Zobacz te?: inne znaczenia .

Londyn

London

Widoki Londynu
Pa?stwo	Wielka Brytania
Kraj	Anglia
Region	Wielki Londyn
Burmistrz	Sadiq Khan
Powierzchnia	1572 km²
Wysoko??	24 m n.p.m.
Populacja  (2018) ? liczba ludno?ci ? g?sto??	8 961 989 [1] 5666 os./km²
Nr kierunkowy	Centrum: 44 207 Przedmie?cia: 44 208 Przedmie?cia: 44 203
Kod pocztowy	E
Podział miasta	32 gminy ( borough ) oraz autonomiczne City
Poło?enie na mapie Anglii Londyn
Poło?enie na mapie Wielkiej Brytanii Londyn
51°30′N   0°07′W / 51,500000   -0,116667
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomo?ci w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodro?ach
Strona internetowa

Londyn ( ang.   London ) ? stolica i najwi?ksze miasto Anglii i Wielkiej Brytanii , poło?one w południowo-wschodniej cz??ci kraju, nad Tamiz? . Jest trzecim co do wielko?ci miastem Europy , po Moskwie i Stambule , a jednocze?nie jednym z wi?kszych miast ?wiata zarowno w skali samego miasta, jak i całej aglomeracji . Liczba mieszka?cow Londynu (w granicach tzw. Wielkiego Londynu ) wynosi ok. 8,982 mln (2019) na obszarze 1572 km²; cały za? obszar metropolitalny Londynu w 2018 r. liczył prawie 12,5 milionow mieszka?cow ^[2] . Około 20% mieszka?cow pochodzi z Azji , Afryki i Karaibow .

Wspołczesny Londyn jest drugim pod wzgl?dem wielko?ci centrum finansowym ?wiata. Dokonuje si? tam 30% ?wiatowego obrotu walutami i 40% ?wiatowego obrotu euroobligacjami . Swoje głowne siedziby ma tam kilkaset bankow oraz wielkie towarzystwa ubezpieczeniowe i inwestycyjne. Jest tak?e ogromnym o?rodkiem medialnym .

W 2018 Londyn odwiedziło 20,42 mln turystow z całego ?wiata ? był na drugim miejscu w?rod najcz??ciej odwiedzanych miast ?wiata po Bangkoku w Tajlandii ^[3] .

Definicje Londynu [ edytuj | edytuj kod ]

Przede wszystkim jest to region administracyjny , zwany rownie? Wielkim Londynem (ang. Greater London ), zarz?dzany przez autonomiczne władze zwane Greater London Authority ( GLA ). Aglomeracja londy?ska obejmuje obszar zbli?ony do Wielkiego Londynu i o troch? wi?kszej populacji. Rdzeniem Londynu jest mała, historyczna dzielnica City of London zwana te? The City lub ?mil? kwadratow?” (ang. Square Mile ). Dzielnica City of London posiada status city , jak rownie? jest hrabstwem ceremonialnym . Obecny obszar Wielkiego Londynu obejmuje historyczne hrabstwa Middlesex oraz fragmenty hrabstw Kent , Surrey , Essex i Hertfordshire .

Obszar metropolitalny Londynu (ang. the metropolis ) najbardziej dynamiczny wzrost osi?gn?ł w epoce wiktoria?skiej oraz latach mi?dzywojennych . Rozwoj został zatrzymany w latach 40. XX wieku, z powodu II wojny ?wiatowej oraz uchwalenia pasow zieleni wokoł miast. Obszar działania Policji Metropolitalnej (ang. The Metropolitan Police District ), obszar działania władz lokalnych Wielkiego Londynu oraz obszar Transportu londy?skiego (ang. London Transport Area ) zmieniały si? cz?sto, ale zazwyczaj odpowiadały granicom Wielkiego Londynu .

Nazwa [ edytuj | edytuj kod ]

Pochodzenie nazwy miasta nie jest jasne i jest przedmiotem wielu teorii i domysłow.

Według jednej z legend nazwa miałaby pochodzi? od krola Luda , mitycznego władcy celtyckiego plemienia Trynowantow ( łac.   Trinovantes ), ktory miał zało?y? miasto w I wieku p.n.e. ^[4] lub znacz?co rozbudowa? istniej?ce miasto. Po jego ?mierci osad? nazwano Kaerlud lub Kaerlundein (miasto Luda), ktora to nazwa miała zosta? przekształcona w rzymskie Londinium ^[5] .

W 1998 roku Richard Coates  (inne j?zyki) zaproponował pochodzenie nazwy od przedceltyckiego staroeuropejskiego słowa (p)lowonida , oznaczaj?cego rzek? zbyt szerok?, by pokona? j? w brod, nawi?zuj?cego do Tamizy ^[6] . Nowsze badania wi??? nazw? z praindoeuropejskim * lend ^h , oznaczaj?cym ?ton??, topi?”, oraz członem *- injo - lub *- onjo -, u?ywanym do tworzenia nazw miejsc. Nazwa miałaby wi?c oznacza? ?miejsce, w ktorym wyst?puj? powodzie” ^[7] .

Inne teorie wi??? nazw? Londyn z celtyckim słowem maj?cym dzi? posta? llon lub lon , oznaczaj?cym jedzenie, posiłek lub miejsce posiłku, oraz din , czyli ?miły, budz?cy uczucie akceptacji”, a cała nazwa miałaby oznacza? miejsce obfite w jedzenie, na przykład du?? liczb? ryb przy uj?ciu rzeki ^[8] .

