Hongarije
(
Hongaars
:
Magyarorszag
ⓘ
) is een land in
Centraal-Europa
, van noord naar zuid doorsneden door de
Donau
en grenzend aan
Oostenrijk
,
Slowakije
,
Oekraine
,
Roemenie
,
Servie
,
Kroatie
en
Slovenie
. Hongarije is lid van de
Verenigde Naties
, de
Europese Unie
, de
NAVO
en de
Visegradgroep
.
Het gebied van het huidige Hongarije werd voor het eerst genoemd als de Romeinen rond het begin van de jaartelling het deel ten westen van de
Donau
bezetten en toevoegden aan de provincie
Pannonia
. Het land werd toen bewoond door
Illyriers
en
Kelten
die al snel onder invloed van de Romeinse cultuur kwamen. Het rijk werd echter steeds bedreigd door de 'barbaren' aan de andere kant van de Donau, en in de 5e eeuw konden de Romeinen de grens niet meer verdedigen tegen de
Hunnen
.
Na de Hunnen kwam het gebied aan beide zijden van de Donau in handen van steeds andere volken met een Germaanse, Iraanse, Turkse of Slavische achtergrond. Rond het jaar 896 deden ook de
Hongaren
(of Magyaren) hun intrede. Ze onderwierpen de inwoners van de
Pannonische Vlakte
en omringende gebieden en waren door hun strooptochten een eeuw lang de schrik van heel Europa. De kroning van
Stefan I
(ook wel bekend als Stefanus de Heilige) als eerste christelijke koning, in het jaar 1000, liet echter zien dat de Hongaren in staat waren zich aan hun omgeving aan te passen en te overleven.
Het vroege Hongaarse koninkrijk kende bij tijden grote successen, maar werd intern verzwakt door de voortdurende machtsstrijd tussen koning en adel. In 1301 stierf de laatste koning uit de
Hongaarse Arpad-dynastie
, waarna de kroon door vererving in handen van het (Litouws-Poolse)
Huis Jagiello
en uiteindelijk in die van de (Oostenrijkse)
Habsburgers
kwam. Maar ondertussen werd Hongarije bedreigd door een nieuwe tegenstander, het
Ottomaanse Rijk
. De
Slag bij Mohacs
(1526) luidde een 150 jaar durende Turkse bezettingstijd in, waarbij het land uit drie delen kwam te bestaan: een Turks middendeel (inclusief de hoofdstad Boeda)(
Ottomaans Hongarije
), een koninkrijk onder Habsburgs bestuur (
Koninklijk Hongarije (1526-1867)
) in het noorden en westen met Pozsony (Pressburg / Bratislava) als hoofdstad, en
Transsylvanie
, een vazalstaat van de Turken, in het zuidoosten. Toch werd dit
Transsylvanie
(Erdely) het centrum van de Hongaarse cultuur in deze moeilijke periode.
Na het mislukte
Beleg van Wenen (1683)
dreven de Oostenrijkers de Turken een heel eind terug en viel heel Hongarije in Habsburgse handen. In de 18e en 19e eeuw kwamen de Hongaren, althans hun ontevreden adellijke leiders, een aantal keren in opstand tegen de Oostenrijkers. Onder andere in de 18e eeuw, tijdens
Rakoczi's Opstand
. De vrijheidsstrijd van 1848 (
Hongaarse Revolutie van 1848
) wordt nog jaarlijks op 15 maart herdacht. Alle opstanden mislukten, maar in 1867 bereikten Oostenrijk en Hongarije alsnog een compromis, de
Ausgleich
. Hiermee kreeg het koninkrijk Hongarije een min of meer gelijkwaardige status in de
Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie
. De Hongaren bestuurden voortaan niet alleen zichzelf, maar ook de vele nationale minderheden in hun koninkrijk, waartegen een
magyarisatiepolitiek
gevoerd werd. Uitzondering daarop vormde het
Koninkrijk Kroatie en Slavonie
. De Kroaten sloten met de Hongaren een overeenkomst, de
Hongaars-Kroatische Ausgleich
waarin geregeld werd dat de Kroaten zelfbestuur hadden onder de Hongaarse kroon.
Na de nederlaag in de
Eerste Wereldoorlog
viel de dubbelmonarchie in vele stukken uiteen; er ontstond een onafhankelijk Hongarije, maar krachtens het
Verdrag van Trianon
(4 juni 1920) raakte het ten opzichte van het gebied dat vroeger onder Hongaars bestuur stond twee derde van zijn grondgebied en ? met alle minderheden ? driekwart van zijn inwoners kwijt. Pogingen om in het resterende deel van het land een democratische, en vervolgens een communistische republiek te vestigen (de
Hongaarse Radenrepubliek
) mislukten. De macht kwam in handen van de autoritaire admiraal
Miklos Horthy
, die tijdens het
interbellum
alles in het werk stelde om de verloren gebieden te herwinnen.
