Muammar al-Gaddafi ???? ????????
Muammar al-Gaddafi trong chuy?n th?m Nam T? n?m 1970
Nha c?m quy?n Lybia
Nhi?m k? 1 thang 9 n?m 1969 ? 20 thang 10 n?m 2011 (42 n?m, 49 ngay) [1] [2] [3]
T?ng th?ng	Abdul Ati al-Obeidi Muhammad az-Zaruq Rajab Mifta al-Usta Umar Abdul Razzaq as-Sawsa Muhammad al-Zanati Miftah Muhammed K'eba Imbarek Shamekh
Th? t??ng	Jadallah Azzuz at-Talhi Muhammad az-Zaruq Rajab Jadallah Azzuz at-Talhi Umar Mustafa al-Muntasir Abuzed Omar Dorda Abdul Majid al-Qa′ud Muhammad Ahmad al-Mangoush Imbarek Shamekh Shukri Ghanem Baghdadi Mahmudi
Ti?n nhi?m	Ch?c v? đ??c thanh l?p
T?ng th? ky đ?i h?i Nhan dan
Nhi?m k? 2 thang 3 n?m 1977 ? 2 thang 3 n?m 1979
Th? t??ng	Abdul Ati al-Obeidi
Ti?n nhi?m	Ch?c v? đ??c thanh l?p
K? nhi?m	Abdul Ati al-Obeidi
Ch? t?ch H?i đ?ng Ch? huy Cach m?ng
Nhi?m k? 8 thang 9 n?m 1969 ? 1 thang 3 n?m 1979
Th? t??ng	Mahmud Sulayman al-Maghribi Abdessalam Jalloud Abdul Ati al-Obeidi Jadallah Azzuz at-Talhi
Ti?n nhi?m	Idris c?a Libya ( Vua Libya )
K? nhi?m	Ch?c v? b? bai b?
Th? t??ng Libya
Nhi?m k? 16 thang 1 n?m 1970 ? 16 thang 7 n?m 1972
Ti?n nhi?m	Mahmud Sulayman al-Maghribi
K? nhi?m	Abdessalam Jalloud
Nhi?m k? 23 thang 8 n?m 2011 ? 20 thang 10 n?m 2011
Thong tin ca nhan
Sinh	( 1942-06-07 ) 7 thang 6 n?m 1942 Surt , Tripolitania
M?t	20 thang 10 n?m 2011 (2011-10-20) (69 tu?i)
Ch? ky
Website	AlGathafi.Org

Muammar Abu Minyar al-Gaddafi ^{[a1 1]} ( ti?ng ? R?p : ???? ??????? ‎ audio ^ⓘ Mu‘ammar al-Qa??f? ; c?ng đ??c g?i đ?n gi?n la đ?i ta Gaddafi ; 7 thang 6 n?m 1942 - 20 thang 10 n?m 2011 ) đa la lanh đ?o tren th?c t? c?a Libya t? m?t cu?c đ?o chinh l?t đ? vua Libya n?m 1969 đ?n khi chinh ong b? l?t đ? vao n?m 2011. ^[4] Gaddafi con t? g?i minh la " Vua c?a cac v? vua chau Phi " va "lanh t? c?a ch? ngh?a H?i giao ". ^{[5] [6]}

T? n?m 1972, khi Gaddafi thoi gi? ch?c th? t??ng, ong đa đ??c gan cac danh hi?u "Ng??i h??ng d?n cu?c Cach m?ng V? đ?i thang 9 đ?u tien c?a đ?i dan qu?c Nhan dan Xa h?i ch? ngh?a ?r?p Libya " hay "Lanh đ?o va Ng??i h??ng d?n Anh em c?a cu?c Cach m?ng" trong cac v?n ki?n c?a nha n??c va bao chi chinh th?c c?a Libya. ^[7] Nh?ng m?t vai bao đai qu?c t? v?n g?i ong la "T?ng th?ng Gaddafi". ^{[8] [9] [10] [11] [12] [13]}

Sau cai ch?t c?a Omar Bongo c?a Gabon ngay 8 thang 6 n?m 2009, ong tr? thanh nha lanh đ?o (ngoai cac qu?c v??ng) co th?i gian gi? ch?c lau th? ba c?a m?i qu?c gia hi?n t?i. Ong c?ng la nha lanh đ?o co th?i gian ph?c v? lau nh?t ? Libya t? th?i Ali Pasha Al Karamanli , ng??i c?m quy?n t? 1754 đ?n 1795. ^[14] Gaddafi b? l?t đ? va b? gi?t vao ngay 20 thang 10 n?m 2011, sau 42 n?m c?m quy?n.

Chuy?n t? Ten g?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vi khong co s? chu?n hoa trong vi?c chuy?n t? ch? va cach phat am theo vung c?a ti?ng ? R?p, cai ten c?a Gaddafi co th? đ??c chuy?n t? theo nhi?u cach khac nhau. M?t bai vi?t tren t? London Evening Standard n?m 2004 li?t ke 37 cach đanh v?n ten ong, trong khi m?t bai bao n?m 1986 c?a The Straight Dope ke m?t danh sach 32 cach đanh v?n đa bi?t t?i Th? vi?n Qu?c h?i . ^[15]

Muammar Gaddafi la cach đanh v?n đ??c dung b?i t?p chi Time , BBC News , đa s? bao chi Anh va ban ti?ng Anh c?a Al-Jazeera . ^[16] Associated Press , CNN , va Fox News s? d?ng cach đanh v?n Moammar Gadhafi. Edinburgh Middle East Report s? d?ng "Mu'ammar Qaddafi" va B? ngo?i giao Hoa K? dung "Mu'ammar Al-Qadhafi".

N?m 1986, Gaddafi đ??c thong bao đa tr? l?i m?t b?c th? c?a m?t tr??ng h?c t?i Minnesota b?ng ti?ng Anh v?i cach đanh v?n "Moammar El-Gadhafi". ^[17] Tan Hoa Xa dung "Muammar Khaddafi" trong cac thong bao c?a minh. ^[18] S? chuy?n t? ten ph?c t?p nay show c?a Weekend Update c?a Saturday Night Live h?i đ?u th?p nien 1980. ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

Trong ti?ng ? R?p chu?n cai ten ???? ??????? ( ???????????? ??????????? v?i m?i nguyen am va ph?n keo dai) đ??c đanh v?n theo IPA : /mu'?am:aru lqa'ða:fi/. /?/ cho m?t am h?u (?), khong co trong ti?ng Anh. /m/ th? hai la t? c?p (ghep). Khi noi ti?ng Libya ? R?p am b?t l??i khong thanh /q/ (?) co th? thay th? cho /g/ hay /k/; va /ð/ (?) (gi?ng nh? ti?ng Anh "th" trong "this") co th? đ??c thay th? v?i m?t /d/ đ?n gi?n. Nguyen am /u/ co th? thay th? v?i /o/ trong ngon ng? noi ? R?p. Cach ch?m d?t b? b? đi (/mu'?am:aru/ -> /mu'?am:ar/). Co nhi?u cach đ? Latin hoa ti?ng ? R?p va cac bi?n th? đ?a ph??ng c?a no. Tuy nhien, cac đanh v?n ten ? R?p khong thay đ?i. Vi th?, /mu'?am:aru lqa'ða:fi/ co th? đ??c đanh v?n thanh /mo'?am:ar alga'da:fi/, co th? gay ra s? h?i khac bi?t khi Latinh hoa. M?o t? xac đ?nh al- (??) th??ng b? b? sot. ? đay ch? đ?u /a/ la cam b?i ? tr??c /u/.

Gaddafi mu?n website c?a minh dung cach đanh v?n "Muammar Al Gathafi". ^[19] Ten c?a ong trong ti?ng Phap th??ng đ??c vi?t la "Mouammar Kadhafi" hay "Moammar Kadafi". Con t?i Vi?t Nam , cac ph??ng ti?n truy?n thong ch? y?u th??ng s? d?ng "Muammar Gaddafi" ^{[20] [21]} va đ?c la Mu-am-ma Ca-đa-phi .

Tu?i tr? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gaddafi la con ut trong m?t gia đinh nong dan. Theo chinh th?c cha ong la Mohammed Abdul Salam bin Hamed bin Mohammed Al-Gaddafi, con g?i la Abu Meniar (m. n?m 1985). Tuy nhien trong The Times co thong tin v? kh? n?ng cha th?c c?a ong la m?t s? quan Phap. ^[22] M? ong la Aisha Bin Niran. It đi?u đ??c bi?t v? tu?i th? c?a Gaddafi. Ong t?ng noi r?ng khi ong len n?m ong co m?t ng??i anh b? m?t binh s? Israel gi?t h?i. Tuy nhien, tuyen b? nay b? nghi ng? b?i IDF mai t?i ngay 26 thang 5 n?m 1948 m?i đ??c thanh l?p, khi Gaddafi sau tu?i. Khi con nh? ong đ??c cac b?n g?i la 'al-jamil' hay 'ng??i đ?p trai'. Ong l?n len t?i vung sa m?c Sirte . Ong ti?p thu m?t n?n giao d?c ti?u h?c ton giao truy?n th?ng va vao tr??ng d? b? Sebha ? Fezzan t? n?m 1956 đ?n n?m 1961. Gaddafi va m?t nhom vai ng??i b?n ong đa g?p t?i tr??ng thanh l?p m?t hinh th?c lanh đ?o trung tam c?a m?t nhom chi?n binh cach m?ng sau nay s? n?m quy?n l?c t?i đ?t n??c. Ng??i t?o c?m h?ng cho Gaddafi la Gamal Abdel Nasser , t?ng th?ng n??c Ai C?p lang gi?ng, ng??i đa len gi? ch?c t?ng th?ng b?ng cach keu g?i m?t s? th?ng nh?t ? R?p . N?m 1961, Gaddafi b? tr?c xu?t kh?i Sebha vi cac ho?t đ?ng chinh tr?. ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

Gaddafi vao vi?n han lam quan s? ? Benghazi n?m 1963, n?i ong va vai ng??i b?n thanh l?p m?t nhom bi m?t v?i m?c đich l?t đ? ch? đ? quan ch? Libya co l?p tr??ng ?ng h? ph??ng Tay . Sau khi t?t nghi?p n?m 1965, ong đ??c g?i t?i Anh Qu?c đ? ti?p t?c h?c t?i Staff College c?a Quan đ?i Anh , hi?n la Joint Services Command and Staff College , v? n??c n?m 1966 v?i t? cach m?t s? quan u? nhi?m trong Signal Corps . ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

đ?o chinh quan s? va len n?m quy?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngay 1 thang 9 n?m 1969, m?t nhom s? quan quan đ?i nh? do Gaddafi lanh đ?o t? ch?c m?t cu?c đ?o chinh khong đ? mau ch?ng l?i Vua Idris I , khi ong đang ? Kamena Vourla , m?t khu resort t?i Hy L?p , đ? đi?u tr? y t?. Chau c?a ong Thai t? Sayyid Hasan ar-Rida al-Mahdi as-Sanussi đa b? cac s? quan quan đ?i cach m?ng chinh th?c h? b? va qu?n thuc t?i gia; h? hu? b? ch? đ? quan ch? va tuyen b? m?t nha n??c C?ng hoa Libya ? R?p m?i. ^[23] Gaddafi, khi ?y m?i ch? 27 tu?i, v?i b? qu?n ao đi đ??ng va kinh ram, sau đo tim cach tr? thanh " Che Guevara m?i c?a th?i đ?i". ^[24] đ? th?c hi?n đi?u nay Gaddafi bi?n Libya thanh m?t thien đ??ng cho nh?ng ng??i ch?ng ph??ng Tay c?c đoan, n?i b?t k? nhom nao, đ?u co th? nh?n đ??c v? khi va h? tr? tai chinh, n?u h? tuyen b? chi?n đ?u ch?ng l?i ch? ngh?a đ? qu?c . ^[24] Ng??i Italiat?i Libya h?u nh? đa bi?n m?t sau khi Gaddafi ra l?nh tr?c xu?t h? n?m 1970. ^[25]

M?t H?i đ?ng Ch? huy Cach m?ng đ??c thanh l?p đ? cai tr? đ?t n??c, v?i Gaddafi gi? ch?c ch? t?ch. Ong them danh hi?u th? t??ng n?m 1970, nh?ng ng?ng gi? ch?c v? n?m 1972. Khong gi?ng nh? cac nha cach m?ng quan s? khac, Gaddafi khong t? th?ng minh len ham t??ng ngay khi n?m quy?n, ma ch?p nh?n m?t nghi l? th?ng ch?c t? đ?i uy len đ?i ta va v?n gi? c?p ham nay cho đ?n ngay nay. Tuy theo ki?u c?p ham ph??ng Tay m?t đ?i ta khong thich h?p đ? cai tr? m?t qu?c gia va la T?ng t? l?nh quan đ?i đ?t n??c, theo l?i c?a Gaddafi xa h?i Libya đ??c "cai qu?n b?i nhan dan", vi th? ong khong c?n them danh hi?u pho tr??ng hay c?p b?c ch? huy quan đ?i t?i cao. ^[4]

