Sindikati su organizovali niz ?trajkova za bolje uslove rada i ve?e plate. Ju?na Afrika se suo?ila sa međunarodnom izolacijom i odlivom kapitala. Zbog podr?ke Velike Britanije sankcijama prema Ju?noafri?koj Uniji, ona je 31. maja 1961. proglasila republiku i istupila iz Commonwealtha, a od tada nosi naziv Ju?noafri?ka Republika. Ipak, u situaciji hladnoratovske podele zapadne vlade nisu bile spremne na uvođenje stro?ijih sankcija kapitalisti?koj i prozapadnoj Ju?noj Africi.

Godine 1966 . godine organizacija SWAPO je pokrenula borbu za nezavisnost Jugozapadne Afrike. Ovaj sukob se intezivirao nakon angolske nezavisnosti, koja je pru?ala uto?i?te borcima SWAPO. Tek 1988 . Ju?noafri?ka Republika je pristala da omogu?i da Namibija ima sopstvenu upravu, prema mirovnom planu Ujedinjenih naroda na teritoriji koju obuhvata. Namibija je dobila nezavisnost 1990 , a teritorija Walvis Baya je vra?ena Namibiji 1994 . godine.

Krajem 80-ih postalo je jasno da je odr?avanje apartheida nemogu?e. Godine 1991 . parlament je opozvao rasne zakone i oslobođena je ve?ina politi?kih zatvorenika. Dvogodi?nji pregovori predsednika Frederika Willema de Klerka i Mandele doveli su do nacrta privremenog ustava koji je izjedna?io bira?ko pravo svih stanovnika Ju?noafri?ke Republike. Prvi slobodni izbori odr?ani su u aprilu 1994, a pobedu je odneo Afri?ki nacionalni kongres. Mandela je izabran za predsednika.

U razdoblju od kraja apartheida Ju?na Afrika se suo?ava s brojnim problemima koji su delom rezultat nasleđa segregacije: velikom nezaposleno??u među crnim stanovni?tvom, jednom od najvi?ih stopa ubistava i drugih nasilnih zlo?ina u svetu, kao i eksplozijom infekcije virusom HIV . Ipak, zemlja je uspela da o?uva politi?ku i privrednu stabilnost.

Geografija [ uredi | uredi kod ]

Glavni ?lanak: Geografija Ju?noafri?ke Republike

Polo?aj [ uredi | uredi kod ]

Ju?noafri?ka Republika je sme?tena na krajnjem jugu afri?kog kontinenta . Dr?ava izlazi na dva okeana ? Atlantski i Indijski . Prote?e se pravcem zapad?istok između 16° 31’ i 33° isto?ne geografske du?ine. Najzapadnija ta?ka se nalazi u pograni?nom gradu Alexander Bay na u??u reke Oranje , a najisto?nija ta?ka na obali Indijskog okeana na granici s Mozambikom u blizini zaliva Kosi. Pravcem sever?jug prote?e se između 22° 20’ i 34° 50’ ju?ne geografske ?irine. ^[11] Najsevernija ta?ka se nalazi na desnoj obali reke Limpopo na granici s Zimbabweom u blizini pograni?nog zimbabweanskog grada Beitbridgea , dok se najju?nija ta?ka nalazi na Iglenom rtu , koji je ujedno i najju?nija ta?ka afri?kog kontinenta.

Ukupna du?ina granica iznosi 4.862 km. ^[12] Od zapada prema istoku grani?i se sa Namibijom (967 km), Botswanom (1.840 km), Zimbabweom (225 km), Mozambikom (491 km) i Swazijem (430 km). ^[12] Mala dr?ava Lesotho je u potpunosti okru?ena ju?noafri?kom teritorijom (909 km). ^[12]

Geologija [ uredi | uredi kod ]

Geolo?ka istorija Ju?noafri?ke Republike je kompleksna. Na njenom se podru?ju nalaze jedne od najstarijih stena na Zemlji , koje datiraju od pre 3,7 milijardi godina iz doba prekambrijuma . ^[13]^[14] Kraton Kaapvaal , koji obuhvata sredi?nji i severoisto?ni deo zemlje je jezgro oko kojeg su se razvijale ostale geolo?ke formacije. ^[13] Najve?im delom ga izgrađuju gnajsevi i granitoidi arhajske starosti, a manjim delom zeleni ?kriljci . Za nastanak struktura u tim stenama usled naglog hlađenja lave bili su potrebni druga?iji atmosferski uslovi od dana?njih, te nam one omogu?uju rekonstrukciju sastava atmosfere od pre 3 milijarde godina. ^[13]^[14] Takođe, mogu se prona?i i mafitne do ultramafitne vulkanske sekvencije stena. ^[14] Zeleni ?kriljci sadr?e velike koli?ine zlata , antimona , gvo?đa , bakra , azbesta , talka , ?ive itd, dok gnajsevi i granitoidi nisu toliko bogati mineralnim rudama, no sadr?e korund , grafit , te zlato u tragovima. ^[13]

