Другая сусветная вайна
Па гадз?нн?кавай стрэлцы з верхняй левай выявы : К?тайск?я войск? ? б?тве пры Ваньцзял?не ; А?страл?йск?я гарматы 25-pounder у першай б?тве за Эль-Аламейн ; нямецк?я п?к?руючыя бамбардз?ро?шчык? Junkers Ju 87 на Усходн?м фроце ? снежн? 1943; Ваенна-марск?я с?лы ЗША ? зал?ве Л?нгаен ; В?льгельм Кейтэль падп?свае акт кап?туляцы? Герман?? ; Войск? СССР у Стал?нградскай б?тве .
Дата	1 верасня 1939 ? 2 верасня 1945
Месца	Е?ропа , Усходняя ? Па?днёва-Усходняя Аз?я , Па?ночная ? Заходняя Афрыка , Бл?зк? Усход , Атлантычны , ?ндыйск? , Ц?х? ? Па?ночны Ледав?ты ак?яны , М?жземнамор’е
Прычына	?мкненн? мног?х дзяржа?; наступствы Версальска-Вашынгтонскай с?стэмы; сусветны эканам?чны крыз?с
Вын?к	Перамога антыг?тлера?скай каал?цы?. Стварэнне ААН . Забарона ? асуджэнне ?дэалог?й фашызму ? нацызму . СССР ? ЗША становяцца звышдзяржавам? . Змяншэнне рол? Вял?кабрытан?? ? Францы? ? сусветнай пал?тыцы. Раскол свету на два лагеры; пачатак Халоднай вайны . Дэкалан?зацыя вял?зных калан?яльных ?мперый
Прац??н?к?
Антыг?тлера?ская каал?цыя (Асно?ныя ?дзельн?к?): СССР ? дзяржавы- сатэл?ты: ? Мангол?я ? Тува (з 22 чэрвеня 1941 г.) ЗША (з 8 снежня 1941 г.) Брытанская ?мперыя ? дам?н?ёны: ? А?страл?я ? ?ндыя ? Канада ? Новая Зеландыя ? ПАС К?тай (з 7 л?пеня 1937 г.) Францыя (1939?1940) Польшча Бельг?я (1940) Н?дэрланды (1940?1942) Люксембург (1940) Нарвег?я (1940) Югаслав?я Дан?я (1940) Грэцыя (1940?1941) Чэхаславак?я Браз?л?я Мекс?ка Эф?оп?я Рух? Супрац??лення на акуп?раваных тэрыторыях: Савецк?я партызаны Свабодная Францыя Народна-вызваленчая арм?я Югаслав?? [за?в 1] По?ны сп?с Укра?нская па?станчая арм?я (перыядычна) [1] [2] Югасла?ск?я войск? на радз?ме [за?в 2] Арм?я Краёва Народна-вызваленчая арм?я Грэцы? (1941?1944) Хукбалахап ? ?ншыя Дзяржавы, як?я выйшл? з нацысцкага блоку: Румын?я (1944?1945) Балгарыя (1944?1945) ?тал?я Ф?нляндыя (1944?1945) ?рак (1941?1945) Аб’яв?л? вайну Герман??, але не ваявал?: Непал Панама Аргенц?на Чыл? Куба Перу Гватэмала Калумб?я Парагвай Эквадор Коста-Рыка Сан-Марына Гандурас Сальвадор Га?ц? Н?карагуа Л?берыя Сауда?ская Арав?я Уругвай Л?ван Венесуэла Бал?в?я Кра?ны Вос? : Герман?я ? дзяржавы- сатэл?ты: ? Славак?я ? Нарвег?я (1940?1945) ? Харватыя ? Серб?я ? Грэцыя (1941?1944) ? ?тал?я (1943?1945) ? Албан?я (1943?1944) ? Чарнагорыя (1943?1944) ? Македон?я ? Венгрыя (1944?1945) Япон?я ? дзяржавы- сатэл?ты: ? Б?рма ? К?тайская рэспубл?ка ? Камбоджа ? Лаос ? Маньчжоу-го ? Мэнцзян ? Свабодная ?ндыя ? Ф?л?п?ны ? В’етнам ?тал?я (1940?1943) ? дзяржавы- сатэл?ты: ? Албан?я (1939?1943) ? Чарнагорыя (1941?1943) Венгрыя (1941?1944) Ф?нляндыя (1941?1944) Румын?я (1941?1944) Францыя (1940?1945) Балгарыя (1941?1944) Тайланд ?рак (1941) Калабарацыян?сцк?я во?нск?я фарм?раванн?: Руская вызваленчая арм?я По?ны сп?с Укра?нская вызваленчая арм?я Укра?нская па?станчая арм?я (перыядычна) [3] Беларуская краёвая абарона Латышск? лег?ён Груз?нск? лег?ён Армянск? лег?ён Азербайджанск? лег?ён Туркестанск? лег?ён Лег?ён ≪?дэль-Урал≫ Славенскае дамабранства ? ?ншыя Прац??н?к? дзяржа? Антыг?тлера?скай каал?цы?, як?я не ?ваходз?л? ? Вось: ?ран (1941) Дзяржавы, як?я падтрымл?вал? Вось: ?спан?я [за?в 3]
Камандуючыя
?ос?ф Стал?н У?нстан Чэрчыль Франкл?н Рузвельт † Чан Кайшы По?ны сп?с Маа Цзэдун Альбер Лебрэн Марыс Гамелен Шарль дэ Голь ?гнацы Масц?цк? Эдвард Рыдз-См?глы † Уладз?сла? С?корск? † Стан?сла? М?калайчык Томаш Арчышэ?ск? Стэфан Равецк? † Тадэвуш Камаро?ск? Леапольд Акул?цк? Леапольд III В?льгельм?на Генры В?нкельман Хокан VII Пётр II Карагеорг?ев?ч Душан С?мав?ч ?ос?п Броз Ц?та Драгалюб М?ха?лав?ч Крысц?ян X Георг II ?аан?с Метаксас † Арыс Велух?оц?с † Эдвард Бенеш Жэтул?у Варгас Мануэль Ав?ла Камача Хайле Селас?е I Харлаг?йн Чойбалсан Салчак Калбакхарэкав?ч Тока Джон Кёрц?н † Арчыбальд Уэйвел У?льям Лайан Макенз? К?нг Майкл Джозэф Сэв?дж † Ян Крысц?ян Смэтс М?хай I Рэгенцк? савет: ? Тодар Па?ла? ? Венел?н Гане? ? Цвятко Бабашэ?ск? Карл Манергейм Абд аль-?лах Адольф Г?тлер † Х?рах?та Бен?та Мусал?н? † По?ны сп?с Анры Ф?л?п Петэн М?клаш Хорц? Ферэнц Салашы Рыста Руц? Карл Манергейм ?он Антанэску Барыс III † Рэгенцк? савет: ? К?рыл, князь Прэсла?ск? † ? Багдан Ф?ла? † ? Н?кола М?ха? † Рама VIII Плек П?бунсанграм Рашыд Ал? аль-Гайлан? ?озеф Ц?са В?дкун Кв?сл?нг Антэ Павел?ч М?лан Недз?ч Георг?яс Цалакаглу Канстанц?нас Лагафетопулас ?аан?с Рал?с Сп?ра К?танча? Ба Мо Сон Нгок Тхань Ван Цз?нвэй † Чэнь Гунбо Пу ? Пхетсараз Ратанвангса Дэ Ван Дэмчыгданро? Субхас Чандра Бос † Хасэ Пацыяна Лаурэль Баа Дай Шэфкет Верладжы Секула Дрлев?ч Блажа Джуканав?ч † Люба Вукчэв?ч Рэза Пехлев? †
Страты
Страты сярод ваенных : 14-16 млн. чалавек Страты сярод грамадзянскага насельн?цтва : 36-45 млн. чалавек Усяго : 50-61 млн. чалавек (1937-1945) Страты сярод ваенных : 8 млн. чалавек Страты сярод грамадзянскага насельн?цтва : 4 млн. чалавек Усяго : 12 млн. чалавек (1937-1945)
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Другая сусветная вайна  ? узброены канфл?кт планетарнага маштабу з удзелам дзьвюх сусветных ваенна-пал?тычных каал?цый, як? ста? найбуйнейшым у г?сторы? чалавецтва ( 1 верасня 1939  ? 2 верасня 1945 ), але звязаныя канфл?кты пачал?ся раней. У ёй прымала ?дзел пераважная большасць кра?н свету  ? у тым л?ку ?се буйныя дзяржавы  ? як?я ? канчатковым вын?ку ?тварыл? два супрацьлеглыя ваенныя лагеры : ≪ саюзн?к? ≫ ( англ. : Allies ) ? кра?ны Вос? . Гэта была найбуйнейшая вайна ? г?сторы? чалавецтва, непасрэдны ?дзел у якой прынял? больш за 100 м?льёна? чалавек з больш чым 30 кра?н. У стане ≪ татальнай вайны ≫ асно?ныя ?дзельн?к? к?нул? ?се свае эканам?чныя, прамысловыя ? навуковыя магчымасц? на ваенныя дзеянн?, сцёршы грань пам?ж грамадзянск?м? ? ваенным? рэсурсам?. Вайна была адзначана масавай г?беллю грамадзянскага насельн?цтва, у тым л?ку Халакостам (у вын?ку якога заг?нул? каля 11 м?льёна? чалавек) ? стратэг?чным? бамбардз?ро?кам? прамысловых ? населеных пункта? (у як?х был? заб?тыя каля м?льёна чалавек ? як?я ?ключал? ? сябе атамныя бамбардз?ро?к? Х?рас?мы ? Нагасак? ), што прывяло, паводле ацэнак, да агульнай колькасц? заг?нулых ад 50 да 80 м?льёна? . Гэта зраб?ла Другую сусветную вайну самым смяротным канфл?ктам у г?сторы? чалавецтва .

Японская ?мперыя задалася мэтай дам?навання ? Аз?? ? Ц?х?м ак?яне ? ?жо ? 1937 годзе знаходз?лася ? стане вайны з К?тайскай Рэспубл?кай . Але звычайна л?чыцца, што 2-я сусветная вайна пачалася 1 верасня 1939 года з уварвання Герман?? ? Польшчу ? наступнага аб’я?лення Францыяй ? Вял?кабрытан?яй вайны Герман??. З канца 1939 да пачатку 1941 года, дзякуючы серы? кампан?й ? дамова? , Герман?я захап?ла або кантралявала вял?кую частку кантынентальнай Е?ропы ? сфармавала альянс Вос? з ?тал?яй ? Япон?яй . На падставе пакта Молатава-Рыбентропа ? жн??н? 1939 года Герман?я ? СССР падзял?л? ? далучыл? да сябе тэрыторы? сва?х е?рапейск?х суседзя?: Польшчы , Румын?? , Ф?нлянды? ? кра?н Балты? . Вайна працягвалася, перш за ?сё, пам?ж кра?нам? Вос? ? каал?цыяй Вял?кабрытан?? ? Брытанскай Садружнасц? , ? ?ключала ? сябе заходнеафрыканскую ? ?сходнеафрыканскую кампан??, б?тву за Брытан?ю , кампан?ю бамбардз?ровак ≪бл?ц≫ , балканскую кампан?ю ? працяглую б?тву за Атлантыку . У чэрвен? 1941 года войск? кра?н Вос? распачал? ?варванне ? СССР , адкрываючы найвял?кшы тэатр ваенных дзеяння? у г?сторы? , як? ?цягну? вял?кую частку ваенных с?ла? Вос? ? вайну на зняс?ленне . У снежн? 1941 года Япон?я напала на ЗША ? е?рапейск?я тэрыторы? ? Ц?х?м ак?яне ? хутка падпарадкавала яго заходнюю частку. Е?рапейская вайна ператварылася ? канфл?кт планетарнага маштабу.

Прасо?ванне Вос? было спынена ? 1942 годзе, кал? Япон?я пацярпела паражэнне ? б?тве за М?дуэй недалёка ад Гавая? , а Герман?я была пераможана ? б?тве за Стал?нград у СССР, а таксама ? Па?ночнай Афрыцы . У 1943 годзе пасля шэрагу параза? Герман?? на Усходн?м фронце , уварвання саюзных войска? у ?тал?ю , што прывяло да кап?туляцы? ?тал??, ? перамог саюзн?ка? у Ц?х?м ак?яне, кра?ны Вос? страц?л? ?н?цыятыву ? пачал? стратэг?чнае адступленне на ?с?х франтах. У 1944 годзе заходн?я саюзныя войск? здзейсн?л? ?варванне ? захопленую Герман?яй Францыю ? той час, як СССР аднав?? усе свае тэрытарыяльныя страты ? пача? наступленне на тэрыторыю Герман?? ? яе саюзн?ка?. Цягам 1944 ? 1945 гадо? Япон?я панесла буйныя страты ? мацерыковай Аз??, у па?днёвым К?та? ? Б?рме , а саюзн?к? зн?шчыл? японск? флот ? авалодал? ключавым? выспам? ? заходняй частцы Ц?хага ак?яна.