Ch? ngh?a xa h?i H?i giao va thuy?t Lien H?i giao [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gaddafi xay d?ng ch? đ? m?i c?a minh d?a tren s? k?t h?p ch? ngh?a qu?c gia ? R?p , cac khia c?nh c?a phuc l?i xa h?i , va cai Gaddafi g?i la " dan ch? nhan dan tr?c ti?p". Ong g?i h? th?ng nay la " Ch? ngh?a xa h?i H?i giao ", va, tuy ong cho phep t? nhan ki?m soat cac cong ty nh?, chinh ph? ki?m soat cac cong ty l?n. Phuc l?i xa h?i, "t? do", va giao d?c đ??c nh?n m?nh. Ong c?ng ap d?ng m?t h? th?ng đ?o đ?c H?i giao, đ?t ra ngoai vong phap lu?t r??u va c? b?c. Nh? nhan v?t cach m?ng tr??c đo trong th? k? 20 nh? Mao Tr?ch đong va nh?ng l?i l? trong Mao tuy?n c?a ong, Gaddafi v?ch ra tri?t h?c chinh tr? c?a minh trong cu?n Sach Xanh đ? t?ng c??ng cac y t??ng c?a nha n??c xa h?i ch? ngh?a H?i giao nay va xu?t b?n ba t?p trong giai đo?n 1975 va 1979. ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

N?m 1977, Gaddafi tuyen b? r?ng Libya đang thay đ?i hinh th?c chinh ph? c?a minh t? c?ng hoa sang m?t " jamahiriya "?m?t t? m?i sang ch? co ngh?a "nha n??c đ?i chung" hay "chinh ph? c?a đ?i chung". Tren ly thuy?t, Libya tr? thanh m?t nha n??c dan ch? tr?c ti?p đ??c qu?n ly b?i nhan dan thong qua cac h?i đ?ng nhan dan đ?a ph??ng va cac xa. ? tren đ?nh c? c?u nay la đ?i h?i Nhan dan , v?i Gaddafi la t?ng th? ky. Tuy nhien, ch? sau hai n?m, Gaddafi r?i b? m?i ch?c v? trong chinh ph? đ? t??ng thich v?i tri?t h?c theo ch? ngh?a quan binh m?i. ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

Th?c t?, h? th?ng chinh tr? c?a Libya it duy tam h?n. Quy?n l?c th?c s? thu?c m?t "nhom cach m?ng" g?m Gaddafi va m?t s? c? v?n than c?n. Tuy khong gi? ch?c v? chinh th?c nao, noi chung m?i ng??i hi?u r?ng Gaddafi n?m quy?n g?n nh? tuy?t đ?i v?i chinh ph?. ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

H?t l?n nay t?i l?n khac, Gaddafi đa đ??ng đ?u v?i s? đ?i l?p trong va ngoai n??c b?ng b?o l?c. Cac u? ban cach m?ng c?a ong keu g?i am sat nh?ng ng??i Libya b?t đ?ng đang s?ng ? n??c ngoai vao thang 4 n?m 1980, v?i cac đ?i am sat c?a Libya đ??c g?i ra n??c ngoai đ? gi?t h?. Ngay 26 thang 4 n?m 1980, Gaddafi đ?t ra h?n chot ngay 11 thang 6 n?m 1980 đ? nh?ng ng??i b?t đ?ng quay tr? v? hay s? "trong tay cac h?i đ?ng cach m?ng". ^[26] Chin ng??i Libya đa b? gi?t h?i trong th?i gian nay, n?m ng??i trong s? đo t?i Italia . ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

Quan h? n??c ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

V?i cac n??c lang gi?ng c?a Libya, Gaddafi đi theo cac y t??ng c?a Gamal Abdel Nasser v? thuy?t lien ? R?p va tr? thanh ng??i ?ng h? nhi?t thanh cho vi?c th?ng nh?t t?t c? cac n??c ? R?p d??i m?t qu?c gia ? R?p. Ong c?ng ?ng h? thuy?t lien H?i giao , y t??ng v? m?t lien minh l?ng l?o c?a m?i qu?c gia va nhan dan H?i giao. Sau khi Nasser ch?t ngay 28 thang 9 n?m 1970, Gaddafi đa n? l?c đ? tr? thanh v? lanh đ?o y t??ng c?a ch? ngh?a qu?c gia ? R?p. Ong tuyen b? "Lien bang cac n??c C?ng hoa ? R?p" (Libya, Ai C?p, va Syria ) n?m 1972, hy v?ng t?o l?p m?t nha n??c lien ? R?p, nh?ng ba n??c b?t đ?ng v? cac đi?u kho?n chi ti?t c?a vi?c sap nh?p. N?m 1974, ong ky m?t tho? thu?n v?i Habib Bourguiba c?a Tunisia v? m?t s? sap nh?p gi?a hai n??c, nh?ng no c?ng khong th? di?n ra tren th?c t? va s? khac bi?t m?nh gi?a hai n??c d?n t?i tinh tr?ng thu đ?ch.

Libya c?ng lien quan t?i nh?ng v? tranh ch?p va tranh cai lanh th? b?o l?c v?i n??c Tchad lang gi?ng v? D?i Aouzou , ma Libya chi?m n?m 1973. Cu?c tranh cai nay cu?i cung d?n t?i vi?c Libya xam l??c Chad va m?t cu?c xung đ?t ch? ch?m d?t v?i m?t l?nh ng?ng b?n n?m 1987. Cu?i cung cu?c tranh cai đa đ??c gi?i quy?t m?t cach hoa binh vao thang 6 n?m 1994 khi Libya rut quan kh?i Tchad theo m?t phan quy?t c?a Toa an Cong ly Qu?c t? ra ngay 13 thang 2 n?m 1994. ^[27]

Gaddafi đa tr? thanh m?t ng??i ?ng h? m?nh m? cho T? ch?c Gi?i phong Palestine , va vi?c nay đa lam x?u đi quan h? gi?a Libya va Ai C?p, khi vao n?m 1979 Ai C?p co m?t tho? thu?n hoa binh v?i Israel . Khi quan h? Libya-Ai C?p x?u đi, Gaddafi đa tim ki?m quan h? g?n g?i h?n v?i Lien Xo . Libya tr? thanh qu?c gia đ?u tien ngoai kh?i Xo vi?t nh?n đ??c cac may bay chi?n đ?u sieu am MiG-25 , nh?ng quan h? Lien Xo-Libya v?n kha xa cach. Gaddafi c?ng tim cach t?ng c??ng ?nh h??ng c?a Libya, đ?c bi?t t?i cac qu?c gia co dan c? H?i giao , b?ng cach keu g?i m?t nha n??c H?i giao Saharan va ?ng h? cac l?c l??ng ch?ng chinh ph? t?i chau Phi h? Sahara .

đi?u đang chu y trong chinh tr? c?a Gaddafi la vi?c ong ?ng h? cac phong trao gi?i phong t? x?ng, va c? vi?c ong h? tr? cho cac phong trao n?i lo?n ? Tay Phi , đang chu y la Sierra Leone va Liberia , c?ng nh? cac nhom H?i giao. Trong th?p nien 1970 va 1980, s? giup đ? nay th?nh tho?ng t? do đ?n m?c th?m chi cac nhom khong co thi?n c?m nh?t c?ng co th? nh?n đ??c s? giup đ? c?a Libya; c? cac nhom co t? t??ng khac xa so v?i Gaddafi. Cach ti?p c?n c?a Gaddafi th??ng co khuynh h??ng trai ng??c v?i y ki?n qu?c t?. Trong su?t th?p nien 1970, ch? đ? c?a ong dinh liu vao nh?ng am m?u pha ho?i va ho?t đ?ng kh?ng b? t?i c? cac qu?c gia ? R?p va khong ? R?p. T?i gi?a th?p nien 1980, ong đ??c h?u h?t m?i ng??i ? ph??ng Tay coi la ng??i cung c?p tai chinh chinh cho ch? ngh?a kh?ng b? qu?c t?. Theo thong bao, Gaddafi la ng??i cung c?p tai chinh chinh cho "Phong trao Thang 9 đen " gay ra v? th?m sat Munich t?i Olympics mua he n?m 1972 , va b? Hoa K? bu?c t?i ch?u trach nhi?m tr?c ti?p ki?m soat v? đanh bom v? tr??ng Berlin n?m 1986 lam thi?t m?ng 3 ng??i va lam b? th??ng h?n 200 ng??i, trong đo co m?t s? nhan vien M?. Ong c?ng đ??c cho la đa chi ti?n cho " Carlos the Jackal " đ? b?t coc va sau đo th? m?t s? b? tr??ng d?u m? ? R?p Saudi va Iran . C?ng th?ng gi?a Libya va ph??ng Tay len t?i đ?nh đi?m th?i chinh quy?n Ronald Reagan , v?i m?c đich lo?i b? Gaddafi. Chinh quy?n Reagan coi Libya la m?t nha n??c hi?u chi?n b?i l?p tr??ng khong tho? hi?p c?a h? v? v?n đ? đ?c l?p c?a ng??i Palestine, s? ?ng h? c?a h? cho nha n??c Iran cach m?ng trong cu?c chi?n n?m 1980?1988 ch?ng l?i Iraq c?a Saddam Hussein ( xem Chi?n tranh Iran?Iraq ), va vi?c h? h? tr? cac "phong trao gi?i phong" ? th? gi?i th? ba. Chinh Reagan đa g?i Gaddafi la "con cho đien c?a Trung đong ". Thang 12 n?m 1981, B? ngo?i giao Hoa K? khong c?p cac H? chi?u Hoa K? cho vi?c du l?ch t?i Libya, va vao thang 3 n?m 1982, Hoa K? tuyen b? l?nh c?m nh?p kh?u d?u m? c?a Libya ^[28] va xu?t kh?u t?i Libya cac s?n ph?m cong ngh? hoa d?u c?a Hoa K?; cac qu?c gia chau Au c?ng nhanh chong th?c hi?n đi?u nay.

Libya c?ng t?ng la m?t n??c ?ng h? M?t tr?n Polisario trong cu?c chi?n c?a h? ch?ng l?i ch? ngh?a th?c dan Tay Ban Nha va s? chi?m đong quan s? Morocco.

N?m 1984, nhan vien c?nh sat Anh Yvonne Fletcher b? b?n ben ngoai đ?i s? quan Libya t?i Luan đon khi đang gi? tr?t t? trong m?t cu?c bi?u tinh ph?n đ?i Gaddafi. M?t lo?t đ?n sung may t? ben trong toa nha đ??c cho la đa gi?t ch?t co, nh?ng cac nha ngo?i giao Libya vi?n d?n quy?n mi?n tr? ngo?i giao c?a minh va b? tr?c xu?t. V? vi?c d?n t?i s? tan v? quan h? ngo?i giao gi?a Anh Qu?c va Libya trong h?n m?t th?p k?. ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

Hoa K? đa t?n cong cac tau tu?n tra c?a Libya t? thang 1 t?i thang 3 n?m 1986 vi nh?ng xung đ?t v? quy?n ti?p c?n V?nh Sidra , ma Libya tuyen b? la lanh h?i . Ngay 15 thang 4 n?m 1986, Ronald Reagan ra l?nh nh?ng cu?c nem bom l?n, g?i la Chi?n d?ch El Dorado Canyon , vao Tripoli va Benghazi gi?t h?i 45 binh s? va nhan vien chinh ph? Libya va 15 dan th??ng. ^[4] V? t?n cong nay di?n ra sau khi Hoa K? ch?n đ??c cac b?c đi?n tin t? đ?i s? quan Libya t?i đong Berlin cho th?y chinh ph? Libya dinh liu vao m?t v? n? bom ngay 5 thang 4 t?i La Belle discotheque Tay Berlin , m?t h?p đem th??ng co nhi?u nhan vien M? lui t?i. Trong s? nh?ng ng??i b? th??ng vong trong v? t?n cong ngay 15 thang 4 c?a Hoa K? co c? con gai nuoi c?a Gaddafi, Hannah. Libya tr? đ?a b?ng vi?c b?n hai ten l?a Scud vao tr?m hoa tieu c?a L?c l??ng phong v? b? bi?n Hoa K? tren hon đ?o Lampedusa c?a Italia. Cac ten l?a r?i xu?ng bi?n va khong gay thi?t h?i. ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

Cu?i n?m 1987, m?t chi?c tau buon, MV Eksund , b? ch?n l?i. M?t s? l??ng l?n v? khi va ch?t n? đa đ??c phat hi?n tren boong tau v?i d? đ?nh cung c?p cho IRA . Tinh bao Anh tin r?ng đay khong ph?i la l?n đ?u tien va cac tau ch? v? khi c?a Libya đa t?ng t?i đ??c v?i IRA. (Xem Nh?p kh?u v? khi c?a IRA .)