Horthy zocht toenadering tot
nazi-Duitsland
en met Duitse hulp kreeg Hongarije een deel van Transsylvanie en Slowakije terug dankzij de
eerste
en
Tweede Scheidsrechterlijke Uitspraak van Wenen
. Het land kreeg daarmee grote gebieden van buurlanden in handen waar
Hongaarse minderheden
leefden. De bevolking van de staat nam door de grenswijzigingen toe van 8,6 naar ruim 14 miljoen inwoners, het aantal etnische Hongaren van 8 miljoen naar 11.881.455. Meer problematisch was dat er met de annexatie van
Noord-Transsylvanie
ook 1 051 026 Roemenen binnen de grenzen kwamen (7% van de bevolking in 1941) en dat er alsnog 407.188 etnische Hongaren in
Zuid-Transsylvanie
en overig Roemenie achterbleven.
Toen Horthy in 1942/1943 (met de Duitse nederlaag 2 jaar later in zicht) gesprekken aanknoopte met de
geallieerden
, werd hij afgezet en geinterneerd, en in maart 1944 werd Hongarije door Duitsland bezet. Met hulp van de lokale fascisten, de
Pijlkruisers
, werd in minder dan een jaar ruim de helft van de Joodse bevolking (circa 440.000 van de 840.000 mensen) naar het vernietigingskamp
Auschwitz-Birkenau
afgevoerd. In totaal kwamen 565.000 Hongaarse Joden om het leven. Deze deportatie is ook bekend onder de naam
Aktion Hoss
.
In Boedapest spanden diverse buitenlandse diplomaten zich zeer uitvoerig in om Joden te redden. De succesvolste onder hen was de Zwitser
Carl Lutz
, bijgestaan door de Vaticaanse
nuntius
, monseigneur
Angelo Rotta
, de vertegenwoordiger van het
Internationale Rode Kruis
,
Friedrich Born
,
Giorgio Perlasca
en de Zweedse diplomaat
Raoul Wallenberg
, die bekend werd doordat hij aan het eind van de oorlog verdween.
De troepen van de
Sovjet-Unie
waren in 1945 bevrijders, maar tegelijk ook nieuwe bezetters. Een tweede poging om een democratische republiek te vestigen was gedoemd te mislukken, Hongarije moest tot het
Oostblok
toetreden. Na
Stalins
dood leek er ruimte voor meer vrijheid, maar de onderdrukking van de
Hongaarse Opstand
van 1956 maakte duidelijk dat die vrijheid zeer beperkt was. Veel Hongaren vluchtten naar het westen. Onder het bewind van
Janos Kadar
bleef het politieke systeem repressief, maar op economisch gebied werden de communistische principes vanaf de jaren zestig flexibel toegepast. De consument kreeg meer aandacht, er was enige ruimte voor particulier initiatief. Het land werd daarom door de westerlingen gezien als het "minst onaantrekkelijke" land van het
Oostblok
.
In de jaren tachtig ontstond in de communistische partij een belangrijke groep die ook meer politieke vrijheid wilde toestaan. Toen de ontwikkelingen in de Sovjet-Unie dat mogelijk maakten werd de oude Kadar terzijde geschoven en begon het bewind zichzelf te hervormen. In 1989 werden de leiders van de opstand van 1956 in ere hersteld. Op 19 augustus 1989 opende men het
IJzeren Gordijn
tijdens de
Pan-Europese picknick
en in oktober van dat jaar werd in overleg met de democratische oppositie de
volksrepubliek
ontbonden en vervangen door de Republiek Hongarije. De eerste vrije parlementsverkiezingen vonden in 1990 plaats. Door het
uiteenvallen van de Sovjet-Unie
in 1991 kon Hongarije ook in de buitenlandse politiek vrije keuzes maken: het land trad na volksraadplegingen toe tot de
NAVO
(1999) en de
Europese Unie
(2004).
Hongarije ontwikkelde zich vanaf de val van het IJzeren Gordijn als een vrije democratie. In eerste instantie wisselden de rechtse en linkse partijen elkaar af. Het conservatieve
MDF
leverde de eerste vrije president. Later regeerden afwisselend het conservatieve
Fidesz
van
Viktor Orban
en het socialistische MSZP van
Ferenc Gyurcsany
. Sinds 2010 is de eerstgenoemde aan de macht en zijn er diverse hervormingen in het kiesstelsel en de grondwet doorgevoerd. Fidesz heeft een twee-derde meerderheid in het parlement.
