Turkmenistan
je dr?ava u sredi?njoj
Aziji
. Grani?i na sjeverozapadu s
Kazahstanom
, na sjeveru i istoku s
Uzbekistanom
, na jugoistoku s
Afganistanom
i na jugu s
Iranom
. Na zapadu izlazi na
Kaspijsko more
. Turkmenistan je jedna od 15 dr?ava nastalih raspadom Sovjetskog Saveza.
Podru?je Turkmenistana u
starom vijeku
bilo je dijelom dr?ava
Medijaca
,
Ahemenida
,
Makedonaca
,
Parta
i
Sasanida
. U 4. stolje?u Turkmenistanom su vladali
Huni
. U 7. stolje?u osvojili su ga
Arapi
i donijeli
Islam
. Kasnije su ovim prostorom vladali
Seld?uci
, a u po?etku 13. stolje?a postao je dio dr?ave
D?ingis-kana
. Od 16. stolje?a
Turkmenija
je bila podlo?na
Hivskom kanatu
i
Buharskom kanatu
a na jugu su vladali
iranski
Safavidi
.
Rusko Carstvo
osvajalo je Turkmenistan krajem 19. stolje?a i kona?no zavladalo njime
1894
. U
Sovjetskom Savezu
Turkmenistan je
1924
. postao jedna od socijalisti?kih republika i formirane su dana?nje granice. U sovjetskom razdoblju razvijen je sustav navodnjanvanja i pro?irene su obradive povr?ine.
Povijest Turkmenistana nakon neovisnosti donekle nalikuje drugim zemljama srednje Azije: vlast su zadr?ali komunisti?ki funkcionari na ?elu sa
Saparmuratom Nijazovom
koji je
1999
. progla?en do?ivotnim predsjednikom. Otvoreno suprotstavljanje vladaju?oj politici ne tolerira se, a Nijazovljev je kult li?nosti poprimio razmjere
Staljinovog
. Prvi slobodni izbori su odr?ani tek nakon Nijazovljeve smrti, a novim predsjednikom je postao njegov zamjenik premijera
Gurbanguly Berdimuhammedow
.
Ve?inu stanovni?tva (85%) ?ine
Turkmeni
?iji jezik pripada
turkijskoj
jezi?noj skupini i koji su
muslimani
. U zemlji ?ive i
Uzbeci
(5%) i
Rusi
(4%).
- Etni?ki sastav
Procjena za 2006. godinu govori o 4.899.000 stanovnika, od ?ega na
Turkmenene
otpada 3.936.000. Ostali narodi (ima ih 40) su:
Uzbeci
(443.000);
Rusi
(141.000);
Kazaki
(126.000);
Tatari
(50.000);
Azeri
(49.000);
Balud?i
(40.000);
Jermeni
(20.000);
Ukrajinci
(12.000);
Iranci
(11.000);
Lezgini
(11.000). Manje od 10.000 broje:
Karakalpaci
(5.500);
Tad?iki
(4.300);
Bjelorusi
(4.000);
Korejci
(3.500);
Kurdi
(2.900);
Ba?kiri
(2.600);
?uva?i
(2.400);
Nijemci
(2.200);
Oseti
(1.900);
Patani
(1.800);
Moldavci
(1.700);
Mordvini
(1.700);
Brahui
(1.600);
Darginci
(1.600);
Lakci
(1.600);
Ujguri
(1.400);
Gruzi
(1.000);
?e?eni
(700);
Kirgizi
(700);
Poljaci
(700);
Avarci
(600);
Bugari
(600);
Isto?ni ?eremisi
(500);
Grci
(500);
Jevreji
(500);
Latvijci
(300);
Litvanci
(200);
Tabasarani
(200);
Udi
(20).
Saparmurat Nijazov
, biv?i birokrata komunisti?ke partije
Sovjetskog Saveza
, je vladao Turkmenistanom od 1985, kada je postao vođa lokalnog ogranka komunisti?ke partije. Dr?ao je apsolutnu kontrolu nad zemljom, toliko da je ceo dr?avni bud?et i?ao preko njegovih privatnih ra?una. Predsednikova Demokratska partija Turkmenistana (biv?i komunisti), je jedina zakonom dozvoljena stranka, pa je opozicija u ilegali. Turkmenistanom dominira svepro?imaju?i kult li?nosti koji uzdi?e predsednika Nijazova kao Turkmenbashi ("vođa svih Turkmena"). Njegov lik je oslikan po celoj dr?avi, od nov?anica do fla?a vodke. Logo turkmenske nacionalne televizije je njegov profil. Dve knjige koje je on napisao su obavezna lektira u ?kolama, auto-klubovima i domovima. Institucije koje ne mogu biti nazvane po njemu su nazvane po njegovoj majci. Svi satovi moraju da nose njegov lik na sebi. Divovska pozla?ena statua, visoka 15 metara, stoji na rotiraju?em postolju, tako da je licem uvek okrenuta prema suncu, i baca svetlo na prestonicu. Nijazov je ina?e bio veoma nizak, svega 150 cm.