Вайна ? Е?ропе скончылася ?варваннем заходн?х саюзн?ка? ? СССР у Герман?ю , якое прывяло да ?зяцця Берл?на войскам? СССР ? Польшчы ? наступнай безумо?най кап?туляцы? Герман?? 8 мая 1945 года . Пасля апубл?кавання Патсдамскай дэкларацы? 26 л?пеня 1945 года ? адмовы Япон?? кап?туляваць на яе ?мовах ЗША ск?нул? атамныя бомбы на японск?я гарады Х?рас?му ? Нагас?к? 6 ? 9 жн??ня адпаведна. Пасля аб’я?лення СССР вайны Япон?? ? ?варвання ? Маньчжурыю ? з ул?кам непазбежнага ?варвання ? японск? арх?пелаг , а таксама магчымасц? ?ншых атамных бамбардз?ровак Япон?я кап?тулявала 15 жн??ня 1945 года. Так?м чынам, скончылася вайна ? Аз??, замацава?шы агульную перамогу саюзн?ка? у вайне.

Другая сусветная вайна змян?ла пал?тычную расстано?ку ? сацыяльную структуру свету. Дзеля садзейн?чання разв?ццю м?жнароднага супрацо?н?цтва ? прадух?лення будучых канфл?кта? была створана Арган?зацыя Аб’яднаных Нацый (ААН). Вял?к?я дзяржавы -пераможцы ? ЗША, Вял?кабрытан?я, Францыя, СССР ? К?тай ? стал? пастаянным? членам? Савета Бяспек? ААН . ЗША ? СССР стал? канкуруючым? звышдзяржавам? ? прац??н?кам? ? халоднай вайне , якая до?жылася на працягу наступных 46 гадо?. М?ж тым сусветны ?плы? е?рапейск?х дзяржа? саслабе? разам з пачаткам дэкалан?зацы? Аз?? ? Афрык? .

Храналог?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пачаткам вайны ? Е?ропе звычайна л?чыцца 1 верасня 1939 года ^{[4] [5]}  ? напад Нацысцкай Герман?? на Польшчу ; Вял?кабрытан?я ? Францыя абвясц?л? Герман?? вайну праз два дн?. Датам? пачатку вайны ? Ц?х?м ак?яне часам называюць пачатак Другой япона-к?тайскай вайны 7 л?пеня 1937 года ^[6] ? нават японскую ?нтэрвенцыю ? Маньчжурыю 19 верасня 1931 года ^{[7] [8]} .

Адз?н з вядучых брытанск?х г?сторыка? Алан Тэйлар л?чы?, што япона-к?тайская вайна ? вайна ? Е?ропе ? яе калон?ях праходз?л? адначасова, ? зл?л?ся ? адну ? 1941 годзе ^[9] . ?ншыя даты пачатку Другой сусветнай вайны часам уключаюць ?варванне ?тал?? ? Аб?с?н?ю 3 кастрычн?ка 1935 года ^[10] . Брытанск? г?сторык Энтан? Б?вар разглядае пачатак Другой сусветнай вайны як ба? на рацэ Халх?н-Гол пам?ж Япон?яй ? войскам? Мангол?? ? СССР, як?я адбывал?ся з мая па верасень 1939 года ^[11] .

Дата заканчэння вайны таксама дакладна не ?згоднена. Апроч самай распа?сюджанай верс??, якой з’я?лецца дата фармальнай кап?туляцы? Япон?? (2 верасня 1945 года), шырока разглядаецца дзень падп?сання перам?р’я 14 жн??ня 1945 года. У 1951 годзе бы? падп?саны м?рны дагавор з Япон?яй , як? аф?цыйна вызначы? прававы статус пераможаных кра?н, а таксама кампенсацы?, як?я выплачвал?ся саюзным ваеннапалонным, як?я стал? ахвярам? зверства? ^[12] . Дагавор аб будучын? Герман?? 1990 года дазвол?? уз’яднацца Усходняй ? Заходняй Герман?ям, а таксама вырашы? ?ншыя пасляваенныя пытанн? ^[13] .

Удзельн?к? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Колькасць дзяржа?-удзельн?ц змянялася на працягу вайны. Некаторыя з ?х вял? акты?ныя баявыя дзеянн?, друг?я дапамагал? сва?м саюзн?кам паста?кам? збро?, матэрыяла? ? харчавання. Астатн?я ж удзельн?чал? ? вайне тольк? нам?нальна.

У антыг?тлера?скую каал?цыю ?ваходз?л?: Польшча , Вял?кабрытан?я , Францыя (з 1939 года), СССР , ЗША (з 1941), К?тай , А?страл?я , Канада , Югаслав?я , Н?дэрланды , Нарвег?я , Новая Зеландыя , Па?днёва-Афрыканск? Саюз , Чэхаславак?я , Бельг?я , Грэцыя , Эф?оп?я , Дан?я , Браз?л?я , Мекс?ка , Мангол?я , Люксембург , Непал , Панама , Аргенц?на , Чыл? , Куба , Перу , Гватэмала , Калумб?я , Коста-Рыка , Дам?н?канская рэспубл?ка , Албан?я , Гандурас , Сальвадор , Га?ц? , Парагвай , Эквадор , Сан-Марына , Турцыя , Уругвай , Венесуэла , Л?ван , Сауда?ская Арав?я , Н?карагуа , Л?берыя , Бал?в?я . У ходзе вайны да ?х далучыл?ся некаторыя дзяржавы, як?я выйшл? з нацысцкага блоку: ?ран , ?рак (з 1941 года), ?тал?я (з 1943), Румын?я (з 1944), Балгарыя (з 1944), Ф?нляндыя (у 1945).

З ?ншага боку ? вайне ?дзельн?чал? кра?ны нацысцкага блока : Герман?я , ?тал?я (да 1943 года), Япон?я , Ф?нляндыя (да 1944), Балгарыя , Румын?я (да 1944), ?рак (да 1941), Венгрыя , Славак?я , Тайланд , Маньчжоу-Го , Харватыя , а таксама (да 1941 года) ?ран , як? не ?ваходз?? у нацысцк? блок. На тэрыторы? акупаваных кра?н стварал?ся марыянетачныя дзяржавы, як?я па сва?м сэнсе не з’я?лял?ся па?навартасным? ?дзельн?кам? вайны ? далучал?ся да фашысцкай каал?цы?: В?шысцкая Францыя , Грэчаская дзяржава , ?тальянская сацыяльная рэспубл?ка , Венгерская дзяржава , Серб?я , Албан?я , Чарнагорыя , Македон?я , Мэнцзян , Б?рма , Ф?л?п?ны , В’етнам , Камбоджа , Лаос .

На боку Герман?? ? Япон?? змагалася таксама мноства калабарацыян?сцк?х войска?, створаных з грамадзян кра?н-прац??н?ка?: РВА , замежныя дыв?з?? СС (руская, укра?нская, эстонская, 2 латышск?я, нарвежска-дацкая, 2 галандск?я, 2 бельг?йск?я, 2 басн?йск?я, франузская, албанская), шэраг замежных лег?ёна? ? ?ншыя фарм?раванн?. Таксама ва ?зброеных с?лах кра?н нацысцкага блока змагал?ся добраахвотныя фарм?раванн? дзяржа?, як?я фармальна заставал?ся нейтральным?: ?спан?? ( Блак?тная дыв?з?я ), Швецы? ? Партугал?? .

Прычыны вайны [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Перадумовы Другой сусветнай вайны непасрэдна выцякаюць з г. зв. Версальска-Вашынгтонскай с?стэмы  ? м?равога парадку, як? скла?ся пасля заканчэння Першай сусветнай вайны . Гало?ныя пераможцы ( Францыя , Вял?кабрытан?я , ЗША ) не здолел? стварыць новую с?стэму света?парадкавання ?стойл?вай ? пераможаныя был? макс?мальна прын?жаныя, дзве ключавыя дзяржавы-супрац??н?к? ( А?стра-Венгрыя ? Асманская ?мперыя ) падзеленыя. Герман?я была пазба?лена магчымасц? па?навартасна ?дзельн?чаць у м?жнародных справах, абмежаваная ? стварэнн? па?навартасных узброеных с?л ? абкладзеная значнай кантрыбуцыяй , але не была падзелена.

Пасля таго як 7 мая 1919 года стал? вядомыя ?мовы м?рнага дагавора ? Версал?, на наступны ж дзень прэз?дэнт Эберт заяв??, што гэтыя ?мовы ? рэпарацы?, як?я ? ?х агавораныя, не могуць быць выкананыя нямецк?м народам нават пры крайн?м напружанн? с?л. Ён падкрэсл??, што на так?х умовах немагчыма забеспечыць захаванне працяглага м?ру ? Е?ропе на базе супрацо?н?цтва пам?ж народам?, ? што новая кравапрал?тная вайна стане непазбежнай ^[14] . М?ж тым у стане кра?н-пераможца? таксама не было адз?нага погляду на пасляваеннае ?парадкаванне. ?тальянск? прэм’ер м?н?стр В?торыа Арланда дэманстраты?на пак?ну? Парыжскую канферэнцыю пасля адмовы ?ншых пераможца? задавол?ць усе тэрытарыяльныя прэтэнз?? ?тал??, а Кангрэс ЗША адмов??ся ратыф?каваць пагадненне аб стварэнн? Л?г? Нацый  ? новага м?жнароднага органа, як? пав?нен бы? вырашаць м?жнародныя спрэчк?.

Пры гэтым перад пераможцам? па?стала складаная дваякая задача ? л?кв?даваць пагрозу з боку Герман?? ? новую небяспеку ? распа?сюджванне камун?зму з Савецкай Рас??. Выхад бы? знойдзены ? стварэнн? буферных дзяржа? ? был? ?законены распад А?стра-Венгры? , незалежнасць Венгры? , стварэнне Чэхаславак?? . Было прызнана ?зна?ленне Польшчы (яе незалежнасць, па ?рон?? лёсу, была абвешчана яшчэ ? 1916 годзе нямецк?м? акупантам?), якой был? перададзены некаторыя ?сходнегерманск?я земл? ? выдзелены ≪кал?дор≫ да Балтыйскага мора . Был? прызнаныя прыбалтыйск?я дзяржавы, як?я аддзял?л?ся ад Рас??. У той жа час В?ленск? край , большасць насельн?цтва ? як?м складал? беларусы ? паляк? ^{[15] [16]} , першапачаткова перададзены Л?тве , у вын?ку апыну?ся ? складзе Польшчы, а нямецк? Мемельск? край , наадварот адышо? да Л?твы. Румын?я атрымала Транс?льван?ю  ? рэг?ён, населены пераважна венграм? . Яшчэ адз?н венгерск? рэг?ён ? Ваяводз?на  ? апыну?ся ? складзе нова?творанага Карале?ства серба?, харвата? ? славенца?  ? будучай Югаслав?? . Так?м чынам, была створана крын?ца пастаяннага напружання для Герман?? на ?сходзе ? бальшав?сцкай Рас?? на захадзе. Рас?я была наогул выключаная з Версальскага працэсу. Заходн?я кра?ны л?чыл? бальшав?ко? часовым, нелег?тымным ? да таго ж варожым урадам, ? не зб?рал?ся надаваць ?м дадатковую лег?тымнасць, запрашаючы ? Парыж. ≪Белыя≫ ж на працягу канферэнцы? цярпел? паражэнн? ад ≪чырвоных≫, пры гэтым моцна залежал? ад замежнай дапамог? ? не ?я?лял? сабой выразнага суб’екта. Акрамя таго, Рас?я з-за заключэння сепаратнага м?ру л?чылася кра?най, якая прайграла вайну. Турцыя была пазба?лена тэрыторый за межам? Малой Аз? , а ? ходзе канферэнцы? ледзь не згуб?ла дзяржа?насць. У вын?ку атрымалася, што ледзь не ?се кра?ны Усходняй Е?ропы маюць прэтэнз?? адна да адной. Таксама па-за межам? канферэнцы? засталася с?туацыя ? Аз?? ? японск?я захады на к?раванне К?таем, як? ? той час стая? на шляху бязладдзя ? хаосу.