Hongarije heeft een gematigd
landklimaat
. In de hoogste delen van het Transdanubisch Middelgebergte en het Noordelijk Middelgebergte heerst een subalpien klimaat. De Grote Laagvlakte heeft een echt landklimaat. Rond de stad
Pecs
in Zuidwest-Hongarije , heerst een soort
mediterraan klimaat
, mede door de beschutting van het
Mecsekgebergte
. Hongarije heeft koude, natte winters en warme zomers.
De gemiddelde januari-temperatuur is in het westen en zuidwesten ca. 0 °C. De gemiddelde juli-temperatuur ligt tussen 18 °C in het noordwesten en 22 °C in het zuidoosten. Hongarije heeft vrij veel zonne-uren, gemiddeld 2000 uur per jaar.
De jaarlijkse gemiddelde neerslag (500 mm) is vrij laag als gevolg van de
regenschaduw
van de
Alpen
, maar varieert onder invloed van de Atlantische Oceaan. In de winter is het land soms bedekt met een dik sneeuwtapijt.
Naar landschap kan Hongarije ruwweg in vier delen opgedeeld worden. Verreweg de omvangrijkste daarvan is de
Grote Hongaarse Laagvlakte
of de Alfold, ten oosten van de Donau. Deze vlakte beslaat het midden en zuidoosten van het land, waar zich ooit de Hongaarse
poesta
(vertaald uit het Slavisch: leegte) uitstrekte. In het oosten wordt de vlakte net over de grens in Oekraine en Noord-Roemenie begrensd door de oostelijke
Karpaten
. In het zuiden zet de Alfold zich voort in Roemenie en Servie om daar uiteindelijk te eindigen tegen de zuidelijke Karpaten. Midden door de vlakte stroomt de
Tisza
(584 km), in grootte de tweede rivier van Hongarije.
Het tweede landschapstype is dat van de bergen in het noorden (Felfold), langs de grens met Slowakije. Dit is het
Noord-Hongaars middelgebergte
, gevormd door uitlopers van het noordelijke deel van de Karpaten. Het Hongaarse gebergte wordt weer in verschillende delen onderscheiden. De hoogste berg van het land, de
Kekes
(1014 m) ligt in het
Matragebergte
, meer naar het oosten begint het
Bukkgebergte
.
Ten westen van de
Donau
(
Duna
, 417 km in Hongarije) zet de
Pannonische Vlakte
zich voort in het glooiende landschap van
Transdanubie
. Helemaal in het zuiden ligt het
Mecsekgebergte
, in het zuidwesten vormt de
Drau
(
Drava
) de grens met Kroatie. In het noorden wordt dit deel van het land begrensd door het
Transdanubisch Middelgebergte
, waarvan het
Bakonygebergte
het grootste deel vormt. Ten zuiden van de Bakony ligt het
Balatonmeer
, het grootste meer van Centraal-Europa (596 km²). Boven
Boedapest
sluiten de Transdanubische en het Noord-Hongaarse bergruggen op elkaar aan. Hier moet de Donau zich bij de
Donauknie
een weg door de bergen banen.
Ten noordwesten van het Transdanubisch Middelgebergte bevindt zich het laatste van de vier hoofdlandschappen, de
Kleine Hongaarse Laagvlakte
, die zich over de Donau voortzet in Slowakije. Het Hongaarse deel wordt doorsneden door de rivier de
Raba
en eindigt ten westen van
Szombathely
tegen de uitlopers van de Alpen, voorbeelden van deze uitlopers zijn het
Gunser gebergte
en het
Odenburgergebergte
, deze bergketens lopen door tot in
Burgenland
. Het
Odenburgergebergte
begrenst deels de westelijke zijde van het
Neusiedlermeer
. Dit laatst genoemde
steppemeer
is na het eerder genoemde
Balatonmeer
, het grootste van
Midden-Europa
.
Hongarije telt tien
nationale parken
, waarvan het
Nationaal park Hortobagy
het grootste is. Ten zuiden van de hoofdstad ligt het
Nationaal park Kiskunsag
. De andere zijn de nationale parken
Aggtelek
,
Balaton-hoogland
,
Bukk
,
Donau-Drava
,
Donau-Ipoly
,
Fert?-Hansag
,
Koros-Maros
en
?rseg
. Verder zijn er nog vele beschermde landschappen, natuurgebieden en educatieve paden.