Tro?enjem Kaapvaalskog kratona i kasnijim talo?enjem sedimenata formirani su sedimenetacijski bazeni, koji su jedni od najbogatijih ju?noafri?kih izvora mineralnih sirovina. ^[13] Najve?e zalihe zlata na svetu sadr?e sedimenti Witwatersrand supergrupe, talo?ene pre 3,074 do 2,714 milijardi godina, a nalaze se ju?no od Johannesburga . ^[13] U isto vreme su se talo?ili i sedimenti Pongola supergrupe, kao i Pietersburg grupe koji takođe sadr?e zlato, ali u manjim koli?inama. ^[13]

Pre 2,6 do 2,1 milijardi godina do?lo je do talo?enja u transvaalskom bazenu i bazenu Zapadni Griqualand. Debele karbonatne naslage istih građene od kre?njaka i dolomita sadr?e cink i olovo . ^[13] Intenzivna karstifikacija dolomita u podru?ju Zapadnog Griqualanda u provinciji Sjeverozapad dovela je do formiranja manganskih le?i?ta, koja zajedno s velikim le?i?tem mangana u Kalahariju pored grada Hotazel, ?ini najve?e povr?insko le?i?te mangana na Zemlji. ^[13]

Na severu zemlje u dolomitskim formacijama Transvaal supergrupe pojaljuju se fluoriti . ^[13] Njih, kao i sedimente Zapadni Griqualand supergrupe prekrivaju sedimenti BIF formacije koji sadr?e ?eleznu rudu . ^[13] Pre 2,05 milijardi godina do?lo je do intruzije Bushveld magmatskog kompleksa ^{[n 1]} u sedimente Transvaal supergrupe. ^[13] Intruzija Bushveld kompleksa sadr?i 70% svih svetskih ekonomski isplativih le?i?ta hroma , zatim zna?ajne koli?ine platine , kao i kobalta , bakra i nikla . ^[13] Takođe, to je i najve?i izvor vanadijuma na svetu. ^[13] Pre 1,3 milijardi godina unutar Kaapvaalskog kratona do?lo je do formiranja kimberlitskih cevi koje sadr?e dijamante . ^[13]^[14]

Stenoviti Karoo basen zauzima oko dve tre?ine povr?ine Ju?noafri?ke Republike, a uglavnom je građen od fluvijalnih sedimenata, uglja , ?kriljca i pe??ara . ^[13]^[15] Takođe, Karoo bazen prekrivaju i veliki izlivi baznih i kiselih lava, ?ije je izlijevanje prethodilo fragmentaciji superkontinenta Gondwane koja se dogodila krajem jure pre oko 200 miliona godina. Intenzivan magamtizam koji je pratio fragmentaciju doveo je do stvaranja velikih kimberlistskih intruzija. ^[13]

Tokom kreda i kenozoika u nekim od novoformiranih bazena uzdu? obale do?lo je do talo?enja naftonosnih sedimenata, po ?emu je osobito va?no podru?je zaliva Mosel. Tanki sloj kenozojskih sedimenta se mo?e na?i i u delovima Sjevernog Kaapa i Severozapada . ^[13]

Reljef [ uredi | uredi kod ]

Teritorija JAR se mo?e podeliti u tri reljefne celine. Uz obale okeana se nalazi uski pojas nizija ?irok 20 do 250 km koji se naziva Niski Veld (Lowveld). Niski Veld prema unutra?njosti prelazi u venac planinskih lanaca koji se naziva Drakensberg, a koji se pru?a du? cele obale. Na zapadu i jugu dose?e oko 2.000 m nadmorske visine, dok na istoku u predelu Drakensberga dose?e gotovo 3.500 m. Tu se nalazi i najvi?i vrh zemlje ? Njesuthi visok 3.408 m. Venac planinskih lanaca Drakensberg sa tri strane okru?uje Highveld , centralna suva visoravan ve?inom prekrivenu pa?njacima koja se nalazi na nadmorskoj visini od 900 do 2 000 m. Du?ina obalske linije iznosi 2 798 km. ^[12] Obala JAR je slabo razuđena, a jedina pogodna prirodna luka se nalazi u zalivu Saldanha severno od Kaapstada .