Увогуле, пытанне пра прычыны Другой сусветнай вайны з’я?ляецца ? г?старычнай навуцы досыць дыскус?йным ? неадназным. Але большасць даследчыка? вылучаюць наступныя прычыны:

• Версальска-Вашынгтонская с?стэма, якая ?станав?ла несправядл?выя межы, што ?гнаравал? этн?чны прынцып, ? такую ж несправядл?вую с?стэму эканам?чных ? пал?тычных узаемааднос?н;
• падрыхто?ка СССР да сусветнай рэвалюцы? ;
• неэфекты?насць Л?г? Нацый;
• фашысцк?я ? м?л?тарысцк?я дзяржавы на чале з Герман?яй, ?тал?яй ? Япон?яй был? незадаволены скла?шымся сусветным парадкам ? прагл? новага перадзелу свету, каб захап?ць новыя калон??, крын?цы сырав?ны ? рынк? збыту, як?я знаходз?л?ся пераважна пад кантролем Вял?кабрытан??, Францы? ? ЗША;
• абвастрэнне супярэчнасцей пам?ж вял?к?м? дзяржавам? пасля пачатку сусветнага эканам?чнага крыз?су ;
• ≪ пал?тыка зам?рэння ≫ агрэсара?, якую праводз?л? Вял?кабрытан?я ? Францыя, спадзяючыся, што сва?м? ?чынкам? яны задаволяць ?х апетыты.;

Перадумовы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Першая сусветная вайна , пасля паражэння Цэнтральных дзяржа? ( А?стра-Венгры? , Герман?? ? Асманскай ?мперы? ) ? захопу ?лады ? Рас?? бальшав?кам? ? 1917 годзе, карэнным чынам змян?ла дыпламатычную ? пал?тычную с?туацыю ? Е?раз?? ? Афрыцы . Да таго ж поспех? с?л аб’яднанай Антанты ( Вял?кабрытан?я , Францыя , ЗША , ?тал?я , Серб?я ? Румын?я ) ? стварэнне новых дзяржа? пасля распаду А?стра-Венгры? ? Рас?йскай ?мперы? прывял? да фундаментальных змен на карце Усходняй Е?ропы . У пасляваенны перыяд распача?ся значны рост хвалявання? у Е?ропе, асабл?ва на глебе ?рэдэнтысцкага ? рэваншысцкага нацыянал?зму ? класавай барацьбы. Асабл?вую моц ?рэдэнтызм ? рэваншызм набыл? ? Герман?? як гало?най прайгра?шай кра?не. Згодна з умовам? Версальскага дагавора Герман?я згуб?ла 13 % е?рапейскай тэрыторы?, усе калон?? ды ?се анекс??, зробленыя падчас вайны. Да таго ж на яе был? накладзены значныя рэпарацы? ? абмежаванн? на памер ? баяздольнасць узброеных с?л ^[17] . Грамадзянская вайна ? Рас?? прывяла да стварэння першай камун?стычнай дзяржавы ? СССР . Пасля смерц? Лен?на ? 1924 годзе ? прыходу да ?лады Стал?на дзяржава ?зяла курс на паскораныя ?ндустрыял?зацыю ? м?л?тарызацыю ^[18] .

Германская ?мперыя падчас Л?стапада?скай рэвалюцы? была л?кв?давана, кра?на перайшла да рэжыму парламенцкай дэмакраты? вядомага як Веймарская рэспубл?ка . У м?жваенны час асно?ныя ?нутраныя грамадзянск?я канфл?кты адбывал?ся ? Герман?? з удзелам нацыянал?ста? ? рэакцыянера? з аднаго боку, ? камун?ста? ? ?мераных дэмакрата? ? з ?ншага. Па гэтым жа сцэнары? адбывал?ся падзе? ? ? ?тал??. Хоць ?тал?я як удзельн?к Антанты ? зраб?ла некаторыя тэрытарыяльныя набытк?, ?тальянск?я нацыянал?сты был? абураны тым, што ?мовы Лонданскага дагавора , па якому кра?на згадз?лася ?ступ?ць ? Першую сусветную вайну, не был? выкананы пасля яе заканчэння. З 1922 па 1925 год ?тальянск?я фашысты пад к?ра?н?цтвам Бен?та Мусал?н? захап?л? ?ладу ? ?тал?? ? стварыл? нацыянал?стычны, татал?тарны ? карпаратыв?сцк? рэжым. Ён скасава? прадста?н?чую дэмакратыю, пача? рэпрэс?? супраць пал?тычных с?л, як?я падтрымл?вал? класавую барацьбу ? л?берал?зм, ? звярну?ся да агрэс??най знешняй пал?тык?, нак?раванай на пера?тварэнне ?тал?? ? сусветную с?лу ? стварэнне ≪ Новай Рымскай ?мперы? ≫ ^[19] . Нацысцкая партыя на чале з Адольфам Г?тлерам дамагалася стварэння такога ж фашысцкага ?рада ? Герман??. З пачаткам Вял?кай дэпрэс?? , якая асабл?ва моцна закранула Герман?ю, падтрымка нацыста? у грамадстве пачала хутка расц?, у вын?ку чаго ? 1933 годзе Г?тлер бы? прызначаны к?ра?н?ком урада ? канцлерам Герман??. Пасля зладжанай правакацы? ? падпалу Рэйхстага , нацысты здолел? л?кв?даваць усе апаз?цыйныя с?лы ? стварыць татал?тарную аднапартыйную с?стэму ^[20] .

Партыя Гам?ньдан у К?та? арган?завала аб’яднальную кампан?ю супраць г. зв. Бэянск?х м?л?тарыста? ? фактычна аб’яднала К?тай у сярэдз?не 1920-х гадо?, але разры? саюза з камун?стам? выкл?ка? пачатак грамадзянскай вайны ? 1927 годзе ^[21] . У 1931 годзе Япон?я , якая працягвала хуткую м?л?тарызацыю ? до?г? час шукала падста? для пашырэння свайго ?плыву ? К?та? як першага кроку да рэал?зацы? права на панаванне ? Аз?? , выкарыстала Мукдэнск? ?нцыдэнт як апра?данне ?варвання ? Маньчжурыю , дзе стварыла марыянетачную дзяржаву Маньчжоу-Го ^[22] . Занадта слабы для супрац?ву Япон??, К?тай папрас?? дапамог? ? Л?г? Нацый . Япон?я выйшла з Л?г? Нацый пасля яе асуджэння за ?варванне ? Маньчжурыю. М?рны дагавор пам?ж дзвюма кра?нам? бы? падп?саны ? 1933 годзе, але ? пасля гэтага асобныя антыяпонск?я фарм?раванн? працягвал? супрац?? у Маньчжуры? ? Унутранай Мангол?? ^[23] .

Г?тлер, пасля ня?далай спробы захопу ?лады ? 1923 годзе ? некальк?х гадо? турэмнага зняволення, у 1933 годзе ста? германск?м канцлерам. Ён л?кв?дава? дэмакратыю, падтрыма? радыкальны, расава матываваны перагляд сусветнага парадку ? г. зв. ≪ Новы парадак ≫, ? ? хутк?м часе пача? мас?раваную кампан?ю па пера?збраенн? Герман?? ^[24] . У той жа час Францыя, спадзяючыся на дапамогу ?тал?? ? справе памяншэння пагрозы з боку Герман??, падп?свае з ёй саюзнае пагадненне ?, тым самым, развязвае рук? ?тальянск?м м?л?тарыстам, як? праз некальк? месяца? захопл?ваюць Эф?оп?ю . С?туацыя яшчэ больш пагоршылася ? пачатку 1935 года, кал? ? вын?ку плеб?сцыту тэрыторыя Саарскага басейна была вернутая ? склад Герман??. Амаль адразу пасля гэтага Г?тлер канчаткова пераста? зважаць увагу на ?мовы Версальскага дагавора, паскараючы ?ласную праграму пера?збраення ? ?вядзення во?нскай пав?ннасц? ^[25] .

Спадзяючыся стрымаць Герман?ю, Злучанае Карале?ства, Францыя ? ?тал?я ствараюць ≪ Фронт Стрэзы ≫. Савецк? Саюз, занепакоены памкненням? Герман?? да захопу вял?к?х тэрыторый ва Усходняй Е?ропе , падп?са? дагавор аб узаемадапамозе з Францыяй , як?, аднак, для пачатку свайго дзеяння пав?нен бы? быць ухвалены Л?гай Нацый ? з’я?ля?ся па сутнасц? дэклараты?ным ^{[26] [27]} . У той жа час, у чэрвен? 1935 года, Злучанае Карале?ства заключыла з Герман?яй незалежнае марское пагадненне , якое фактычна л?кв?давала абмежаванн?, накладзеныя на флот Герман?? згодна з умовам? Версальскага дагавора. Злучаныя Штаты, устрывожаныя ростам напружанасц? ? Е?ропе, ратыф?куюць серыю Акта? аб нейтрал?тэце , нак?раваных на прадух?ленне ?цягвання ЗША ? замежныя канфл?кты ^[28] . У кастрычн?ку 1935 года ?тал?я ?варвалася ? Эф?оп?ю; Герман?я стала адз?най з асно?ных е?рапейск?х кра?н, якая падтрымала ?варванне. Пасля гэтага ?тал?я зняла свае пярэчанн? па намерах Г?тлера па паглынанню А?стры? ^[29] .

Г?тлер к?ну? выкл?к версальск?м ? лакарнск?м дамовам, пача?шы рэм?л?тарызацыю Рэйнскай вобласц? ? сакав?ку 1936 года, ? паспяхова перамог, атрыма?шы ? адказ тольк? нязначныя пратэсты ^[30] . Кал? ? л?пен? ?спыхнула грамадзянская вайна ? ?спан?? , Г?тлер ? Мусал?н? падтрымал? барацьбу нацыянал?стычных с?л на чале з генерал?с?мусам Франс?ска Франка (франк?ста?) супраць ?спанскай рэспубл?к? , якая падтрымл?валася СССР. Абедзве стараны выкарысто?вал? канфл?кт для тэсц?равання новых узбраення? ? метада? вядзення вайны ^[31] . У пачатку 1939 года нацыянал?сты перамагл? ? вайне ? ? кра?не ?сталявалася дыктатура Франка. Нарастанне напружанасц? прывяло да некальк?х спроб па кансал?дацы? с?л. У кастрычн?ку 1936 года Герман?я ? ?тал?я стварыл? ≪Вось Рым-Берл?н≫. Месяцам пазней Герман?я ? Япон?я падп?сал? Антыкам?нтэрна?ск? пакт , да якога ? 1937 годзе далучылася ?тал?я. У К?та? пасля С?аньскага ?нцыдэнту Гам?ньдан ? камун?сты дамов?л?ся аб узаемным спыненн? агню, каб выступ?ць супраць Япон?? адз?ным фронтам ^[32] .

З 1938 года падзе? пачынаюць разв?вацца ?сё хутчэй. 12-13 сакав?ка Герман?я з ма?кл?вай згоды Л?г? Нацый анекс?руе А?стрыю . Пасля першай ня?далай спробы ? сакав?ку далучыць да Герман?? Судэцкую вобласць Чэхаслав?к?? , населеную пераважна немцам?, у верасн? Г?тлер праводз?ць паспяховую анекс?ю, заканада?ча аформленую Мюнхенскага дагавора . Гэта стала пачаткам канца для Чэхаславак??: 30 верасня Польшча акуп?равала Цешынскую вобласць , пад германск?м ц?скам чэхаславацк? ?рад бы? вымушаны даць а?таном?ю Славак?? ? Падкарпацкай Рус? , як?я ? сакав?ку 1939 года абвясц?л? сваю незалежнасць, 30 л?стапада згодна з умовам? Першага Венскага арб?тражу да Венгры? адышл? па?днёвыя раёны Славак?? ? Падкарпацкай рус?, а 14 сакав?ка 1939 года Чэх?я , вымушаная прыняць умовы ?льтыматума, згадз?лася на акупацыю Герман?яй; на яе тэрыторы? бы? створаны пратэктарат Багем?? ? Марав?? . Мюнхенск? дагавор стала кульм?нацыяй англ?йскай ≪ пал?тык? зам?рэння ≫, якая дазвол?ла Г?тлеру значна ?змацн?ць Герман?ю ? беспакарана захап?ць значную частку Е?ропы. Адз?най буйной е?рапейскай кра?най, якая выказала пратэст супраць расчлянення Чэхаславак?? ? яе фактычнай анекс??, ста? СССР ^{[33] [34]} .

Япон?я, якая зда?на план?равала анекс?ю Далёкага Усходу , вымушаная была адмов?цца ад сва?х плана? пасля паражэння ? пагран?чных сутыкненнях з савецк?м? войскам? каля возера Хасан (л?пень-жн?вень 1938 года) ? на Халх?н-Голе (вясна-восень 1939 года). Японцы пераканал?ся, што не ? стане весц? па?намаштабную вайну з СССР ^[35] . У сакав?ку 1939 года Герман?я анекс?руе Мемельск? край Л?твы , а яшчэ ? кастрычн?ку 1938 года Герман?я запатрабавала ?ключэння вольнага горада Данцыга ? склад Рэйха ? стварэння да яго сухапутнага кал?дора па тэрыторы? Польшчы, што апошняя катэгарычна адх?л?ла. Стала зразумела, што вайна Герман?? з Польшчай непазбежная ? з’я?ляецца тольк? пытаннем часу ^[36] .

