Muammar Gheddafi

De Wikipedia
Lumbard ucidental Quest articol chi l'e scrivuu in lombard , grafia milanesa .
El Gheddafi in d'ona foto recent a on convegn de l'Union Africana

El Muammar Gheddafi (in areb : ???????? , Mu?ammar al-Qadhdh?f? , nomm intregh Mu?ammar Ab? Minyar ?Abd al-Sal?m al-Qadhdh?f? ; Sirt , 7 de giugn 1942 ? Sirt, 20 de ottober 2011 ) l'e staa on soldaa e on politigh libigh. A l'e staa de facto el capp de la Libia per oltra quarant'ann (del 1969 , dopo on golpe contra el re), fina a la soa deposizion e mort duranta la Guerra Civil Libiga del 2011 . In verita lu el gh'ha mai avuu a longh incarigh offiziai, perche lu el s'era daa doma el titol de "Guida e Capp de la Rivoluzion de la Granda Jam?h?riyya Araba Libiga Popolar".

El nomm [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

El nomm de Gheddafi l'e vun de quei con pussee variant grafigh al mond: el so nomm in areb classigh , l'emm giamo scritt pussee sora a l'e Mu?ammar al-Qadhdh?f? , pronunciaa /mu??ammaru lqað?ðaːfiː/, menter in del dialett libigh el se dis /mu??æmm?r? ?l?æd?dæːfi/. Lu istess l'e mai staa bell ciar sora a la manera de scrivel con l' abecee latin: in d'ona quai soa lettera el se firmava Moammar El-Gadhafi , menter in sul so sitt offizial gh'era scritt Al Gathafi .
Chi de sotta, on esempi de come l'e scritt gio in di vari lengov:

Biografia [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

I origin [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

El nass a Sirt , che al temp la partegn a la Provincia de Misurada ( Italia ), in d'ona famiglia islamiga de la qual pero se sa proppi pocch. In del 2009 ona veggia sciora israeliana de origin libiga, ona tal Rachel Tammam, l'ha ditt che 'l Gheddafi el gh'avria 'vuu anca ona origin giudea , perche la soa mader la saria stada la soa zia Razale Tammam; pero i storigh hann mai confermaa quella storia chi, insci la podria vess doma ona leggenda.
A ses ann Gheddafi l'e staa ferii al brasc del s'ciopp de ona bomba che l'era restada intrega di temp de la guerra: in de l'esplosion moeuren duu so cusin.

La conquista del pode [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Tra el 1956 e 'l 1961 l'ha studiaa a la scola coraniga de Sirt, in de la qual l'incontra i idei panareb de Gamal Abd el-Nasser ( president egizian ), che ghe piasen proppi tant. In del 1968 el decid d'entra in l'Accademia Militar de Bengas . Dopo el cors e dopo 'n brev period de specializzazion in del Regn Unii , el tacca la soa carrera in de l'esercit, col ciappa a vintsett ann el grado de capitani .

Gia che l'era minga content del governa del re Idris I , che ghe somejava tropp visin ai Statt Unii e a la Francia , el 26 de agost del 1969 el se mett a la guida de on colp de Statt contra el re; el primm de settember la nass la Repubbliga , guidada de on Consili de la Rivoluzion faa su de dodes militar de ispirazion nasseriana e comandaa del Gheddafi, che intant el s'e promoss indeperlu a Colonnell (titol che 'l tegnara per tutta la vita). In pocch temp el regimm de Gheddafi el vegn ona vera e proppia dittadura .

El governa [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Fina ai Ann Vottanta [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