Hongarije telt circa 9,7 miljoen inwoners (2019). Dit was in 1980 nog 10.709.463, maar sindsdien is het geboortecijfer sneller gedaald dan het sterftecijfer. Het geboortecijfer ligt ongeveer rond het Europese gemiddelde, maar het sterftecijfer is hoog in verhouding tot het economisch niveau van het land. De levensverwachting voor mannen is 68,6 jaar, dat is 7 jaar minder dan het EU-gemiddelde. Voor vrouwen is de levensverwachting van 76,9 jaar de laagste binnen de EU
(2004)
.
[4]
Net buiten de grenzen wonen in de buurlanden nog eens 2,1 miljoen etnische Hongaren (census 2011).
Jaar
[5]
|
Inwoners
|
1960
|
9.961.044
|
1970
|
10.322.099
|
1980
|
10.709.463
|
1990
|
10.374.823
|
2000
|
10.200.298
|
2005
|
10.097.549
|
2010
|
10.014.324
|
2015
|
9.855.571
|
2020
|
9.769.526
|
Naar
etniciteit
is de Hongaarse bevolking vrij homogeen. Volgens de volkstelling van 2001 maken de etnische
Hongaren
92% van de bevolking uit. De grootste
minderheidsgroep
vormen de
Roma ("zigeuners")
. Ongeveer 190.000 Hongaren gaven bij de volkstelling aan tot deze groep te behoren. In werkelijkheid zijn het er meer: de schattingen varieren van 400.000 tot 600.000.
Daarnaast vormen de
etnische Duitsers
,
Slowaken
en
Kroaten
in Hongarije minderheden van enige omvang. Ook bij deze groepen zijn de werkelijke aantallen hoger dan die in de volkstelling. De overige minderheden, onder meer
Roethenen
, worden op minder dan 0,25% van de bevolking geschat.
groep
|
telling 2001
[6]
|
percentage
|
schatting
[7]
|
percentage
|
Hongaren
|
9.416.045
|
92,33
|
|
|
Roma / zigeuners
|
189.984
|
1,86
|
500.000
|
4,90
|
Duitsers
|
62.105
|
0,61
|
210.000
|
2,06
|
Slowaken
|
17.693
|
0,17
|
105.000
|
1,03
|
Kroaten
|
15.597
|
0,15
|
85.000
|
0,83
|
onbekend
|
570.537
|
5,59
|
|
|
De situatie van de Roma/zigeuners is moeilijk en is er sinds de val van het communisme alleen maar op achteruitgegaan. Het opleidingsniveau is laag, de werkloosheid hoog. Er is sprake van een vicieuze cirkel van armoede, criminaliteit en discriminatie.
Het
Hongaars
(magyar) is de officiele taal van Hongarije. Het is een
Finoegrische taal
, die geen enkele verwantschap heeft met de naburige talen. Naar Nederlandse maatstaven is de kennis van vreemde talen matig, echter sinds de val van het communisme is vooral de jeugd bezig met een inhaalbeweging en legt zich voornamelijk toe op de studie van de Engelse taal. Mensen op leeftijd zullen eerder een mondje Duits praten.
In 2011 werd een nieuwe volkstelling gehouden. Hieruit is gebleken dat het aantal Roma toen 315.583 was. De Duitsers vormden de tweede grote minderheid van Hongarije met 185.696 personen. In totaal vormden de minderheden een groep van 644.524 personen op een totale bevolking van 9.937.628 inwoners.
Artikel 6.3 van de Hongaarse grondwet
[8]
- De Hongaarse Republiek heeft een verantwoordelijkheidsgevoel voor het lot van de Hongaren van buiten haar grenzen, en zal hun relaties met Hongarije aanmoedigen en koesteren.
Beduidende Hongaarse minderheden wonen in de buurlanden ( in 2011 in totaal 2.198.284 personen), te weten in
Roemenie
(in
Transsylvanie
),
Slowakije
,
Servie
,
Oekraine
,
Kroatie
en
Oostenrijk
(in
Burgenland
). In
Slovenie
heeft het Hongaars een officiele status, de minderheid daar bestaat uit ongeveer 7000 personen.
Hongarije is nog steeds zeer begaan met het lot van in het buitenland wonende Hongaren. Dit vertaalde zich in 2001 bijvoorbeeld in de
statuswet
, die voor grote spanningen zorgde met Slowakije en Roemenie. In 2010 werd de wet op het dubbel staatsburgerschap aangenomen. Dit betekent dat Hongaren van de etnische minderheden in de buurlanden een Hongaars paspoort kunnen krijgen. In november 2013 werd bekend dat er inmiddels 500.000 Hongaren uit de buurlanden hiervan gebruik hebben gemaakt. Met name Slowakije probeert dit tegen te gaan. Slowaakse Hongaren die het Hongaarse paspoort krijgen worden verplicht het Slowaaks staatsburgerschap op te geven.