Klima [ uredi | uredi kod ]

Na klimu JAR uti?u njen polo?aj u umerenom klimatskom pojasu na ju?noj hemisferi, uticaj Atlantskog i Indijskog okeana koji sa tri strane okru?uju njen teritorij i polje visokog pritiska u Ju?nom Atlantiku (tzv. anticiklon sv. Helene). ^[15]^[16] Takođe va?an je uticaj morskih struja koje prolaze uz njene obale. Tako hladna Benguelska struja koja te?e iz cirkumantarkti?kog pojasa hladne vode ka severu du? zapadnih obala zemlje pridonosi isu?ivanju vazduha i smanjuje padavine, dok Mozambi?ka struja na isto?nim obalama povi?ava temperaturu i koli?inu padavina. ^[15]^[16] Va?an je i uticaj reljefa, koji je najizra?eniji na istoku zemlje gde je uticaj tople Mozambi?ke struje ograni?en samo na uzak priobalni pojas. Ovde planinski lanci koji se nalaze u neposrednom zaleđu obale onemogu?avaju strujanje vla?anog okeanskog vazduha prema unutra?njosti pa zato primorje i isto?ne padine Drakensberga primaju vi?e padavina od njegovih zapadnih padina i visoravni Highveld u unutra?njosti. ^[15]

Prema Koppenovoj klasifikaciji klimata JAR se nalazi na podru?ju suvih klima (tip B ), odnosno njenih podtipova: pustinjske ( BW ) na severozapadnom delu zemlje i stepske klime ( BS ) u centralnom delu. ^[16] Takođe, delovi zemlje se nalaze u podru?ju umereno tople klime (tip C ), odnosno njenih podtipova: sredozemne klime ( Cs ) na jugozapadu, umereno vla?ne klime ( Cf ) du? jugoisto?nog primorja i sinijske klime ( Cw ) u unutra?njosti na severoistoku zemlje. ^[16]

Najvi?a izmerena temperatura ? 51,7°S zabele?ena je 1948 . godine u Kalahariju u pokrajini Sjeverni Kaap u blizini grada Uppingtona, ^[17] dok je u Sutherlandu , u planinskom lancu Roggeveld severoisto?no od Kaapstada zabele?ena najni?a temperatura od ?15°S. ^[15]^[17] Vi?e od polovine Ju?ne Afrike prima samo 200 do 600 mm padavina, a krajnji severozapad manje od 200 mm. ^[15]

Hidrografija [ uredi | uredi kod ]

Ve?ina reka izvire u planinama Drakensberg i te?e na istok, prema Indijskom okeanu. Ipak, najdu?a reka Oranje , duga 1.860 km, koja takođe izvire u planinama Drakensberg, te?e na zapad i uliva se u Atlantski okean. Na ovoj reci se nalazi vodopad Augrabies , ?irok 150 m i dubok 56 m. Druga va?na reka je Limpopo , duga oko 1 750 km, a koja je grani?na reka sa Botswanom i Zimbabweom i uliva se u Indijski okean, i reka Vaal , pritoka Oranjea, duga 1.251 km. Vodostaji reka zna?ajno variraju tokom godine. Reka Tugela , koja se uliva u Indijski okean , poznata je po istoimenom vodopadu, visokom 948 m. To je drugi po visini vodopad na svetu. ^[18]

U cilju navodnjavanja plodnih oranica, izgrađeni su brojni irigacioni sistemi u du?ini od oko 14.000 kilometara. Su?a je glavna elementarna nepogoda u JAR. Malo je jezera ve?ih razmera, a va?nija su Chrissie , Sibhayi i druga. ^[19].

Flora i fauna [ uredi | uredi kod ]

Fynbos, floristi?ko carstvo koje se nalazi samo u Ju?noafri?koj Republici, kod Kaapstada

Ju?noafri?ka Republika je rangirana na ?estom mestu liste od 17 dr?ava sa najve?im megadiverzitetom na svetu, ^[20] sa vi?e od 20.000 razli?itih vrsta biljaka ili oko 10% svih poznatih vrsta biljaka na svetu. Najprisutniji biom u dr?avi, a naro?ito na Highveldu , je savana , kojom dominiraju razli?ite vrsta trava , nisko rastinje i razne vrsta akacija . Vegetacija postaje sve ređa kako se ide prema severozapadu zbog malih koli?ina padavina . Nekoliko vrsta sukuletnih biljaka koje ?uvaju vodu, poput aloja i mle?ika , ?ive u ?arkoj i suvoj oblasti Namaqualand . Trave i bodljikavo savansko rastinje polako prelaze u ređu ?bunovitu savanu u severoisto?nom delu dr?ave. U ovoj oblasti, blizu severnog kraja Nacionalnom parku Kruger , raste zna?ajan broj baobaba . ^[21]

Biom fynbosa , koji obuhvata ve?inu oblasti i biljnih vrsta u Kaapskoj oblasti , jednoj od ?est floristi?kih carstava, je sme?ten u malom regionu Zapadni Kaap i u njemu ?ivi vi?e od 9 000 vrsta, ?to ga u pogledu biljnog biodiverziteta ?ini jednim od najbogatijih regiona na Zemlji. Ve?ina ovih biljaka su zimzelene biljke sa tvrdim izdu?enim listovima, kao ?to su sklerofite. Jo? jedan endemski rod Ju?noafri?ke Republike je rod proteja iz reda skrivenosemenica. Postoji oko 130 razli?itih vrsta proteja u Ju?noafri?koj Republici.