Historia Londynu [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwszymi ?ladami działalno?ci osadniczej na terenie Londynu s? odkryte pozostało?ci po rzymskiej osadzie zało?onej najprawdopodobniej w 43 roku naszej ery, czyli w czasie inwazji wojsk cesarza rzymskiego Klaudiusza na Brytani? ^[9] . Odnaleziono tak?e pozostało?ci po obozie warownym datowanym na lata 70?80 n.e. na wzgorzach Cornhill i Ludgate Hill . Rzymianie oznaczyli centrum Londinium kamieniem Londy?skim, ktory jest do tej pory widoczny na Cannon Street . Niemniej prawdopodobne jest, ?e osady miejscowej ludno?ci istniały tu jeszcze przed przybyciem Rzymian na Wyspy Brytyjskie . Londyn głownie dzi?ki rozwojowi handlu z krajami kontynentu europejskiego (rzymska nazwa Londinium ) stał si? jednym z najbogatszych miast Imperium . Za czasow rzymskich miasto liczyło ok. 30 tysi?cy mieszka?cow ^[10] .

W roku 313 zało?ono tu biskupstwo, a na pocz?tku VII wieku stolic? krolestwa Esseksu . W XI wieku Londyn zacz?ł pełni? funkcj? faktycznej stolicy kraju.

Przez kilka wiekow niewielki, licz?cy 133 ha obszar rzymskiego Londinium odpowiadał w zasadzie ?redniowiecznemu Londynowi. Dopiero w XII wieku rozpocz?ł si? dynamiczny rozwoj wykraczaj?cy poza mury miejskie, głownie wzdłu? drog komunikacyjnych w kierunku zachodnim.

Stolica Anglii została przeniesiona do Londynu z Winchesteru w XII i XIII wieku po zbudowaniu Pałacu Westminsterskiego i uczynieniu go siedzib? dworu krolewskiego , a tym samym polityczn? stolic? całego narodu angielskiego .

W roku 1666 wielki po?ar strawił wi?ksz? cz??? miasta. W ci?gu kilku dni spłon?ło ponad 13 tys. domow i niemal 90 ko?ciołow . Wydarzenie to pogł?biło szkody zapocz?tkowane w poprzednim roku przez epidemi? d?umy , w wyniku ktorej ?mier? poniosło a? 100 tysi?cy mieszka?cow.

W okresie odbudowy miasta starano si? kontrolowa? rozwoj stolicy, m.in. poprzez wprowadzenie przepisow budowlanych, zaniechanie budowy drewnianej itp. Niektorym po?ar przyniosł jednak korzy?ci, zwłaszcza sir Christopherowi Wrenowi , ktoremu zlecono zadanie odbudowania spalonej stolicy. Dzi?ki temu powstały takie arcydzieła, jak Royal Naval Hospital w Greenwich i katedra ?w. Pawła .

W latach 60. XVIII wieku zburzono ?redniowieczne mury obronne, co spowodowało rozrost miasta.

W XVIII wieku Londyn stał si? najwi?kszym miastem Europy, prze?cigaj?c Pary? (dotychczasowego lidera). Ju? około 1700 roku Londyn liczył niemal 700 tysi?cy mieszka?cow. W pierwszej dekadzie wieku XIX liczba londy?czykow przekroczyła milion. Wszystkie dane dotycz?ce ich liczby na pocz?tku XVIII stulecia s? jedynie danymi szacunkowymi, gdy? pierwszy spis mieszka?cow przeprowadzono dopiero w 1801. Wiadomo jednak, ?e w 1732 Londyn liczył sobie 5099 du?ych ulic, uliczek i placow. Wszystkich razem domow było 95 968. XVIII-wieczny Londyn był miastem kontrastow, zło?onym wła?ciwie z trzech poł?czonych miast: Londynu wła?ciwego na połnocnym wschodzie (wokoł kupieckiej dzielnicy City z własnym do dzi? istniej?cym samorz?dem), Westminsteru na połnocnym zachodzie (z siedzib? parlamentu) i poło?onego na południowym brzegu Tamizy Southwark ; nie było wi?c i nie ma dzi? czego? takiego jak centrum Londynu. W czasach Defoe i Burke’a Londyn, Westminster i Southwark miały własnych reprezentantow w parlamencie, lecz nawet razem ich wpływ na postanowienia tego ciała był niewielki; w skali kraju przewa?ały wiejskie okr?gi wyborcze. Londyn czasow o?wiecenia był celem podro?y wielu liberałow europejskich.

Dalszemu rozwojowi przestrzennemu miasta towarzyszyła wzrastaj?ca liczba populacji, szczegolnie dynamicznie w okresie rewolucji przemysłowej w XIX wieku. W stuleciu tym zanotowano siedmiokrotny wzrost liczby ludno?ci.

W 1851 Londyn go?cił Wystaw? Przemysłu Wszystkich Narodow , b?d?c? de facto protoplast? dzisiejszego Expo . Kilka lat po?niej w mie?cie nast?piło otwarcie pierwszej na ?wiecie linii kolei podziemnej , w ceremonii otwarcia uczestniczyła krolowa Wiktoria .

W 1908 w Londynie odbyły si? Letnie Igrzyska Olimpijskie , jedne z pierwszych nowo?ytnych igrzysk na ?wiecie.

W okresie I wojny ?wiatowej miasto było atakowane przez niemieckie bombowce i zeppeliny ^[11] . Bombardowa? stolicy było 27, ostatnie wiosn? 1918, najpowa?niejsze za? 13 czerwca 1917. Dwadzie?cia samolotow Gotha G.IV razem ze sterowcami LZ zrzuciło wtedy na miasto prawie 4,5 tony bomb. W sumie lotnictwo II Rzeszy zrzuciło ich a? 115 ton, ktore zabiły 835 Londy?czykow, a 1972 zraniły.

Podczas II wojny ?wiatowej miasto było bombardowane pocz?tkowo przez samoloty niemieckie, po?niej przez rakiety. Luftwaffe u?ywało przewa?nie bombowcow strategicznych Dornier Do 17 i Heinkel He 111 . Od połowy 1944 a? do ko?ca wojny Niemcy u?ywali ju? tylko pociskow V1 oraz V2 . Wszystkie te naloty spowodowały zniszczenie dzielnicy portowej oraz cz??ciowo City.