Адчуваючы нарастаючую пагрозу з боку Герман??, паспрабава? стварыць тра?сты саюз з Англ?яй ? Францыяй, як? б, да таго ж, прадугледжва? гаранты? для малых кра?н Е?ропы, але правал Маско?ск?х перамо? прывё? да падп?сання 23 жн??ня 1939 года пам?ж Герман?яй ? СССР пакта аб ненападзе , як? да таго ж, прадугледжва? падп?санне сакрэтных пратакола? аб размежаванн? сфер уплыву ва Усходняй Е?ропе ^{[37] [38]} . Л?кв?дава?шы пагрозу з боку Савецкага Саюза, 1 верасня 1939 года Герман?я напала на Польшчу.

Каротк? агляд [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пачаткам вайны ? Е?ропе ста? напад г?тлера?скай Герман?? 1 верасня 1939 года без папярэдняга аб’я?лення вайны на Польшчу , на Ц?х?м ак?яне  ? японскай арм?? на амерыканскую базу Пёрл?Харбар 7 снежня 1941 года. Некаторыя даследчык? кропкай адл?ку Другой сусветнай вайны ? Аз?? называюць пачатак Другой япона-к?тайскай вайны 7 л?пеня 1937 года. Вайна скончылася 8 мая 1945 года ? Е?ропе ? 2 верасня 1945 года ? Аз?? падп?саннем кап?туляцы? адпаведна Герман?? ? Япон?? .

?н?цыятарам вайны стала так званая ≪ Вось ≫ ? Герман?я, ?тал?я ? Япон?я, як?я став?л? перад сабой мэту захопу тэрыторый суседн?х кра?н ? ?х падпарадкаванне ?ласным ?нтарэсам. Асно?ным ?х ваенным супрац??н?кам на пачатковым этапе канфл?кту з’я?лял?ся Францыя , Вял?кабрытан?я ? Рэспубл?ка К?тай . Савецк? Саюз з свайго боку пача? раб?ць першыя крок? да шырокасштабнай экспанс?? на захад, падрыхто?кай да якой стала падп?санне пакта пам?ж Стал?нам ? Г?тлерам , больш вядомага пад назвай Пакт Молатава-Рыбентропа : у верасн? 1939 года СССР анекс?руе ?сходнюю Польшчу, у сакав?ку 1940 года ? частку Ф?нлянды? ? затым у красав?ку 1940 года ? кра?ны Прыбалтык? ( Л?тву , Латв?ю ? Эстон?ю ), а таксама частку Румын?? ( Бесараб?я ? Букав?на ). Пасля заканчэння ≪ з?мняй вайны ≫ ? Ф?нлянды? ? сакав?ку 1940 года, анекс?? кра?н Прыбалтык? ? румынск?х тэрыторый гало?ныя ваенныя мэты ? тэрытарыяльныя амб?цы? Савецкага Саюза на той час был? задаволены ? ваенныя дзеянн? з боку СССР был? спынены. Пасля парушэння дасягнутага Г?тлерам ? Стал?нам пагаднення з боку Герман?? ? пачатку Вял?кай Айчыннай вайны , у далейшае разв?ццё ваенных дзеяння? уцягваецца ? Савецк? Саюз. Апошн? з буйных удзельн?ка? ? ЗША ? уступ?? у вайну пасля нападзення на яго Япон??.

У Другой сусветнай вайны заг?нула ад 55 да 60 м?льёна? чалавек . З боку кра?н Вос? канфл?кт вызнача?ся разв?той рас?сцкай ?дэалог?яй , што выкл?кала неверагодную колькасць ваенных злачынства? ? жорсткае, гвалто?нае ? пераважна с?стэматычнае вын?шчэнне грамадзянскага насельн?цтва. Адной з прычын значнага павел?чэння колькасц? ахвяр сярод грамадзянскага насельн?цтва ? пара?нанн? з Першай сусветнай вайной стала акрамя таго дынам?чнае разв?ццё ваенна-прамысловага комплексу . Разв?ццё ваеннай прамысловасц? дазваляла шырокамасштабныя бамбардз?ро?к? цэлых жылых квартала? гарадо? Е?ропы ? Аз??, асабл?ва ? апошн?я гады вайны.

Першы перыяд вайны (1939?1941) [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Уварванне ? Польшчу [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

23 мая 1939 года ? каб?неце Г?тлера ? прысутнасц? шэрагу вышэйшых аф?цэра? адбылася нарада. Было адзначана, што польская праблема цесна звязана з непазбежным канфл?ктам з Англ?яй ? Францыяй, хуткая перамога над як?м? будзе праблематычнай. Пры гэтым Польшча на?рад ц? зможа выконваць ролю бар’ера супраць бальшав?ко?. На той час у сферы знешняй пал?тык? Герман?? прыярытэтным? задачам? был? пашырэнне жыццёвай прасторы на Усход, забеспячэнне харчаваннем насельн?цтвам ? л?кв?дацыя пагрозы з Усходу.

31 жн??ня нямецк?я меды? паведам?л? аб нападзенн? войска польскага на радыёстанцыю ? Глейв?цах . На самой справе гэта был? пераапрануты ? польскую форму эсэса?цы на чале з Ота Скарцэн? , як?я правакавал? Польшчу на вайну. 1 верасня ? 4 гадз?ны 45 хв?л?н у Данцыг прыбы? з сябро?ск?м в?з?там ? з натхненнем сустрэчы з мясцовым насельн?цтвам нямецк? вучэбны карабель ? састарэлы браняносец ≪Шлезв?г-Гольштэйн≫, як? не?забаве адкры? агонь па польск?м умацаванням на Вестэрплатэ . Узброеныя с?лы Герман?? ?рываюцца ? Польшчу. У баявых дзеяннях на баку Вермахта прымаюць удзел войск? Славак?? . У той жа дзень у Рэйхстагу Г?тлер выступае ? ваенным мундз?ры. Гало?най прычынай вайны ён называе ?нцыдэнт у Глейв?цах, пры гэтым ён старанна пазбягае тэрм?на ≪вайна≫, асцерагаючыся ?ступлення ? канфл?кт Англ?? ? Францы?, як?я дал? Польшчы адпаведныя гаранты?. У выдадзеным ?м загадзе гаварылася тольк? аб ≪акты?най абароне≫ супраць польскай агрэс??.

Мусал?н? прапанава? скл?каць канферэнцыю дзеля м?рнага вырашэння польскага пытання, што сустрэла падтрымку з боку заходн?х дзяржа?, але Г?тлер адмов??ся, заяв??шы, што нядобра прадста?ляць атрыманым дыпламатыяй тое, што заваявана зброяй ^[39] . 1 верасня ? Савецк?м Саюзе была ?ведзена ?сеагульная ваенная пав?ннасць. Пры гэтым узрост вылучэння ? войска бы? зн?жаны з 21 да 19 гадо?, а для некаторых катэгорый ? да 18 гадо?. Закон неадкладна ?ступ?? у с?лу ? ? каротк? час колькасны склад войска дасягну? 5 м?льёна? чалавек, што склала каля 3 % насельн?цтва.

Г?тлер ? яго набл?жэнне да апошняга дня спадзявал?ся, што саюзн?к? не вырашацца ?ступ?ць у вайну ? справа скончыцца друг?м Мюнхенам . Гало?ны перакладчык м?н?стэрства замежных спра? Герман?? ап?сва? стан шоку, у як? прыйшо? Г?тлер, кал? пасол Брытан??, з’яв??шыся ? Рэйхсканцыляры? а 9 гадз?не ран?цы 3 верасня, перада? ультыматум свайго ?рада з патрабаваннем адвесц? войск? з польскай тэрыторы? на зыходныя паз?цы?. Тольк? прысутны пры гэтым Герынг здоле? вымав?ць: ≪Кал? мы прайграем гэту вайну, то нам застанецца спадзявацца тольк? на ласку Божую≫ ^[40] . У той дзень Англ?я, а праз пару гадз?н ? Францыя абвясц?л? вайну Герман??. Да ?х далучыл?ся таксама А?страл?я ? Новая Зеландыя . На працягу некальк?х дзён да ?х далучаюцца Канада , Ньюфа?ндленд , Па?днёва-Афрыканск? Саюз ? Непал ^[41] .

3 верасня ? горадзе ва ?сходняй Прус?? Быдгашч (былы Бромберг), як? паводле Версальскага дагавора перайшо? да Польшчы, адбылося масавае забойства па нацыянальнай прыкмеце ? Бромбергск? пагром . У горадзе, насельн?цтва якога на 3/4 складалася з немца?, было заб?та некальк? сотня? чалавек грамадзянскага насельн?цтва нямецкага паходжання. ?хняя колькасць вар’?равалася ад адной да трох сотня? заг?нулых ? паводле польскай верс?? ^[42] , ? ад адной да пяц? тысяч ? паводле верс?? нямецкага боку ^[43] . Таксама па-рознаму трактавал?ся чынн?к? гвалту. Польск? бок настойва? на тым, што частка заб?тых польск?х грамадзян нямецкага паходжання стала ахвярай ваенных удара? па горадзе, а ?ншая частка апынулася ≪ пятай калонай ≫ ? пачала страляць у сп?ну польск?м салдатам ? ? тым самым, дэ-факта, ста?шы камбатантнай з адпаведнай рэакцыяй польскага насельн?цтва ? ваенных. Нямецк? бок прытрымл?ва?ся пункт гледжання, што ?се заг?нулыя был? выключна м?рным? грамадзянам?, цалкам лаяльным? да польскай дзяржавы. М?н?стэрства прапаганды Гебельса выкарысто?вала гэту траг?чную г?сторыю дзеля ?змацнення антыпольск?х настроя? у Герман?? ? апра?дання вайны супраць Польшчы.

Наступ нямецк?х войска? разв?ва?ся па плане. Польск?я войск? апынул?ся слабой ваеннай с?лай у пара?нанн? з узгоднена дзеючым? танкавым? злучэнням? ? люфтвафэ . Аднак на Заходн?м фронце саюзныя англа-французск?я войск? не прымал? н?як?х акты?ных дзеяння?, распача?шы гэтым самым чынам гэтак званую Дз??ную вайну . Тольк? на моры вайна пачалася адразу ж: 3 верасня нямецкая падводная лодка U-30 без папярэджання нападае на англ?йск? пасажырск? лайнер ≪Атэн?я≫. 5 верасня ЗША ? Япон?я абвясц?л? аб сва?м нейтрал?тэце ? е?рапейскай вайне. У Польшчы за першы тыдзень баё? нямецк?я войск? ? некальк?х месцах рассякл? польск? фронт ? часткова занял? Мазов?ю , заходнюю Прус?ю, Верхнес?лезск? прамысловы раён ? заходнюю Гал?цыю . Да 9 верасня немцы здолел? зламаць польск? супрац??ленне па ?сёй л?н?? фронту ? падысц? да Варшавы . 10 верасня польск? гало?накамандуючы Эдвард Рыдз-См?глы адда? загад аб агульным адступленн? ? па?днёва-?сходнюю Польшчу, але асно?ная частка яго войска?, не здоле?шы адысц? за В?слу , аказваецца ? апанаванн?. Да сярэдз?ны верасня, так ? не атрыма?шы падтрымк? з захаду, узброеныя с?лы Польшчы перастаюць ?снаваць як адз?нае цэлае; захо?ваюцца тольк? лакальныя цэнтры супрац??лення.

14 верасня актыв?завал?ся савецк?я войск?, 19-й танкавы корпус Гудэрыяна к?дком з усходняй Прус?? захап?? Брэст , але польск?я войск? пад камандаваннем генерала Пл?со?скага яшчэ на працягу некальк?х сутак абаранял? Брэсцкую крэпасць . У ноч на 17 верасня яе абаронцы ? арган?заваным парадку пак?даюць форт ? адыходзяць за Заходн? Буг . 16 верасня пасольствару Польшчы ? СССР было зая?лена, што, пакольк? польская дзяржава ? яго ?рад перастал? ?снаваць, Савецк? Саюз бярэ пад сваю абарону жыццё ? маёмасць насельн?цтва Заходняй Укра?ны ? Заходняй Беларус? . 17 верасня ? 6 гадз?н ран?цы савецк?я войск? дзвюма ваенным групам? пераходзяць дзяржа?ную мяжу. Гэтым жа днём Молата? пасла? пасольствару Герман?? ? СССР в?ншаванне з нагоды ≪бл?скучага поспеху вермахта≫ ^[44] . Увечары таго ж дня польск? ?рад ? вярхо?нае камандаванне збегла ? Румын?ю .