El Consili, per vore del Gheddafi, el fa su ona noeuva costituzion che la fa spari tucc i partii politigh e i elezion . La Libia la muda nomm e la se ciama Jam?h?riyya (on termin inventaa per l'occasion e traa foeura de la parolla jumh?r , che al plural el fa jam?h?r e 'l voeur di "massa de gent"). El Gheddafi el gh'ha intenzion de trova ona "terza via" al comunismo e al capitalismo : el proeuva a messeda insemma i princippi del panarabismo e quei de la socialdemocrazia (senza democrazia, pero). El Gheddafi el scerniss de mostraggh a tucc i sa idei politigh e filosofigh in del so Liber Verd (titol che 'l ciappa ispirazion del Liber Ross de Mao Zedong ), sortii foeura in del 1976 .
In nomm di so ideai, el fa nazionalizza la pupart di proppieta petrolifer forest, de sarra su i bas militar american e ingles e toeu via ai comunita italiana e giudea tucc i so ben, e poeu de scasciai via in del 1970 . A parti de quell ann, ogni 7 de ottober la gh'e stada la festa del "Di de la Vendetta", cioe la scasciada di 20.000 italian che viveven anmo in Libia.
In de la politiga foresta, el Gheddafi el ghe da sostegn a l' OLP de Yasser Arafat contra Israel e 'l spera che ghe sia on'union tra i paes musulman de l' Afriga , soratutt con la Tunisia : ma la resposta negativa del primm minister tunisin del temp, el scior Bourguiba , el fa vegni meno quella idea chi. Inoltra el Gheddafi l'e staa vun di pocch leader del mond che l'ha segutaa a vess amis di dittador Idi Amin Dada e Jean Bokassa (quell li pero doma in del temp che 'l diseva de vess musulman).
Per on poo de temp in del 1972 el Gheddafi l'e anca el primm minister de la Libia ad interim , ma poeu el lassa el post a ?Abd al-Sal?m Jall?d .
In del 1977 , grazie ai danee vegnuu foeura del petroli, el regimm el fa su ona quai opera in favor de la proppia nazion, compagn de strad, ospedal e industri. Insci, vista la popolarita che 'l gh'ha in 'sto moment, in del 1979 el Gheddafi el lassa ogni carega offizial: anca se 'l resta l'unigh capp de la Libia, de quell moment el tegn doma el titol de "Guida de la Rivoluzion".
I Ann Vottanta el veden sostegni l' IRA e 'l Settember Negher , semper per i so idei anti-americann e anti-israeliann; la CIA l'accusa de ave organizzaa di attentaa in Sicilia , Scozia e Francia .
In del 1986 lu l'e ormai el nemis numer vun di Statt Unii che insci deciden de lanciaggh on quai razz contra el so palazz: in del raid la moeur la soa tosa dottada, pero lu el se fa nagott perche l'era staa vertii del president del Consili italian Bettino Craxi ; a bon cunt, per vendicass, el Gheddafi el fa lancia contra Lampedusa on para de missil SS-1 Scud , che pero finissen in del mar.
Inoltra, per ordin del Gheddafi, el 21 de dicember del 1988 el s'cioppa ona bomba in d'on aerei a Lockerbie ( Scozia ), che la coppa tutt i 259 passegger; l' ONU , stufida del comportament de Gheddafi, la fa su on embargo contra la Libia; doma in del 1999 el Gheddafi el ghe consegna i terrorista.

Del 1990 in poeu [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

A parti di Ann Novanta, col vede come l'e che l'era dree a 'nda mal l'economia libiga, el Gheddafi el decid de muda el roeul del regimm in del camp internazional; per esempi el se s'cera contra l'invasion del Kuwait e 'l sostegn i trattativ de pas tra Etiopia ed Eritrea . Inoltra, la consegna di terrorista de Lockerbie la convincc l'ONU a toeu via l'embargo.
I Ann Dumilla inoltra veden Gheddafi torna semper pussee amis de l'Occident, anca cont i Statt Unii e l' Italia .

La guerra civil e la mort [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

Ai inizzi del 2011 , su l'onda di rivoeult de la Tunisia e de l' Egitt , anca i libigh tacchen a protesta per el regimm de Gheddafi; lu el ghe respond cont el manda l' esercit a coppa la gent, insci la s'cioppa prima ona rivoeulta e poeu man a man ona vera e proppia guerra civil. Menter i ribei tegnen la zonna a est del Paes, i fedee de Gheddafi resten in de l'ovest. Ma la NATO la se s'cera cont i ribei, e insci adasi adasi la vittoria la passa in di man del CNT ( Comitaa Nazional Transitori ); la pupart de la gent del governa de Gheddafi le bandona e la passa coi ribei.
I soldaa de Gheddafi resisten on fracch a Tripoli , poeu a Beni Ulid e infin a Sirt , la citta indove l'e nassuu; insemma a lor gh'e anca el Gheddafi, che 'l voeur minga lassa el so paes, e on so quai fioeu. El 20 de ottober del 2011 i ribei ciappen finalment Sirt e troeuven el dittador sconduu in d'ona busa; el ferissen ai gamb e, menter el porten in gir per la citta per faggh vede a tucc che l'e proppi lu, el coppen (anca se lu l'aveva pregaa de sbara minga).

Famiglia [ Modifega | modifica 'l sorgent ]

El Gheddafi el s'e sposaa do voeult; la prima voeulta ( 1969 ) cont ona certa Faitha, ma lu l'ha lassada dopo doma ses mes. La segonda voeulta l'e staa cont ona donna de origin ungares, ciamada Safia Farkas .
De la prima miee, el Gheddafi el gh'ha 'vuu on fioeu: Mudammad ( 1971 ).
La segonda miee inveci el gh'ha daa a lu alter sett fioeu:

Tucc i so fioeu gh'hann avuu di incarigh politigh duranta el so period de governa sora la Libia. Trii de lor hinn mort duranta la guerra del 2011, segutaa on poo dopo del so pa.

Liber [ Modifega | modifica 'l sorgent ]