Iako je Ju?noafri?ka Republika bogata biljnim vrstama, samo 1% njene teritorije su ?ume, i to skoro isklju?ivo u vla?noj priobalnoj ravnici u KwaZulu-Natalu , dok se oblasti mangrova nalaze u re?nim u??ima. Mali rezervati ?uma nalaze se u pokrajinama Isto?ni Kaap i Zapadni Kaap . Dominiraju uvezene vrsta drve?a, posebno eukaliptusi i borovi . JAR je izgubila velike povr?ine prirodnog stani?ta u poslednje ?etiri decenije zbog prenaseljenosti. Takođe, JAR je jedna od dr?ava najte?e pogođena invazijom tuđinskih vrsta, a mnoge (npr. Acacia mearnsii , Acacia saligna , Hakea , Lantana i Jacaranda ) predstavljaju pretnju doma?em biodiverzitetu i ve? oskudnim vodenim resursima. Prvobitne ?irokolisne i me?ovite ?ume umerenih predela su eksploatisane sve dok nisu ostali mali d?epovi. Neke ju?noafri?ke vrste drve?a kao ?to su Podocarpus latifolius , Ocotea bullata i Olea laurifolia su pod za?titom dr?ave.

Ju?noafri?ka Republika je bogata krupnim vrstama sisara biljojeda, kao ?to su: afri?ki slon , beli i crni nosorog , planinska i obi?na zebra , ?irafa , afri?ki bivo , nilski konj , bradavi?asta svinja i brojne vrste antilopa ( eland , kudu , impala , obi?ni gnu , belorepi gnu , oriks , springbok antilopa itd ). Manji sisari su: afri?ki mravojed , damani , pangolini , zlatne krtice . Najve?a zver je lav , a osim njega, prisutan je leopard , serval , karakal , prugasta i smeđa hijena , zemni vuk , afri?ki divlji pas , afri?ki jazavac , merkat i mungosi . Neke vrste sa krajnjeg juga zemlje su izumrle, kao ?to je kvaga , plava antilopa i kapski lav .

Osim noja , najve?e ptice na svetu, na teritoriji Ju?noafri?ke Republike ?ivi kori droplja (najte?a ptica leta?ica), krunasti ?dral , mali flamingo , ?elavi ibis , afri?ki marabu , zemni kljunorog , sekretar , krunasti orao , afri?ki belorepan , kapski sup , morka , agapornisi . Na obalama se gnezdi magare?i pingvin .

Najve?i gmizavac je nilski krokodil . Od zmija, zastupljene su kobre , crna mamba , afri?ki piton itd. Najve?i gu?teri su varani .

Stanovni?tvo [ uredi | uredi kod ]

Vidi takođe: Popis gradova u Ju?noj Africi

Ju?na Afrika ima 40,6 miliona stanovnika i glavni grad je Pretoria . Stanovni?tvo je uglavnom crna?ko (75,2%), ali ima i belaca (13,6%), me?anaca (8,6%) i azijata (2,6%). Ve?ina crnaca i belaca pripada hri??anstvu , dok su ve?ina Azijata hindusi .

Ju?noafri?ka Republika ima 11 zvani?nih jezika od kojih su 2 evropskog porekla: engleski i afrikaans (kojim govore belci holandskog porekla), a ostali afri?kog. Zulu je afri?ka etni?ka grupa od oko 5 miliona ljudi koji ve?inom ?ive u pokrajini Kwazulu-Natal u Ju?noj Africi.

Religija [ uredi | uredi kod ]

Prema poslednjem popisu u dr?avi iz 2001. godine, hri??ani su ?inili 79,7% stanovni?tva. Od toga cionisti?ki hri??ani 11,1%, pentekostalci 8,2%, rimokatolici 7,1%, metodisti 6,8%, holandski reformisti 6,7%, anglikanci 3,8% i ostali hri??ani 36%. Muslimani ?ine 1,5% populacije, hindusi oko 1,3%, a jevreji 0,2%. Da ne pripadaju nijednoj veri izjasnilo se 15,1% stanovnika, 2,3 % su ?inili pripadnici ostalih vera, a 1,4% se nije jasno izjasnilo. ^[22]

Jezici [ uredi | uredi kod ]