28 верасня немцы занял? Варшаву. У гэты ж дзень у Маскве бы? падп?саны Дагавор аб дружбе ? мяжы пам?ж СССР ? Герман?яй, як? ?сталява? л?н?ю размежавання пам?ж нямецк?м? ? савецк?м? войскам? на тэрыторы? былой Польшчы прыкладна па ≪ л?н?? Керзона ≫. 6 кастрычн?ка кап?тулююць апошн?я падраздзяленн? польскай арм??. Частка заходн?х польск?х земля? пераходз?ць у склад Трэцяга рэйха . Гэтыя земл? падлягал? так званай ≪герман?зацы?≫. Польскае ? я?рэйскае насельн?цтва дэпартуюць адсюль у цэнтральныя раёны Польшчы, дзе ствараецца генерал-губернатарства . Праводзяцца масавыя рэпрэс?? супраць польскага народа. Самым цяжк?м станов?цца станов?шча я?рэя?, як?х сагнал? ? гета.

Тэрыторы?, як?я адышл? ? зону ?плыву СССР, был? ?ключаны ? склад Укра?нскай ССР , Беларускай ССР ? незалежнай на той момант Л?твы . На тэрыторыях, далучанных да СССР, усталявалася Савецкая ?лада, праводз?л?ся сацыял?стычныя пера?тварэнн? (нацыянал?зацыя прамысловасц?, калектыв?зацыя сялянства), што суправаджаецца масавым? дэпартацыям? ? рэпрэс?ям? прадста?н?ко? буржуаз??, памешчыцтва, заможных сялян, частк? ?нтэл?генцы?.

6 кастрычн?ка 1939 года, пасля заканчэння ?с?х ваенных дзеяння?, Г?тлер выступ?? з прапановай аб скл?канн? м?рнай канферэнцы? пры ?дзеле ?с?х найбуйнейшых дзяржа? дзеля ?рэгулявання ная?ных супярэчнасцей. Францыя ? Вял?кабрытан?я заяв?л?, што пагадзяцца на канферэнцыю, тольк? кал? немцы неадкладна выведуць свае войск? з Польшчы ? Чэх?? ? вернуць гэтым кра?нам незалежнасць. Герман?я адх?л?ла гэтыя ?мовы, ? ? вын?ку м?рная канферэнцыя так ? не адбылася.

Б?тва за Атлантыку [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Савецка-ф?нская вайна [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У ходзе савецка-ф?нск?х перамо? 1938 ? 1939 гадо? СССР спрабуе дамагчыся ад Ф?нлянды? саступк? частк? Карэльскага перашыека , а таксама перадачы ? арэнду некальк?х астраво? ? частк? па?вострава Ханко пад ваенныя базы. Ф?нляндыя, не жадаючы саступаць тэрыторыю ? прымаць на сябе абавязнасц? ваеннага характару, настойвала на заключэнн? гандлёвага пагаднення ? згоды на рэм?л?тарызацыю Аландск?х астраво? .

30 л?стапада 1939 года СССР урываецца ? Ф?нляндыю. 14 снежня за развязванне вайны СССР бы? выключаны з Л?г? Нацый . Са снежня па люты савецк?я войск? ? складзе 15 савецк?х стралковых дыв?з?й прадпрымал? мноства спроба? прарваць ≪ Л?н?ю Манергейма ≫, якую абаранял? 15 пяхотных дыв?з?й ф?на?. Катастрофай у Суомусалм? сканчваецца спроба разрэзаць тэрыторыю Ф?нлянды? ? выйсц? на О?лу ^[45] .

У далейшым ?шло бесперапыннае нарошчванне с?л Чырвонай Арм?? на ?с?х напрамках. Вял?кабрытан?я ? Францыя прымаюць рашэнне падрыхтаваць дэсант на Скандына?скую па?востра? , каб не дапусц?ць захопу Герман?яй радов?шча? шведскай жалезнай руды ? адначасова забяспечыць шлях? будучага перак?дання сва?х войска? на дапамогу Ф?нлянды?. Аднак Швецыя ? Нарвег?я , ?мкнучыся захаваць нейтрал?тэт, катэгарычна адма?ляюцца прыняць на сваёй тэрыторы? англа-французск?я войск?.

Напачатку сакав?ка 1940 года савецк?я войск? прарвал? ≪л?н?ю Манергейма≫ ? захап?л? Выбарг . 13 сакав?ка 1940 года ? Маскве бы? падп?саны м?рны дагавор пам?ж Ф?нляндыяй ? СССР, па як?м был? задаволены ?се савецк?я патрабаванн?: мяжа на Карэльск?м перашыеку ? раёне Лен?нграда была адсунута на па?ночны захад з 32 да 150 к?ламетра?, да СССР адышо? шэраг астраво? у Ф?нск?м зал?ве ^[46] .

За час савецка-ф?нскай вайны ф?нам? бы? вынайдзены ≪ Кактэйль Молатава ≫.

Е?рапейск? бл?цкрыг [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У канцы 1939 ?пачатку 1940 у к?равальных колах Вял?кабрытан?? ? Францы? ?снавала думка, што вайну можна выйграць, не пачынаючы шырокамаштабных ваенных дзеяння?, а тольк? трымаючы эканам?чную блакаду Герман?? . Меркавалася, што час працуе супраць Герман?? ^[47] . Аднак, з аднаго боку, саюзн?цк?я ацэнк? магчымасцей Герман?? был? моцна зан?жаныя, з ?ншага, эмбарга парушал? ?тал?я ? СССР (як?я ? той час фармальна не был? ≪? стане вайны≫).

Распрацо?вал?ся ? с?лавыя варыянты блакады. Напрыклад, каб адрэзаць Герман?ю ад паставак высокаякаснай шведскай жалезнай руды , Чэрчыль (у той час яшчэ не прэм’ер-м?н?стр) прапано?ва? паслаць брытанск? флот у Балтыйскае мора ( аперацыя ≪Катрын≫   (англ.)  ( бел. ), потым прапанава? м?нную блакаду або захоп порту Нарв?к нейтральнай Нарвег?? (але гэты праект бы? адх?лены каб?нетам м?н?стра?   (англ.)  ( бел. ) ^[48] . Французы прапано?вал? ≪пазбав?ць Герман?ю ка?казскай нафты≫ ? адначасна аслаб?ць Савецк? Саюз , разбамб??шы нафтаздабы?ныя комплексы Баку . Гэты праект бы? цалкам нерэальным, бо не ?л?чва? шэрагу ваенна-тэхн?чных фактара?, ? скончы?ся адз?нкавым пралётам французскага самалёта-разведн?ка ^[49] .

У гэты ж час Брытан?я несла страты ? марск?м гандлёвым абароце ад дзеяння? нямецк?х ваенна-марск?х с?л, бы? страчаны шэраг баявых караблё?. Магчымасц? акты?ных ваенных дзеяння?, як?я разглядал?ся ? гэты перыяд, был? пераважна перыферыйнага плану, напрыклад, меркаваныя кампан?я саюзн?ка? (Брытан?я з Ег?пту , Францыя з С?ры? ) супраць ?тал??, або фронт балканск?х дзяржа? ( Турцыя , Грэцыя , Румын?я , Югаслав?я ) супраць Герман?? (≪паход на Вену сотн? балканск?х дыв?з?й≫) ^[49] , або план высылк? экспедыцыйнага корпуса ? Ф?нляндыю ? час савецка-ф?нляндскай вайны (што рэальна цягнула б за сабой парушэнне нейтрал?тэту Нарвег?? ? Швецы? , ? нават ваенныя дзеянн? з ?м?) ^[50] .

К?ра?н?цтва Герман?? ? пачатку вайны л?чыл? нейтрал?тэт Нарвег?? ? Швецы? карысным для сябе, ? был? ?стрывожаны магчымасцю ?мяшальн?цтва саюзн?ка? у Ф?нляндыю ? Нарвег?ю . Г?тлер загада? распрацаваць захоп Нарвег?? ? Дан?? 1 сакав?ка 1940 . Тым часам, пасля змены французскага ?рада Э. Даладзье на ?рад прых?льн?ка? акты?ных ваенных ? дыпламатычных дзеяння? на чале з П. Рэйно , ? пасля страты саюзн?кам? прэстыжу з-за ?х зая?ленага, але няздзейсненага ?мяшальн?цтва ? Польшчы, бы? актыв?заваны план саюзн?цкага ?мяшальн?цтва ? Нарвег?ю. М?н?раванне нарвежск?х вода? пачалося 8 красав?ка 1940 , ? бы? падрыхтаваны саюзн?цк? экспедыцыйны корпус, для магчымай абароны супраць нямецкай арм??. Аднак, нямецкае камандаванне апярэдз?ла дзеянн? саюзн?ка? ≪на 24 гадз?ны≫, ? брытанск? ?рад Н. Чэмберлена пайшо? у адста?ку, а прэм’ер-м?н?страм ста? У. Чэрчыль ^[51] .

9 красав?ка 1940 года Герман?я ?рываецца ? Дан?ю ? Нарвег?ю . У Дан?? немцы марск?м ? паветраным дэсантам? безьперашкодна займаюць усе найважнейшыя гарады ? за некальк? гадз?н зн?шчаюць дацкую ав?яцыю. Пад пагрозай бамбардз?ровак грамадзянскага насельн?цтва дацк? кароль Крысц?ян X вымушаны бы? падп?саць кап?туляцыю ? аддаць загад арм?? аб здачы збро?.

У Нарвег?? немцы 9 ? 10 красав?ка захопл?ваюць гало?ныя нарвежск?я парты Осла , Тронхейм , Берген , Нарв?к . 14 красав?ка англа-французск? дэсант высадз??ся пад Нарв?кам, 16 красав?ка  ? у Намсусе , 17 красав?ка  ? у Ондальснесе . 19 красав?ка саюзн?к? разгортваюць наступ на Тронхейм, але церпяць ня?дачу ? ? пачатку мая вымушаны вывесц? свае с?лы з цэнтральнай Нарвег??. Пасля шэрагу баё? за Нарв?к саюзн?к? ? пачатку чэрвеня таксама эваку?руюцца з па?ночнай частцы кра?ны. 10 чэрвеня 1940 года кап?тулююць апошн?я часц? нарвежскай арм??. Нарвег?я аказваецца пад к?раваннем нямецкай акупацыйнай адм?н?страцы? ( Рэйхскам?сарыят ), у той час кал? Дан?я, абвешчаная нямецк?м пратэктаратам, змагла захаваць частковую самастойнасць ва ?нутраных справах.

Пасля акупацы? Дан?? брытанск?я ? амерыканск?я войск?, каб не дапусц?ць уварванне Герман?? на дацк?я некантынентальныя ?ладанн?, акупавал? яе заморск?я тэрыторы?, як?я маюць важнае стратэг?чнае значэнне ? Фарэрск?я астравы , ?сландыю ? Грэнландыю .

Вярхо?нае камандаванне сухапутных войск (ОКХ) выношвала план акупацы? Францы? , Бельг?? , Н?дэрланда? ? Люксембурга яшчэ ? кастрычн?ку 1939 . Задачай германск?х войска? з’я?лялася разгром значнай частк? саюзн?цк?х арм?й ? захоп тэрыторы? Н?дэрланда?, Бельг??, Люксембурга ? па?ночнай Францы?, што пав?нна было забяспечыць правядзенне паспяховых паветраных ? марск?х аперацый супраць Вял?кабрытан??, а таксама стварыць шырокую ахо?ную зону для Рурскай вобласц? . Гэты план нагадва? план графа А. фон Шл?фена часо? Першай сусветнай вайны . Спачатку планавала ажыцяв?ць план 12 л?стапада 1939 , але потым дата была перанесена на студзень 1940. Саюзн?к? меркавал?, што Герман?я захоп?ць Бельг?ю, так як лабавая атака на французск?я прыгран?чныя ?мацавання Мажыно была нерэальная. Французы, як?я панесл? найцяжэйшыя страты ? Першай сусветнай вайне, не хацел?, каб на ?х зямл? разгарнул?ся новыя кровапрал?тныя б?твы. Таму было вырашана, што абарончыя ба? пав?нны весц?ся ?здо?ж ?мацавання? ≪л?н?? Мажыно≫. Але не ?се военачальн?к? был? задаволены планам ОКХ, у т.л. ? сам А. Г?тлер . Таму, начальн?кам штаба групы арм?й ≪А≫ Э. фон Манштэйнам был? зроблены некаторыя значныя змены: наступ праз Ардэны .

10 мая 1940 года нацысцкая Герман?я с?лам? 135 дыв?з?й урываецца ? Бельг?ю , Н?дэрланды ? Люксембург . 1-я група саюзных арм?й высо?ваецца на тэрыторыю Бельг??, але яны не паспяваюць на дапамогу Н?дэрландам, пакольк? нямецкая група арм?й ≪В≫ ажыцця?ляе ?мкл?вы к?док у па?днёвую частку кра?ны ? ?жо 12 мая захопл?вае Ротэрдам . 15 мая Н?дэрланды кап?тулююць. Галандск? ?рад Д. Я. дэ Гера ? карале?ская сям’я выехал? ? Вял?кабрытан?ю. Л?чылася, што ? адплату за нечаканы для немца? упарты супрац??ленне н?дэрландца?, Г?тлер ужо пасля падп?сання акта аб кап?туляцы? загада? падвергнуць бамбаванням Ротэрдам, што не было выкл?кана ваеннай неабходнасцю ? прывяло да вел?зарных разбурэння? ? ахвяр сярод м?рнага насельн?цтва. На Нюрнбергск?м працэсе высветл?лася, што бамбардз?ро?ка Ротэрдама адбывалася 14 мая , а ?рад Н?дэрланда? кап?тулява? тольк? пасля бамбардз?ро?к? ? пагрозы бамбардз?ровак Амстэрдама ? Гааг? .

