Nam M?

Di?n tich	17.840.000 km 2 (6.890.000 d?m vuong Anh) ( h?ng 4 )
Dan s?	423.581.078 (2018; h?ng 5) [1] [2]
M?t đ? dan s?	21.4/km² (56.0/sq mi)
GDP  ( PPP )	$6,57 nghin t? (2017; h?ng 4) [3]
GDP  (danh ngh?a)	$3,94 nghin t? (2017; h?ng 4) [4]
GDP binh quan đ?u ng??i	$9.330 (2017; h?ng 4) [5]
Ten g?i dan c?	Ng??i Nam M?
Qu?c gia	12
Ph? thu?c	4
Ngon ng?	Ti?ng B? đao Nha , Ti?ng Tay Ban Nha , Ti?ng Anh , Ti?ng Phap , Ti?ng Ha Lan , Quechua , Hindustani, Sranan Tongo , Saramaccan,...
Mui gi?	UTC?02:00 đ?n UTC?05:00
Thanh ph? l?n nh?t	Danh sach cac thanh ph? ? Nam M? Danh sach Sao Paulo Lima Bogota Rio de Janeiro Santiago Caracas Buenos Aires Salvador Brasilia Fortaleza

Nam M? (hay Nam M? ) la ph?n l?c đ?a n?m ? phia tay c?a Nam Ban c?u c?a Trai đ?t thu?c chau M? , b?t đ?u t? phia nam kenh đao Panama tr? xu?ng. Vung nay c?ng chi?m ph?n l?n khu v?c Latinh do ng??i dan ? đay ch? y?u s? d?ng ti?ng Tay Ban Nha va ti?ng B? đao Nha .

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tr??c th? k? XVI [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vung Nam M? tr??c th? k? XVI, la khu v?c sinh s?ng c?a nhi?u b? t?c . Trong đo, b? t?c Inca la hung m?nh nh?t, h? đa thanh l?p cho minh m?t đ? ch? hung m?nh v?i m?c đ? t? ch?c cao. Th?i k? huy hoang nh?t, di?n tich c?a đ? ch? đa chi?m ph?n l?n di?n tich c?a Nam M?. H? đa xay d?ng nen m?t n?n v?n hoa nong nghi?p phat tri?n r?c r? tren day Andes .

Nh?ng đ?n n?m 1532 , khi Francisco Pizarro đ? b? vao b? bi?n Peru trong thang 4 / 1532 , thi n?n v?n hoa Inca c?ng nh? c?a cac dan t?c khac c?a Nam M? b?t đ?u suy tan. D?n đ?n vi?c, đ?n cu?i th? k? XVI, ph?n l?n Nam M? đa tr? thanh thu?c đ?a c?a th?c dan Tay Ban Nha va B? đao Nha . Cac dan t?c b? tan sat đ?m mau vi nh?ng v? khi hi?n đ?i ma tr??c gi? h? ch?a t?ng nhin th?y.

Sau th? k? XVI [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac thu?c đ?a Tay Ban Nha gianh đ??c đ?c l?p trong kho?ng nh?ng n?m 1804 va 1824 , Simon Bolivar va Jose de San Martin la nh?ng ng??i lanh đ?o phong trao. Bolivar la t??ng quan d?n đ?u cu?c Nam ti?n trong khi Jose de San Martin đa đ?a quan b?n b? c?a minh ti?n d?c theo day Andes , va h?i quan v?i t??ng Bernardo O'Higgins t?i Chile . Va t? Chile, cac ong l?i ti?p t?c B?c ti?n sau khi đa t?p trung đ??c l?c l??ng. 2 canh quan cu?i cung đa lien th? đ??c v?i nhau t?i Guayaquil , Ecuador khi h? đ?ng đ?u v?i canh quan c?a Hoang gia Tay Ban Nha . Canh quan Hoang gia nay b? đanh b?i va bu?c ph?i đ?u hang .