Među Turkmenima je popularan slogan "Halk! Watan! Turkmenbashi!" ?to zna?i "Narod! Otad?bina! Vođa!" i podse?a na nacisti?ki slogan "Ein Volk, ein Reich, ein Fuhrer" (Jedan narod, jedna vlast, jedan vođa). Nijazov je napisao novu turkmensku himnu/odu samom sebi. Nacionalnu himnu/odu je osudilo nekoliko međunarodnih grupa koje se bave za?titom ljudskih prava, jer njen tekst ohrabruje progon homoseksualaca.
Strane kompanije koje ?ele da eksploati?u velike izvore prirodnog gasa Turkmenistana su sarađivale sa Nijazovim. Njegovu knjigu Ruhnama, koja se u Turkmenistanu po?tuje gotovo kao sveto pismo, su upravo zbog ovog razloga strani industrijalci preveli na mnoge jezike, uklju?uju?i hrvatski, poljski, mađarski i bantu.
Polovina navodnjene zemlje je pod pamukom, ?to Turkmenistan ?ini 10. najve?im proizvođa?em u svetu; Turkmenistan poseduje 5. po redu najve?e rezerve prirodnog gasa kao i zna?ajne rezerve nafte. 1994., Rusija je odbila da izvozi turkmenski gas na tr?i?ta sa ?vrstom valutom, a uz to su se gomilali dugovi glavnih potro?a?a u biv?em Sovjetskom Savezu. Ovo je doprinelo o?trom padu industrijske proizvodnje, i dovelo je do prelaska iz bud?etskog suficita do blagog deficita.
Turkmenistan je oprezno pri?ao ekonomskoj reformi, u nadi da ?e prodajom gasa i pamuka odr?ati svoju neefikasnu ekonomiju. Privatizacija je ograni?ena. Između 1998. i 2002., Turkmenistan je patio od hroni?nog nedostatka adekvatnih izvoznih ruta za prirodni gas, i od obaveza na osnovu velikog kratkoro?nog spoljnjeg duga. Istovremeno je, međutim, vrednost ukupnog izvoza izrazito porasla usled vi?ih međunarodnih cena nafte i gasa.
Predsednik Nijazov je protra?io veliki deo bogatstva svoje zemlje na slavljenje samog sebe. Gradovi, A?habad posebno, su znatno renovirani, dok se ljudi izvan prestonice bore sa siroma?tvom. Nijazov je obe?ao besplatnu vodu, struju i gas; međutim, nesta?ice su ?este.
BDP
je
u 2004. iznosio 5.700
USD
po stanovniku, mjereno po PPP-u.
Mapa Turkmenistana
Turkmenistan ima pribli?no 488.100 kilometara kvadratnih. 90% zemlje pokriva
pustinja Karakum
. Sredi?tem zemlje dominira depresija Turan i pustinja Karakum koje su mahom ravni?arske. Planinski venac
Kopet Dag
du? jugozapadne granice dosti?e 2.912 metara. Turkmenske balkanske planine na dalekom zapadu i venac Kugitang na dalekom istoku su jedina ostala primetna uzvi?enja. Neke od reka su
Amu Darja
,
Murgap
, i
Hari Rud
.
Klime je suptropska, pustinjska, sa malo padavina. Zime su blage i suve, uz najvi?e padavina između januara i maja. Najve?e padavine su u vencu Kopetdag
Među ostalim zna?ajnijim gradovima su:
Turkmenba?i
(ranije Krasnovodsk) i
Da?oguz
.
Pokrajne Turkmenistana
[
uredi
|
uredi kod
]
Turkmenistan je podeljen na 5 pokrajina tj.
vilajeta
i jedan nezavisni grad:
Popis gradova u Turkmenistanu
|
|---|
| Aktualne
| | |
|---|
| Biv?e
| |
|---|
| Neslu?bene
| |
|---|
|
|---|
| Punopravne ?lanice
| |
|---|
| Biv?e ?lanice
| |
|---|
| Promatra?i
| |
|---|
|
|
|---|
| Suverene dr?ave
| |
|---|
| Autonomne republike i regioni
| |
|---|
Biv?e autonomne teritorije
(tokom 20. veka)
| |
|---|
Napomene
: (1) Sjeverni Cipar/Kipar je fakti?ki nezavisna međunarodno nepriznata dr?ava
|