Ju?noafri?ka Republika ima 11 zvani?nih jezika: ^[23] afrikaans , ju?noafri?ki engleski , ndebele , sjeverni sotho , sotho , swati , tswana , tsonga , venda , xhosa i zulu . Iako su svi jezici zvani?no ravnopravni, neki jezici se govore ?e??e od drugih. Prema popisu iz 2001. jezik koji se najvi?e govorio u doma?instvu su zulu (23,8%), xhosa (17,6%) i afrikaans (13,3%). ^[24] Iako je engleski jezik zvani?ni jezik u poslovanju i nauci, njega je 2001. godine kao maternji jezik govorilo samo 8,2% Ju?noafrikanaca, ?to je manje nego na popisu 1996 (8,6%). ^[24]

Drugi jezici koji se govore, a ne spominju se u ustavu su: fanagalo , ho , lobedu , nama , severni ndebele , puti i san (bu?manski). Ovi nezvani?ni jezici se mogu koristiti u nekim zvani?nim poslovima u ograni?enim oblastima gde se utvrdi da su ti jezici dominantni. Međutim, broj stanovnika koji govori njima nije toliko velik da bi oni bili priznati kao slu?beni jezici u celoj dr?avi.

Mnogi od nezvani?nih jezika naroda Khoi i San uklju?uju regionalne dijalekte koji se koriste i u Namibiji i Botswani. Ovi narodi, koji su fizi?ki druga?iji od Ju?noafrikanaca, imaju svoj kulturni identitet zasnovan na njihovoj zajednici lovaca i skuplja?a plodova. Oni su u velikoj meri marginalizovani, pa su njihovi jezici u opasnosti od izumiranja.

Imigranti iz drugih dr?ava pri?aju i svoje maternje jezike. Mnogi beli Ju?noafrikanci govore druge evropske jezike, kao ?to su portugalski (koji takođe govore i crnci poreklom iz Mozambika i Angole), francuski , nema?ki i gr?ki , dok Indijci u JAR pri?aju na jezicima kao ?to su tamilski , hindi , gujaratski , urdu i telugu jezik. Francuski jezik govore potomci hugenota u Franschhoeku , kao i imigranti iz Konga .

Politika i dr?avno uređenje [ uredi | uredi kod ]

Ju?noafri?ka Republika ima tri glavna grada: Kaapstad , najve?i od ova tri, je sedi?te skup?tine; Pretoria je sedi?te izvr?ne vlasti, a Bloemfontein sedi?te suda. Ju?noafri?ka Republika ima dvodomni parlament: Nacionalni savet pokrajina (gornji dom) ima 90 poslanika, dok Narodna skup?tina (donji dom) ?ini 400 poslanika.

?lanovi donjeg doma se biraju po proporcionalnom sistemu : polovina poslanika se bira na nacionalnim listama, a druga polovina na pokrajinskim listama. Desetoro poslanika se bira da predstavljaju svaku pokrajinu u gornjem domu, bez obzira na broj stanovnika pokrajine. Izbori za oba doma se organizuju na svakih pet godina. Vladu potvrđuje donji dom, a predstavnik partije sa najvi?e osvojenih mesta u Narodnoj skup?tini je njen predsednik.

Osnove ju?noafri?kog pravnog sistema su rimsko-holandsko trgova?ko pravo i li?no pravo sa engleskim op?tim pravom , koji su stigli sa holandskim i britanskom kolonizacijom. ^[25] Prvi zakon u Ju?noj Africi zasnovan na evropskim tradicijama donela je holandska Isto?noindijska kompanija i naziva se Rimsko-holandsko pravo . Ono je uvedeno pre kodifikacije evropskog prava u Napoleonov kod . Njega je u 19. veku pratilo englesko pravo, i op?te i statusno . Po?ev?i od ujedinjenja 1910. godine, Ju?na Afrika ima svoju skup?tinu koja donosi zakona samo za Ju?nu Afriku, zamenjuju?i one koji su prethodno va?ili za biv?e kolonije.

Od zavr?etka apartheida 1994. politikom Ju?noafri?ke Republike dominira Afri?ki nacionalni kongres , koji ima 60-70% podr?ke. Glavna opozicija Afri?kom nacionalnom kongresu je Demokratska alijansa .

Nekada dominantna Nova nacionalna partija , koja je kroz svog prethodnika Nacionalnu partiju uvela apartheid, je odlu?ila da se ujedini sa Afri?kim nacionalnim kongresom 9. aprila 2005. Druge zna?ajnije stranke su Kongres naroda , koji se otcepio od Afri?kog nacionalnog kongresa, i Slobodarska stranka Inkatha , koja uglavnom predstavlja narod Zulu.

