I
Eoropa
dia
kontinenta
hita manontolo ao amin' ny ila-bolantany avaratra sady manana ny ampahany be amin' ny taniny ao amin' ny ila-bolantany atsinanana, izay voafaritry ny kontinentan' i
Azia
avy ao atsinanana, ny
Ranomasina Mediteranea
avy ao atsimo, ny
Ranomasimbe Atlantika
sy ny
Ranomasin' i Norvezy
avy ao andrefana, ary ny
Ranomasimbe Arktika
avy ao avaratra i Eoropa. Matetika dia zaraina ho faritra efatra i Eoropa ka ahitana an' i
Eoropa Avaratra
, i
Eoropa Andrefana
, i
Eoropa Afovoany
, i
Eoropa Atsinanana
ary i
Eoropa Atsimo
.
Lazaina matetika fa anisan' ny kontinenta enina misy eto an-tany i Eoropa. Izy io dia ny faritra andrefana amin' i
Eorazia
na faritra avaratra ao amin' ny kontinentan' i
Afro-Eorazia
, arakaraky ny fomba fijery. Ny solonan' arany dia hoe "
Tontolo Tranainy
", satria mifanohitra amin' ny "
Tontolo Vaovao
" (zany hoe i
Amerika
). Ao Eoropa dia misy
kolontsaina
maromaro manana fianjadiana sy lova iraisana. Kontinenta faharoa kely indrindra eto an-tany i Eoropa amin' ny lafiny velaran-tany (10,18 tapitrisa km
2
), na 2 %n' ny velaran' ny tany maina na 6,8 %n' ny velaran' ny
Tany
, raha atambatra ao ny velaran' ny ranomasina rehetra. Misy
firenena
dimampolo ao Eoropa, ary i
Rosia
no ngeza indrindra amin' ireo na amin' ny lafiny isan 'ny mponina na amin' ny lafiny velaran-tany, ary i
Vatikana
no firenena kely indrindra amin' ireo, na amin' ny lafiny isa-mponina na amin' ny lafiny velaran-tany. I Vatikana koa no firenena kely indrindra eto an-tany. Araka ny
Firenena Mikambana
dia mety milatsaka ho 7 % ny tahan' ny isan' ny mponina ao Eoropa amin' ny 2050 raha 25 % izany tamin' ny taona 1900, 25 %.
Any Eoropa, i
Grisia Taloha
no toerana nahaterahan' ny kolontsaina eoropeana. Nahazo lanja ireo firenena eoropeana tamin' ny taonjato faha-16, indrindra taorian' ny fiantombohan' ny
fanjanahan-tany
. Teo anelanelan' ny taonjato faha-16 sy ny taonjato faha-20, ireo firenena eoropeana dia nanana zanatany tany
Amerika
(indrindra tamin' ny taonjato faha-17 sy faha-18), tao amin' ny ankabeazan' i
Afrika
, tao
Oseania
, ary tao amin' ny tapany avaratra sy atsimon' i
Azia
. Ny
Ady Lehibe
rehetra dia niainga avy tao Eoropa, nampahazo lanja an' i
Etazonia
sy ny
Firaisana Sovietika
teo anivon' ny taonjato faha-20. Nandritra ny
Ady Mangatsiaka
dia voazara roa i Eoropa: ny faritra andrefana dia ao amin' ny OTAN ary ny faritra atsinanana dia entin' ny
Dinan' i Varsovia
, nampihidy ny Fiaro Vy ("Rideau de Fer" amin' ny
teny frantsay
).
I
Eoropa Andrefana
dia faritra mamondrona ireo firenena mananana morontsiraka ao amin' ny
Ranomasimbe Atlantika
. Amin' ny lafiny ara-tantara, i Eoropa Andrefana dia ireo firenena nanana fifandraisana diplomatika tamin' i
Etazonia
nandritry ny
Ady Mangatsiaka
, fa naitatra izy mba ho tafiditra ao ny firenena tsy momba ny atsy na ny aroa toa an' i
Soisa
; manomboka mifafa izany sary izany tamin' ny fanitarana ny
Vondrona Eoropeanina
. Ireto avy ireo firenena isan' i Eoropa Andrefana: i
Alemaina
, i
Aotrisy
, i
Belzika
, i
Danemarka
, i
Espaina
, ny
Fanjakana Mitambatra
, i
Finlandy
, i
Frantsa
, i
Irlandy
, i
Islandy
, i
Italia
, i
Liechtenstein
, i
Loksemborga
, i
Nederlandy
, i
Norvezy
, i
Portogaly
, i
Soeda
, ary i
Soisa
.