Trong h?u h?t th?p nien 1990, Libya ph?i ch?u c?m v?n kinh t? va co l?p ngo?i giao, k?t qu? c?a vi?c t? ch?i cho phep d?n đ? sang Hoa K? hay Anh Qu?c hai ng??i Libya b? tinh nghi đ?t bom tren chuy?n bay 103 c?a Pan Am , đa n? tung tren b?u tr?i Lockerbie , Scotland . V?i s? trung gian c?a t?ng th?ng Nam Phi Nelson Mandela ? ng??i đa co m?t cu?c vi?ng th?m quan tr?ng t?i Gaddafi n?m 1997 ? va T?ng th? ky Lien hi?p qu?c Kofi Annan , Gaddafi vao n?m 1999 đa đ?ng y m?t tho? thu?n d?n t?i vi?c giao nh?ng k? b? nghi ng? t?i Ha Lan đ? xet x? theo lu?t Scotland .: ^[29] T? th?i đi?m đo cac l?nh c?m v?n c?a Lien hi?p qu?c đ??c d? b?, nh?ng l?nh c?m v?n c?a Hoa K? v?n co hi?u l?c.

M?t am m?u đ??c cho la c?a c? quan tinh bao m?t c?a Anh Qu?c nh?m am sat đ?i ta Gaddafi, khi nh?ng ng??i n?i lo?n t?n cong đoan xe c?a Gaddafi g?n thanh ph? Sirte vao thang 2 n?m 1996, đ??c c?u ngo?i tr??ng Robin Cook mieu t? la "hoan toan t??ng t??ng", du FCO sau nay xac nh?n: "Chung toi ch?a bao gi? bac b? vi?c chung toi đa bi?t v? cac am m?u ch?ng l?i Gaddafi." ^[30]

Thang 8 n?m 2003, hai n?m sau khi Abdelbaset Ali Mohmed Al Megrahi b? k?t an, Libya đa vi?t th? t?i Lien hi?p qu?c chinh th?c nh?n 'trach nhi?m v? nh?ng hanh đ?ng c?a nh?ng quan ch?c c?a minh' trong v? đanh bom Lockerbie va đ?ng y tr? kho?n b?i th??ng len t?i 2.7 t? dollar - hay len t?i 10 tri?u dollar m?i ng??i 0 cho cac gia đinh 270 n?n nhan. Cung thang ?y, Anh Qu?c va Bulgaria cung ?ng h? m?t ngh? quy?t c?a Lien hi?p qu?c bai b? cac l?nh tr?ng ph?t treo. (S? tham gia c?a Bulgaria vao vi?c nay d?n t?i nh?ng nghi ng? r?ng no co lien h? v?i Phien toa HIV t?i Libya trong đo 5 y ta ng??i Bulgaria lam vi?c t?i b?nh vi?n Benghazi , b? bu?c t?i lam nhi?m HIV cho 426 tr? em Libya.) ^[31] B?n m??i ph?n tr?m kh?on b?i th??ng sau đo đ??c tr? cho m?i gia đinh, va 40% đ??c tr? ti?p khi cac bi?n phap c?m v?n c?a Hoa K? đ??c d? b?. Vi Hoa K? t? ch?i lo?i Libya ra kh?i danh sach Nha n??c h? tr? Kh?ng b? , Libya gi? l?i 20% ($540 tri?u) trong t?ng s? $2.7 t? ti?n b?i th??ng. Thang 10 n?m 2008 Libya tr? $1.5 t? cho m?t qu? đ??c s? d?ng đ? b?i th??ng cho cac gia đinh c?a

1. Cac n?n nhan v? đanh bom Lockerbie v?i 20% con l?i;
2. Cac n?n nhan ng??i M? trong v? đanh bom v? tr??ng Berlin n?m 1986 ;
3. Cac n?n nhan ng??i M? c?a v? đanh bom Chuy?n bay 772 UTA n?m 1989; va,
4. Cac n?n nhan ng??i Libya c?a v? Hoa K? nem bom Tripoli va Benghazi n?m 1986 .

Vi th?, T?ng th?ng Bush đa ky m?t ngh? đ?nh hanh chinh khoi ph?c s? mi?n tr? cho chinh ph? Libya v?i cac v? ki?n lien quan t?i kh?ng b? va bai b? m?i tr??ng h?p ki?n t?ng đoi b?i th??ng đang con treo ? Hoa K?, Nha Tr?ng noi. ^[32]

Ngay 28 thang 6 n?m 2007, Megrahi đ??c trao quy?n v?i m?t phien phuc th?m th? hai ch?ng l?i vi?c k?t an v? đanh bom Lockerbie. ^[33] M?t thang sau, cac bac s? ng??i Bulgari đ??c th? kh?i nha tu ? Libya. H? tr? v? Bulgaria va đ??c t?ng th?ng n??c nay, Georgi Parvanov , an xa.

Vi?c Gaddafi chao m?ng s? tr? l?i n?m 2009 c?a k? đanh bom Lockerbie Megrahi , ng??i đa đ??c th? kh?i nha tu vi cac ly do nhan đ?o, đa d?n t?i s? ch? trich t? cac lanh đ?o ph??ng Tay ^{[34] [35] [36]} va đa pha v? chuy?n th?m đ?u tien c?a ong t?i Hoa K? đ? tham d? m?t K? h?p c?a đ?i h?i đ?ng Lien hi?p qu?c . Gaddafi th??ng s?ng trong m?t chi?c l?u khi đi l?i, ^[37] nh?ng cac k? ho?ch d?ng m?t chi?c l?u ? Cong vien Trung tam va tren tai s?n c?a chinh ph? Libya t?i Englewood, New Jersey trong th?i gian Gaddafi ? l?i t?i Lien hi?p qu?c b? c? c?ng đ?ng lanh đ?o ph?n đ?i va sau đo Gaddafi đa hu? b?. ^{[38] [39] [40]} Cu?i cung chi?c l?u c?a ong đ??c đ?t ? m?t khu b?t đ?ng s?n thu?c s? h?u c?a Donald Trump t?i Bedford. ^[41]

Ngay 23 thang 9 n?m 2009 la l?n đ?u tien Gaddafi xu?t hi?n tr??c đ?i h?i đ?ng Lien hi?p qu?cn ?i ong g?p g? cac lanh đ?o th? gi?i t?i m?t cu?c h?p th??ng nien ? New York. Tuy v? lanh đ?o Libya yeu c?u đ?i di?n cho Lien minh chau Phi, s? d?ng c? h?i nay đ? len an c? c?u c?a Lien hi?p qu?c noi r?ng c? quan đ?i di?n 15 thanh vien la "ch? ngh?a phong ki?n an ninh" v?i nh?ng n??c đa co m?t gh? th??ng tr?c. ^[42] S? xu?t hi?n c?a nha lanh đ?o Libya gay ra c? nh?ng cu?c bi?u tinh ?ng h? va ph?n đ?i Gaddafi. ^[43]

M? c?a [ s?a | s?a ma ngu?n ]

"Trong b?n th?p k? lam 'Lanh đ?o Anh em' c?a Libya, đ?i ta Muammar Gaddafi đa chuy?n t? m?t m?u hinh t? nhan v?t cach m?ng sang m?t chinh khach k? c?c v?i quan h? hoan toan t?t đ?p v?i ph??ng Tay."

?  David Blair , bien t?p m?ng ngo?i giao c?a t? The Daily Telegraph ^[24]

Gaddafi co l? c?ng đang c? g?ng c?i thi?n hinh ?nh ? ph??ng Tay. Hai n?m tr??c cac v? kh?ng b? ngay 11 thang 9 n?m 2001 , Libya đa cam k?t chi?n đ?u ch?ng Al-Qaeda va đ? ngh? cong khai ch??ng trinh v? khi c?a minh cho s? giam sat qu?c t?. Chinh quy?n Clinton khong theo đu?i đ? ngh? nay ? th?i đi?m đo b?i ch??ng trinh v? khi c?a Libya khi ?y khong b? coi la m?t m?i đe do?, va vi?c ban giao cac nghi ph?m v? đanh bom Lockerbie la ?u tien hang đ?u. Sau v? kh?ng b? ngay 11 thang 9, Gaddafi đa th?c hi?n m?t trong nh?ng l?i t? cao đ?u tien, va m?nh m? nh?t v?i nh?ng k? đanh bom Al-Qaeda so v?i b?t k? m?t lanh đ?o H?i giao nao khac. Gaddafi c?ng đa xu?t hi?n tren kenh ABC cho m?t cu?c ph?ng v?n m? v?i George Stephanopoulos , m?t đ?ng thai t?ng đ??c cho la khong th? di?n ra ch? ch?a t?i m?t th?p k? tr??c.

Sau khi cac l?c l??ng Hoa K? l?t đ? Saddam Hussein n?m 2003, Gaddafi thong bao r?ng qu?c gia c?a ong co m?t ch??ng trinh v? khi hu? di?t hang lo?t , nh?ng mu?n cho phep cac thanh sat vien qu?c t? giam sat va tieu hu? chung. T?ng th?ng Hoa K? George W. Bush va nh?ng ng??i khac ?ng h? cu?c Chi?n tranh Iraq coi tuyen b? c?a Gaddafi la m?t h?u qu? tr?c ti?p c?a cu?c Chi?n tranh Iraq khi noi r?ng Gaddafi hanh đ?ng nh? v?y b?i lo ng?i cho t??ng lai ch? đ? c?a ong n?u ong ti?p t?c che đ?y cac ch??ng trinh v? khi c?a minh. Th? t??ng Italia Silvio Berlusconi , m?t ng??i ?ng h? cu?c Chi?n tranh Iraq , đ??c trich d?n đa noi r?ng Gaddafi đa đich than g?i đi?n tho?i cho ong, ch?p nh?n nh? v?y. Tuy nhien, nhi?u chuyen gia v? chinh sach cho r?ng thong bao c?a Gaddafi ch? đ?n gi?n la m?t s? ti?p n?i c?a nh?ng n? l?c đ??c ?u tien c?a ong nh?m binh th??ng hoa quan h? v?i ph??ng Tay va đ? d? b? cac l?nh c?m v?n. đ? ?ng h? đi?u nay, h? ch? ra th?c t? r?ng Libya đa co nh?ng đ? xu?t th??ng t? t? b?n n?m tr??c khi no cu?i cung đ??c ch?p nh?n. ^{[44] [45]} Cac thanh sat vien qu?c t? đa tim th?y nhi?u t?n v? khi hoa h?c t?i Libya, c?ng nh? m?t ch??ng trinh v? khi h?t nhan đang ho?t đ?ng. Khi qua trinh pha hu? cac lo?i v? khi nay đang di?n ra, Libya đa c?i thi?n s? h?p tac c?a minh v?i cac c? quan thanh sat qu?c t? t?i m?c, vao thang 3 n?m 2006, Phap đa co th? ky m?t tho? thu?n v?i Libya đ? phat tri?n m?t ch??ng trinh n?ng l??ng h?t nhan l?n.