Od kraja apartheida, spoljna politika Ju?ne Afrike je fokusirana na njene afri?ke partnere, posebno u Ju?noafri?koj razvojnoj zajednici i Afri?koj uniji . Ju?na Afrika je igrala klju?nu ulogu posrednika u afri?kim sukobima tokom poslednjih 15 godina, poput onih u Burundiju, Demokratskoj Republici Kongo, Komorima i Zimbabweu. Posle ukidanja apartheida, Ju?na Afrika je ponovo primljena u Commonwealth . Kao Ju?noafri?ka Unija, Ju?noafri?ka Republika je bila jedan od osniva?a Ujedinjenih naroda.

Administrativna podela [ uredi | uredi kod ]

Ju?noafri?ka Republika je administrativno i politi?ki podeljena na devet provincija:

Provincija ^[26]	Glavni grad ^[27]	Povr?ina (km²) ^[27]	Populacija (2007) ^[28]
Isto?ni Kaap	Bhisho	169 580	6 527 747
Slobodna Dr?ava	Bloemfontein	129 480	2 773 059
Gauteng	Johannesburg	17 010	10 451 713
KwaZulu-Natal	Pietermaritzburg	92 100	10 259 230
Limpopo	Polokwane	123 900	5 238 286
Mpumalanga	Nelspruit	79 490	3 643 435
Sjeverni Kaap	Kimberley	361 830	1 058 060
Sjeverozapad	Mahikeng	116 320	3 271 948
Zapadni Kaap	Kaapstad	129 370	5 278 585
Ukupno		1 219 080	48 502 063

Vojska [ uredi | uredi kod ]

Dana?nje Nacionalne odbrambene snage Ju?ne Afrike osnovane su 1994. kao profesionalna vojska od dobrovoljaca iz biv?ih Ju?noafri?kih odmbrambenih snaga , snaga afri?kih nacionalisti?kih grupa ( Umkhonto we Sizwe i Azanijske narodne oslobodila?ke vojske ) i snaga reda biv?ih bantustana. Vojska Ju?ne Afrike je podeljena u ?etiri roda: Armiju Ju?ne Afrike, Ratno vazduhoplovstvo Ju?ne Afrike, Mornaricu Ju?ne Afrike i Ju?noafri?ku medicinsku slu?bu.

Ju?na Afrika je tokom 1970ih vr?ila program razvoja nuklearnog oru?ja i jedina je afri?ka dr?ava koja je posedovala takvo oru?je. Takođe je prva zemlja na svetu koja se dobrovoljno odrekla svog nuklearnog arsenala 1991. godine.

Privreda [ uredi | uredi kod ]

Glavni ?lanak: Ekonomija Ju?noafri?ke Republike

Prema klasifikaciji UN , JAR je u rangu zemalja sa srednjim prihodima po glavi stanovnika, sa velikim rezervama sirovina, dobro razvijenim finansijskim, pravnim, komunikacionim, energetskim i saobra?ajnim sektorima, sa berzom koja se svrstava među prvih 20 u svetu i dobrom infrastrukturom koja omogu?ava dobru raspodelu robe u velikim urbanim centrima ?irom celog regiona ^[29]. JAR je po bruto doma?em dohotku bila 32. dr?ava na svetu u 2008. godini. ^[30]

Najrazvijenija podru?ja su smje?tena u okolini pet gradova: Kaapstada, Port Elizabetha, Durbana, Pretorije i Johannesburga. Izvan ovih podru?ja, privreda je slaba i siroma?tvo jo? uvek preovlađuje usprkos vladinim naporima za ekonomski razvoj. Ipak, klju?na zaostala podru?ja su poslednjih godina do?ivela brz razvoj. U ta podru?ka spadaju oblast od Mosselovog zaliva do zaliva Plettenberg, oblast Rustenburg, oblast Nelspruita, Bloemfontein, obala Zapadnog Kaapa i sjeverna obala KwaZulu-Natala .

Nezaposlenost je izuzetno velika sa velikim nejednakostima u prihodima po pojedinim dru?tvenim grupama. U periodu od 1995. do 2003. godine broj prijavljenih radnih mesta je opao, a porastao je broz zaposlenih na crno; ukupno, nezaposlenost se pove?ala. ^[31] Prose?an prihod ju?noafri?kog doma?instva je između 1995. i 2000. zna?ajno opao. Prose?no bela?ko doma?instvo je 1995. godine zarađivalo ?etiri puta vi?e od prose?nog crna?kog doma?instva. Godine 2000, taj odnos se pogor?ao na 6:1. ^[32]

Poljoprivreda u Ju?noj Africi nije dominantna grana. Poljoprivreda zapo?ljava oko 10% stanovni?tva i doprinosi sa oko 2,6% BDP dr?ave. ^[33] Usled suhih klima, zemlji?te je neplodno, pa se samo 13,5% povr?ine se mo?e koristiti za gajenje useva, a samo 3% zemlji?ta se mo?e smatrati visoko plodnim. ^[34] Takođe, usled razli?itih klima, gaje se i razli?ite vrste. U Zapadnom Kaapu gaji se vinova loza i proizvodi vino , a poslednjih godina JAR se po njegovoj proizvodnji probila na peto mesto u svetu ^[35]. Gaje se i jabuke , breskve , kajsije i vi?nje , a od ju?nog vo?a ? papaja , mango , banana , dinja , ananas i dr. U regionu Karoo razvijen je uzgoj stoke , ovaca i krava , dok se u Slobodnoj Dr?avi gaje ?itarice ? p?enica i kukuruz .