Po zako?czeniu wojny rozpocz?to realizacj? planu przestrzennego rozwoju stolicy, obejmuj?cego m.in. wyeliminowanie slumsow (co nie do ko?ca si? udało, gdy? ro?nice mi?dzy najbogatszymi i najbiedniejszymi mieszka?cami Londynu jedynie si? pogł?biły ^{[12] [13]} ), konsolidacj? pasa zieleni otaczaj?cego miasto ( London’s Green Belt ) oraz budow?, w promieniu kilkudziesi?ciu kilometrow od jego centrum, kilku miast-ogrodow (w tym Basildon , Harlow , Hemel , Hempstead i Crawley ). Podj?to tak?e wysiłki zmierzaj?ce do likwidacji londy?skiego ? smogu ” (pono? problem ten istniał ju? w XIV wieku, za? kulminacj? osi?gn?ł w 1952, podczas ? wielkiego smogu londy?skiego ”) oraz oczyszczenia wod Tamizy.

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

Populacja [ edytuj | edytuj kod ]

Londyn w 2011 miał 8 173 941 mieszka?cow ^[14] . Stanowi to około 13% ogołu populacji Wielkiej Brytanii, ktora obejmuje tylko 0,6% powierzchni kraju ^[15] . ?rednia g?sto?? zaludnienia wynosi 5200/km². W tym roku Londyn pod wzgl?dem liczby mieszka?cow zajmował 22. miejsce na ?wiecie ^[16] . Najwi?cej osob mieszka w Barnet i Croydon , najmniej w City i Kensington and Chelsea . M??czy?ni stanowi? 49,3% populacji, kobiety za? 50,7% ^[17] .

Podział mieszka?cow ze wzgl?du na wiek w 2011 roku ^[14] :

Wiek	0-15	16-29	30-44	45-59	60-74	+75
Udział procentowy	19,88%	22,52%	25,34%	17,00%	9,98%	5,28%

Podział mieszka?cow według miejsca urodzenia na podstawie spisu powszechnego z 2011 roku ^[18] :

Wielka Brytania (5 175 677 ? 63,32%)   Indie (262 247 ? 3,21%)   Polska (158 300 ? 1,94%)   Irlandia (129 807 ? 1,59%)   Nigeria (114 718 ? 1,40%)   Pakistan (112 457 ? 1,38%)   Bangladesz (109 948 ? 1,35%)   Jamajka (87 467 ? 1,07%)   Sri Lanka (84 542 ? 1,03%)   Francja (66 654 ? 0,82%)   Somalia (65 333 ? 0,80%)   Kenia (64 212 ? 0,79%)   Stany Zjednoczone (63 920 ? 0,78%)   Ghana (62 896 ? 0,77%)

Włochy (62 050 ? 0,76%)   Turcja (59 596 ? 0,73%)   Południowa Afryka (57 765 ? 0,71%)   Niemcy (55 476 ? 0,68%)   Australia (53 959 ? 0,66%)   Rumunia (44 848 ? 0,55%)   Filipiny (44 199 ? 0,54%)   Portugalia (41 041 ? 0,50%)   Litwa (39 817 ? 0,49%)   Chiny (39 452 ? 0,48%)   Iran (37 339 ? 0,46%)   Hiszpania (35 880 ? 0,44%)   Zimbabwe (21 309 ? 0,26%) pozostali (1 023 032 ? 12,52%)

Grupy etniczne [ edytuj | edytuj kod ]

Londyn jest najbardziej zro?nicowanym etnicznie miastem Wielkiej Brytanii. Biali stanowi? około 60% ludno?ci, najwi?kszy ich odsetek jest w Havering i Richmond upon Thames , tj. ponad 85% mieszka?cow, najmniej za? w Newham ? 29%. Drug? co do wielko?ci grup? etniczn? s? Czarni Afrykanie ? 7%. Najwi?kszy ich odsetek mieszka w Southwark i Barking and Dagenham ? ponad 15% mieszka?cow. Niewiele mniejsz? grup? s? Hindusi ktorzy stanowi? 6,6% ludno?ci Londynu. Najwi?ksze ich skupisko jest w Harrow ? 26% mieszka?cow.

Podział mieszka?cow według grup etnicznych na podstawie spisu powszechnego z 2011 roku ^[15] :

Biali Brytyjczycy: 3 669 284 (44,9%) Biali Irlandczycy: 175 974 (2,2%) Irish Travellers : 8196 (0,1%) Pozostali biali: 1 033 981 (12,6%) Mieszani Karaibowie: 119 425 (1,5%) Mieszani Afrykanie: 65 479 (0,8%) Mieszani Azjaci: 101 500 (1,2%) Pozostali mieszani: 118 875 (1,5%) Hindusi: 542 857 (6,6%)

Pakista?czycy: 223 797 (2,7%) Banglijczycy: 222 127 (2,7%) Chi?czycy: 124 250 (1,5%) Pozostali Azjaci: 398 515 (4,9%) Czarni Afrykanie: 573 931 (7,0%) Czarni Karaibowie: 344 597 (4,2%) Pozostali czarni: 170 112 (2,1%) Arabowie: 106 020 (1,3%) Pozostałe grupy etniczne: 175 021 (2,1%)

Religia [ edytuj | edytuj kod ]

Najwi?ksz? grup? religijn? według spisu powszechnego z 2011 stanowili chrze?cijanie ? 48,4% mieszka?cow Londynu. Kolejnymi religiami pod wzgl?dem liczby wyznawcow były: islam ? 12,4%, hinduizm ? 5,0%, judaizm ? 1,8%, sikhizm ? 1,5%, buddyzm ? 1%. Inne religie wybrało 0,6% respondentow, za? niewierz?cych było 20,7%. 8,5% respondentow nie podało swojej religii ^[19] .