У Бельг?? нямецк?я дэсантн?к? 10 мая захап?л? масты праз Альберт-канал , што дало магчымасць буйным нямецк?м танкавым с?лам фарс?раваць яго да падыходу саюзн?ка? ? выйсц? на бельг?йскую ра?н?ну. 17 мая кап?тулюва? Брусель .

Але гало?ны ?дар нанесла група арм?й ≪А≫ . Акупава?шы 10 мая Люксембург, тры танкавых дыв?з?? Гудэрыяна перасякл? па?днёвыя Ардэны ? 14 мая пераправ?л?ся праз раку Маас з захаду ад Седана . Адначасова танкавы корпус Г. Гота прарываецца праз цяжкапраходныя для цяжкай тэхн?к? па?ночныя Ардэны ? 13 мая фарс?руе раку Маас на по?нач ад Дз?нана . Нямецкая танкавая армада нак?ро?ваецца на захад. Запозненыя атак? француза?, для як?х прары? немца? праз Ардэны аказваецца по?най нечаканасцю, не ? стане стрымаць яе. Фартыф?кацыйныя ?мацаванн?, на як?я ?складал?ся вял?к?я спадзяванн?, выяв?л?ся малакарысным? . 16 мая часц? Гудэрыяна дасягаюць Уазы; 20 мая яны выходзяць да ?збярэжжа Па-дэ-Кале недалёка ад Абв?ля ? паварочваюць на по?нач у тыл саюзным войскам. 28 англа-франка-бельг?йск?х дыв?з?й аказваюцца ? апанаванн?.

Спроба французскага камандавання арган?заваць 21 ? 23 мая контрудар у Араса магла б быць паспяховай, але Гудэрыян коштам амаль цалкам зн?шчанага танкавага батальёна спыняе яе. 22 мая Гудэрыян адразае саюзн?кам шлях? адступлення да Булон? , 23 мая  ? да Кале ? выходз?ць да Гра?л?на ? 10 к?ламетрох ад Дзюнкерка , апошняга порта, праз як? англа-французск?я войск? магл? эваку?равацца, аднак 24 мая ён вымушаны спын?ць наступ на двое сутак па цяжкавытлумачальным асаб?стым загадзе Г?тлера (≪Цуд пад Дзюнкеркам≫, па ?ншай верс??, прычынай прыпынку бы? не загад Г?тлера, а ?ваход танка? у зону дзеяння карабельнай артылеры? англ?йскага флоту, якая магла расстрэльваць немца? практычна беспакарана). Перапынак дазвол?? саюзн?кам умацаваць абарону Дзюнкерка ? пачаць аперацыю ≪Дынама≫ па эвакуацы? сва?х с?л морам. 26 мая нямецк?я войск? прарываюць бельг?йск? фронт у Заходняй Фландры? , ? 28 мая Бельг?я насуперак патрабаванням саюзн?кам кап?тулюе. Бельг?йск? ?рад Ю. П’ерло выеха? у Францыю, потым у Вял?кабрытан?ю; а кароль Леапольд III заста?ся ? кра?не ? якасц? ваеннапалоннага . У той жа дзень у раёне Л?ль немцы атачаюць буйную французскую групо?ку, якая здаецца 31 мая . Частка французск?х войска? ? амаль уся англ?йская арм?я (224 тыс.) был? вывезены на брытанск?х караблях праз Дзюнкерк. Немцы захопл?ваюць усю брытанскую ? французскую артылерыю ? брон?тэхн?ку, транспартныя сродк?, к?нутыя саюзн?кам? пры адступленн?. Пасля Дзюнкерка Вял?кабрытан?я апынулася практычна бяззбройнай, нягледзячы на тое, што захавала асаб?сты склад арм??. Аднак некаторыя замежныя г?сторык? сх?льныя да думк?, што менав?та пад Дзюнкеркам Герман?я прайграла вайну. Французы л?чыл?, што Вял?кабрытан?я прыкладае мала намагання? да абароны Францы?, напр., ашчаджае свае паветраныя с?лы ? экспедыцыйны корпус. Брытанцы л?чыл?, што важней працягваць вайну, а дзеля гэтага трэба захаваць с?лы.

5 чэрвеня нямецк?я войск? пачал? наступ на ?частку Лан  ? Абв?ль . Спробы французскага камандавання спешна закрыць пралом у абароне непадрыхтаваным? дыв?з?ям? не маюць плёну. Французы прайграюць адну б?тва за адной. Абарона француза? распадаецца, ? камандаванне спешна адводз?ць войск? на по?дзень.

10 чэрвеня ?тал?я аб’я?ляе вайну Вял?кабрытан?? ? Францы?. ?тальянск?я войск? ?рываюцца ? па?днёвыя раёны Францы?, аднак далёка прасунуцца не змагл?. У той жа дзень французск? ?рад эваку?руецца з Парыжу . 11 чэрвеня немцы перапра?ляюцца праз Марна ? Шато-Цьеры . У. Чэрчыль , Эдуард Вуд, 1-ы граф Гал?факс ? У?льям Эйткен, 1-ы барон Б?вербрук у апошн? раз, ? безвын?кова, сустракал?ся з П. Рэйно 13 чэрвеня 1940 у Туры , спрабуючы дамагчыся пераходу французскага флоту ? брытанск?я парты. Апошняя спроба ?трымаць саюз ад распаду, прапануючы ≪непарушны саюз дзвюх кра?н≫, была зроблена 16 чэрвеня 1940, але французы ад гэтага адмов?л?ся. 14 чэрвеня нямецк?я войск? без бою ?ступаюць у Парыж, а праз два дн? выходзяць у дал?ну Роны. 16 чэрвеня маршал Петэн фарм?руе новы ?рад Францы? , як? ?жо ? ноч на 17 чэрвеня звяртаецца да Герман?? з просьбай аб перам?р’?. 18 чэрвеня французск? генерал Шарль дэ Голь , як? збег у Лондан , закл?кае француза? працягваць супрац??ленне. 21 чэрвеня немцы, не сустракаючы ?жо практычна н?якага супрац??лення, дасягаюць Луары на ?частку Нант  ? Тур , у той жа дзень ?х танк? займаюць Л?ён .

22 чэрвеня ? Камп’ене ? тым жа вагоне, у як?м была падп?сана кап?туляцыя Герман?? ? 1918, было падп?сана Камп’енскае перам?р’е 1940 , па як?м Францыя згаджалася на акупацыю большай частк? сваёй тэрыторы?, дэмаб?л?зацыю амаль усяго сухапутнага войска ? ?нтэрнаванне ВМФ ? ав?яцы?. У свабоднай зоне ? вын?ку дзяржа?нага перавароту 10 л?пеня ?сталё?ваецца а?тарытарны рэжым В?шы , як? ?зя? курс на цеснае супрацо?н?цтва з Герман?яй. Нягледзячы на ??ваенную слабасць Францы?, паражэнне гэтай кра?ны было настольк? рапто?ным ? по?ным, што не паддавалася н?якаму рацыянальнаму тлумачэнню. Перам?р’е не было прызнана часткай пал?тычных дзеяча? ? ваенных. Значнай постаццю сярод ?х бы? Ш. дэ Голь , як? ?цёк у апошн? момант у Вял?кабрытан?ю, ? адтуль звярну?ся па радыё са зваротам да француза? працягваць барацьбу: ≪Францыя прайграла б?тву, але не вайну≫. Брытанск? ?рад прызна? дэ Голя к?ра?н?ком с?л Свабоднай Францы? , якая проц?паста?лялася ?раду В?шы.

Гало?накамандуючы ВМС в?шыцкай Францы? Франсуа Дарлан адда? загад аб адводзе ?сяго французскага флоту да бераго? Французскай Па?ночнай Афрык? . Паводле абяцання А. Г?тлера, французск? флот застава?ся ? французск?х руках. Але небяспека захопу яго немцам? была рэальнай. У Вял?кабрытан?? не ведал? пра дырэктыву ад 24 чэрвеня 1940 Ф. Дарлана на патапленне флоту ? выпадку такой небяспек?, ?, в?давочна, не стал? б спадзявацца ан? на яе, ан? на абяцанне А. Г?тлера. З-за асцярог?, што ?весь французск? флот можа патрап?ць пад кантроль Герман?? ? ?тал??, 3 л?пеня 1940 года брытанск?я ваенна-марск?я с?лы ? ав?яцыя ? рамках аперацы? ≪Катапульта≫ нанесл? ?дары па французск?х караблях у Мерс-эль-Кеб?ры . Да канца л?пеня брытанцы зн?шчыл? альбо нейтрал?завал? амаль увесь французск? флот. Урад в?шыцкай Францы? не абвясц?? вайны, але разарва? дыпламатычныя знос?ны з Вял?кабрытан?яй.

Далучэнне Прыбалтык?, ? анэкс?я Бесараб?? ? Па?ночнай Букав?ны да СССР [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Яшчэ ?восень 1939 года Эстон?я , Латв?я ? Л?тва падп?сал? з СССР дагаворы пра ?заемадапамогу, таксама вядомыя як дагаворы пра базы, у адпаведнасц? з як?м? на тэрыторы? гэтых кра?н был? размешчаны савецк?я ваенныя базы. 17 чэрвеня 1940 года СССР прад’я?ляе прыбалтыйск?м дзяржавам ультыматум, патрабуючы адста?к? ?рада?, фарм?раванн? замест ?х народных урада?, роспуску парламента?, правядзенн? пазачарговых выбара? ? згоды на ?вод дадатковага кантынгенту савецк?х войска?. У так?м станов?шчы прыбалтыйск?я ?рады был? вымушаны прыняць гэтыя патрабаванн?. Пры акты?най падтрымцы з Масквы, у Эстон??, Латв?? ? Л?тве адначасова адбываюцца дзяржа?ныя перавароты . Да ?лады прыходзяць камун?стычныя, прамаско?ск?я ?рады.

Пасля ?воду на тэрыторыю Прыбалтык? дадатковых часцей Чырвонай Арм??, у сярэдз?не л?пеня 1940 года ? Эстон??, Латв?? ? Л?тве, ва ?мовах значнай савецкай ваеннай прысутнасц?, праводзяцца безальтэрнаты?ныя выбары ? вярхо?ныя органы ?лады. Камун?стычна настроеныя парты? был? адз?ным? партыям?, дапушчаным? да выбара?. У сва?х перадвыбарных праграмах яны н? словы не згадвал? пра планы далучэння да СССР ^[52] . 21 л?пеня 1940 года зно? абраныя парламенты, у складзе як?х апынулася прасавецк? настроеная большасць ^[52] , абвяшчаюць стварэнне савецк?х сацыял?стычных рэспубал?к ? нак?ро?ваюць Вярхо?ным Савеце СССР прашэння пра ?ступ у Савецк? Саюз. 3 жн??ня Л?то?ская ССР , 5 жн??ня  ? Латв?йская ССР , а 6 жн??ня  ? Эстонская ССР был? прыняты ? склад СССР.

27 чэрвеня 1940 года ?рад СССР нак?ро?вае румынскаму ?раду дзве ?льтыматы?ныя ноты, патрабуючы вяртання Бесараб?? ? перадачы СССР Па?ночнай Букав?ны ? якасц? ≪пакрыцця той вел?чэзнай шкоды, якая была нанесена Савецкаму Саюзу ? насельн?цтву Бесараб?? 22-гадовым панаваннем Румын?? ? Бесараб??≫. Бесараб?я была далучана да Рас?йскай ?мперы? ? 1812 годзе пасля перамог? над Турцыяй у Руска-турэцкай вайне 1806?1812 гадо? ; у 1918 годзе, скарыста?шыся грамадзянскай вайной на тэрыторы? былой Рас?йскай ?мперы?, Румын?я ?вяла войск? на тэрыторыю Бесараб??, а потым уключыла яе ? свой склад. Букав?на н?кол? не ?ваходз?ла ? склад Рас?йскай ?мперы? (г?старычна амаль уся Букав?на, акрамя яе па?днёвай частк?, прыналежал? Рус? ? X?XI стагоддзях), але была населена пераважна ?кра?нцам?. Румын?я , не разл?чваючы на падтрымку з боку ?ншых дзяржа? у выпадку вайны з СССР, была вымушана пагадз?цца на задавальненне гэтых патрабавання?. 28 чэрвеня Румын?я выводз?ць свае войск? ? адм?н?страцыю з Бесараб?? ? Па?ночнай Букав?ны, пасля чаго туды ?водзяцца савецк?я войск?. 2 жн??ня на частцы тэрыторы? Бесараб?? ? частцы тэрыторы? былой Малда?скай АССР утворана Малда?ская ССР . По?дзень Бесараб?? ? Па?ночная Букав?на был? ?ключаны ? склад Укра?нскай ССР .