Tokom poslednjih par godina, dr?ava je izvela nekoliko reformi poljoprivrednog sektora, kao ?to su agrarna reforma i deregulacija tr?i?ta za poljoprivredne proizvode. Ju?noafri?ka vlada je zacrtala preraspodelu oko 30% obradivog zemlji?ta crna?kim farmerima do 2014. ^[36]

Uni?tavanje ?ivotne sredine lo?om upotrebom zemlji?ta i globalnim klimatskim promenama negativno uti?e i na poljoprivrednu proizvodnju u zemlji. Ju?noafri?ka Republika je izuzetno ranjiva na klimatske promene i opadanje koli?ine povr?inskih voda kao posledice klimatskih promena. Neka predviđanja prognoziraju da se koli?ina povr?inskih voda mo?e smanjiti za 60% do 2070. godine u delovima Zapadnog Kaapa. ^[37] Da bi popravila ?tetu nastalu zbog lo?e upotrebe zemlji?ta, vlada JAR podr?ava plan koji promovi?e odr?ivi razvoj i upotrebu prirodnih resursa. ^[38]

Ju?noafri?ka Republika je industrijski najrazvijenija zemlja Afrike ^[39]. Veliki industrijski centri su Kaapstad , Johannesburg , Port Elizabeth i Durban , koji su ujedno i sredi?ta hemijske , tekstilne industrije , elektronske industrije i proizvodnje motornih vozila, kao i proizvodnje oru?ja . ^[39] Crna metalurgija razvijena je oko gradova Pretoria , Newcastle , Saldanha Bay , a obojena u Witbanku , Phalaborwi .

Ju?na Afrika je najve?i proizvođa? zlata ( Witwatersrand , Welkom , Klerksdorp ) na svetu. ^[39] Osim u proizvodnji zlata, JAR je svetski lider i u proizvodnji platine ( Rustenburg , Impala , Kroondal ), mangana , hroma (Rustenburg i Burgersfort ) i dijamanata ( Kimberley , Koffiefontein ). ^[39] Nafte rezerve su slabije, ali je bogatstvo ugljem ( Transvaal , Natal ) zna?ajno, naro?ito na istoku dr?ave. Preko 50% elektri?ne energije dobija se u termoelektranama sagorevanjem uglja iz doma?ih le?i?ta ^[40]. Bakra i rude gvo?đa ima u Kaapu i Transvaalu , a rude olova u Pofadderu , dok se rudnici retkih metala nalaze u Namaqualandu . U zemlji postoji oko 700 rudnika, a izvoz ruda ?ini preko 50% ukupnog izvoza JAR. ^[40] Rafinerije su sme?tene u Durbanu i Kaapstadu.

Saobra?aj [ uredi | uredi kod ]

JAR je 2002. godine imala 362.999 km puteva, od ?ega je 73.506 (17%) bilo afaltirano (uklju?uju?i i 239 km autoputeva). 2000. godine JAR je imala 20.384 km pruga uskog koloseka , od ?ega je oko polovine bilo elektrificirano. ?elezni?kim prugama JAR je spojena sa Botswanom, Lesothom, Namibijom, Swazijem i Zimbabweom. ^[41].

U JAR su 2009. godine postojalo 148 aerodroma sa asfaltiranom pistom. ^[41] Najva?nije luke su Kaapstad , Durban , Isto?ni London , Mossel Bay , Port Elizabeth , Richards Bay i Saldanha Bay .

Kultura [ uredi | uredi kod ]

Tradicionalna jela iz ju?noafri?ke kuhinje

Zbog etni?ke raznolikosti ne postoji jedinstvena ju?noafri?ka kultura. Znatan deo ve?inski crnog stanovni?tva Ju?noafri?ke Republike ?ine ?itelji sela koji uglavnom ?ive siroma?no. Međutim, među njima se najdu?e zadr?ala tradicionalna kultura. Crnci u gradovima uglavnom govore engleski i afrikaans pored svog maternjeg jezika. Postoje male, ali jo? uvek zna?ajne grupe koje govore khoisanskim jezicima, koji ne spadaju u 11 zvani?nih jezika, ali su među osam jezika koji su koriste u određenim slu?ajevima. Postoje i male grupe koje govore ugro?enim jezicima , ve?inom iz khoisanske familije, koje nemaju status zvani?nog jezika. Postoje grupe u JAR koje poku?avaju da promovi?u njihovo o?ivljavanje i upotrebu.