W Londynie swoje siedziby maj?: w pałacu Lambeth arcybiskup Canterbury , duchowny zwierzchnik Ko?cioła Anglii (anglika?skiego), za? w domu biskupim w Westminsterze zwierzchnik Ko?cioła rzymskokatolickiego w Anglii i Walii ? arcybiskup Westminsteru. Najbardziej znane ko?cioły znajduj?ce si? w Londynie to: katedra ?w. Pawła w Londynie , Opactwo Westminsterskie i katedra westminsterska . Znajduj? si? tutaj tak?e: najwi?kszy w Europie meczet Baitul Futuh i ?wi?tynia sikhijska Gurdwara Sri Guru Singh Sabha, druga co do wielko?ci ?wi?tynia hinduistyczna w Europie ? BAPS Shri Swaminarayan Mandir , a tak?e najstarsza w Wielkiej Brytanii synagoga ? Bevis Marks Synagogue.

Liczba osob udaj?cych si? do ko?cioła co niedziel? w Londynie wzrosła w latach 2005?2012 o 16%. W 2012 720 000 osob chodziło do ko?cioła co niedziel?, prawie 100 tysi?cy wi?cej ni? w 2005. Zjawisko to tłumaczy si? napływem ciemnoskorych imigrantow, głownie nale??cych do ko?ciołow zielono?wi?tkowych ^[20] .

Podział administracyjny [ edytuj | edytuj kod ]

Administracyjnie Wielki Londyn ( Greater London ) jest podzielony na 32 gminy ( London boroughs ) oraz autonomiczne City , z czego 12 oraz City of London tworz? Londyn Wewn?trzny ( Inner London ), a pozostałe ? Londyn Zewn?trzny ( Outer London ). Najwa?niejsze (rownie? ze wzgl?dow historycznych) dzielnice to City of London i City of Westminster poło?one na połnocnym brzegu Tamizy oraz Southwark i Lambeth na południowym brzegu.

40% Wielkiego Londynu jest pokryte Londy?skim Obszarem Pocztowym (ang. London postal area ). Kod Londy?skiego Obszaru Telefonicznego (ang. London telephone area code ) obejmuje obszar zbli?ony do Wielkiego Londynu, aczkolwiek nie obejmuje niektorych dzielnic zewn?trznych, a obejmuje gminy znajduj?ce si? poza granicami Wielkiego Londynu.

City of London City of Westminster Kensington and Chelsea Hammersmith and Fulham Wandsworth Lambeth Southwark Tower Hamlets Hackney Islington Camden Brent Ealing Hounslow Richmond upon Thames Kingston upon Thames Merton

Sutton Croydon Bromley Lewisham Greenwich Bexley Havering Barking and Dagenham Redbridge Newham Waltham Forest Haringey Enfield Barnet Harrow Hillingdon

Geografia i klimat [ edytuj | edytuj kod ]

Topografia [ edytuj | edytuj kod ]

Wielki Londyn pokrywa obszar 1579 km² (609 mil kwadratowych), b?d?c tym samym jednym z najwi?kszych miast ?wiata. Przejechanie wszerz przez miasto wi??e si? z pokonaniem przeszło stu kilometrow ^[21] . Głown? cech? topografii londy?skiej jest rzeka Tamiza, ktora przecina miasto od południowego zachodu do wschodu. Dolina Tamizy to tereny wylewowe otoczone delikatnie pofałdowanymi wzgorzami (np. Parliament Hill , Addington Hills czy Primrose Hill ). Wzgorza te nie stanowiły znacz?cej przeszkody dla rozwoju Londynu, od jego pocz?tkow, jako portu rzecznego, na połnocnym brzegu Tamizy, st?d te? obszar Londynu rozwijał si? na bazie okr?gu.

W przeszło?ci Tamiza była o wiele szersz? i płytsz? rzek? z rozległymi terenami bagiennymi ; w czasie przypływow jej brzegi osi?gały pi?ciokrotn? szeroko?? obecnych. Były intensywnie niwelowane i regulowane, st?d wiele jej londy?skich dopływow zasila j? pod ziemi?. Tamiza jest rzek? przypływow?, a tym samym podatn? na wylewanie z brzegow. W 1974, po dziesi?ciu latach prac zako?czono budow? Tamy Londy?skiej w Woolwich, ktorej działalno?? za?egnała niebezpiecze?stwo powodzi. Tama Londy?ska została zaprojektowana, aby pracowa? do roku 2030, obecnie trwaj? prace projektowe maj?ce na celu rozbudow? tamy , ł?cznie ze zmian? jej stylistyki.

Klimat [ edytuj | edytuj kod ]

W Londynie panuje klimat umiarkowany morski. Miasto jest pod wpływem ciepłego Pr?du Zatokowego ^[22] .

Najcieplejszym miesi?cem jest lipiec, ze ?rednimi temperaturami mierzonymi w Greenwich pomi?dzy +13,6 °C do +22,8 °C. Rekordowa temperatura +38,1 °C została zarejestrowana w innej cz??ci Londynu 10 sierpnia 2003. Najzimniejszym miesi?cem jest stycze?, ze ?rednimi temperaturami pomi?dzy +2,3 °C a +8,1 °C. ?redni roczny opad atmosferyczny wynosi 601,7 mm ? najwy?sze opady wyst?puj? w pa?dzierniku, najni?sze w lutym. Opady ?niegu s? rzadkie ? w wyniku ciepła wytwarzanego w obszarach zurbanizowanych ? tzw. miejska wyspa ciepła , temperatura zim? w Londynie mo?e by? wy?sza nawet o 5 °C od obszarow otaczaj?cych aglomeracj?.