Б?тва за Брытан?ю [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У канцы мая 1940, пасля прайгранай кампан?? ? Францы?, у брытанск?х вярхах ?снавала думка ( Э. Гал?факс , Н. Чэмберлен ) пра магчымасць падп?сання м?ру з Герман?яй. Аднак, так?я дзеячы, як У. Чэрчыль , Грынвуд , Этл? , рашуча выступ?л? супраць. У сваю чаргу, Герман?я не спяшалася раб?ць рашучых ваенных крока? супраць Вял?кабрытан??, мяркуючы, што тая, пазба?леная кантынентальнага саюзн?ка, выйдзе з барацьбы. Апроч таго, А. Г?тлер л?чы? самым пажаданым для Герман?? м?р менав?та з Вял?кабрытан?яй, што стварала б буферную зону на захадзе Е?ропы, ? практычна л?кв?давала б ваенную пагрозу Герман?? з гэтага боку. А. Г?тлер выступ?? з прамовай у рэйхстагу 19 л?пеня 1940 , закл?каючы Вял?кабрытан?ю да ≪розуму ? здаровага сэнсу≫, не прапануючы, аднак, умеркаваных умо?, а тольк? пагражаючы Брытан?? ≪бясконцым? пакутам? ? няшчасцям?≫ ? вын?ку адмовы. Чэрчыль у пачатку жн??ня 1940, сфармулява? патрабаванн? Вял?кабрытан?? да Герман?? ? вярнуць усе ваенныя тэрытарыяльныя здабытк?, ? даць гаранты? непа?тарэння падобнага, дзеля таго, каб Вял?кабрытан?я наогул пачала размовы. Мэта Вял?кабрытан??, так?м чынам, вызначылася як ≪безагаворачная кап?туляцыя Герман??≫ ^[53] .

Пасля кап?туляцы? Францы? Герман?я прапануе Вял?кабрытан?? скласц? м?р, аднак атрымл?вае адмову. 16 л?пеня 1940 А. Г?тлер выдае дырэктыву пра захоп Вял?кабрытан?? пад кодавай назвай ≪Марск? ле?≫ . Аднак камандаванне нямецк?х ВМС ? сухапутных с?л, спасылаючыся на моц брытанскага флоту ? адсутнасць у вермахту досведу дэсантных аперацый, патрабуе ад ВПС спачатку забяспечыць панаванне ? паветры . Са жн??ня немцы пачынаюць бамбаванн? Вял?кабрытан?? з мэтай падарваць яе ваенна-эканам?чны патэнцыял, дэмарал?заваць насельн?цтва, падрыхтаваць уварванне ? ? канчатковым рахунку прымус?ць яе да кап?туляцы?. Люфтвафэ ? ВМС здзяйсняюць с?стэматычныя напады на англ?йск?я карабл? ? канво? ? Ла-Маншы . З 4 верасня нямецкая ав?яцыя прыступае да мас?раваных бамбардз?ровак англ?йск?х гарадо? на по?дн? кра?ны: Лондан , Рочэстэр , Б?рм?нгем , Манчэстэр .

Нягледзячы на тое, што англ?чане панесл? падчас бамбардз?ровак вял?к?я страты сярод м?рнага насельн?цтва, ?м у сутнасц? атрымл?ваецца выйграць Б?тву за Брытан?ю ? Герман?я вымушана адмов?цца ад правядзення дэсантнай аперацы?. Са снежня акты?насць германск?х ВПС значна змяншаецца з-за пагаршэлых пагодных умо?. Дамагчыся сваёй гало?най мэты ? вывесц? Вял?кабрытан?ю з вайны ? немцам так ? не атрымалася.

Б?твы ? Афрыцы, М?жземнамор’? ? на Балканах [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пасля падзення Францы? ? М?жземнамор’? заставал?ся брытанск?я флот ? арм?я, якая стаяла ? Ег?пце дзеля абароны Суэцкага канала . З шэрагу прычын брытанск?я ?лады жадал? ?трымл?ваць брытанскую прысутнасць у М?жземнамор’?, не зважаючы на патрэбныя дзеля гэтага траты, ? нават ахвяруючы ваенным? ?нтарэсам? ? ?ншых рэг?ёнах. Сярод прычын называл?ся: утрыманне суднаходства праз М?жземнае мора ? Суэцк? канал (хоць пасля ?ступлення ?тал?? ? вайну такое суднаходства ? так было спынена, да 1943), намер не прапусц?ць немца? да нафты ?раку ? ?рану (хоць немцы ? не мел? намеру такога руху). Больш важл?вым? был? надзе? брытанца? зраб?ць сва?м? саюзн?кам? калан?яльныя ?ладанн? Францы? ? Заходняй Афрыцы ? Турцыю, але ? гэтыя надзе? не спра?дз?л?ся. Нарэшце, брытанцы не жадал? трац?ць магчымасц? ?дару, з цягам часу, у ≪мяккае чэрава Е?ропы≫ ― Балканы ^[54] . Пасля таго, як пачатковыя нямецк?я планы перадачы Салон?ка? ад Грэцы? да Балгары? был? адк?нуты, ? пасля таго, як Грэцыя адмов?лася ад пасрэдн?цтва Герман?? ? перагаворах м?ж ёй ? ?тал?яй (снежань 1940), бы? укладзены план акупацы? ?сёй Грэцы? ^[55] . У гэтым Герман?я разл?чвала на дапамогу Балгары?. Са студзеня 1941 на Балгарыю чын??ся ц?ск, ? кра?на ?вайшла ? Тра?сты пакт . Германск?я войск? ?вайшл? на тэрыторыю Балгары? 1 сакав?ка 1941 ^[56] .

Герман?я, са свайго боку, разглядала магчымасць захопу Г?бралтару ? Па?ночнай Афрык?, ? А. Г?тлер спрабава? далучыць да гэтай кампан?? Франка ? Петэна (сустрэчы ? Анда?, кастрычн?к 1940). Франка адмов??ся, а Петэн бы? прых?льн?кам гэтай ?дэ?, разл?чваючы на пераход Францы? са стану пераможаных у саюзн?к? пераможца?. Аднак, маючы на ?вазе верагодныя канфл?кты з-за дзяльбы тэрыторый, ? магчымае ?мяшальн?цтва амерыканца?, якое прывяло б да страты зручнай нейтральнасц? Канарск?х ? Азорск?х а-во?, такую кампан?ю адклал?, а пасля нападу на СССР ? не разглядал? ^[57] .

Пасля ?ступа ?тал?? ? вайну, ?тальянск?я войск? пачынаюць баявыя дзеянн? за кантроль над М?жземнамор’ем , Па?ночнай ? Усходняй Афрыкай . 11 чэрвеня ?тальянская ав?яцыя нанос?ць удар па брытанскай ваенна-марской базе на Мальце . 13 чэрвеня ?тальянцы бамбуюць брытанск?я базы ? Кен?? . Напачатку л?пеня ?тальянск?я войск? ?рываюцца з тэрыторы? Эф?оп?? ? Самал? ? брытанск?я калон?? Кен?ю ? Судан , аднак з-за нерашучых дзеяння? далёка прасунуцца ?м не атрымл?ваецца. 3 жн??ня 1940 ?тальянск?я войск? ?рываюцца ? Брытанскае Самал? . Карыстаючыся колькаснай перавагай, ?м атрымл?ваецца выцесн?ць брытанск?я ? па?днёваафрыканск?я войск? праз прал?? у брытанскую калон?ю Адэн .

Пасля кап?туляцы? Францы? адм?н?страцы? некаторых французск?х калон?й адмов?л?ся прызнаць в?шыск? ?рад . У Лондане генерал Шарль дэ Голь сфарм?рава? рух ≪ Змагарная Францыя ≫, як? не прызна? ганебную кап?туляцыю. Брытанск?я ?зброеныя с?лы разам з атрадам? ≪Змагарнай Францы?≫ пачынаюць барацьбу з в?шыск?м? войскам? за кантроль над калон?ям?. Да верасня ?м атрымл?ваецца м?рным шляхам усталяваць кантроль практычна над усёй Французскай Экватарыяльнай Афрыкай . 27 кастрычн?ка ? Бразав?ле ?твораны вышэйшы орган к?равання французск?м? тэрыторыям?, занятым? войскам? Дэ Голя, ? Рада абароны ?мперы?. 24 верасня брытанск?я войск? ? часц? ≪Змагарнай Францы?≫ трываюць паражэнне ад в?шыск?х войска? у Сенегале ( Дакарская аперацыя ). Аднак у л?стападзе ?м атрымл?ваецца захап?ць Габон ( Габонская аперацыя ).

13 верасня ?тальянцы ?рываюцца з тэрыторы? Л?в?? ? брытанск? Ег?пет . Заня?шы 16 верасня С?дз?-Баран? , ?тальянцы спыняюцца, а англ?чане адыходзяць да Мерса-Матрух . Каб палепшыць сваё станов?шча ? Афрыцы ? М?жземнамор’? , ?тальянцы вырашаюць захап?ць Грэцыю . Пасля адмовы грэчаскага ?рада прапусц?ць ?тальянск?я войск? на сваю тэрыторыю, 28 кастрычн?ка 1940 ?тал?я пачынае наступ. ?тальянцам атрымл?ваецца захап?ць частку грэчаскай тэрыторы?, аднак да 8 л?стапада яны спынены, а 14 л?стапада грэчаскае войска пераходз?ць у контрнаступленне, цалкам вызваляе тэрыторыю кра?ны ? ?ступае ? Албан?ю .

У л?стападзе 1940 года англ?йская ав?яцыя нанос?ць удар па ?тальянск?м флоце ? Таранта , што вельм? абцяжарвае марск?я перавозк? груза? для ?тальянск?х войска? у Па?ночную Афрыку . Скарыста?шыся гэтым, 9 снежня 1940 года англ?йск?я войск? пераходзяць у наступ у Ег?пце, у студзен? займаюць усю К?рэна?ку ? да лютага 1941 года выходзяць у раён Эль-Агейла .

Напачатку студзеня англ?чане прадпрымаюць таксама наступ ва Усходняй Афрыцы. Адб??шы 21 студзеня ? ?тальянца? Касалу , яны ?рываюцца з Судана ? Эрытрэю , захопл?ваюць Керэн ( 27 сакав?ка ), Асмеру ( 1 красав?ка ) ? порт Масава ( 8 красав?ка ). У лютым брытанск?я войск? з Кен?? пран?каюць у ?тальянскае Самал? ; 25 лютага яны займаюць порт Магадз?ша , а затым паварочваюць на по?нач ? ?ступаюць у Эф?оп?ю . 16 сакав?ка англ?йск? дэсант высаджваецца ? Брытанск?м Самал? ? не?забаве нанос?ць там паражэнне ?тальянцам. Разам з англ?йск?м? войскам? ? Эф?оп?ю прыбывае зрынуты ?тальянцам? ? 1936 годзе ?мператар Хайле Селас?е . Да англ?чан?н далучаюцца шматл?к?я атрады эф?опск?х партызан. 17 сакав?ка брытанск?я ? эф?опск?я войск? займаюць Джыджыгу , 29 сакав?ка  ? Харар , 6 красав?ка  ? стал?цу Эф?оп?? Адыс-Абебу . ?тальянская калан?яльная ?мперыя ва Усходняй Афрыцы спыняе ?снаванне. Рэштк? ?тальянск?х войска? працягваюць супрац??ленне на тэрыторы? Эф?оп?? ? Самал? да 27 л?стапада 1941 года.

Са студзеня 1941 брытанск? ?рад разгляда? магчымасць ваеннага ?мяшання ? Грэцыю. Такое ?мяшанне было пал?тычна прывабным для брытанца?, як?я дал? Грэцы? ? свой час гаранты? бяспек?, ? стварал? тэарэтычныя магчымасц? для ажыцця?лення чэрчыле?скага плану балканскай антынямецкай каал?цы? (Турцыя, Грэцыя, Югаслав?я). Войск? ? ав?яцыю дзеля высадк? ? Грэцы? брытанцы забрал? з Па?ночнай Афрык?, пак?даючы там м?н?мум с?л, а свой паспяховы наступ у Па?ночнай Афрыцы спын?л?, не давё?шы да канца (сярэдз?на лютага 1941). Высадка ? Грэцы? пачалася 7 сакав?ка 1941 ^[58] . У сакав?ку 1941 года ? марской б?тве каля астравы Крыт англ?чане наносяць чарговую паражэнне ?тальянскаму флоту. 9 сакав?ка ?тальянск?я войск? прадпрымаюць новы наступ супраць грэка?, аднак падчас шасц?дзённых бязл?тасных баё? яны трымаюць по?ную паражэнне ? да 26 сакав?ка вымушаны адысц? на зыходныя паз?цы?. Таксама на Балканах Герман?я разл?чвала на спрыяльны нейтрал?тэт Югаслав??, якую, пасля моцнага нямецкага дыпламатычнага ц?ску ? сакав?ку 1941, удалося сх?л?ць да ?ваходжання ? склад кра?н Вос? (25 сакав?ка 1941), ? атрымаць магчымасць пропуску войска? праз яе тэрыторыю, хоць ? не праз югасла?скую чыгунку ^[59] .