Thang 3 n?m 2004, Th? t??ng Anh Tony Blair tr? thanh m?t trong nh?ng lanh đ?o ph??ng Tay đ?u tien trong nhi?u th?p k? t?i th?m Libya va cong khai g?p g? Gaddafi. Blair ca ng?i cac hanh đ?ng g?n đo c?a Gaddafi, va noi r?ng ong hy v?ng Libya khi ?y đa co th? la m?t đ?ng minh m?nh trong Cu?c chi?n ch?ng ch? ngh?a kh?ng b? tren toan c?u. Tr??c cu?c vi?ng th?m c?a Blair, đ?i s? Anh t?i Tripoli, Anthony Layden, đa gi?n thich s? thay đ?i chinh tr? c?a Libya va Gaddafi nh? sau:

"35 n?m nha n??c ki?m soat toan b? n?n kinh t? đa đ? l?i m?t tinh tr?ng theo đo h? khong th? t?o ra đ? ho?t đ?ng kinh t? đ? cung c?p vi?c lam cho thanh nien, nh?ng ng??i đang t?t nghi?p sau khi tr?i qua cac c?p b?c giao d?c. Toi ngh? tinh tr?ng nay la trung tam d?n t?i quy?t đ?nh c?a đ?i ta Gaddafi r?ng ong c?n m?t s? thay đ?i c?n b?n v? đ?nh h??ng." ^[46]

Ngay 15 thang 5 n?m 2006, B? ngo?i giao Hoa K? thong bao r?ng h? s? tai l?p hoan toan quan h? ngo?i giao v?i Libya, m?t khi Gaddafi tuyen b? r?ng ong ta đang t? b? ch??ng trinh v? khi hu? di?t hang lo?t c?a Libya. B? ngo?i giao c?ng noi r?ng Libya c?n đ??c lo?i ra kh?i danh sach cac nha n??c h? tr? ch? ngh?a kh?ng b?. ^[47] Tuy nhien, ngay 31 thang 8 n?m 2006, Gaddafi đa cong khai keu g?i nh?ng ng??i ?ng h? minh "gi?t nh?ng k? thu" nh?ng ng??i đang đoi h?i thay đ?i chinh tr?. ^[48]

Thang 7 n?m 2007, T?ng th?ng Phap Nicolas Sarkozy đa t?i th?m Libya va ky m?t s? tho? thu?n song ph??ng va đa ph??ng ( EU ) v?i Gaddafi. ^[49]

Ngay 4 thang 3 n?m 2008 Gaddafi thong bao y đ?nh gi?i tan c? c?u hanh chinh đang co trong n??c va chi tr?c ti?p kho?n thu t? d?u m? cho ng??i dan. K? ho?ch nay g?m vi?c xoa b? t?t c? cac b?, ngo?i tr? b? qu?c phong, an ninh n?i đ?a, va ngo?i giao, va cac s? th?c hi?n cac d? an chi?n l??c. ^[50]

Thang 9 n?m 2008, Ngo?i tr??ng Hoa K? Condoleezza Rice đa t?i th?m Libya va g?p g? v?i Gaddafi nh? m?t ph?n c?a chuy?n cong du B?c Phi . đay la chuy?n th?m đ?u tien t?i Libya c?a m?t ngo?i tr??ng M? t? n?m 1953. ^[51]

Thang 1 n?m 2009, Gaddafi đa co m?t bai xa lu?n tren t? New York Times , noi r?ng ong ?ng h? gi?i phap m?t nha n??c cho cac cu?c xung đ?t Israel va Palestine va mong đ?i m?t t??ng lai duy nh?t v? s? đ?ng v?n hoa va ton tr?ng l?n nhau. ^[52]

H?p tac v?i Y [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngay 30 thang 8 n?m 2008, Gaddafi va Th? t??ng Y Silvio Berlusconi đa ky m?t hi?p ??c h?p tac l?ch s? t?i Benghazi . ^{[53] [54] [55]} Theo cac đi?u kho?n c?a no, Y s? tr? 5 t? dollar cho Libya lam kho?n ti?n b?i th??ng cho s? chi?m đong quan s? tr??c đo c?a h?. đ?i l?i, Libya s? th?c hi?n cac bi?n phap ch?ng nh?p c? trai phep t? cac b? bi?n n??c minh va t?ng c??ng cac kho?n đ?u t? vao cac cong ty Y. ^{[54] [56]} Hi?p ??c đ??c phia Italia phe chu?n ngay 6 thang 2 n?m 2009, ^[53] va b?i phia Libya ngay 2 thang 3, trong m?t chuy?n th?m t?i Tripoli c?a Berlusconi. ^{[54] [57]} Trong thang 6 Gaddafi đa th?c hi?n chuy?n th?m đ?u tien t?i Roma , va g?p th? t??ng Berlusconi, T?ng th?ng Giorgio Napolitano va Ch? t?ch Th??ng vi?n Renato Schifani ; Ch? t?ch H? vi?n Gianfranco Fini đa hu? b? bu?i g?p b?i s? ch?m tr? c?a Gaddafi. ^[54] đ?ng Dan ch? va Italy of Values ph?n đ?i cu?c vi?ng th?m, ^{[58] [59]} va nhi?u cu?c tu?n hanh đa di?n ra tren kh?p Italia b?i cac t? ch?c nhan quy?n va đ?ng C?p ti?n . ^[60] Gaddafi c?ng tham gia vao cu?c h?p th??ng đ?nh l?n th? 35 c?a G8 t?i L'Aquila vao thang 7 v?i t? cach Ch? t?ch c?a Lien minh chau Phi . ^[54] Trong cu?c h?p m?t cu b?t tay gi?a T?ng th?ng Hoa K? Barack Obama va Muammar Gaddafi đa di?n ra (l?n đ?u tien lanh đ?o Libya đ??c chao đon b?i m?t T?ng th?ng đ??ng nhi?m c?a Hoa K?), ^[61] sau đo t?i b?a ?n t?i chinh th?c c?a h? ngh? th??ng đ?nh do T?ng th?ng Giorgio Napolitano m?i cac lanh đ?o Hoa K? va Libya đa lam đ?o l?n bu?i l? va ng?i ben c?nh Th? t??ng Y va c?ng la ch? nha c?a G8, Silvio Berlusconi. (Theo nghi l?, Gaddafi ph?i ng?i sau Berlusconi ba gh?). ^{[62] [63] [64] [65] [66]}

Thuy?t lien chau Phi [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gaddafi c?ng đa xu?t hi?n nh? m?t lanh đ?o đ??c bi?t t?i ? chau Phi. La m?t trong nh?ng ng??i co th?i gian c?m quy?n lau nh?t chau l?c ? th?i h?u thu?c đ?a, nha lanh đ?o Libya đa co danh ti?ng trong nhi?u ng??i chau Phi nh? m?t chinh khach co kinh nghi?m va khon ngoan t?ng ? tuy?n đ?u trong nhi?u cu?c đ?u tranh trong nhi?u n?m. Gaddafi đa đ??c Nelson Mandela va nhi?u ng??i khac ca ngo?i, va luon la m?t nhan v?t n?i b?t trong nhi?u t? ch?c lien chau Phi, nh? T? ch?c Th?ng nh?t chau Phi (hi?n đa đ??c thay th? b?i Lien minh chau Phi ). Thang 2 n?m 2009, ngay khi ong đ??c b?u lam ch? t?ch Lien minh chau Phi t?i Ethiopia , Gaddafi đa phat bi?u tr??c h?i đ?ng cac lanh đ?o chau Phi: "Toi s? ti?p t?c nh?n m?nh r?ng cac qu?c gia co ch? quy?n c?a chung ta s? lam vi?c đ? thanh l?p H?p chung qu?c chau Phi ." ^[67] Gaddafi c?ng đ??c nhi?u ng??i chau Phi coi la m?t nha nhan đ?o, đa rot nh?ng kho?n ti?n l?n vao cac qu?c gia chau Phi h? Sahara. M?t s? l??ng l?n ng??i chau Phi đa t?i Libya đ? ki?m vi?c lam t?i đay.

Nh?ng quan đi?m c?a ong v? s? th?ng nh?t chinh tr? va quan s? c?a chau Phi đa nh?n đ??c s? h?i đap kha th? ? t? cac chinh ph? chau Phi khac. Ngay 29 thang 8 n?m 2008, Gaddafi đa t? ch?c m?t bu?i l? l?n t?i Benghazi trong đo ong t? trao cho minh danh hi?u " Vua c?a m?i nha Vua c?a chau Phi" v?i h?n 200 v? vua va nha cai tr? truy?n th?ng c?a chau Phi nh? m?t ph?n c?a m?t n? l?c thuc đ?y cac lanh đ?o nha n??c va chinh ph? chau Phi cung gia nh?p v?i Gaddafi h??ng t?i m?t s? lien k?t chinh tr? l?n h?n; ^[68] ti?p theo s? ki?n nay ngay 1 thang 2 n?m 2009 la l? đ?ng quang t?i Addis Ababa , Ethiopia di?n ra đ?ng th?i v?i H?i ngh? th??ng đ?nh l?n th? 53 c?a Lien minh chau Phi, t?i đo ong đ??c b?u lam lanh đ?o c?a Lien minh chau Phi trong n?m. ^[69] Tuy nhien, cu?c h?p thang 1 n?m 2009 c?a ong v?i cac v? vua chau Phi đa b? chinh ph? Uganda hu? b? ( Uganda la n??c đ?ng cai), b?i vi?c m?i cac v? vua cai tr? truy?n th?ng t?i đam phan cac v?n đ? chinh tr? la trai v?i hi?n phap hi?n t?i c?a Uganda, va theo ng??i phat ngon c?a b? ngo?i giao Uganda James Mugume , s? d?n t?i tinh tr?ng b?t ?n. ^[70]

Danh hi?u "Vua c?a cac ong Vua" đa đ??c Gaddafi l?p l?i t?i H?i ngh? Th??ng đ?nh Lien đoan ? R?p n?m 2009, t?i đo ong tuyen b? minh la Vua c?a nh?ng ong Vua, "lanh đ?o c?a cac lanh đ?o ? R?p" va "lanh t? c?a ng??i H?i giao" trong bai ch? trich Vua Abdullah c?a ? R?p Saudi tr??c khi ra kh?i h?i ngh?. ^[71]

M?c du nh?ng tuyen b? c?a ong v? lo ng?i v?i ngu?n g?c chau Phi c?a minh, Gaddafi c?ng th??ng th? hi?n s? cong khai khinh mi?t v?i m?t s? ng??i chau Phi s?ng t?i Libya, ng??i Berbers , va v?i ngon ng? c?a h? , cho r?ng s? t?n t?i c?a ng??i Berbers ? B?c Phi la m?t truy?n thuy?t do nh?ng k? th?c dan b?a ra. Ong đa thong qua cac bi?n phap ng?n c?p vi?c s? d?ng ti?ng Berber, va th??ng len an ngon ng? nay trong cac bai phat bi?u chinh th?c, v?i nh?ng l?i nh?: "N?u m? b?n trao cho b?n ngon ng? nay, ba đa nuoi d??ng b?n v?i ngu?n s?a c?a k? th?c dan, ba đa nuoi n?ng b?n v?i thu?c đ?c c?a chung" (1985). ^[72]

NATO c?a ph??ng Nam [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thang 9 n?m 2009, t?i m?t cu?c h?p th??ng đ?nh Nam M? - Chau Phi t?i Isla Margarita ? Venezuela , đ?i ta Gaddafi cung v?i t?ng th?ng n??c ch? nha Hugo Chavez , keu g?i m?t m?t tr?n "ch?ng đ? qu?c" tren kh?p chau Phi va M? Latin . Gaddafi đ? ngh? thanh l?p m?t T? ch?c Hi?p ??c Nam đ?i Tay D??ng đ?i đ?u v?i NATO , noi: "Cac c??ng qu?c th? gi?i mu?n ti?p t?c gi? quy?n l?c c?a h?. Bay gi? chung ta ph?i chi?n đ?u đ? xay d?ng quy?n l?c c?a rieng chung ta." ^[73]

Bai phat bi?u tr??c đ?i h?i đ?ng Lien hi?p qu?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngay 23 thang 9 n?m 2009, đ?i ta Gaddafi đa tham d? k? h?p l?n th? 64 c?a đ?i h?i đ?ng Lien hi?p qu?c t?i New York , chuy?n th?m đ?u tien c?a ong t?i Hoa K? , m?t ph?n b?i m?t nha ngo?i giao Libya, Ali Treki , v?a tr? thanh ch? t?ch đ?i h?i đ?ng nhi?m k? 2009-10. ^[74] Gaddafi đa phat bi?u trong 1 gi? va 36 phut. ^[75]

M?t b?n d?ch bai phat bi?u c?a Jamahiriya News Agency (JANA) c? quan thong tin chinh th?c c?a Libya, co ? đay. ^[76]

Gaddafi đa ca ng?i l?i m? đ?u c?a Hi?n ch??ng Lien hi?p qu?c , nh?ng len an nhi?u đo?n trong ph?n con l?i c?a Hi?n ch??ng; va ch? trich Lien hi?p qu?c vi đa khong th? ng?n ch?n 65 cu?c chi?n, va m?i đ?i h?i đ?ng đi?u tra cac cu?c chi?n tranh khong đ??c H?i đ?ng B?o an cho phep, va nh?ng ng??i ch?u trach nhi?m ph?i đ??c đ?a ra tr??c Toa an T?i ph?m Qu?c t? .

Sau bai phat bi?u c?a đ?i ta Gaddafi, trong đo ong ch? trich H?i đ?ng B?o an Lien hi?p qu?c (UNSC) g?i no la "H?i đ?ng Kh?ng b?", ^[77] Gaddafi đa khong th? tham d? m?t cu?c h?p đ?c bi?t c?a cac lanh đ?o nha n??c H?i đ?ng B?o an ngay 24 thang 9 n?m 2009, khi m?t l?i keu g?i cho m?t ngh? quy?t gi?m s? l??ng v? khi h?t nhan đ??c hoan toan tan thanh. ^[78]

Cac d? an cong c?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Song đ?i Manmade [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đay la m?ng l??i đ??ng ?ng va c?u c?n ng?m l?n nh?t th? gi?i. No g?m h?n 1300 gi?ng, h?u h?t sau h?n 500 met, va cung c?p 6.500.000 m³ n??c s?ch m?i ngay t? d??i Sa m?c Sahara cho cac thanh ph? ? phia b?c, vung Benghazi tren b? bi?n đ?a Trung H?i, Tripoli , Benghazi, Sirt va nh?ng n?i khac. Nh?ng t?ng ng?m n??c nay ch?a nh?ng kh?i l??ng n??c s?ch l?n b? b?y trong cac v?a phia d??i t? 38.000 t?i 14.000 n?m tr??c, du m?t s? tui n??c ch? 7.000 n?m tu?i.