?rednia temperatura i opady dla Londynu

Miesi?c	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Pa?	Lis	Gru	Roczna
?rednie temperatury w dzie? [°C]	8,1	8,4	11,3	14,2	17,9	21,0	23,5	23,2	20,0	15,5	11,1	8,3	15,2
?rednie dobowe temperatury [°C]	5,2	5,3	7,6	9,9	13,3	16,4	18,7	18,5	15,7	12,0	8,0	5,5	11,3
?rednie temperatury w nocy [°C]	2,3	2,1	3,9	5,5	8,7	11,7	13,9	13,7	11,4	8,4	4,9	2,7	7,5
Opady [mm]	55,2	40,9	41,6	43,7	49,4	45,1	44,5	49,5	49,1	68,5	59,0	55,2	601,7
?rednia liczba dni z opadami	11,1	8,5	9,3	9,1	8,8	8,2	7,7	7,5	8,1	10,8	10,3	10,2	109,5
?rednie usłonecznienie [h]	62	78	115	169	199	204	212	205	149	117	73	52	1633
?rodło: Met Office [23] (liczba dni z opadami ?1 mm)

Głowne atrakcje turystyczne [ edytuj | edytuj kod ]

• Tower of London jest budowl? pełni?c? niegdy? funkcje obronne, jak i pałacowe. Budynek był tak?e wi?zieniem , miejscem egzekucji, mennic? , arsenałem i skarbcem . Ostatnim władc? Anglii, ktory wykorzystywał j? w celach obronnych, był Jakub I (1566?1625). Tower of London zało?ona została przez Wilhelma Zdobywc? w 1078, by dzi? sta? si? jednym z popularniejszych fortow ?wiata. Obecnie ulokowane s? tu klejnoty koronne o bezcennej warto?ci. Tower of London znajduje si? niedaleko ciesz?cej si? zł? sław? Bloody Tower oraz Beauchamp Tower wraz z ponad 90 napisami wyrytymi przez jej wi??niow. W Martin Tower znajduje si? wystawa ?Korony i diamenty”, ktora po?wi?cona jest ewolucji krolewskich koron w Wielkiej Brytanii i niezwykłej roli, jak? odegrały w niej diamenty.

• Pocz?tkowo nazwa Big Ben odnosiła si? do dzwonu z Wie?y ?w. Szczepana (ang. St Stephen Tower ), zwanej rownie? Wie?? Zegarow? (ang. Clock Tower ), nale??cej do Pałacu Westminsterskiego . Dzi? nazwa Big Ben odnosi si? cz?sto zarowno do dzwonu, jak i zegara i samej Wie?y. Budow? tej neogotyckiej wie?y podj?to po po?arze Pałacu w 1834. Inauguracja otwarcia odbyła si? 31 maja 1859. Dzwon wa?y 13 ton. Zegar jest najwi?kszym zegarem w Wielkiej Brytanii. ?rednica ka?dej tarczy wynosi 7,5 m, wskazowki maj? długo?? 4,25 m. Co kwadrans wybijana jest melodia wzorowana na tej z dzwonu St Mary’s Church ( University Church ) w Cambridge ? jest to wariacja na temat kilku taktow z ?Mesjasza” Haendla . O połnocy 31 grudnia 1923 d?wi?k zegara mo?na było po raz pierwszy usłysze? w radio BBC .

• Katedra ?wi?tego Pawła w Londynie znajduje si? w centrum Londynu nazywanym The City . Jej budowa trwała w latach 1675?1710. Katedra charakteryzuje si? monumentaln? kopuł? o ?rednicy 50 metrow i wadze 700 ton. Wysoko?? budowli mierzona od posadzki do krzy?a znajduj?cego si? na szczycie kopuły wynosi 108 metrow, długo?? 158 metrow. We wn?trzu katedry znajduje si? kilka galerii sztuki.

• Most Tower Bridge przecinaj?cy Tamiz? stał si? symbolem Londynu. ?rodkowa cz??? składa si? z dwoch wa??cych po 1100 ton zwodzonych prz?seł mostu podnosz?cych si? w ci?gu 90 sekund. Zwie?czone pinaklami wie?e oraz pomost kryj? mechanizm słu??cy do podnoszenia ruchomych prz?seł. S? one unoszone by umo?liwi? przepłyni?cie du?ych statkow lub z powodu specjalnych okoliczno?ci. W wie?ach mostu znajduje si? muzeum jego historii, a z gornego pomostu, obecnie otwartego dla turystow roztacza si? pi?kny widok na rzek? Tamiz?. Most jest szeroki na 60 metrow, a wysoko?? przy podniesionych prz?słach ? 40 metrow. W swych czasach ?wietno?ci był otwierany pi?? razy dziennie.

• Opactwo Westminsterskie jest kompleksem budowli poło?onych nad Tamiz?. Znajduj? si? tu neogotycki Pałac Westminsterski, b?d?cy siedzib? Parlamentu , wie?a ze słynnym zegarem Big Ben , ?redniowieczny ko?cioł ?w. Małgorzaty oraz słynne opactwo. Kompleks ten do XVI wieku był rezydencj? krolewsk?, kiedy to umiejscowiono w nim Izb? Lordow i Izb? Gmin . Najstarszym budynkiem Parlamentu jest Westminster Hall . Pierwsze posiedzenie angielskiego Parlamentu odbyło si? w 1265. Opactwo ?ci?le zwi?zane jest z histori? Anglii : od czasow Wilhelma Zdobywcy (1065) koronuje si? tu władcow kraju, u?ywaj?c tronu koronacyjnego z 1307. Znajduj? si? tu groby krolewskie oraz groby i tablice pami?tkowe najwybitniejszych angielskich tworcow, uczonych i politykow. Ł?cznie na terenie opactwa spoczywa około 3300 zmarłych.