Пацярпе?шы по?ную паражэнне на ?с?х франтах, Бен?та Мусал?н? вымушаны прас?ць дапамог? ? А. Г?тлера. У лютым 1941 года ? Л?в?ю прыбывае нямецк? экспедыцыйны корпус пад камандаваннем генерала Э. Ромеля . 31 сакав?ка 1941 года ?тала-нямецк?я войск? пераходзяць у наступ, адб?ваюць у англ?чан?н К?рэна?ку ? выходзяць да меж Ег?пту, пасля чаго фронт у Па?ночнай Афрыцы стаб?л?зуецца да л?стапада 1941 года. Ва Усходняй Афрыцы ?тальянцы был? разб?тыя, ?х апошн?я войск? там здал?ся 19 мая 1941. Урад ЗША зня? статус ваеннай зоны з Чырвонага мора, ? амерыканск?я судны пачал? давоз?ць грузы да Суэцкага канала ^[60] . Каб прадух?л?ць магчымае ?ступленне ? вайну Турцы?, брытанск?я войск? разам з с?лам? Свабоднай Францы? захап?л? падкантрольную ?раду В?шы С?рыю (8 чэрвеня―14 л?пеня 1941), устанав?л? там саюзн?цк? акупацынйы рэжым ^[61] .

Хутка пасля падп?сання Югаслав?яй Тра?стага пакту, югасла?ск?я ваенныя, незадаволеныя гэтым, учын?л? вайсковы пераварот (27 сакав?ка 1941). Новы ?рад выйша? з пакту. Германск?я войск?, як?я рыхтавал?ся да нападу на СССР, был? павернуты на Югаслав?ю, ? Герман?я пачала сваю балканскую кампан?ю адначасным нападам на Грэцыю ? Югаслав?ю (6 красав?ка 1941) ^[62] . Югасла?ск?я войск? супрац??лял?ся да 17 красав?ка 1941 . Падзенне Югаслав?? пагоршыла ? стратэг?чную с?туацыю ? Грэцы?. Грэчаск?я войск? ? Эп?ры здал?ся 21 красав?ка 1941, нямецк?я войск? ?ступ?л? ? Аф?ны 27 красав?ка 1941. Брытанск? экспедыцыйны корпус бы? эваку?раваны 26?28 красав?ка 1941, значная яго частка ― на востра? Крыт (заняты брытанцам з 1 л?стапада 1940).

Пасля падзення Францы? ? Галанды?, ? ва ?мовах паветрана-марской блакады Вял?кабрытан??, на Далёк?м Усходзе ствары?ся вакуум улады. Без падтрымк? сва?х метрапол?й застал?ся Французск? ?ндак?тай ? Галандская Вест-?ндыя , брытанск?я ?ладанн? на Малайск?м па?востраве .

Японск?я ваенныя ? пал?тычныя ?лады, пастанав??шы, пра ≪па?днёвы≫ к?рунак экспанс??, не жадал?, аднак, вайны з ЗША . Пры гэтым, японскае бачанне будучых дзеяння? ЗША разыходз?лася з нямецк?м, ? японцы л?чыл?, што менав?та ?х ваенныя поспех? на Далёк?м Усходзе могуць прымус?ць ЗША пайсц? на пагадненне аб падзеле сфера? уплыву ? звярнуць увагу на Атлантыку ? Е?ропу.

Так, у верасн? 1940 японцы вымус?л? французск? ?рад В?шы згадз?цца на ≪ахо?ную≫ акупацыю парто? Французскага ?ндак?тая (у 1941 ― ? тэрыторы?), як?я был? ? далейшым выкарыстаны японцам? для баявых дзеяння? супраць Па?днёвага К?тая, а з л?стападу 1940 ― ? для перагруп?ро?к? войска?, прызначаных для ?варвання ? Ф?л?п?ны ? Галандскую Ост-?ндыю.

ЗША меркавал?, што падтрымка ?м? Вял?кабрытан?? з’я?ляецца абсалютна неабходнай, ?, хоць бы?шы тады нейтральнай кра?най, дапамагал? Вял?кабрытан?? ваенным? рэсурсам?. З Япон?яй ЗША жадал? падп?саць пагадненне. Аднак, разуменне такога пагаднення амерыканцам? было практычна проц?леглым японскаму, закладаючы, напрыклад, сыход Япон?? з усяго К?тая, апроч Маньчжуры?, адна?ленне пал?тык? ≪адчыненых дзвярэй≫ . Пры гэтым, Рузвельт , насупор спадзяванням японца?, ?мкну?ся да пагаднення так, што ?змацня? амерыканск? ф?нансавы ? эканам?чны ц?ск на Япон?ю пры кожным яе ваенным ажы?ленн? на Далёк?м Усходзе ?змацня?ся, што, у вын?ку, прывяло да дыпламатычнага туп?ка ^[63] .

У канцы сакав?ка?1 чэрвеня 1941 адбывал?ся антыбрытанск?я ваенныя выступленн? ? ?раку, ?нсп?раваныя Герман?яй, як?я, аднак, скончыл?ся паразай пранямецк?х с?л ^[64] .

Змены ? складзе каал?цый [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Паступова пачынае пераглядаць свой знешнепал?тычны курс урад ЗША . Ён усё больш акты?на падтрымл?вае Вял?кабрытан?ю, становячыся яе ≪неваюючым саюзн?кам≫ (гл. Атлантычная хартыя ). У ма? 1940 года Кангрэс ЗША сцвярджае суму ? 3 млрд долара? на патрэбы войска ? флоту, а ?летку ? у 6,5 млрд, у тым л?ку 4 млрд на буда?н?цтва ≪флоту двух ак?яна?≫. Павял?чваюцца паста?к? ?збраення ? рыштунк? для Вял?кабрытан??. 2 верасня 1940 ЗША перадаюць Вял?кабрытан?? 50 эсм?нца? у абмен на арэнду 8 ваенных баз у англ?йск?х калон?ях у Заходн?м па?шар’?. Паводле прынятага кангрэсам ЗША 11 сакав?ка 1941 года закону пра перадачу ваенных матэрыяла? ваюючым кра?нам у пазыку ц? ? арэнду (гл. Ленд-л?з ), Вял?кабрытан?? ас?гнавана 7 млрд долара?. Пазней ленд-л?з распа?сюджваецца на К?тай , Грэцыю ? Югаслав?ю . Па?ночная Атлантыка абвешчана ≪зонай патрул?равання≫ ваеннага флоту ЗША, як? адначасова прыступае да канва?равання гандлёвых судо?, як?я нак?ро?ваюцца ? Вял?кабрытан?ю.

Тым часам, пасля правалу аперацы? па захопу Вял?кабрытан??, Г?тлер вырашы? далучыць да вайны супраць Вял?кабрытан?? СССР, з як?м был? ?сталяваны сябро?ск?я аднос?ны год назад. У перамовах 12 ? 13 кастрычн?ка 1940 года нямецк?я дыпламаты прапануюць СССР далучыцца да Берл?нскага пакту ? надзе?, што Савецк? Саюз прыме ?дзел у стварэнн? магутнага ≪Кантынентальнага блока≫ ( ням. : Gewaltigen Kontinentalblock ). У выпадку згоды, свет бы? бы падзелены так, што Герман?я атрымл?вала б Е?ропу, ?тал?я ― М?жземнамор’е, Япон?я ― Далёк? Усход, СССР ― ?ран ? ?ндыю, што ? канчатковым рахунку прывядзе да кап?туляцы? Вял?кабрытан?? ? яе саюзн?ка?.

Нямецк?м Генеральным штабам яшчэ да перамо? бы? 13 л?пеня складзены план ваенных дзеяння? супраць СССР. Тады Г?тлеру стала ясна, што Англ?я сур’ёзна разл?чвае на дапамогу з боку СССР. Таксама да 12 л?стапада Г?тлерам было падп?сана ?казанне ( ням. : Weisung Nr.18 ), паводле якога ?се аддадзеныя раней вусновыя распараджэнн? пра падрыхто?ку да вайны, пав?нны был? выконвацца, незалежна ад вын?ка? перамо? ^[65] .

На перамовах у Берл?не 12 л?стапада Вячасла? Молата? падкрэсл??, што Савецк? Саюз слаба зац?ка?лены ? праяве акты?насц? ? Аз?? ? не супраць далучыцца да ≪Пакта Вос?≫ як партнёр, але пры ?мовах далучэння да сферы ?нтарэса? СССР, акрамя ?рану, яшчэ Ф?нлянды?, Румын??, Балгары? ? астатн?х кра?н Балканскага па?вострава, а таксама Турцы?, ? дазвол?ць працяглую прысутнасць савецк?х войска? на прал?вах Басфор ? Дарданэлы . Г?тлер стара?ся зменшыць апетыты СССР, матывуючы гэта тым, што Ф?нляндыя ?стотна для Герман?? паста?кам? н?келя, а Румын?я ? нафтай, замест гэтага СССР прапано?ва?ся Бл?жэйшы Усход, ?ндыя ? ?ран. У вын?ку перамовы скончыл?ся 14 л?стапада н?чым ? ? ≪халоднай атмасферы≫.

25 л?стапада Стал?н змякчы? патрабаванн?, паказа?шы, што ?мовай уступа СССР у пакт з’я?ляецца згода на аб’яву зонай ?нтарэса? СССР Ф?нлянды?, Балгары?, а таксама правы на стварэнне апорных пункта? у Турцы?. Але нямецк? бок не адказа? наогул.

Пасля гэтага Г?тлер сцвярджае план нападу на СССР. Для гэтых мэт Герман?я пачынае шукаць сабе саюзн?ка? ва Усходняй Е?ропе . 20 л?стапада да Тра?стага саюза далучаецца Венгрыя , 23 л?стапада  ? Румын?я , 24 л?стапада  ? Славак?я , у 1941 годзе ? Балгарыя , Ф?нляндыя ? ?спан?я . 25 сакав?ка 1941 года да пакта далучаецца Югаслав?я , аднак 27 сакав?ка ? Бялградзе адбываецца ваенны пераварот, ? да ?лады прыходз?ць урад С?мав?ча , якое аб’я?ляе каралём юнага Пятра II ? абвяшчае нейтрал?тэт Югаслав??. 5 красав?ка Югаслав?я падп?свае з СССР дагавор пра дружбу ? ненапад . З прычыны непажаданага для Герман?? разв?цця падзей, Г?тлер прымае рашэнне пра правядзенне ваеннай аперацы? супраць Югаслав?? ? дапамогу ?тальянск?м войскам у Грэцы?.

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Пакт Молатава-Рыбентропа
• Польская абарончая вайна 1939
• Савецка-ф?нляндская вайна 1939-1940
• Вял?кая Айчынная вайна
• Тэгеранская канферэнцыя
• Погляд на дзве тысячы ярда?

За?ваг? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Крын?цы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Beevor, Antony (2012). The Second World War . London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN   978-0-297-84497-6 .
• Ben-Horin, Eliahu (1943). The Middle East: Crossroads of History . New York: W.W. Norton.
• Canfora, Luciano (2006) [2004]. Democracy in Europe: A History . Oxford & Malden MA: Blackwell Publishing. ISBN   978-1-4051-1131-7 .
• Forster, Stig; Gessler, Myriam (2005). "The Ultimate Horror: Reflections on Total War and Genocide". In Roger Chickering; Stig Forster; Bernd Greiner (рэд-ры). A World at Total War: Global Conflict and the Politics of Destruction, 1937?1945 . Cambridge: Cambridge University Press . pp. 53?68. ISBN   978-0-521-83432-2 .
• Masaya, Shiraishi (1990). Japanese Relations with Vietnam, 1951?1987 . Ithaca, NY: SEAP Publications. ISBN   978-0-87727-122-2 .
• Prins, Gwyn (2002). The Heart of War: On Power, Conflict and Obligation in the Twenty-First Century . London & New York: Routledge. ISBN   978-0-415-36960-2 .
• Taylor, A.J.P. (1961). The Origins of the Second World War . London: Hamish Hamilton.
• Taylor, A.J.P. (1979). How Wars Begin . London: Hamish Hamilton. ISBN   978-0-241-10017-2 .

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Другая сусветная вайна
• Военные планы Гитлера, Проект ≪Военная литература≫ (на рускай мове)