Vi?c xay d?ng giai đo?n 1 b?t đ?u n?m 1984, va co chi phi kho?ng 5 t? dollar. Toan b? d? an co gia tr? $25 t?.

Muammar al-Gaddafi đa mieu t? no la " K? quan th? tam c?a th? gi?i " va coi d? an la m?t mon qua cho Th? gi?i th? ba .

Quan sat thien v?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Libya, qu?c gia que h??ng c?a Eratosthenes c?a Cyrene , sinh t?i Shahhat ngay nay, nha thien v?n h?c c? va la lanh đ?o qu?n th? th? vi?n t?i đ?i th? vi?n Alexandria , c?ng s? la n?i đ?t đai thien v?n l?n nh?t B?c Phi .

D? an Kinh thien v?n Qu?c gia Libya co chi phi g?n 10 tri?u euro , đ??c th?c hi?n theo l?nh c?a Muammar al-Gaddafi, ng??i r?t quan tam t?i thien v?n h?c .

đ??c ch? t?o b?i REOSC c?a Phap , ^[79] c? s? quang h?c c?a SAGEM Group , kinh vi?n v?ng t? đ?ng s? co đ??ng kinh hai met va đ??c đi?u khi?n t? xa. M?t đ?a đi?m co th? xay d?ng trong sa m?c ? đ? cao 2200 met tren m?c n??c bi?n g?n Kufra co th? đ??c l?a ch?n.

No s? đ??c đ?t trong m?t toa nha co đi?u hoa nhi?t đ?, v?i m?t m?ng l??i b?n tr?m quan tr?c th?i ti?t đ??c tri?n khai ? kho?ng cach 10 km xung quanh đ? c?nh bao v? cac tr?n bao cat co th? lam h?ng th?u kinh m?ng manh c?a no. ^[80]

đ?i s?ng ca nhan va gia đinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gaddafi co tam con, b?y ng??i trong s? đo la con trai. ^[81] Con trai l?n nh?t c?a ong, Muhammad al-Gaddafi , la con m?t ng??i v? hi?n đa b? gh? l?nh, nh?ng la ng??i đi?u hanh ?y ban Olympic Libya. Con th? hai v?i ba v? th? hai la Saif al-Islam Muammar Al-Gaddafi , sinh n?m 1972 va la m?t ki?n truc s?. Ong lanh đ?o m?t c? s? t? thi?n ( GIFCA ) đa tham gia vao cu?c đam phan tr? t? do cho cac con tin b? cac chi?n binh H?i giao b?t gi?, đ?c bi?t t?i Philippines . N?m 2006, sau khi ch? trich m?nh m? ch? đ? c?a cha minh, Saif Al Islam đa r?i Libya m?t th?i gian ng?n, đ??c cho la đ? gi? m?t ch?c v? trong l?nh v?c ngan hang ben ngoai đ?t n??c. Ong quay tr? l?i Libya ngay sau đo, đ?a ra m?t sang ki?n b?o v? moi tr??ng đ? d?y tr? em cach lam s?ch cac vung t?i Libya. Ong đa tham gia vao cac cu?c đam phan b?i th??ng v?i Italia va Hoa K? . Ng??i con th? ba, Saadi Gaddafi , c??i con gai c?a m?t ch? huy quan đ?i. Saadi đi?u hanh Lien đoan Bong đa Libya va đa ky h?p đ?ng v?i nhi?u đ?i bong chuyen nghi?p g?m c? đ?i bong thu?c Serie A Italia U.C. Sampdoria , du khong xu?t hi?n trong cac tr?n đ?u. Ng??i con th? t? c?a Gaddafi, Moatessem-Billah Gaddafi , la m?t trung ta trong quan đ?i Libya. ^[82] Ong đa b? tr?n t?i Ai C?p sau khi b? cho la ch? huy m?t am m?u đ??c Ai C?p h? tr? đ? th?c hi?n đ?o chinh ch?ng l?i cha minh. Gaddafi đa tha th? cho Moatessem va ong đa quay tr? l?i Libya va hi?n gi? ch?c c? v?n an ninh qu?c gia va lanh đ?o đ?n v? c?a rieng minh ben trong quan đ?i. Saif Al Islam va Moatessem-Billah đ?u đ??c coi la ng??i co kh? n?ng len k? v? cha.

Ng??i con th? n?m, Motassim Bilal (Hannibal) Gaddafi, ^[83] t?ng lam vi?c cho General National Maritime Transport Company, m?t cong ty chuyen v? xu?t kh?u d?u m? c?a Libya. Ong n?i ti?ng nh?t vi lien quan t?i m?t lo?t cac v? vi?c b?o l?c ? kh?p chau Au. N?m 2001, Hannibal đa t?n cong ba c?nh sat Italia v?i m?t binh c?u ho?; thang 9 n?m 2004, ong b? gi? trong m?t th?i gian ng?n sau khi lai chi?c Porsche v?i t?c đ? 90 mph ng??c chi?u va v??t nhi?u đen đ? tren đ?i l? Champs-Elysees khi đang say r??u; va n?m 2005, Hannibal b? cho la đa đanh ng??i m?u va sau đo la b?n gai Alin Skaf, ng??i sau nay đa co m?t v? ki?n ch?ng l?i ong. ^[84]

Ngay 15 thang 7 n?m 2008, Hannibal va v? b? gi? trong hai ngay vi lien quan t?i vi?c t?n cong hai nhan vien c?a minh t?i Geneva , Thu? S? va sau đo đ??c th? theo b?o lanh ngay 17 thang 7. Chinh ph? Libya sau đo đa t?y chay vi?c nh?p kh?u t? Th?y S?, gi?m cac chuy?n bay gi?a Libya va Thu? S?, ng?ng c?p visa cho cac cong dan Thu? S?, tri?u h?i cac nhan vien ngo?i giao t? Bern , va bu?c m?i cong ty Thu? S? nh? ABB va Nestle ph?i đong c?a v?n phong. General National Maritime Transport Company, s? h?u m?t nha may l?c d?u l?n ? Thu? S?, c?ng t?m d?ng cac chuy?n tau ch? d?u t?i Thu? S?. ^[85] Hai doanh nhan Thu? S? đang ? Libya t? th?i đi?m ?y, t? đo, v?n b? t? ch?i cho phep r?i n??c nay. ^[86] T?i cu?c h?p th??ng đ?nh th? 35 G8 thang 7 n?m 2009, Gaddafi đa g?i Thu? S? la "mafia th? gi?i" va keu g?i phan chia n??c nay gi?a Phap, đ?c va Italia. ^[87]

Hai con trai nh? nh?t c?a Gaddafi la Saif Al Arab va Khamis, ng??i la m?t s? quan c?nh sat t?i Libya.

Con gai duy nh?t c?a Gaddafi la Ayesha al-Gaddafi , m?t lu?t s? va đa tham gia vao đ?i lu?t s? b?o h? cho c?u lanh đ?o Iraq Saddam Hussein . Ba l?y m?t ng??i chau h? c?a cha n?m 2006.

Gaddafi co m?t ng??i con gai nuoi, Hanna, b? gi?t h?i trong v? Hoa K? nem bom Libya n?m 1986. T?i m?t cu?c "hoa nh?c vi hoa binh", t? ch?c ngay 15 thang 4 n?m 2006 t?i Tripoli đ? k? ni?m l?n th? 20 ngay di?n ra v? nem bom, ca s? ng??i M? Lionel Richie đa noi v?i khan gi?:

"Hanna s? đ??c vinh danh t?i nay b?i s? th?t la b?n đa gan hoa binh vao ten c?a co." ^[88]

Con trai ut c?a Gaddafi va vai ng??i chau đ??c cho la đa ch?t trong m?t cu?c khong kich c?a NATO nh?m vao dinh th? c?a ong ta ? Tripoli n?m 2011.

Thang 1 n?m 2002, Gaddafi mua 7.5% c? ph?n c?a cau l?c b? bong đa Y Juventus v?i gia 21 tri?u USD , thong qua Lafico (" Libyan Arab Foreign Investment Company "). đi?u nay di?n ra sau m?t giai đo?n lien k?t dai v?i nha cong nghi?p ng??i Y Gianni Agnelli va cong ty s?n xu?t o to Fiat . ^[89]

Gaddafi co m?t b?ng ti?n s? danh d? c?a đ?i h?c Megatrend t?i Belgrade đ??c trao cho ong b?i c?u T?ng th?ng Nam T? Zoran Lili? . ^[90]

Gaddafi mang theo chi?c l?u Bedouin m?i khi cong can, va n?m 2007, ong d?ng l?u tren san c?a m?t khach s?n 5 sao ? Paris r?i cho l?c đa c?a minh đi lang thang. Gaddafi t?ng g?i m?t b?n ki?n ngh? len Lien H?p Qu?c đoi h?y b? Th?y S? va c?m c?a t?t c? cac hang c?a Th?y S? ? Libya va c?m nh?p kh?u, h?y b? cac chuy?n bay va b?t gi? cac th??ng gia Th?y S? ? Tripoli b?i vi con trai Hannibal 33 tu?i c?a ong ta b? b?t ? Geneva vi t?n cong m?t n? ph?c v? phong khach s?n.

Cau noi n?i ti?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Kenh truy?n hinh Al Arabiya d?n l?i Gaddafi: "Nh?ng k? nao khong yeu toi thi đ?u khong đang s?ng". ^[91]

"Toi la m?t nha lanh đ?o qu?c t?, la lanh đ?o c?a cac lanh đ?o ?r?p, vua c?a cac v? vua chau Phi va la lanh t? c?a ch? ngh?a H?i giao. V? th? qu?c t? c?a toi khong cho phep toi ? m?t v? tri th?p h?n". (Noi sau cu?c h?p th??ng đ?nh c?a cac n??c ?r?p ? Qatar ). ^[5]

"Khong co n??c nao co m?t n?n dan ch? , ngo?i tr? Libya tren kh?p hanh tinh nay". ^[92]

đ?i ta Gaddafi c?ng t?ng xe m?t b?n sao Hi?n ch??ng Lien H?p Qu?c , noi H?i đ?ng B?o an la m?t c? quan kh?ng b? gi?ng nh? Al-Qaeda , yeu c?u cac n??c đ? qu?c t?ng xam l??c chau Phi b?i th??ng 7,7 nghin t? USD cho cac n??c thu?c đ?a c?. ^[6]

Tai s?n ca nhan [ s?a | s?a ma ngu?n ]

La lanh đ?o Libya - qu?c gia co tr? l??ng d?u m? d? tr? l?n nh?t chau Phi - đa mang v? cho Gaddafi s? l??ng ngo?i t? kh?ng l?, v?n đ??c cho la ph?i thu?c v? ng??i dan. S? ti?n nay đa đ??c Gaddafi c?t gi? m?t cach tinh vi b?ng nhi?u d?ng, t? ti?n m?t, c? phi?u t?i b?t đ?ng s?n d??i nhi?u cai ten khac nhau, r?i kh?p nhi?u qu?c gia.