• Pałac Buckingham jest od 1837 oficjaln? siedzib? monarchow brytyjskich oraz najwi?kszym na ?wiecie pałacem krolewskim wci?? pełni?cym sw? pierwotn? funkcj?. Został oddany do u?ytku w 1703 jako rezydencja miejska Ksi?cia Buckingham . W 1762 krol Anglii Jerzy III wszedł w posiadanie pałacu, ktory przekształcono w jego prywatn? rezydencj?. Obecnie Pałac Buckingham jest rownie? miejscem uroczysto?ci pa?stwowych oraz oficjalnych spotka? głow pa?stw. Dla Brytyjczykow pałac stanowi jeden z symboli Wielkiej Brytanii; tutaj Londy?czycy składali kwiaty po ?mierci ksi??nej Walii, Diany . Obecnie pewna cz??? Pałacu jest udost?pniona zwiedzaj?cym. Na placu przed Pałacem stoi pomnik Krolowej Wiktorii.

• Hyde Park poło?ony na obszarze 2,5 km² jest jednym z kilku parkow krolewskich w Londynie. Jezioro Serpentine dzieli park na dwie cz??ci. Hyde Park zało?ony został w 1536 r. przez Henryka VIII , ktory pozyskał tutejsze grunty od mnichow z Opactwa Westminsterskiego. Wi?ksza cz??? obiektow architektonicznych w parku zaprojektowana została w latach 20. XIX wieku przez Decimusa Burtona . W Hyde Park znajduje si? miejsce, w ktorym ka?dy mo?e wyrazi? swe pogl?dy, niezale?nie od ich znaczenia, przemawiali tam m.in. Karl Marx i Włodzimierz Lenin .

• Galeria Tate Modern mie?ci si? w poło?onym nad Tamiz? dawnym budynku elektrowni Bankside i obecnie jest narodowym muzeum sztuki wspołczesnej w Wielkiej Brytanii. Wystawiane s? tam kolekcje sztuki wspołczesnej i nowoczesnej, m.in. obrazy autorstwa Matisse’a , Picassa i Rothko oraz bardziej wspołczesne dzieła stworzone przez Matthew Barneya , Chrisa Ofiliego i Gerharda Richtera .

• Muzeum Brytyjskie powołane zostało w 1753 r. na mocy ustawy. Pocz?tkowo wystawiane były tam kolekcje Hansa Sloane’a , dzi? prezentowane s? eksponaty z przekroju ludzkiej cywilizacji od czasow prehistorycznych po wspołczesno??. Do najpopularniejszych zaliczany s?: kamie? z Rosetty , rze?by z Partenonu , skarb Sutton Hoo , skarb z Mildenhall i Waza portlandzka .

• 
  Royal Albert Hall ? sala koncertowa w Londynie
• 
  ?wi?tynia hinduska Swaminarayan
• 
  Londyn noc? ? po prawej stronie widoczny the Shard
• 
  Katedra ?w. Pawła, widok od strony Tate Modern
• 
  Katedra ?w. Pawła
• 
  Plac Trafalgarski w centrum Londynu
• 
  The Shed , cz??? Teatru Narodowego

K?pieliska [ edytuj | edytuj kod ]

W Londynie w 2018 znajdowały si? cztery k?pieliska wyznaczone zgodnie z unijn? dyrektyw? k?pieliskow? , co stanowiło ¼ ?rodl?dowych k?pielisk Zjednoczonego Krolestwa (tyle samo znajdowało si? na jeziorze Windermere ). Funkcjonuj? one nieprzerwanie od 1998. Trzy z nich le?? na stawach w parku Hampstead Heath , a jedno na zbiorniku Serpentine w Hyde Parku . W okresie 1998?2018 ich jako?? wody oceniano zwykle jako co najmniej dostateczn?. Roczn? klas? niedostateczn? stwierdzono jedynie w 1999 w Serpentine i w 2006 w stawie Ladies Pond w Hampstead Heath, natomiast wod? w k?pielisku w stawie Mens Pond w tym samym parku w wi?kszo?ci lat oceniano jako doskonał?. Jako?? wody w Serpentine klasyfikowano zwykle jako dostateczn? ^[24] .

Kultura [ edytuj | edytuj kod ]

Londyn jest wielkim o?rodkiem kulturalnym o ?wiatowym znaczeniu, istniej? lub maj? tu swoje siedziby m.in.:

• Opera Krolewska Covent Garden i Angielska Opera Narodowa w London Coliseum ,
• 5 orkiestr symfonicznych , w tym London Symphony Orchestra , BBC Symphony Orchestra i London Philharmonic Orchestra
• monumentalne sale koncertowe, w tym Royal Albert Hall
• ponad 40 teatrow, zgrupowanych głownie w okolicy West End

Londyn jest tak?e kojarzony z ogromn? liczb? historycznych parkow, m.in. Hyde Park , St. James’s Park , Kew Gardens , Green Park , czy Regent’s Park .

Muzea [ edytuj | edytuj kod ]

Londyn zaliczany jest do najwi?kszych na ?wiecie o?rodkow obrotu dziełami sztuki i pozostaje jednym z najwi?kszych centrow muzealnych Europy. Ponad 60 muzeow i stałych galerii przyci?ga turystow z całego ?wiata. Najbardziej znane z nich to:

• Muzeum Brytyjskie
• National Gallery
• Tate Britain
• Muzeum Wiktorii i Alberta
• Muzeum Figur Woskowych Madame Tussaud
• Muzeum Historii Naturalnej .

Godne podkre?lenia jest Muzeum Brytyjskie (ang. British Museum ? najwi?kszy kompleks muzealny na ?wiecie) z du?ymi zbiorami staro?ytnych kultur egipskiej, greckiej, rzymskiej, prekolumbijskiej, indyjskiej i Dalekiego Wschodu (m.in. chi?skiej, japo?skiej) oraz numizmatyki .

National Gallery posiada kolekcj? malarstwa europejskiego od XIII do ko?ca XIX wieku, natomiast Tate Britain mo?e pochwali? si? bogatymi zbiorami sztuki angielskiej pocz?wszy od XVI a? do XX wieku oraz wspołczesnej sztuki ?wiatowej, z dobudowan? Clore Gallery , w ktorej ulokowana jest spu?cizna malarza J.M.W. Turnera .