T?i Brasil , thu?c đ?a c? c?a B? đao Nha , chinh Dom Pedro I , con trai c?a vua B? đao Nha Dom Joao VI , la ng??i tuyen b? "Brasil đ?c l?p" vao n?m 1822 . Ong nay tr? thanh hoang đ? đ?u tien c?a Brasil. Hanh đ?ng c?a Dom Pedro I nh?n đ??c s? ch?p thu?n c?a Hoang gia B? đao Nha.

D?u cho Bolivar đa c? g?ng keu g?i va co nh?ng hanh đ?ng nh?m nh?t th? hoa v? chinh tr? đ?i v?i nh?ng khu v?c noi ti?ng Tay Ban Nha m?i gianh đ??c đ?c l?p , nh?ng s? ki khu c?a ong h?u nh? khong co k?t qu?. Cac khu v?c nay nhanh chong tuyen b? đ?c l?p, tham gia vao cac cu?c c?nh tranh l?n nhau va ph?n l?n đ?u gi?i quy?t b?ng b?o l?c . Cac cu?c chi?n n?i ti?ng trong quang th?i gian nay la cu?c Chi?n tranh đ?ng minh Ba n??c va Chi?n tranh Thai Binh D??ng (1879-1884) .

đay la 1 trong 2 l?c đ?a tren th? gi?i (cung v?i Nam C?c ) khong ch?u ?nh h??ng t? chi?n tranh th? gi?i th? hai .

M?t vai qu?c gia m?i gianh đ??c đ?c l?p trong th? k? 20:

Qu?c gia	N??c t?ng chi?m đong	N?m đ?c l?p
Trinidad va Tobago	V??ng qu?c Anh	1962
Guyana		1966
Suriname	Ha Lan	1975

Rieng lanh th? Guyane thu?c Phap v?n duy tri tr?ng thai chinh tr? la m?t ph?n n?m trong n??c C?ng hoa Phap, va m?i đay lanh th? nay la n?i ma C? quan V? tr? chau Au ( European Space Agency ) đ?t m?t trong nh?ng tr?m khong gian chinh y?u c?a h? - tr?m Centre Spatial Guyanais .

C? quan l?p phap [ s?a | s?a ma ngu?n ]

C? quan l?p phap t?i cac qu?c gia Nam M? đ??c t? ch?c theo 2 h? th?ng, đ?n vi?n va l??ng vi?n. Trong đo đ?n vi?n g?m cac qu?c gia: Ecuador , Peru , Venezuela , Suriname , Guyana , Guyane thu?c Phap va Qu?n đ?o Falkland . L??ng vi?n g?m cac qu?c gia: Brasil , Argentina , Uruguay , Paraguay , Chile , Bolivia va Colombia . Trong cac ngh? vi?n t?i Nam M?, Qu?c h?i Brazil co nhi?u thanh vien nh?t, v?i 616 thanh vien, th??ng vi?n co 166 ngh? s? va h? vi?n co 450 ngh? s?. Ngh? vi?n Qu?n đ?o Falkland co it thanh vien nh?t, ch? v?i 11 đ?i bi?u, ngh? vi?n Guyana co 65 ngh? s?, ngh? vi?n Guyane thu?c Phap co 19 thanh vien.

Qu?c gia	T?ng s? gh?	Th??ng vi?n	H? vi?n
Brasil	616 gh?	166 gh?	450 gh?
Argentina	329 gh?	72 gh?	257 gh?
Uruguay	129 gh?	30 gh?	99 gh?
Paraguay	125 gh?	45 gh?	80 gh?
Chile	158 gh?	38 gh?	120 gh?
Colombia	268 gh?	102 gh?	166 gh?
Bolivia	166 gh?	36 gh?	130 gh?
Peru	130 gh?	Khong chia vi?n
Ecuador	124 gh?	Khong chia vi?n
Venezuela	165 gh?	Khong chia vi?n
Suriname	51 gh?	Khong chia vi?n
Guyana	65 gh?	Khong chia vi?n
Guyane thu?c Phap	19 gh?	Khong chia vi?n
Qu?n đ?o Falkland	11 gh?	Khong chia vi?n