WikiLeaks t?ng ti?t l? m?t cong ham c?a B? ngo?i giao M? cho bi?t, chinh ph? Libya d??i th?i Gaddafi co 2% c? ph?n t?i hang xe h?i Y Fiat , 15% c? ph?n t?i Cong ty d?u m? Tamoil , 7,5% c? ph?n trong Cau l?c b? bong đa Juvetus , 3,27% c? ph?n t?i t? Th?i bao Tai chinh uy tin. T?i Anh , gia đinh Gaddafi s? h?u m?t bi?t th? tr? gia h?n 16 tri?u USD ? b?c Luan đon , toa nha Portman r?ng 13.615 m2 ? Oxford Street , nhi?u c?a hang, v?n phong ? khu West End thu?c thanh ph? nay cung m?t bi?t th? ti?n nghi ? New Georgia . ? M?, Gaddafi la ch? c?a m?t bi?t th? t?i Englewood ( New Jersey ) - khu v?c b?t đ?ng s?n đ?t đ? b?c nh?t n??c nay. ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

Gaddafi đa thong qua Ngan hang n??c ngoai ? R?p , thu?c Ngan hang trung ??ng Libya , đ? mua 7.065 ha đ?t ? Andalucia (Tay Ban Nha) r?i cho xay m?t san golf 18 l? cung kho?ng 2.000 ngoi nha tren di?n tich nay. ^[93]

Ch?a h?t, ngoai s? l??ng ti?n m?t, kim c??ng, vang tr? gia 1,4 t? USD nhi?u kh? n?ng đang n?m t?i Nam Phi , Gaddafi đ??c cho la co cac tai kho?n USD kho?ng 19 t? ? Anh , 32 t? ? M? , 9 t? ? Y , 3,6 t? ? Canada , 2,5 t? ? Ao va 1 t? ? Th?y S? . Tuy nhien, nh?ng tai kho?n nay hi?n đa b? n??c s? t?i phong t?a. Ng??i ta con đ?n đoan r?ng, cac thanh vien gia đinh ong nay đa mang kha kha tai s?n theo cung khi sang tru ?n t?i qu?c gia lang gi?ng Algerie , n?i ma v?, m?t s? con cai va chau Gaddafi đang tru ?n. ^[93]

M?t vai qu?c gia chau Phi t?ng ?ng h? Gaddafi thi khong đ?ng y cho h?i h??ng toan b? kh?i tai s?n b? đong b?ng c?a ong nay b?i no co th? s? ?nh h??ng t?i n?n kinh t? c?a h?. Nha phan tich tai chinh Mohammed Haraba nh?n đ?nh r?ng nhi?u kh? n?ng cac tai s?n bi m?t đ??c gia đinh Gaddafi c?t gi? ho?c do trung gian che gi?u s? khong bao gi? đ??c tim ra. "Gaddafi đa danh nhi?u n?m đ? lam nh?ng vi?c ma gi?i sieu giau th? gi?i đa lam - gi?u ti?n. Ti?n co th? ? trong cac t? ch?c tai chinh ph??ng Tay, c?ng co th? ? trong tay nh?ng n??c đ?ng minh c? nh? Algerie , Syria , th?m chi Zimbabwe " .

M?t s? ngu?n tin an ninh Nga nh?n đ?nh r?ng nui ti?n kh?ng l? 200 t?n tr? gia len t?i 29 t? USD đang b? b? r?i m?t cach bi ?n ? san bay Sherremetyevo ( Moskva ) co th? la m?t ph?n tai s?n c?a ong Gaddafi t?u tan ra n??c ngoai. ^[93]

đ?i c?n v? đ?ng trinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gaddafi luon mang theo ben minh đ?i "n? v? s? đ?ng trinh " xinh đ?p. Cac co v? s? nay đ??c hu?n luy?n c?c k? g?t gao, co s?c kh?e t?t, bi?t s? d?ng thanh th?o t?t c? cac lo?i v? khi hi?n đ?i, va luon mang theo sung tr??ng t? đ?ng Kalashnikov . H? n?i b?t b?i nh?ng trang ph?c th?i trang, mau mong tay s?n cung mau v?i bang sung, đi giay cao got . ^[94]

N?m 1998, khi ong Gaddafi b? m?t nhom ph?n t? H?i giao ph?c kich, m?t n? c?n v? đa l?y than minh che ch?n cho ong va đa hi sinh. M?t s? n? c?n v? khac b? th??ng. ^[94]

Nh?ng n? v? s? nay noi r?ng h? s? khong bao gi? l?p gia đinh vi h? đa nguy?n hi?n dang c? cu?c đ?i cho ch? nhan c?a minh la ong Gaddafi. Co Fatia, m?t v? s? th?c t?p 27 tu?i ? th? đo Tripoli, t?ng noi: "Khong co ong ?y, ph? n? ? Libya ch?ng la gi. Ong ?y cho chung toi cu?c s?ng. Toi s?n sang ch?t vi ong ?y. Ong ?y la cha, la anh trai va la m?t ng??i b?n ma cac b?n co th? tin c?y". . ^[95]

Th? nh?ng, trong cu?c n?i d?y ? Libya n?m 2011 , đ?i v? n? nay b?ng nhien bi?n m?t, thay vao đo la cac nam v? s?. ^[94]

Phong vien ng??i Phap Annick Cojean đa ti?t l? hang lo?t bi m?t rung r?n v? "th? gi?i h?u cung" c?a Gaddafi trong cu?n Les Proies: Dans le harem de Kadhafi ("N?n nhan: Trong th? gi?i h?u cung c?a Gaddafi") ^[96] thi khi con s?ng, Gaddafi luon đ??c cac v? s? n? xinh đ?p vay quanh đ? b?o v? nh?ng sau gi? lam vi?c, nh?ng co gai nay l?i tr? thanh ‘tro gi?i tri’ c?a k? hao dam. ^[97]

Trinh di?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thang 9 n?m 2006, t?i ENO ? Luan đon , ban nh?c đi?n t? t?i Anh Asian Dub Foundation đa sang tac va th?c hi?n sau bu?i trinh di?n c?a m?t show do Channel 4 đ?t hang va d?a tren cau chuy?n c?a Gaddafi, đ??c g?i la "Gaddafi: A Living Myth". Vai chinh do Ramon Tikaram đ?m nhi?m. Cu?n sach c?a Shan Khan va đ?o di?n b?i David Freeman . Du nh?ng l?i ch? trich noi chung khong thu?n l?i tren bao chi ti?ng Anh, nh?ng cac bai vi?t tren bao chi H?i giao co đanh gia tich c?c h?n. ^[98]

Tem b?u chinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

B?u chinh Libya ( Cong ty B?u chinh va Truy?n thong GPTC ) đa cho xu?t b?n nhi?u lo?i tem b?u chinh (tem, ?nh l?u ni?m , v?n phong ph?m b?u chinh , sach nh?, van van) g?m c? ch? đ? v? Muammar al-Gaddafi. L?n xu?t b?n đ?u tien la m?t ?nh l?u ni?m k? niem 6 n?m cu?c Cach m?ng thang 9 n?m 1975 (ref. Scott catalogue n.583 ? Michel catalogue block 18). ^[99]

C?i đ?o H?i cho thi?u n? Y [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gaddafi yeu c?u m?t c? quan b?o v? cung c?p cho ong ta 500 'ng??i đ?p n??c Y ' đ?n d? bu?i d? h?i đ? ong ta c?i đ?o cho h? theo H?i giao . Gaddafi con đoi h?i cac co ph?i trong kho?ng t? 18 đ?n 35 tu?i, khong m?c vay ng?n nh?ng giay cao got thi khong sao. Ngay 15 thang 11, 2009, cac co đ?u ch?ng di?n đ?p đ? va đ??c cho bi?t ph?i đ?n t?p trung ? m?t khach s?n t?i trung tam th? đo Roma , n?i Gaddafi đang d? cu?c h?p th??ng đ?nh v? an ninh th?c ph?m th? gi?i, tr??c khi đ??c đ?a đ?n t? th?t c?a đ?i s? Lybia. ^[100]

Cac co ph?n l?n đ?u toc vang ho?c nau, mang giay cao got, v? dai, ao choang ph? qua g?i, n?i đuoi đi qua tr?m ki?m soat. Nhi?u ng??i b? lo?i ngay vi b? cho la ?n m?c khong đung cach ho?c qua lun. M?t khi đa vao ben trong va sau h?n m?t gi? b? tri hoan, Gaddafi đ?n b?ng xe va gi?ng cho cac co nghe v? tinh ?u vi?t c?a H?i giao . Ong ta gi?ng v? kinh Koran va t?ng m?i co m?t cu?n kinh, cung cu?n Sach Xanh co ch? ky c?a ong. Cu?n nay noi v? tri?t ly dan ch? va chinh tr?, do Gaddafi vi?t vao n?m 1975. C? hai cu?n d? nhien đ?u đ??c d?ch qua ti?ng Y . ^[101]

Bu?i l? danh rieng cho ph? n? nay đ??c t? ch?c cung luc phu nhan lanh t? cac n??c khac đang d? m?t di?n đan h?i th?o v? th?c ph?m cho ng??i ngheo, do Suzanne Mubarak , phu nhan c?a T?ng th?ng Ai C?p Hosni Mubarak ch? tri. Bi?n c? nay thu hut cac nha lanh đ?o c?a nhi?u qu?c gia tren th? gi?i, tuy v?y, Anh , M? , Nga va nhi?u c??ng qu?c kinh t? khac đa khong đ?n d? bu?i h?p th??ng đ?nh do T? ch?c L??ng nong Qu?c t? t? ch?c. Gaddafi co thoi quen đoi h?i k? quai m?i khi du hanh ra ngo?i qu?c, nh? th??ng la đoi d?ng l?u Bedouin ? ngoai m?t cong vien. Trong m?t l?n ghe qua Y, ong yeu c?u đ??c noi chuy?n v?i m?t c? t?a toan la ph? n? lam nganh kinh doanh. Khac v?i m?i khi, m?i co đ?n d? l?n nay đ??c t?ng 50 euro ti?n boa. ^[102]

Nhi?u co than phi?n vi "th?y ph? n? l?n ton giao c?a minh b? xuc ph?m." M?t co toc vang gi?u ten noi, "Toi th?y b? xuc ph?m khi ong ta noi r?ng, đ?ng Chua đa b? đong đinh ma th?t ra khong h? co. Ng??i b? đong đinh ch? la m?t ng??i gi?ng Chua ma thoi." Haffed Gadur , đ?i s? Lybia ? Y noi, "Ong đ?i ta mu?n g?p cac co ng??i Y ch? c?t đ? cho cac co hi?u r?ng đ?o H?i khong mi?t th? ph? n?." ^[103]

S? m?t tich c?a Imam Musa al-Sadr [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thang 8 n?m 1978, lanh đ?o Shia ng??i Liban Musa al-Sadr va hai c?ng s? t?i Libya đ? g?p g? v?i cac quan ch?c chinh ph?. T? đo h? khong bao gi? xu?t hi?n n?a. ? th?i đi?m ?y, Musa al-Sadr thanh l?p Phong trao Amal , m?t phong trao khang chi?n Shia t? do Liban (sau nay chuy?n sang ph?n đ?i vi?c Israel xam l??c Liban). Tuy nhien Phong trao Amal tr? nen hung m?nh va đe do? t?i PLO co c?n c? ch? y?u ? Nam Liban. Libya đa lien t?c ch?i b? trach nhi?m, tuyen b? r?ng al-?adr va cac c?ng s? c?a minh đa r?i Libya t?i Italia . M?t s? ng??i khac đa thong bao r?ng ong b? giam bi m?t trong tu t?i Libya. S? m?t tich c?a Al-?adr ti?p t?c la m?t cu?c tranh cai l?n gi?a Liban va Libya. Ng??i phat ngon Ngh? vi?n Liban Nabih Berri bu?c t?i chinh quy?n Libya, va đ?c bi?t la nha lanh đ?o Libya, ch?u trach nhi?m v? s? m?t tich c?a Imam Musa Sadr, Asharq Al-Awsat co tr? s? t?i London, m?t t? nh?t bao lien ? R?p do Saudi đi?u hanh thong bao ngay 27 thang 8 n?m 2006.

Theo v? t??ng ng??i Iran Mansour Qadar, ng??i khi ?y la lanh đ?o l?c l??ng an ninh Syria, Rifaat al-Assad , đa noi v?i đ?i s? Iran t?i Syria r?ng Gaddafi đang l?p k? ho?ch gi?t al-?adr. Ngay 27 thang 8 n?m 2008, Gaddafi b? chinh ph? Liban k?t t?i vi s? m?t tich c?a al-Sadr. ^[104]

B? Toa an t?i ph?m qu?c t? k?t t?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?i ta Gaddafi la ch? m?u c?a v? đanh bom kh?ng b? chi?c may bay tren b?u tr?i Lockerbie c?a Scotland lam 270 ng??i thi?t m?ng n?m 1988. Tuy nhien Gaddafi đa t? ch?i h?p tac đi?u tra, đ?n n?m 1999 m?i trao hai nghi ph?m va sau đo th?a nh?n trach nhi?m c?a minh. ^{[6] [105]}

Gadhafi t?ng dung quan đ?i đ? tr?n ap cu?c n?i d?y va tuyen b? tren truy?n hinh r?ng ong s? truy đu?i nh?ng ng??i ch?ng đ?i tren m?i t?c đ?t, trong m?i ngoi nha, tren m?i con đ??ng. Ong ta g?i nh?ng ng??i ch?ng đ?i la " chu?t " va kh?ng đ?nh hanh đ?ng c?a h? la h?u qu? c?a vi?c dung thu?c gay ?o giac . ^[6] Bai phat bi?u nay đ?y s? c?m ph?n c?a nh?ng ng??i ch?ng đ?i len m?t n?c thang cao h?n, khi?n lan song n?i d?y phat tri?n m?nh h?n. ^[6]

Ngay 16 thang 5 n?m 2011, Toa an t?i ph?m qu?c t? (ICC) đa phat l?nh b?t Gaddafi va con trai v?i cao bu?c ph?m t?i ac ch?ng l?i loai ng??i, ^{[ c?n d?n ngu?n ] [106]} bao g?m gi?t h?i va tra t?n ng??i bi?u tinh trong giai đo?n 15 thang 2 đ?n 28 thang 2 n?m 2011 . ^[107] Gaddafi đa th?c hi?n m?t cu?c tr?n ap đ?m mau nh?m vao ng??i bi?u tinh ch?ng l?i chinh quy?n c?a ong, ti?p sau lan song n?i d?y ? kh?p Trung đong h?i đ?u n?m 2011 . ^[108] Ngay 27 thang 6 , Gaddafi va hai ng??i than c?n nh?t - con trai Saif al Islam va lanh đ?o tinh bao Abdullah al Sanousi đa chinh th?c b? Toa an Hinh s? Qu?c t? ? La Hay ra l?nh truy na qu?c t?. ^{[107] [109]} Trong khi ngo?i tr??ng Hoa K? Hillary Clinton cho bi?t r?ng ph?n l?n cac qu?c gia chau Phi đa ?ng h? cong ly qu?c t? trong tr??ng h?p nay ngay 02 thang 7 n?m 2011 đ? tr? l?i cho l?i đe d?a c?a Gaddafi, ^[110] thi Lien minh chau Phi đa bac b? va tuyen b? khong h?p tac th?c hi?n l?nh nay cung ngay. ^{[111] [112]}

B?t man ben trong [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thang 10 n?m 1993, co m?t v? am sat b?t thanh nh?m vao Gaddafi c?a m?t s? ng??i trong quan đ?i Libya. Ngay 14 thang 7 n?m 1996, nh?ng cu?c n?i lo?n đ?m mau x?y ra sau m?t tr?n bong đa t?i Tripoli do con trai c?a Gaddafi t? ch?c, nh? m?t cu?c ph?n khang ch?ng l?i Gaddafi.