In 2020 maakte de Hongaarse minister Zsolt Semjen bekend dat er in de 10 jaar van vereenvoudiging van de regels omtrent het Hongaars staatsburgerschap 940.000 Hongaren uit de buurlanden hiervan gebruik hebben gemaakt en hun eed/gelofte hebben afgelegd. De traditionele nationalisatie leverde nog eens 160.000 nieuwe Hongaarse staatsburgers op. Hiermee is het aantal Hongaarse staatsburgers die wonen in de buurlanden in 10 jaar tijd opgelopen tot 1,1 miljoen.
[9]
Regio's in buurlanden met een grote Hongaarse minderheid
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
Langs vrijwel de gehele Hongaarse landsgrens liggen regio's met een Hongaarstalige bevolking. In Roemenie ligt ook verder naar het centrum van het land een Hongaarse regio; het
Szeklerland
. In de volgende regio's is het aantal en aandeel van de Hongaren op de totale bevolking het hoogst:
- District Harghita
(Roemenie) - 257.707 Hongaren (85,21% in 2011)
- Vojvodina
(Servie) - 251.136 Hongaren (13% in 2011) in het district
Noord-Banaat
is 47% Hongaarstalig
- District Mure?
(Roemenie) - 200.858 Hongaren (38,09% in 2011)
- Nitra (regio)
(Slowakije) - 183.535 Hongaren (26,6% in 2011) in
Okres Komarno
is 66% Hongaarstalig
- Oblast Transkarpatie
(Oekraine) - 156.600 Hongaren (12,1% in 2001)
- District Covasna
(Roemenie) - 150.468 Hongaren (73,74% in 2011)
- Bihor
(Roemenie) - 144.736 Hongaren (26,3% in 2011)
- District Satu Mare
(Roemenie) - 131.456 Hongaren (39,94% in 2011)
- Trnava (regio)
(Slowakije) - 125.972 Hongaren (22,7% in 2011) in
Okres Dunajska Streda
is 75% Hongaarstalig
- District Cluj
(Roemenie) - 103.591 Hongaren (15,93% in 2011)
- Ko?ice (regio)
(Slowakije) - 91.002 Hongaren (11,5% in 2011)
- Banska Bystrica (regio)
(Slowakije) - 79.830 Hongaren (12,1% in 2011)
- District S?laj
(Roemenie) - 50.177 Hongaren (22% in 2011)
- District Bra?ov
(Roemenie) - 39.661 Hongaren (7,77% in 2011)
- Arad
(Roemenie) - 36.568 Hongaren (9,06% in 2011)
- District Timi?
(Roemenie) - 35.295 Hongaren (5,2% in 2011)
- District Maramure?
(Roemenie) - 32.618 Hongaren (7% in 2011)
- Bratislava (regio)
(Slowakije) - 25.520 Hongaren (4,2% in 2011)
De meerderheid van de Hongaarse bevolking is
katholiek
. Van de protestantse kerkgenootschappen is de
Hongaarse Gereformeerde Kerk
de grootste. Deze heeft vooral aanhang in het oosten van het land. Daarnaast zijn er nog
Russisch-Orthodoxe
,
Servisch-Orthodoxe
,
baptistische
,
methodistische
en
unitarische
geloofsgemeenschappen. Iets meer dan 10% van de bevolking gaat wekelijks ter kerke.
[10]
De
joodse
gemeenschap telt ongeveer 100 000 leden.
De
Rooms-Katholieke Kerk in Hongarije
telt vier aartsbisdommen (
Eger
,
Esztergom-Boedapest
,
Kalocsa
en het in 1993 opgerichte
Veszprem
) en 12 bisdommen. De aartsbisschop van Esztergom is tevens primaat van Hongarije en krijgt ambtshalve de
kardinaalshoed
. De Katholieke Kerk werd na 1945 zwaar verdrukt door het communistische regime. In 1948 werd
kardinaal Mindszenty
gearresteerd en in 1949 veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. De grondwet van 1949 vermeldde formele
vrijheid van religie
en een volledige scheiding van Kerk en staat. In 1951 volgden
schijnproces
en veroordeling van de aartsbisschop van Kalocsa,
Jozsef Gr?sz
. Pas in de jaren 1960 kwam er enige ontspanning in de relatie tussen de Kerk en het regime. In september 1964 kwam een beperkte overeenkomst met het Vaticaan tot stand, de eerste van deze aard tussen de
Heilige Stoel
en een communistisch land. In 1971 volgde een herziening van het sinds 1950 bestaande verdrag tussen de Hongaarse staat en de Kerk, waarbij de katholieke geestelijken meer ruimte kregen op het terrein van de zielzorg en binnen hun eigen organisatie. Ook in financieel opzicht werd de positie van de Katholieke Kerk verbeterd. Na de
val van het communisme
werden in 1990 de diplomatieke betrekkingen met de Heilige Stoel volledig hersteld.