Stil ?ivota srednje klase , uglavnom bele manjine ali sa sve ve?im brojem crnaca, meleza i Indijaca, ^[42] je u mnogim pogledima sli?an stilu ?ivota srednje klase u zapadnoj Evropi i Americi. Pripadnici srednje klase ?esto studiraju i rade u inostranstvu.

Azijati, uglavnom indijskog porekla, ?uvaju svoje kulturno nasleđe, jezike i verska uverenja, bilo da su hri??ani, hinduisti li sunitski muslimani. Govore engleski jezik, dok se hindi, telugu, tamilski i gujaratski jezici govore ređe, ali ve?ina Indijaca razume svoje maternje jezike. Prvi Indijci su stigli u 19. veku da rade. Postoji i manja kineska zajednica u Ju?noj Africi, ali se njen broj uve?ava useljavanjem sa Tajvana.

JAR ima velikog uticaja u pokretu izviđa?a . Mnoge tradicije i ceremonije izvođa?a poti?u od iskustava Roberta Baden-Powella , osniva?a izviđa?kog pokreta, koji je deo svog ?ivota proveo u Ju?noj Africi kao vojnik tokom 1890ih.

Kuhinja [ uredi | uredi kod ]

Ju?noafri?ka kuhinja je nastala me?anjem kuvarskih ve?tina urođeni?kih naroda i doseljenika iz Evrope, Indije i Indokine, kao i iz obli?njih kolonijalnih kuhinja kao ?to je ona u portugalskom Mozambiku .

Ju?noafri?ka kuhinja je uglavnom zasnovana na mesu i izrodila je specifi?na ju?noafri?ka dru?tvena okupljanja koja se nazivaju braai (ro?tilj). Bobotie je tradicionalno ju?noafri?ko jelo, poreklom verovatno iz Indonezije , koje se pravi od mlevenog mesa sa puno za?ina.

Burski doseljenici su doneli sa sobom poslastice poput koeksistera (krofne punjene sirupom), malva pudinga i melkterta (mle?na pita). Ju?na Afrika je postala veliki proizvođa? vina, a najbolji vinogradi le?e u dolinama oko Stellenboscha , Franschhoeka , Paarla i Barrydalea . ^[43]

Obrazovanje [ uredi | uredi kod ]

Deca pohađaju ?kolu u 13 razreda. Nulti ili prijemni razred se mo?e pohađati u ?koli ili u obdani?tu. Osnovno obrazovanje obuhvata prvih sedam razreda. Deseti, jedanaesti i dvanaesti razredi nisu obavezni.

U JAR postoji 23 dr?avna univerziteta koji se dele u tri kategorije: tradicionalni, tehni?ki i op?ti. Tradicionalni univerziteti su usresređeni na pru?anje teorijskih znanja, tehni?i?ki na prakti?na znanja iz tehnike, dok su op?ti me?avina ova dva tipa.

Obrazovni sistem Ju?noafri?ke Republike je pod velikim teretom nakon 40 godina apartheida. Za vreme tog sistema, deca belaca su dobijala kvalitetno besplatno ?kolovanje, dok su deca crnaca imala samo najosnovnije ?bantu“ obrazovanje. Crnci su bili predodređeni da budu fizi?ki radnici ili sluge. Iako vlada JAR poku?ava da ispravi nejednakost problemi su i dalje prisutni. Nepismenost osoba starijih od 15 godina iznosi 24%. Slede?i problem je lo?e obu?en obrazovni kadar, posebno u siroma?nijim, ruralnim provincijama Isto?ni Kaap i KwaZulu-Natal . ^[44]

Sport [ uredi | uredi kod ]

Najpopularniji sportovi u Ju?noj Africi su fudbal , ragbi i kriket .

JAR je dugo bila odsutna sa međunarodnih takmi?enja tokom najve?eg dela ere apartheida zbog sankcija, ali je po?ela da se takmi?i nakon ?to su belci na referendumu podr?ali re?avanje pitanja apartheida. Usled sankcija Ujedinjenih naroda JAR nije u?estvovala na Olimpijskim igrama od 1964. do 1992. Takođe FIFA i KAF su suspendovale fudbalsku reprezentaciju Ju?ne Afrike.

Nakon ukidanja sankcija, reprezentacija Ju?ne Afrike u ragbiju je osvojila Svetske kupove 1995. i 2007. Fudbalska reprezentacija Ju?ne Afrike je trijumfovala na Kupu afri?kih nacija 1996. JAR je organizovala Svetsko prvenstvo u fudbalu 2010. , ?ime je postala prva afri?ka zemlja doma?in svetskog prvenstva.