Вял?кае Герцагства Люксембург
люкс. : Groussherzogtum Letzebuerg
фр. : Grand-Duche de Luxembourg
ням. : Großherzogtum Luxemburg

Сцяг Люксембурга Герб Люксембурга
Дэв?з : ≪Mir welle bleiwe wat mir sinn≫ ≪Мы жадаем застацца тым, што мы ёсць≫
Г?мн : ≪Ons Heemecht≫
Аф?цыйныя мовы	Люксембургская , французская , немецкая
Стал?ца	Люксембург
Найбуйнейшыя гарады	Люксембург , Эш-сюр-Альзет , Дз?ферданж
Форма к?равання	Парламенцкая манарх?я
Вял?к? герцаг Прэм’ер-м?н?стр	Анры Кса?е Бетэль
Плошча ? Усяго ? % воднай паверхн?	174-я ? свеце 2.586,4 км² 0,6
Насельн?цтва ? Ацэнка ( 2013 ) ? Перап?с ( 2001 ) ? Шчыльнасць	537.853 чал. ( 173-я ) 439.539 чал. 191,4 чал./км²  ( 67-я )
ВУП ( ППЗ )   ? Разам ( 2012 )   ? На душу насельн?цтва	$ 42,225 млрд  ( 94-ы ) $ 79.785  ( 1-ы )
ВУП (нам?нал)   ? Разам ( 2012 )   ? На душу насельн?цтва	$ 56,738  ( 69-ы ) $ 107.206  ( 1-ы )
?РЧП  ( 2013 )	▲ 0,875 (вельм? высок?) ( 26-ы )
Этнахарон?м	Люксембуржцы
Валюта	Е?ра (€) (EUR)
?нтэрнэт-дамены	.lu , .eu
Код ISO (Alpha-2)	LU
Код ISO (Alpha-3)	LUX
Код МАК	LUX
Тэлефонны код	+352
Часавыя паясы	+1

Люксембу?рг  ( люкс. : Letzebuerg , фр. : Luxembourg , ням. : Luxemburg ),  Вял??кае Ге?рцагства Люксембу?рг ( люкс. : Groussherzogtum Letzebuerg , фр. : Grand-Duche de Luxembourg , ням. : Großherzogtum Luxemburg )? дзяржава у Заходняй Е?ропе . Член Е?рапейскага саюза з 1957  г. Герцагства мяжуе з Бельг?яй , Герман?яй ? Францыяй . Назва паходз?ць ад верхнянямецкага слова ≪lucilinburch≫ ? ≪малы горад≫.

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У канцы VII ст. насельн?цтва тэрыторы? сучаснага Люксембурга было хрышчона дзякуючы прападобнаму В?л?брорду, як? заснава? там манастыр бенедыкта?ца?. У Сярэднявечча зямля ?ваходз?ць спачатку ? склад франкскага карале?ства А?страз?? , потым у Свяшчэнную Рымскую ?мперыю , а пасля ? у Латарынг?ю . У 963 годзе ён адтрыма? незалежнасць у вын?ку абмена стратэг?чным? тэрыторыям?. Справа ? тым, што на яго тэрыторы? змяшчаецца замак Л?с?л?нбург (Маленькая крэпасць), як? пакла? пачатак дзяржаве. На чале гэтага маленькага ?ладання стая? З?гфрыд. Яго нашчадк? крыху пашырыл? сва? тэрыторы? дзякуючы войнам, пал?тычным шлюбам, спадчынам ? дамовам. У 1060 годзе Конрад бы? аб'я?лены першым графам Люксембурга. Яго прапра?нучка стала вядомай уладаркай Эрмез?ндай, а яе пра?нук Генрых VII, у сваю чаргу, бы? ?мператарам Свяшчэннай Рымскай ?мперы? з 1308 года. У 1354 графства Люксембург стала герцагствам. Але ? 1443 Ел?завета Герл?ц , плямен?ца ?мператара Св. Рымскай ?мперы? С?г?змунда, была вымушана саступ?ць гэта ?ладанне Ф?л?пу III, герцагу Бургунды? .

У 1477 Люксембург перайшо? дынасты? Габсбурга?, а пад час падзела ?мперы? Карла V тэрыторыя апынулася пад уладай ?спан?? . Кал? Н?дэрланды пачал? па?станне супраць Ф?л?па II, караля ?спан?? , Люксембург захо?ва? нейтрал?тэт. У вын?ку гэтай рэвалюцы? герцагства перайшло пад уладу па?ста?шай кра?ны. Пачатак Трыдцац?гадовай войны ( 1618 ? 1648 ) прайшо? досыць спакойна для Люксембургу, але пасля ?ступлення ? яе Францы? ? 1635 годзе ? герцагства прыйшл? сапра?дная бяда ? разарэнне. Акрамя гэтага, Вестфальск? м?р (1648) не прынёс спакою ? Люксембург ? гэта адбылося тольк? ? 1659 годзе ? вын?ку заключэння П?рэнейскага дагавора . У 1679 ? 1684 гадах Людов?к XIV , паступова заваё?ва? Люксембург, але ?жо ? 1697 годзе Францыя передала яго ?спан??. Пад час Вайны за ?спанскую спадчыну Люксембург разам з Бельг?яй перайшо? да Габсбурга? , як?я прав?л? А?стрыяй . Праз шэсць год пасля пачатку Французскай Рэвалюцы? Люксембург зно? перайшо? да Францы?. Ранейшая тэрыторыя была падзелена на тры дэпартаменты, у як?х дзейн?чала канстытуцыя Дырэкторы?. Сяляне Люксембурга трап?л? пад дзеянне антыцарко?ных мер французскага ?рада, а ?вядзенне ваеннай пав?насц? ? 1798 годзе прывяло да па?стання ? Люксембургу, якое было жорстка пада?лена.