Bij de
opstand van 1956
werd kardinaal Mindszenty bevrijd, maar toen de Sovjettroepen op 4 november naar Boedapest terugkeerden, zocht hij zijn toevlucht in de Amerikaanse ambassade waar hij tot 1971 noodgedwongen verbleef.
Bijzonderheid is dat naast de Hongaarse aartsbisdommen binnen de grenzen er ook in buurlanden Hongaarse Rooms Katholieke gemeenschappen leven. Zo is er het bisdom van Munkacs in Oekraine, het
Aartsbisdom Alba Iulia
, het Bisdom Oradea, Bisdom Satu Mare en Bisdom Timisoare in Roemenie en het
Bisdom Subotica
en
Bisdom Zrenjanin
in Servie met voornamelijk Hongaarstalige gelovigen.
Na 1989 is Hongarije overgestapt van een
planeconomie
met marktelementen naar een
sociale markteconomie
. Onrendabele bedrijven zijn gesloten, de
landbouwcollectieven
ontbonden. De eerste paar jaar leidde dit tot een scherpe daling van de productie, maar sinds 1993 neemt het
bnp
weer toe. Het voor inflatie gecorrigeerde inkomen bleef aanvankelijk bij het bnp achter en evenaarde pas in 2002 het niveau van 1989.
In de periode 2000-2005 was de jaarlijkse groei van gemiddeld 4% hoger dan die in de oude EU-landen en de stijging van de inkomens lag aanzienlijk boven het EU-gemiddelde. Verwacht mag worden dat de achterstand op het westen geleidelijk verder zal worden ingelopen, maar zeker niet alle Hongaren gaan erop vooruit. Geschat wordt dat ca. 15% van de bevolking in armoede leeft.
[12]
Buitenlandse investeringen zijn belangrijk voor de transformatie van de economie. Vooral de particuliere investeringen, die een veelvoud zijn van de steun die door de EU is verstrekt. Dit betekent wel dat de meeste grote bedrijven door buitenlandse ondernemingen zijn overgenomen, wat natuurlijk afkeer wekt.
De motieven voor buitenlandse ondernemingen om zich in Hongarije te vestigen verschillen. Soms gaat het om de lokale markt (Heineken), andere bedrijven komen in de eerste plaats om met goedkope arbeidskracht exportartikelen te fabriceren (Audi). In november 2020 bedroeg het gemiddeld maandloon € 1220. Naast de relatief lage salarissen is echter ook het hoge opleidingsniveau in Hongarije voor de industrie van belang, in combinatie met een goede infrastructuur en een stabiel politiek systeem.
Terwijl de lichte industrie en de dienstverlening zich per saldo goed ontwikkelen, blijft de landbouw achter. De boeren krijgen in beperkte mate subsidie, maar onvoldoende voor de investeringen die onder andere door de EU-regelgeving verlangd worden. Vooral de veeteelt is daarvan het slachtoffer, in de akkerbouw en tuinbouw is de situatie minder ernstig.
De geregistreerde werkloosheid is in Hongarije ca. 10%, maar dit cijfer wordt geflatteerd door de extreem lage arbeidsparticipatie. Door de reorganisaties van de jaren 1990 heeft Hongarije veel (jong) gepensioneerden en arbeidsongeschikten met een kleine uitkering. Daar staat wel weer tegenover dat het land een grote en groeiende
zwarte economie
heeft, waarvan de omvang op 20 tot 25% van het BNP geschat wordt.
[13]
Het grote
begrotingstekort
is een risicofactor. Het was de bedoeling om in 2010 over te stappen van de
forint
op de
euro
, maar die doelstelling bleek al snel te optimistisch. Een belangrijke oorzaak dat de overheidsfinancien niet op orde kwamen is de concurrentie tussen de beide politieke blokken, die de overheidskas hebben gebruikt om kiezers te winnen.