Co m?t s? nhom chinh tr? đ?i l?p v?i Gaddafi:

• H?i ngh? Qu?c gia c?a đ?i l?p Libya
• M?t tr?n Qu?c gia vi s? C?u r?i Libya
• ?y ban Hanh đ?ng Qu?c gia Libya t?i chau Au

M?t website, tim cach l?t đ? ong, đa đ??c thanh l?p n?m 2006 va li?t ke 343 n?n nhan c?a vi?c am sat va gi?t h?i chinh tr?. ^[113] Lien đoan Nhan quy?n Libya (LLHR) ? co tr? s? t?i Geneva ? ki?n ngh? Gaddafi thanh l?p m?t cu?c đi?u tra đ?c l?p v?i v? b?t ?n thang 2 n?m 2006 t?i Benghazi trong đo kho?ng 30 ng??i Libya va ng??i n??c ngoai đa b? gi?t h?i.

Fathi Eljahmi la m?t nhan v?t b?t đ?ng n?i b?t, ong đa b? b? tu t? n?m 2002 vi keu g?i t?ng c??ng dan ch? hoa t?i Libya.

Cu?c n?i d?y t?i Libya va s? can thi?p c?a ph??ng Tay [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thang 2 n?m 2011, vai tu?n sau khi cac cu?c bi?u tinh khi?n t?ng th?ng c?a Tunisia va Ai C?p t? ch?c, cu?c n?i d?y ch?ng Gadhafi đa bung len. Gadhafi dung quan đ?i đ? tr?n ap cu?c n?i d?y va tuyen b? tren truy?n hinh r?ng ong s? truy đu?i nh?ng ng??i ch?ng đ?i nh? nh?ng con chu?t , va kh?ng đ?nh hanh đ?ng c?a h? la h?u qu? c?a vi?c dung thu?c gay ?o giac. Vi?c nay đ?y s? c?m ph?n c?a nh?ng ng??i ch?ng đ?i len cao h?n, khi?n lan song n?i d?y phat tri?n m?nh h?n, bi?n thanh n?i chi?n .

Tinh hinh tr? nen t?i t? h?n khi H?i đ?ng B?o an Lien Hi?p qu?c ra Ngh? quy?t s? 1973 , thi?t l?p vung c?m bay t?i Libya. Sau đo, 15 qu?c gia ph??ng Tay l?p lien minh, đem khong quan va h?i quan t?i th?c thi khu v?c c?m bay va phong t?a h?i quan, c?ng nh? ti?n hanh khong kich vao l?c l??ng c?a ong Gadhafi đ? h? tr? quan n?i d?y. (xem t?i Can thi?p quan s? vao Libya 2011 )

K? t? đo, nhi?u nhan v?t chinh tr?, quan s?, l?n bong đa đa b? ch?y sang phe n?i d?y va len ti?ng ch? trich Gaddafi. Ngay 31 thang 3, Ngo?i tr??ng Libya Moussa Koussa đa "đao t?u" sang Anh Qu?c ^[114] đ? ph?n đ?i l?c l??ng than Gaddafi t?n cong dan th??ng. ^[115] Ngay 1 thang 4, 3 quan ch?c cao c?p c?a chinh quy?n Gaddafi t? ch?c ch?y ra n??c ngoai: ong Ali Abdessalam Treki , đ?i di?n Libya t?i Lien H?p Qu?c , ong Abu Al Mohammad Qassim Al Zawi , đ?ng đ?u ?y ban Nhan dan Libya, va ong Abu Zayed Dordah , c?u th? t??ng c?a Libya trong th?i gian t? 1990-1994, giam đ?c C? quan Tinh Bao Libya. ^[116]

Ngay 30 thang 5, 8 s? quan quan đ?i c?p cao c?a Libya, trong đo co 5 v? t??ng va 3 đ?i ta đa tuyen b? r?i b? hang ng? quan Gaddafi. H? cao bu?c Gaddafi đa cho "gi?t choc, th?m sat, b?o l?c ch?ng l?i ph? n?" va đa b?o h? lam nh?ng đi?u ma "khong m?t ng??i co ly tri nao v?i nhan cach t?i thi?u co th? lam". T??ng Oun Ali Oun cao bu?c quan c?a Gaddafi m?c t?i "di?t ch?ng" va keu g?i cac binh linh va s? quan an ninh r?i b? chinh quy?n.

Ngay 25 thang 6, 17 nhan v?t thu?c lang bong đa Libya, trong đo co 4 tuy?n th? qu?c gia , b? ch?y sang phe n?i d?y. Th? mon đ?i tuy?n bong đa Libya , Juma Gtat , noi: " Toi mu?n noi v?i đ?i ta Gaddafi r?ng hay đ? chung toi đ??c yen va hay đ? chung toi xay d?ng m?t Libya t? do. Th?t ra, toi ??c gi ong ta hay bi?n kh?i cu?c đ?i nay v?nh vi?n. " Con hu?n luy?n vien cau l?c b? hang đ?u Tripoli al-Ahly , Adel bin Issa noi: " Toi hy v?ng m?t sang th?c d?y va th?y ong Gaddafi khong con ? Libya n?a. " ^{[117] [118]}

B? l?t đ? va thi?t m?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gaddafi b? chinh th?c l?t đ? vao cu?i thang 8 n?m 2011, sau 42 n?m c?m quy?n ? Libya. đ?n gi?a thang 9, kho?ng m?t n?a qu?c gia tren th? gi?i, chinh th?c cong nh?n H?i đ?ng Chuy?n ti?p Qu?c gia Libya (NTC) la chinh quy?n h?p phap c?a n??c nay. ^[119] Ngay 6 thang 10, đ?i ta Gaddafi l?i ra m?t sau m?t th?i gian m?t tich đ? keu g?i "toan dan xu?ng đ??ng bi?u tinh r?m r? ph?n đ?i chinh quy?n lam th?i Libya", nh?ng ch?ng co ai h??ng ?ng va khong co cu?c bi?u tinh ch?ng NTC nao di?n ra. ^{[120] [121]}

Quan NTC t?n cong Sirte , que h??ng va c?ng la thanh tri cu?i cung c?a Gaddafi, vao ngay 20 thang 10. Cung ngay, cac ph??ng ti?n truy?n thong đa d?n l?i m?t quan ch?c quan đ?i cao c?p c?a h?i đ?ng Dan t?c chuy?n ti?p Libya (NTC) cho bi?t đ?i ta Gaddafi đa ch?t vi nhi?u v?t th??ng n?ng khi đang tren đ??ng ch?y tr?n va b? b?t g?n Sirte. ^{[122] [123] [124] [125] [126]} Theo m?t s? ngu?n tin, Gaddafi b? b?t khi đang tr?n trong m?t ?ng c?ng, ^{[6] [127] [128]} ong ta đa c?u xin tha m?ng ^[129] va van xin cac binh s? n?i d?y "đ?ng b?n", ^[130] nh?ng sau đo đa ch?t do b? m?t vien đ?n b?n vao đ?u, ^[131] vi?c ong b? hanh quy?t hay b? trung đ?n l?c đang đ??c yeu c?u đi?u tra ^[132]

Binh s? NTC vi?t len c?ng b?ng s?n mau xanh dong ch? "N?i tr?n c?a Gaddafi, con chu?t c?ng", ^[133] va chuy?n nhau kh?u sung l?c b?ng vang c?a ong ta. ^[134] Thi th? c?a Gaddafi sau đo đ??c đ?a đ?n Misrata v?i 2 cai l? tren ng?c va thai d??ng, va đ??c đ?t trong m?t phong l?nh dung đ? ch?a th?t gia suc ^{[135] [136]} cung v?i thi th? c?a con trai Mu'tasim . ^[137] T?i đay, ng??i ta x?p nh?ng hang dai đ? đ??c vao xem t?n m?t thi th? Gaddafi, d?t theo c? con cai ^[138] va t? ?n Th??ng đ?. ^[139]

Nhi?u ng??i Libya đa đ? ra đ??ng ?n m?ng cai ch?t c?a đ?i ta Gaddafi, ^[140] con Hugo Chavez thi bay t? s? th??ng ti?c va g?i nha lanh đ?o b? l?t đ? nay la "li?t s?". ^[141] T? New York Times đa đ?ng t?i t??ng thu?t c?a Mansour Dhao Ibrahim, m?t ph? ta va đ??c cho la anh em h? c?a ong Muammar Gaddafi: Gaddafi đa "r?t s? NATO ", trong nh?ng ngay cu?i đ?i, ong ph?i ?n g?o s?ng va mi ?ng nh?t đ??c t? cac nha dan b? hoang, than th? v? vi?c khong co đi?n va n??c. ^[142] Tuy nhien theo Huneish Nasr, lai xe rieng Gaddafi trong 30 n?m, ng??i cu?i cung ch?ng ki?n c?nh đ?i ta Gaddafi ch?t thi: "Ong ?y th?t k? l?. Ong luon đ?ng yen va h??ng v? phia Tay. Toi ch?a t?ng th?y s? s? hai trong m?t ong.", va binh linh n?i d?y ti?n đ?n g?n, ong Gaddafi tuy lung tung khong bi?t ph?i lam gi nh?ng khong h? t? ra s? hai. ^[143]

đ?n ngay 25 thang 10, Gaddafi cung con trai Mutassim va c?u b? tr??ng qu?c phong d??i ch? đ? Gaddafi Abu Bakr Younis đa đ??c đem chon t?i m?t n?i bi m?t trong sa m?c. ^[144] đI?u nay trai v?i mong ??c trong di chuc c?a Gaddafi, trong đo ong bay t? mong mu?n đ??c chon c?t ben c?nh "gia đinh va b?n be" ? que h??ng minh. ^[131]

Co nh?ng ph?n ?ng trai chi?u v? vi?c chon c?t bi m?t nay. "đay la ni?m vui danh cho toan th? ng??i dan Libya, cho cu?c cach m?ng c?a chung toi", th? thanh Samir Aboud noi khi đ?i tuy?n Libya gianh đ??c ve d? Cup bong đa chau Phi 2012 . T?i gi?i đ?u nay, cac c?u th? Libya đa m?c trang ph?c m?i, hat qu?c ca m?i d??i m?t mau c? m?i. ^[145] Trong khi đo, gia t?c ong Gaddafi đa ra m?t tuyen b? keu g?i Lien H?p Qu?c gay s?c ep v?i nh?ng lanh đ?o m?i c?a Libya đ? "trao tr? thi th? c?a cac chi?n binh t? đ?o cho b? t?c c?a minh đ? h? đ??c chon c?t theo nghi l? H?i giao" . ^[146]

Di s?n va con chau [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gaddafi co tam ng??i con, 3 trong s? đo đa thi?t m?ng trong cu?c n?i chi?n: Mutassim, c? v?n an ninh qu?c gia d??i th?i c?a cha minh; Khamis, t? l?nh c?a ti?u đoan Khamis; va Saif al-Arab ch?t trong m?t v? khong kich c?a NATO vao Tripoli vao thang 4 n?m 2011. Cac thanh vien khac c?a gia đinh Gaddafi đang s?ng l?u vong ? Algerie ^[147] m?t n??c đ?ng minh c? c?a ch? đ? Gaddafi. ^[148]