Na drugim brzegu Tamizy znajduje si? galeria sztuki Tate Modern , gdzie obok stałych zbiorow s? prezentowane wystawy czasowe sztuki najnowszej, m.in. Wallace Collection , czyli prywatna kolekcja ze zbiorami malarstwa europejskiego, rze?by, broni i porcelany .

Muzeum Wiktorii i Alberta ma bogate zbiory rze?by, ceramiki, mebli, wyrobow z metalu (kolekcja sreber), ubiorow oraz sztuki z Indii i Dalekiego Wschodu (m.in. chi?skiej, japo?skiej i korea?skiej), a tak?e malarstwa angielskiego z lat 1700?1900.

Przy siedzibie maso?skiej Zjednoczonej Wielkiej Lo?y Anglii działa bezpłatne muzeum maso?skie i istnieje mo?liwo?? zwiedzenia cz??ci budynku z przewodnikiem.

Edukacja i nauka [ edytuj | edytuj kod ]

Londyn jest jednym z najwi?kszych o?rodkow akademickich w Wielkiej Brytanii. Znajduj? si? tam siedziby Krolewskiego Towarzystwa Geograficznego , Uniwersytetu Londy?skiego , Polskiego Uniwersytetu na Obczy?nie oraz wielu innych uczelni. Pa?stwowy Uniwersytet Londy?ski, mog?cy pochwali? si? długimi tradycjami kształcenia, jest obecnie jednym z najwi?kszych uniwersytetow w Europie (około 240 000 osob ucz?cych si? i 45 000 studentow) ^[25] .

W Londynie zlokalizowanych jest około 50 college’ow , ktore zazwyczaj stoj? na wysokim poziomie. Uznawanymi za najbardziej presti?owe pozostaj? Imperial College London , University College London , King’s College i London School of Economics ^[26] . Cz??? uczelni kształci swych studentow w bardzo w?skich dziedzinach wiedzy, mi?dzy innymi School of Oriental and African Studies , Birkbeck College .

W Londynie działa rownie? wiele szkoł muzycznych, wyszczegolni? tu nale?y przede wszystkim Royal College of Music , Royal Academy of Music , Trinity College of Music i Guildhall School of Music and Drama . Central Saint Martins College of Art and Design , Chelsea School of Art i Camberwell School of Art specjalizuj? si? w nauczaniu sztuki ^{[ potrzebny przypis ]} .

W?zeł Wiedzy i Innowacji EIT w Londynie [ edytuj | edytuj kod ]

Rada Europejskiego Instytutu Technologii i Innowacji ( EIT ) 16 grudnia 2009 wyznaczyła centra pierwszych trzech W?złow Wiedzy i Innowacji ^[27] . Uczelnie z Londynu b?d? bra? udział w pracach W?zła Klimatycznego.

Lokalizacje w?złow:

• zrownowa?ona energia ^[28] : Karlsruhe , Krakow, Grenoble , Eindhoven / Leuven , Barcelona , Sztokholm
• zmiany klimatyczne ^[29] : Londyn, Zurych , Berlin, Pary?, Randstad
• informatyka i społecze?stwo informacyjne ^[30] : Berlin, Eindhoven , Helsinki, Pary? i Sztokholm.

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

Londyn jest wielkim o?rodkiem handlowym, w ktorym znajduj? si? siedziby wielu bankow , domow maklerskich , firm konsultingowych oraz ponad 100 filii bankow zagranicznych, m.in. ze Stanow Zjednoczonych ( Merrill Lynch ), Szwajcarii ( UBS ) i Hiszpanii ( Banco Santander ). Londyn jest tak?e najwa?niejszym na ?wiecie rynkiem usług ubezpieczeniowych , w tym siedzib? korporacji Lloyd’s of London , jedynej na ?wiecie firmy ubezpieczaj?cej statki i inwestycje morskie.

Działaj? tam liczne instytucje naukowo-badawcze, redakcje brytyjskich pism o mi?dzynarodowym zasi?gu (w tym gazety The Times , The Guardian , The Observer ) oraz wielkie domy wydawnicze ( Longman Group ). Oprocz ksi??ek i czasopism produkuje si? w nim ponad połow? u?ywanych na ?wiecie banknotow i czekow.

Londyn jest najwi?kszym o?rodkiem przemysłowym Wielkiej Brytanii, zlokalizowane s? tam centrale wielkich koncernow przemysłowych, takich jak Shell i British Petroleum , a tak?e dziesi?tki filii i przedstawicielstw firm ze Stanow Zjednoczonych, krajow Unii Europejskiej i Dalekiego Wschodu.

Przemysł w Londynie charakteryzuje si? zro?nicowan? struktur? gał?ziow?, z dominacj? przemysłu wysokich technologii, w tym zakłady elektroniczne i elektrotechniczne nale??ce do wielkich korporacji mi?dzynarodowych ( Epson , IBM , Apple ). Usytuowane s? one na pn.-wsch. przedmie?ciach Enfield i Ilford oraz na południowych peryferiach, w Croydon i Hayes. Na połnocnych kra?cach aglomeracji, w Hatfield i Radlett , umiejscowione s? zakłady przemysłu lotniczego British Aircraft Co. i Hawker Siddeley, w południowo-zachodniej dzielnicy Weybridge ? zakłady Rolls-Royce . W Dagenham , we wschodniej cz??ci aglomeracji, znajduje si? wielka fabryka samochodow nale??ca do brytyjskiej filii Forda . Bli?ej centrum mieszcz? si? liczne małe zakłady przemysłu odzie?owego, spo?ywczego ( Cadbury , Carlsberg-Tetley), papierniczego, a tak?e poligraficznego.

Transport [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Transport w Londynie .

