Sudafrika
esas lando jacanta extrema sude de
Afrika
, inter
Namibia
,
Botswana
,
Zimbabwe
,
Mozambik
ed
Eswatini
.
Lesoto
jacas interne de Sudafrikala teritorio.
Bazala fakti pri Sudafrika
Sudafrika ja habitesis da
Australopithecus
cirkume 3 milion yari ante nun.
Homo habilis
,
Homo erectus
e
Homo sapiens
sucedis Australopithecus en la regiono.
Bantui
ja habitis la regiono dil
fluvio Limpopo
dum la 4ma o 5ma yarcento aK. Li diplasis sude, e konquestis od asimilis la populi
Khoikhoi
e
San
de la regiono. Kande
Europani
arivis en la regiono, Sudafrika habitesis precipue dal populi
Zulu
e
Xhosa
.
En
1487
Portugalan
explorero
Bartolomeu Dias
"deskovris" la
Kabo di Bon Espero
. En
1652
Nederlandana
navigisto
Jan van Riebeeck
establisis rifreshigo-staciono en la
Kabo di Bon Espero
, ube nun jacas
Kab-Urbo
.
Unionita Rejio
okupis
Kabo di Bon Espero
en
1797
dum la 4ma Angla-Nederlandana milito, ed anexis la regiono kom kolonio en
1806
. En
1833
la
sklaveso
abolisesis.
En 1948 la partiso
National Party
vinkis l'elekti, e pluforteskis la rasala separo qua komencis dum la kolonial epoki Nederlandana e Britaniana. La
nacionalista
guvernerio dividis la rasi en tri, ed establisis yuri e limiti por singla ek li.
La nuna
konstituco
di Sudafrika aprobesis dal Konstitucala korto ye la
4ma di decembro
1996
ed efikeskis ye la 4ma di februaro 1997.
[1]
Segun ol, Sudafrika esas
prezidantala republiko
. La
chefo di stato
e
chefo di guvernerio
esas la
prezidanto
, qua elektesas nedirete da la Nacional Asemblitaro, por 5-yara periodo.
[1]
Nun esas
Cyril Ramaphosa
, elektita ye la 22ma di mayo 2019.
[1]
La
parlamento
havas du chambri. La supera chambro konsistas ek la Nacionala Konsilistaro di Provinci, equivalanta a
senato
, qua havas 90 membri, esanta 10 membri por singla ek la 9 provinci. Li elektesas por 5-yara mandato da singla provincala legifantaro. La nuna prezidanto di Nacionala Konsilistaro di Provinci esas
Mninwa Johannes Mahlangu
. La Nacional Asemblitaro
(National Assembly)
esas la l'infra chambro. Ol havas 400 membri, qui elektesas direte dal populo por 5-yara periodo segun proporcionala reprezentado.
[1]
La maxim alta korto de la lando esas la Supera Korto di Apeli, qua havas 21 membri, qui nominezas dal prezidanto di la republiko, pos konsultar la Komitato di Judiciala Servadi.
Havanta 1 221 037 km², Sudafrika esas la 25ma maxim vasta lando del mondo. Lua tota
surfaco
equivalas aproxima olta di
Kolumbia
. Jacanta inter
Atlantiko
ed
Indiana
oceani, ol havas plu kam 2 500 km di litoro. Exkluzite l'
arkipelago Prince Edward
, la teritorio di la lando jacas inter la latitudi 22° e 35°S, e la longitudi 16° e 33°E.
La regiono doplanda konsistas ek vasta platajo, preske komplete plana en multa arei, kun
altitudi
inter 1000 e 2100 metri. Ca platajo cirkondesas da tale nomizita "
Grand Eskarpajo
". Monto Mafadi, en
Drakensberg
, kun 3 450 metri di
altitudo
, esas la maxim alta monto en la lando.
Ordinare, la
klimato
Sudafrikana esas
subtropikala
. Sud-weste existas zono kun
mediteranea klimato
, kun pluvoza vintri e varma e sika someri. La doplanda regiono
Karoo
, jacanta nordweste proxim la
dezerto Namib
, esas sika. La vintri en Sudafrika eventas omnayare de junio til agosto. L'estala litoro recevas abundanta
pluvo-quanto
, e havas klimato simila a tropikala. La klimatala chanjo mondala efektigas augmento di la mezavalora temperaturi e modifikabas la pluvo-quanto. To komencis afektar la provizo di
aquo
en multa urbi e la quanto di aquo disponebla por agrokultivo.