V?i dan s? ch? co 6 tri?u ng??i va cac kho?n thu nh?p t? d?u l?a hang n?m t?i 32 t? đo la M? trong n?m 2010, ti?m n?ng c?a Libya la r?t l?n. Hinh th?c ch? ngh?a xa h?i đ?c bi?t c?a Libya cung c?p mi?n phi giao d?c, y t? va tr? c?p nha ? va giao thong v?n t?i đ??c bao c?p nh?ng m?c l??ng r?t th?p va s? giau co c?a nha n??c va l?i nhu?n t? đ?u t? n??c ngoai ch? đem l?i l?i l?c cho m?t t?ng l?p th??ng l?u nh?. ^[149]

D??i ch? d? c?a ong t? l? bi?t ch? đa t?ng t? 10% len 90% tu?i th? trung binh t?ng t? 57 len 77 tu?i quy?n binh đ?ng đ??c b?o v? cho ph? n? va ng??i da đen, c? h?i vi?c lam đ??c nang cao cho cac cong nhan nh?p c? va h? th?ng phuc l?i đa đ??c đ?u t? cho phep ng??i dan ti?p c?n v?i giao d?c va ch?m soc y t? mi?n phi c?ng nh? h? tr? v? nha ?. ^[150] Dong song Nhan T?o la d? an t??i tieu l?n nh?t th? gi?i ^{[151] [152]} c?ng đ??c đao đ? cung c?p n??c ng?t cho Libya. ^[150] Ngoai ra, vi?c h? tr? tai chinh c?ng đ??c c?p cho cac đ?i h?c đ? trao h?c b?ng va ch??ng trinh phat tri?n vi?c lam. ^[153] Va theo Zimbabwe , n??c đ?ng minh c? c?a Gaddafi, ^[148] Libya khong h? co n? n??c ngoai d??i ch? đ? c?a Gaddafi. ^[154]

Tuy nhien d??i ch? đ? c?a đ?i ta Gaddafi, t? l? th?t nghi?p đ??c ??c tinh la 30% ho?c nhi?u h?n. ^[149] Theo t? Los Angeles Times , cac quan ch?c chinh ph? m?i ? Libya cao bu?c đ?i ta Moammar Gadhafi đa bi?n th? cac ngu?n tai tr? nh?m thu l?i cho gia đinh va b? t?c c?a ong. S? tai s?n nay d??i nhi?u d?ng khac nhau, ti?n m?t, trai phi?u, c? phi?u, tai kho?n ngan hang, b?t đ?ng s?n, ch?ng ch? ? cac qu? đ?u t?… Cac quan ch?c chinh ph? m?i cao bu?c Gadhafi đa bi m?t t?u tan h?n 200 t? USD trong cac tai kho?n ngan hang, đ?a ?c va cac kho?n đ?u t? kh?p th? gi?i tr??c khi ong ta ch?t. ^[155] Theo t? Daily Mail c?a Anh qu?c, Gaddafi đ??c cho la co kho?ng 170 t? USD tai s?n ? n??c ngoai, ph?n l?n trong s? đo đa b? phong t?a k? t? đ?u n?m 2011. ^[156]

Tuy nhien cac con s? tren ch?a đ??c ch?ng minh la s? th?t. ^[155] Th?c t?, con s? 200 t? USD đ??c gan cho Gaddafi th?c ch?t la s? ti?n thu?c s? h?u h?p phap c?a cac t? ch?c nha n??c nh? Ngan hang Trung ??ng Libya va C? quan đ?u t? Libya , qu? tai s?n co ch? quy?n c?a Libya. Do đo, cac qu? c?a Libya d??i th?i Gaddafi c?ng t??ng t? nh? cac qu? tai s?n co ch? quy?n c?a cac n??c khac. Lien minh chau Au c?ng thong bao it nh?t 30 t? USD cac kho?n đ?u t? c?a Libya đa b? phong t?a tren kh?p l?c đ?a va cung đ?ng thu?n r?ng hang t? ti?n đ?u t? c?a chinh ph? Libya ? n??c ngoai khong ph?i la tai s?n ca nhan c?a Gaddafi. ^[157]

Trong di chuc đ??c cong b?, Gadhafi bay t? mong mu?n đ??c chon c?t ben c?nh "gia đinh va b?n be" ? que h??ng minh, Sirte. Ong noi ly do ch?n ? l?i thay vi đi l?u vong la vi "chung toi đa co th? th??ng l??ng va ban r? nh?ng gia tr? c?a minh đ? đ?i l?y an toan ca nhan va m?t đ?i s?ng tho?i mai. Chung toi đa nh?n đ??c nhi?u đ? ngh?, nh?ng chung toi l?a ch?n ? l?i đ?i đ?u nh? m?t bi?u hi?n c?a trach nhi?m va danh d?" . Ong con keu g?i: "Ng??i dan Libya nen b?o v? b?n s?c, nh?ng thanh t?u, l?ch s? va hinh ?nh danh d? v? t? tien va nh?ng ng??i anh hung c?a minh. Ng??i dan Libya khong đ??c quen nh?ng ng??i đa hi sinh cho t? do va cho nhan dan... Ngay c? khi khong th? chi?n th?ng ngay l?p t?c, chung toi s? đ? l?i m?t bai h?c cho nh?ng th? h? t??ng lai, r?ng l?a ch?n b?o v? t? qu?c la m?t danh d? va ban r? no la s? ph?n b?i t?i t? nh?t ma l?ch s? s? nh? mai, b?t ch?p nh?ng k? khac co noi gi đi n?a". ^[131]

Nha lanh đ?o Gaddafi đa b?t coc va ham hi?p nhi?u n? sinh trong su?t th?i gian n?m quy?n tren lanh th? Libya. M?t trong nh?ng n?n nhan ten Soraya k? l?i co b? b?t n?m 2004 khi m?i 15 tu?i b?i l?c l??ng trung thanh v?i nha lanh đ?o Gaddafi. M?t co gai khac cung chung c?nh ng? mo t?, h? ph?i m?c qu?n lot ren va xem nh?ng b? phim khieu dam - nh?ng đi?u c?m k? trong th? gi?i H?i giao, đ? ph?c v? Gaddafi. N?n nhan nay c?ng ti?t l?, ong Gaddafi c?n nhi?u co gai m?i ngay đ? ph?c v? nhu c?u c?a b?n than. Cu?c s?ng c?a h? ch? khep kin trong khuon vien khu dinh th? đ? ph?c v? Gaddafi. ^[158]

M?t s? tai li?u m?i cong b? cho th?y đ?i ta Gaddafi đa t?ng ham hi?p r?t nhi?u co gai trong nh?ng n?m đang t?i v?. Phong vien đai truy?n hinh RTL c?a đ?c ti?t l?: "Co r?t nhi?u co gai Libya ng??ng m? va mu?n g?p Gaddafi. Khi đo ong ta đa l?i d?ng đ? ham hi?p h?." Nha tam li h?c n?i ti?ng c?a Libya, Ti?n s? Seham Sergewa cho bi?t trong vai n?m tr? l?i đay, đ?i v? s? n? đ?ng trinh la m?t trong nh?ng thu vui "gi?i tri" c?a ong Gaddafi.

Ngoai ra, Gaddafi con b? t? đa khuy?n khich binh s? va l?c l??ng dan quan trung thanh c?a minh th?c hi?n vi?c lam đ?i b?i nay. Ong la ng??i cung c?p bao cao su va thu?c kich d?c cho tay chan c?a minh đ? th?c hi?n nh?ng v? t?n cong tinh d?c nh?m vao cac co gai. Cac cong t? vien c?a Toa an hinh s? Qu?c t? (ICC) noi h? co b?ng ch?ng v? vi?c Gaddafi ch? th? cho quan đ?i ham hi?p nh?ng ph? n? ph?n đ?i ong va Gaddafi "s? tha th? cho nh?ng b? l?c ph?n đ?i ong n?u h? cung c?p cho ong nh?ng co gai tr? đ?p, con trinh nguyen" . ^[159]

Th?m chi, "khong nh?ng m?i ngay c?n vai co gai đ? th?a man dam tinh ghe t?m, th?nh tho?ng h?n con c??ng b?c c? con trai tr??c m?t toi" , m?t n?n nhan k? l?i. B?n bao cao con cho bi?t, Gaddafi co m?t c?n phong bi m?t ? đ?i h?c Tripoli , n?i ong co khong gian đ? "gi?i tri v?i sinh vien ".

Ngoai nh?ng n? sinh b? b?t coc, h?u h?t nh?ng ng??i ph? n? co quan h? cong vi?c hay g?p g? Gaddafi vi b?t c? ly do gi đ?u s? đ??c y ta rieng ki?m tra mau đ? đ?m b?o khong mang b?nh lay truy?n n?u ong đ?i ta b?t ng? mu?n quan h? v?i h?. Marie Colvin , phong vien c?a t? Sunday Times b? gi?t ? Syria vao n?m 2011 c?ng t?ng ti?t l? vi?c m?t y ta c?a Gaddafi yeu c?u l?y mau c?a co khi Marie co cu?c ph?ng v?n ong đ?i ta ? Tripoli. Tuy nhien, n? phong vien đa t? ch?i hanh vi ‘m? am va vo ly’ nay. Sau khi đ??c tr? t? do, nh?ng co gai con ph?i ti?p t?c ganh ch?u nhi?u h?u qu? n?ng n? v? c? th? xac l?n tinh th?n nh? b? ng??i than ru?ng b?, xa lanh, th?m chi con b? d?a gi?t do quan h? tinh d?c tr??c hon nhan - hanh vi b? coi la 'boi x?u danh d? gia đinh' du nh?ng co gai t?i nghi?p nay ch?ng qua c?ng ch? la n?n nhan. ^[97]

Trong th?i gian g?n 42 n?m n?m quy?n, Gaddafi đa t?o ra m?t h? th?ng chinh quy?n c?a rieng minh, h? tr? cac nhom v? trang c?c đoan khac nhau nh? nhom IRA ? B?c Ireland va nhom Abu Sayyaf ? Philippines . Ong c?ng la ng??i đa c?m quy?n m?t chinh ph? co th? đ??c xem la ch? đ? đ?c tai, đ?c đoan va tan b?o nh?t B?c Phi. ^[160]

T?ng th?ng Obama kh?ng đ?nh: "Toi cho r?ng, cai ch?t the th?m c?a nha đ?c tai Gaddafi la l?i c?nh t?nh m?nh m? cho nh?ng nha đ?c tai khac tren th? gi?i, r?ng nhan dan c?n đ??c t? do, h? c?n đ??c ton tr?ng quy?n s?ng c?ng nh? nguy?n v?ng c? b?n c?a minh" . ^[161]

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• Gi?i Nhan quy?n Qu?c t? Al-Gaddafi
• Phien toa v? HIV t?i Libya
• Danh sach cac lanh đ?o qu?c gia
• N?i chi?n Libya 2011
• Can thi?p quan s? vao Libya 2011

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikiquote co s?u t?p danh ngon v?: Muammar Gaddafi

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? Muammar al-Gaddafi .

• Muammar Gaddafi: 40 Years in Power: Libya's Last Bedouin L?u tr? 2010-10-30 t?i Wayback Machine
• Official personal website L?u tr? 2008-01-15 t?i Wayback Machine
• DressFirst Official website
• Colonel Gaddafi: with friends like these... by The Daily Telegraph

Ch?c v? chinh tr?
Ti?n nhi?m Ch?c v? đ??c thanh l?p	Lanh đ?o va Ng??i h??ng d?n Cach m?ng Libya 1969 ? 2011 (b? l?t đ? va b? gi?t)	K? nhi?m Ch?c v? b? bai b?
	Ch? t?ch H?i đ?ng Ch? huy Cach m?ng Libya 1969 ? 1979	K? nhi?m Ch?c v? b? bai b?
Ti?n nhi?m Mahmud Sulayman al-Maghribi	Th? t??ng Libya 1970 ? 1972	K? nhi?m Abdessalam Jalloud
Ti?n nhi?m Ch?c v? đ??c thanh l?p	T?ng th? ky đ?i h?i Nhan dan Libya 1977 ? 1979	K? nhi?m Abdul Ati al-Obeidi
Ti?n nhi?m Jakaya Kikwete	Ch? t?ch Lien minh chau Phi 2009 ? 2011 (ch?t) B?n m?u:Nhan v?t th?i Chi?n tranh L?nh D? li?u nhan v?t TEN Gaddafi, Muammar al- TEN KHAC TOM T?T NGAY SINH ngay 7 thang 6 n?m 1942 N?I SINH NGAY M?T ngay 20 thang 10 n?m 2011 N?I M?T

L?i chu thich: đa tim th?y th? <ref> v?i ten nhom “a1”, nh?ng khong tim th?y th? t??ng ?ng <references group="a1"/> t??ng ?ng, ho?c th? đong </ref> b? thi?u