đ?a ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?a hinh Nam M? phan hoa r?t ro net t? Tay sang đong: Day Andes , trung du, va cac đ?ng b?ng phia tay . Ngay nay Nam M? g?m cac qu?c gia:

Kinh t? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong su?t 2 th? k?, cac qu?c gia Nam M? đa tr?i qua m?t th?i k? phat tri?n kinh t? cao, đi?u nay co th? th?y đ??c qua cac cong trinh xay d?ng nh? toa nha Gran Costanera ? Chile hay h? th?ng tau đi?n ng?m Bogota Metro . Tuy nhien, cac v?n n?n truy?n th?ng nh? t? l? l?m phat cao ? h?u h?t t?t c? cac qu?c gia, t? l? lai su?t gi? ? m?c cao, đ?u t? th?p đang la nh?ng c?n tr? chinh cho n?n kinh t? cac qu?c gia Nam M?. T? l? lai su?t th??ng cao g?p đoi so v?i Hoa K?. Vi d?, t? l? lai su?t ? Venezuela la 22% va ? Suriname la 23%. Tr??ng h?p ngo?i l? duy nh?t la Chile, qu?c gia đang ap d?ng nh?ng chinh sach kinh t? t? do t? khi thi?t l?p ch? đ? đ?c tai quan s? n?m 1973 va gia t?ng chi tieu xa h?i khi mo hinh dan ch? đ??c khoi ph?c đ?u th?p nien 1990 . đi?u nay đa giup Chile co đ??c s? ?n đ?nh v? kinh t? va m?c lai su?t ? m?c m?t con s?.

N?n kinh t? Nam M? ph? thu?c l?n vao xu?t kh?u hang hoa va tai nguyen thien nhien . Theo t? gia h?i đoai c? b?n, Brazil la qu?c gia d?n đ?u v? xu?t kh?u v?i 137.8 t? USD, ti?p đ?n la Chile v?i 58.12 t? va Argentina v?i 46.46 t?. ^[10]

Kho?ng cach kinh t? gi?a ng??i giau va ng??i ngheo ? cac qu?c gia Nam M? đ??c cho la cao nh?t trong cac chau l?c. ? Venezuela, Paraguay, Bolivia va nhi?u qu?c gia Nam M? khac, 20% s? ng??i giau n?m gi? 60% tai s?n qu?c gia, trong khi 20% s? ng??i ngheo ch? chi?m ch?a đ?n 5% tai s?n qu?c gia. Kho?ng cach v? thu nh?p nay co th? th?y ? r?t nhi?u thanh ph? l?n ? Nam M? n?i co nh?ng l?u tr?i va cac khu nha ? chu?t n?m xen k? gi?a cac toa cao ?c va trung tam mua s?m sang tr?ng.

GDP binh quan đ?u ng??i n?m 2005

Ngon ng? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ti?ng B? đao Nha (193.198.164 ng??i s? d?ng) ^[11] va Tay Ban Nha (193.243.411 ng??i s? d?ng) ^[12] la cac ngon ng? đ??c noi nhi?u nh?t ? Nam M?. Ti?ng Tay Ban Nha la ngon ng? chinh th?c ? h?u h?t cac qu?c gia, cung v?i cac ngon ng? b?n đ?a khac ? m?t vai qu?c gia. Ti?ng B? đao Nha la ngon ng? chinh th?c c?a Brazil. Ti?ng Ha Lan la ngon ng? chinh th?c c?a Suriname ; ti?ng Anh la ngon ng? chinh th?c c?a Guyana , m?c du co it nh?t 12 ngon ng? đ??c s? d?ng ? qu?c gia nay nh? Hindi va ? R?p . Ti?ng Anh c?ng đ??c s? d?ng ? qu?n đ?o Falkland . Ti?ng Phap la ngon ng? chinh th?c c?a Guyane thu?c Phap va la ngon ng? th? 2 ? Amapa ( Brasil ).

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? Nam M? .

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• "South America". The Columbia Gazetteer of the World Online . 2005. New York: Columbia University Press.
• GeoHive: The population of continents, regions and countries
• Latin American Network Information Database