Sudafrika havas la 32ma maxim granda
ekonomio
de la mondo, e la maxim granda
Borso
di Afrika
[1]
.
Segun statistiki de
The World Factbook
pri 2023, Sudafrika havas 58 048 332 habitanti. Segun etnio, 80,9% esas negri Afrikani. Mestici esas 8,8%, blanki esas 7,8%, Indiani ed altra Aziani esas 2,5%.
[1]
. En 2023, 68,8% de la habitantaro esis urbala.
[1]
La lingui oficala esas
isiZulu
, matrala linguo por 25,3% de la habitantaro, isiXhosa (14,8%),
Afrikansa
(12,1%), Sepedi (10,1%), Setswana (9,1%),
Angla
(8,1%), Sesotho (7,9%), Xitsonga (3,6%), siSwati (2,8%), ThsiVenda (2,5%), ed isiNdebele (1,6%). Altra lingui parolata esas Khoi, Nama e San, qui ne esas oficala, tamen parolesas kom matrala linguo da 2% de la habitantaro
[1]
.
Segun statistiki pri
religio
por la yaro 2015, 86% de la habitantaro esis kristani. Ancestrala, tribuala ed animista religii praktikesas da 5,4% de la habitantaro. Mohamedani esas 1,9%, e 1,5% praktikas altra religii. La procento di habitanti qua praktikas nula religio esas 5,2%.
[1]
La maxim populoza urbi esas
Johannesburg
(3 888 170 habitanti en
2007
[2]
),
Durban
,
Kab-urbo
,
Pretoria
,
Port Elizabeth
, e
Soweto
.
L'
arto
di Sudafrika inkluzas kelk ek la maxim anciena artala objekti de la mondo, deskovrita en kaverni ed evanta plu kam 75 mil yari. La populi Khoisan, qui migris trans la regiono cirkume 10 mil yari ante nun, livis multa pikturi che kaverni, exemple en la regiono Drakensberg.
La
literaturo
di Sudafrika originis meze singulara politikala e sociala historio. Un ek la maxim bone konocata noveli skribita da negra skriptisto esis
Muhji
, skribita dum la yari 1930a da
Solomon Thekiso Plaatje
. Dum la yari 1950a, la revuo
Drum
divenis importanta por difuzar
satiri
, fiktivaji ed esayi da negra skriptisti.
Exemplo pri importanta blanka skriptisti esis
Alan Paton
, autoro di
Cry, the Beloved Country
, qua publikigesis en 1948. En 1991,
Nadime Gordimer
divenis l'unesma Sudafrikanino qua recevis
Nobel-premio pri literaturo
. En 2003,
John Maxwell Coetzee
anke premiizesis. La teatraji da
Athol Fugard
ordinare pleesas en Sudafrikana teatri, ed ank en
Londonana
Royal Court Theatre
ed en
New-York
.
La
muziko
Sudafrikana esas multe diversa. Un ek la muzikala stili kreita ibe esas
Kwaito
, qua mixas
hip hop
,
dancehall
e tradicionala Sudafrikana muziko. Multa kantisti qui kantis en
Angla
o
Afrikansa
dum
apartheid
komencis kantar en lokala lingui. De la tradicionala grupi, un ek la maxim famoza esas
Ladysmith Black Mambazo
.
Soweto String Quartet
pleas klasika muziki kun Afrikana saporo.
La maxim populara
sporti
en Sudafrika esas
futbalo
,
rugbio*-uniono
e
kriketo
. Altra sporti kun signifikiva populareso:
natado
,
atletismo
,
golfo
,
boxo
,
teniso
, rugbio*-ligo,
ringball
,
surfo
e
netball
. En 2010, la lando gastigis la
Mondala Kupo di Futbalo
. Yen exempli pri futbalisti Sudafrikana qui ludis en importanta futbalo-klubi exterlande:
Steven Pienaar
,
Lucas Radebe
,
Philemon Masinga
,
Benni McCarthy
,
Aaron Mokoena
, e
Delron Buckley
. Benni McCarthy pose divenis entrenisto di Angla klubo
Manchester United
.
- ↑
1,00
1,01
1,02
1,03
1,04
1,05
1,06
1,07
1,08
1,09
South Africa - The World Factbook
-
Publikigita da CIA. URL vidita ye 30ma di agosto 2023.
- ↑
Statistics South Africa, Basic results Municipalities