С падзеннем Напалеона французскае панаванне ? Люксембургу скончылася, яго лёс бы? вырашаны Венск?м Кангрэсам 1815 года: Люксембургу бы? дараваны статус Вял?кага герцагства з В?льямам I (прадста?н?ком дынасты? Аранск?х-Насау , каралём Н?дэрланда?) на чале. Люксембург захо?ва? а?таном?ю, а сувязь з Н?дэрландам? была хутчэй нам?нальная ? тольк? таму, што герцагства л?чылася асаб?стым уладаннем В?льяма. Тэрыторыя таксама ?ваходз?ла ? склад Германскай Канфедэрацы?, ? на яе тэрыторы? бы? расквартыраваны пруск? гарн?зон. Уладаранне В?льяма было дастаткова жорстк?м, бо ён успрыма? насельн?цтва герцагства як асаб?стую ?ласнасць ? абклада? ?х вял?к?м? падаткам?. Зразумела, што Люксембург у 1830 годзе падтрыма? бельг?йскае па?станне супраць В?льяма, ? ? кастрычн?ку гэтага ж года было аб'я?лена, што Люксембург ? гэта частка Бельг??. Але В?льям не адма?ля?ся ад сва?х право? на гэту тэрыторыю. У 1831 годзе Францыя , Англ?я , Рас?я , Прус?я ? А?стрыя вырашыл?, што Люксембург пав?нен застацца ? В?льяма I ? ?вайсц? ? Германскую канфедэрацыю. Пры гэтым франкамо?нае насельн?цтва было перавезена ? Бельг?ю. Так?м чынам, да 1867 Люксембург знаходз??ся ? складзе Н?дэрланда? на правах а?таном??.

У 1842 В?льям II падп?са? дамову з Прус?яй, па якой Люксембург ста? удзельн?кам Мытнага Саюза. Гэты крок значна палепшы? эканам?чнае ? сельскагаспадарчае разв?ццё герцагства, была адно?лена ?нфраструктура, з'яв?лася чыгунка . У 1841 Люксембургу была дарована канстытуцыя , якая ?сё ж не суаднос?лася з жаданням? насельн?цтва. Моцна па?плывала на а?таном?ю французская рэвалюцыя 1848 года. Под яе ?плавам В?льям дарава? больш л?беральную канстытуцыю, у якую был? ?несены змены ? 1856 годзе. З распадам канфедэрацы? ? 1866 Люксембург ста? по?насцю суверэнай дзяржавай. Аф?цыйна гэта адбылося 9 верасня 1867 года. Крыху раней, 29 красав?ка 1867 , на м?жнароднай канферэнцы? ? Лондане пам?ж Рас?яй, Вял?кабрытан?яй, Францыяй, Прус?яй ? шэрагам ?ншых дзяржа? была падп?сана дамова аб статусе Люксембурга. Па Дамове карона Вял?кага герцагства Люксембург празнавалася спадчыным уладаннем дома Насау, а само герцагства вызначалася як нейтральная дзяржава.

Пасля смерц? В?льяма III ? 1890 годзе Н?дэрланды застал?ся без спадчын?ка мужчынскага полу, таму Вял?кае герцагства перайшло Адольфу, герцагу Насау, а затым ? яго сыну В?льяму, як? памёр у 1912 годзе. Яны за годы пра?лення мала ц?кав?л?ся пытанням? к?равання дзяржавай, затое Марыя Адэла?да, дачка В?льяма, разв?ла там вял?кую дзейнасць, што не было ацэнена насельн?цтвам. У гады Першай Сусветнай войны Люксембург захо?ва? нейтрал?тэт, але ?сё ж у 1914 годзе Герман?я яго акупавала. Па Версальскаму м?ру Марыя Адэла?да была вымушана аддаць к?раванне кра?най сястры Шарлоце. У 1940 Герман?я друг? раз акупавала Люксембург. Урад адмов??ся ?сц? на кампрам?с з фашыстам?, таму ?весь двор бы? вымушаны эм?граваць ? жыць у выгнанн?. Герцагства ?вайшло ? склад Трэцяга Рэйха . У верасн? 1944 адбылося вызваленне кра?ны. У тым жа годзе Люксембург увайшо? у Эканам?чны Саюз з Бельг?яй ? Н?дэрландам? ( Бен?люкс ). З уступам у НАТА ? 1949 годзе Вял?кае герцагства Люксембург парушыла свой ваенны нейтрал?тэт. У 1964 на прастол Люксембурга ?зышо? прынц Жан. У кастрычн?ку 2000 Жан адрокся ад прастолу з-за старога ?зросту, на прастол узышо? яго сын Анры.

Пал?тыка ? дзяржа?ны лад [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Транспарт [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Транспарт чыгуначны ? а?тамаб?льны. Суднаходства па рацэ Мозель . М?жнародны аэрапорт каля горада Люксембург  ? вузел унутре?рапейск?х паветраных л?н?й.

З 29 лютага 2020 года ?весь грамадск? транспарт  ? чыгунк? (за выключэннем праезду ? першым класе), а?тобусы (акрамя шэрагу начных рэйса?) ? трамва? ? ста? бясплатным ^[1] .

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• В?льц
• Люксембуржцы
• Пал?цыя Вял?кага Герцагства Люксембург

Зноск?

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Люксембург
• ?рына Хадарэнка. Люксембург-Трыр. Шляхам? старажытнай Е?ропы Арх?вавана 1 сакав?ка 2012.