Op langere termijn is de
vergrijzing
de belangrijkste uitdaging voor de Hongaarse economie. Dit probleem speelt in bijna alle ontwikkelde landen, maar is door een laag geboortecijfer, een migratiesaldo van nul en lage spaarsaldi in Hongarije bijzonder groot.
Veel bedrijven in Hongarije zijn onderdeel van buitenlandse multinationals geworden. De grootste Hongaarse bedrijven zijn de
MOL
en
OTP Bank
. Ook vestigden zich vanaf de jaren '90 veel automotive bedrijven in het land zoals
Suzuki
in
Esztergom
,
Opel
in
Szentgotthard
,
Audi
in Gyor,
Bosch
in
Hatvan
,
Mercedes-Benz
in
Kecskemet
en
BMW
in
Debrecen
.
Bruto nationaal product
- Totaal: $ 196,1 miljard (2011)
- Reeel groeicijfer: ca. 1,7 (2011)
- Inkomen per hoofd van de bevolking: € 15.700 (2011)
- Per economische sector:
- Land- en tuinbouw: 3,7% (2011)
- Industrie: 31,3% (2011)
- Dienstensector: 65% (2011)
Import:
Export:
Buitenlandse schuld:
De munteenheid in Hongarije is de
forint
. 100 forint = € 0,25 (maart 2023).
Door de financiele crisis in de tweede helft van 2008 kende de forint dat jaar behoorlijke schommelingen. Deze ontwikkelde zich tussen de circa € 0,34 en € 0,44, wat voor de bevolking veel onzekerheid bood.
De meeste hypotheken zijn afgesloten in buitenlandse valuta zoals de euro en de Zwitserse frank, waardoor men, vanwege de relatieve waardestijging van de euro en vooral de Zwitserse frank, voor enorme lastenverzwaringen kwam te staan.
De Hongaarse hoofdstad
Boedapest
is met 1,7 miljoen inwoners (2,5 miljoen in de
agglomeratie
) veruit de grootste.
Debrecen
is op ruime afstand tweede,
Miskolc
derde. De Hongaarse steden met meer dan 100.000 inwoners zijn:
- Boedapest
: 1.727.300 (agglomeratie: 2.550.000)
- Debrecen
: 205.100 (202.402 in 2019)
- Miskolc
: 181.100 (159.265 in 2019)
- Szeged
: 162.500 (162.868 in 2019)
- Pecs
: 158.700 (148.030 in 2019)
- Gy?r
: 128.400 (124.685 in 2019)
- Nyiregyhaza
: 116.200 (119.767 in 2019)
- Kecskemet
: 106.500 (110.621 in 2019)
- Szekesfehervar
: 103.300 (96.373 in 2019)
[14]
Hongarije heeft een dicht wegennet, dat te lijden heeft van de huidige verkeersdruk. Prioriteit heeft de uitbouw van het autosnelwegennet, waarvan het grootste deel alleen met een geldig autowegvignet gebruikt mag worden. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Oostenrijk en Zwitserland worden de vignetten niet als sticker op de autoruit geplakt, maar wordt bij 'uitgifte' van een vignet het kenteken in een centrale databank vastgelegd en vindt controle plaats aan de hand van het kenteken van de auto. Deze virtuele vignetten zijn verkrijgbaar bij de grens, de grotere tankstations, via het internet, per (mobiele) telefoon of per
sms
.
De meeste Hongaarse autosnelwegen komen samen in Boedapest. De
M1
voert naar de Oostenrijkse grens en met een aftakking
M15
naar Slowakije, de
M3
naar
Nyiregyhaza
(met uitbreidingsplannen tot de Oekraiense grens) en aftakkingen via de M30 naar
Miskolc
en de in aanbouw zijnde verbinding naar Kassa/
Ko?ice
en de M35 naar
Debrecen
en de Roemeense grens nabij
Oradea
. De
M4
naar
Szolnok
, de
M5
naar
Szeged
en de grens met Servie en een aftakking naar Roemenie (
M43
). De
M6
die Boedapest met
Pecs
verbindt (het deel naar Kroatie is in 2021 in aanbouw). De oudste autosnelweg, de
M7
, verbindt Boedapest met het
Balatonmeer
en loopt vervolgens langs de grens met Kroatie en een aftakking naar Slovenie (M70). Daardoor is een doorgaande snelwegverbinding ontstaan vanuit de zuidoever van het Balatonmeer, via Slovenie (Maribor) en Oostenrijk (Graz) naar Duitsland en de Benelux. De ring rond Boedapest (de
M0
) is gereed aan de zuid-, oost- en noordzijde van de stad.