I
Eoropa Avaratra
dia faritra ao amin' ny tapany avaratra amin' i Eoropa izay ahitana ireo firenenena manana ny kolontsaina sy ny
fiteny skandinaviana
(
Norvezy
,
Danemarka
,
Soeda
sy
Islandy
) ary ny
fiteny fenika
(
Finlandy
sy
Estonia
).
I
Eoropa Atsimo
dia faritra ara-jeografia na ara-jeopolitika izay mahafaoka ny ampahany atsimo amin' i Eoropa. Isan' izany ireo firenena sy fanjakana hita ao amin' ny
saikanosy
mediteraneana telo (ny
Saikanosy Iberika
sy ny
Saikanosy Italiana
ary ny
Saikanosy Balkanika
). Ireto avy ireo firenena ao Eoropa Atsimo ireo: i
Albania
, i
Andora
, i
Bosnia-Herzegovina
, i
Espaina
, i
Gresy
, i
Italia
, i
Kroatia
, i
Makedonia Avaratra
, i
Malta
, i
Montenegro
, i
Portogaly
, i
San-Marino
, i
Serbia
, i
Slovenia
, ary i
Vatikana
.
Ny
Eoropa Afovoany
dia faritra ao Eoropa eo anelanelan' i
Eoropa Atsinanana
sy i
Eoropa Andrefana
. Indreto ireo firenena azo sokajiana ao aminy: i
Alemaina
, i
Aotrisy
, i
Hongaria
, i
Polonia
, i
Repoblika Tseky
, i
Slovenia
ary i
Kroasia
. I Kroasia sy i
Romania
koa tsindraindray dia sokajiana ao amin' ny firenen' i Eoropa Afovoany, i Kroasia dia ao amin' ny faritr' i
Balkana
.
I
Eoropa Atsinanana
dia ny faritra atsinanana ao Eoropa izay faritan' ny tangoron-tendrombohitra
Oraly
, i
Kaokazy
, ny
Ranomasina Kaspiana
, ny
Ranomasina Mainty
, ny
Ranomasina Marmara
ary ny
Ranomasina Egea
avy ao atsinanana.
Inty ny lisitr' ireo firenena ao Eoropa:
Albania
-
Alemaina
-
Andora
-
Aotrisy
-
Azerbaijana
(misy ampahany ao Azia)-
Belzika
-
Bielorosia
-
Bolgaria
-
Bosnia-Herzegovina
-
Danemarka
-
Espaina
-
Estonia
-
Fanjakana Mitambatra
-
Finlandy
-
Frantsa
-
Gibraltara
-
Grisia
(na
Gresy
) -
Hongria
(na
Hongaria
) -
Irlandy
-
Islandy
-
Italia
-
Jeorjia
-
Kazakstana
(misy mpahany ao Azia) -
Kipra
(na
Sipra
na
Kiprosy
) -
Kroatia
(na
Kroasia
) -
Letonia
-
Liktenstaina
-
Litoania
-
Loksemborga
-
Makedonia Avaratra
-
Malta
-
Moldavia
-
Monako
-
Montenegro
-
Nederlandy
-
Norvezy
-
Okraina
-
Polonia
-
Portogaly
-
Romania
-
Rosia
-
San-Marino
-
Serbia
-
Slovakia
-
Slovenia
-
Soeda
-
Soisa
-
Torkia
(misy ampahany ao Azia) -
Tsekia
(na
Repoblika Tseky
) -
Vatikana
Ireo mbola misy tsy mankato ny maha firenena azy
[
hanova
|
hanova ny fango
]
Abkazia
(misy tapany ao Azia) -
Karabaga Ambony
(misy tapany ao
Azia
) -
Kipra Avaratra
(na
Sipra Avaratra
) -
Kosovo
-
Osetia Atsimo
-
Transnistria
Ireo kontinenta
Ireo faritra hafa ao Eoropa