Londyn jest wielkim w?złem komunikacji drogowej, krzy?uje si? tam dziewi?? autostrad oraz pi?? innych wa?nych drog krajowych. Wszystkie poł?czone s? z autostrad? M25 , ktora tworzy pier?cie? wokoł miasta.

W Londynie znajduje si? 10 du?ych dworcow kolejowych . Pomimo uruchomienia bezpo?redniego poł?czenia do Pary?a i Brukseli w 1994 przez tunel pod kanałem La Manche , znaczenie transportu kolejowego wci?? spada, głownie z powodu wysokich cen biletow.

Transport miejski [ edytuj | edytuj kod ]

Przewozy pasa?erskie wewn?trz aglomeracji odbywaj? si? płynnie dzi?ki systemowi metra , b?d?cemu najstarszym na ?wiecie, o ł?cznej długo?ci wszystkich linii 392 km (w tym 171 km pod ziemi?), z liczb? 268 stacji . Rocznie przewozi ono około 800 mln pasa?erow. Dojazdy do pracy umo?liwia szybka kolej podmiejska . Brzegi Tamizy spi?te s? 28 mostami drogowymi i kolejowymi oraz trzema tunelami pod jej korytem.

Transport lotniczy [ edytuj | edytuj kod ]

Londyn jest najwi?kszym mi?dzynarodowym w?złem transportu lotniczego, londy?skie lotniska przyj?ły w 2013 ponad 117 mln pasa?erow, najwi?kszymi s? kolejno:

• Londyn-Heathrow , obsługuj?cy około 72 mln pasa?erow,
• Londyn-Gatwick , około 35 mln,
• Londyn-Stansted , około 18 mln,
• Londyn-Luton około 10 mln,
• Londyn-City , około 3 mln pasa?erow rocznie,
• Londyn-Southend ? przebudowane i oddane do u?ytku w 2011.

Transport wodny [ edytuj | edytuj kod ]

W dzielnicy Woolwich (cz??? Greenwich), około 10 km w doł rzeki od Tower , zlokalizowany jest du?y port handlowy. Dzi?ki pływom morskim w estuarium Tamizy, port londy?ski jest przystosowany do obsługi jednostek o zanurzeniu 11,2 m. Wi?kszo?? ładunkow jest przeładowywana ze statkow na barki , ktore dostarczaj? towary do zakładow przemysłowych po obu brzegach Tamizy, docieraj?c do 225 km w gł?b wyspy. Przeładunki w porcie w 2000 wyniosły 62 mln ton, z czego najwi?cej przypada na surowce dla przemysłu spo?ywczego, włokienniczego, papierniczego i paliwowego.

Porty kontenerowy i pasa?erski obsługuj?ce stolic? znajduj? si? w Tilbury , poza obr?bem aglomeracji.

Sport [ edytuj | edytuj kod ]

Londyn posiada bogat? infrastruktur? sportow?, w postaci stadionow, kortow tenisowych ( Wimbledon ) oraz licznych terenow rekreacyjnych ( Green Park , Hyde Park itd.). Ka?dego roku na terenie miasta odbywaj? si? dziesi?tki rozmaitych imprez sportowych, trzy razy rozgrywane były tam Letnie Igrzyska Olimpijskie (w 1908, 1948 i 2012).

Du?? popularno?ci? cieszy si? w Londynie piłka no?na; znajduje si? tam a? 7 stadionow nale??cych do pierwszoligowych klubow piłkarskich:

• Arsenal , 13-krotny mistrz Anglii i 14-krotny zdobywca Pucharu Anglii, zdobywca Pucharu Zdobywcow Pucharow (1994)
• Chelsea , 6-krotny Mistrz Anglii, 8-krotny zdobywca Pucharu Anglii, zwyci?zca Ligi Mistrzow (2012, 2021) oraz Ligi Europy (2013, 2019) i Pucharu Zdobywcow Pucharow (1971, 1998)
• Tottenham Hotspur , 2-krotny Mistrz Anglii, 8-krotny zdobywca Pucharu Anglii, zdobywca Pucharu Zdobywcow Pucharow (1963) i Pucharu UEFA (1972, 1984)
• Fulham , zdobywca Pucharu Intertoto w 2002 roku
• West Ham United , zdobywca Pucharu Zdobywcow Pucharow (1965), Pucharu Intertoto UEFA (1999), Pucharu Anglii (1964, 1975, 1980)

Ponadto w mie?cie maj? swoj? siedzib? takie kluby jak: Crystal Palace , Queens Park Rangers , Charlton Athletic , Leyton Orient , Millwall , Brentford F.C. , Barnet , czy AFC Wimbledon . Najwi?kszym stadionem pozostaje Wembley , ktory jest w stanie pomie?ci? 90 000 osob.

Popularny jest rownie? tenis . Na południu miasta, w dzielnicy Wimbledon znajduj? si? słynne korty. Rokrocznie rozgrywany jest tam wielkoszlemowy turniej tenisowy odbywaj?cy si? na przełomie czerwca i lipca uznawany za nieoficjalne mistrzostwa ?wiata na kortach trawiastych.

Na stadionie Lord’s Cricket Ground , ktory mo?e pomie?ci? 30 tysi?cy widzow odbywaj? si? zawody w krykieta .

Innym wa?nym wydarzeniem jest londy?ski maraton , odbywaj?cy si? w kwietniu.

Pozostałe popularne w?rod londy?czykow dyscypliny sportu to golf , koszykowka , rugby , ły?wiarstwo oraz kajakarstwo .

Stadion Hackney Wick Stadium specjalnie przystosowany do organizacji imprez ?u?lowych go?cił w latach 1995?1996 2 rundy Grand Prix Wielkiej Brytanii .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Bohdan O. Je?ewski: Polski Londyn ? Polish Guide to London . Skorowidz rzeczowy.

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Oficjalna strona miasta ( ang. )
• Oficjalna strona władz miasta ( ang. )
• Metro w Londynie . tfl.gov.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-10-13)]. ( ang. ) .