Naast de grote wegen die als een spinnenweb vanaf Boedapest naar alle windrichtingen uitwaaieren is verder gebouwd aan wegen naar alle comitaatshoofdsteden. Voorbeelden zijn de
M85
naar
Sopron
, de
M86
naar
Szombathely
, de
M8
naar
Veszprem
en de
M44
naar
Bekescsaba
.
Ook het spoorwegnet van ca. 7.500 km heeft de vorm van een ster met Boedapest als centrum. De spoorwegmaatschappij
MAV
biedt personenvervoer per trein aan tussen de grotere steden. Het openbaar vervoer tussen de dorpen wordt verzorgd met een dicht net aan autobuslijnen.
De
luchthaven van Boedapest
,
Liszt Ferenc Nemzetkozi Repul?ter
geheten, kent twee terminals. Terminal 1 is de oudste en werd tot maart 2012 gebruikt voor charters en budgetmaatschappijen. Terminal 2 wordt sinds 2012 gebruikt door internationaal opererende maatschappijen. Liszt Ferenc was tot februari 2012 de thuishaven van de voormalige Hongaarse luchtvaartmaatschappij
Hungarian Airlines (Magyar Legikozlekedesi Vallalat, Malev)
en is thuishaven van de low-cost carrier
Wizz Air
.
Andere internationale vliegvelden bevinden zich in
Debrecen
en bij
Heviz
. Deze laatste luchthaven ging onder de naam FlyBalaton in het najaar van 2009 failliet en heeft in het voorjaar van 2011 een
doorstart
gemaakt.
Hongarije heeft een kernenergiecentrale, aan de Donau bij
Paks
. De
kerncentrale Paks
is de belangrijkste stroomleverancier van het land,
gascentrales
vormen de tweede pilaar onder de stroomvoorziening. Hongarije is voor zijn energievoorziening sterk afhankelijk van
Rusland
. In februari 2012 sloot Orban met
Vladimir Poetin
een belangrijk maar door de
Europese Unie
fel gecontesteerd politiek akkoord over de verlenging van het bestaande gasleveringscontract. Een jaar eerder had Rusland ook al een lening van 10 miljard euro aan Hongarije toegekend voor de bouw van twee bijkomende kernreactoren in Paks.
[15]
Van een met Slowakije geplande grote waterkrachtcentrale in de Donau bij Gab?ikovo-Nagymaros werd eind jaren 1980 afgezien na publiek protest tegen de gevolgen voor het landschap. Wel is er hoop om
aardwarmte
op grote schaal als alternatieve energiebron te gaan gebruiken. Olie en kolen spelen een beperktere rol.
Het land produceerde in 2014 10 miljoen
ton olie-equivalent
(Mtoe, 1 Mtoe = 11,63
TWh
). De energiebronnen waren vooral fossiel (38%) en nucleair (41%). Dat was niet genoeg voor de energievoorziening, het TPES (
total primary energy supply
) was 23 Mtoe. Het land importeerde 14 Mtoe fossiele brandstof meer dan het exporteerde.
Van de energie ging ongeveer 5 Mtoe verloren bij conversie in de energie-industrie. 2 Mtoe werd gebruikt voor niet-energetische producten zoals smeermiddelen, asfalt en petrochemicalien. Voor eindgebruikers resteerde 17 Mtoe waarvan 3,0 Mtoe aan elektriciteit die grotendeels nucleair opgewekt werd.
[16]
De uitstoot van kooldioxide was 40 megaton, dat is 4,1 ton per persoon.
[17]
Het wereldgemiddelde is 4,5 ton per persoon.
[18]
Door zijn ligging is Hongarije rijk aan
zoetwater
. Het waterverbruik is er ook relatief hoog, maar neemt de laatste jaren af door de hogere tarieven die in rekening worden gebracht. Verreweg de grootste hoeveelheid water wordt gebruikt in de industrie, huishoudens nemen 13% van het totale verbruik voor hun rekening (195 liter per hoofd/dag).
Bijna alle huishoudens zijn aangesloten aan het waterleidingnet, maar er zijn in de Hongaarse dorpen ook nog steeds veel openbare tappunten te vinden. De kwaliteit van het drinkwater voldoet nog niet in alle gevallen aan de EU-normen. Het meeste drinkwater wordt gewonnen uit grondwater en bodemvervuiling is soms een probleem.
Het systeem voor afvalwaterzuivering is nog in ontwikkeling. Nog maar de helft van de huishoudens is aangesloten op het riool (90% in Boedapest, in de dorpen niet meer dan een derde). Ook van het rioolwater wordt een deel niet of maar beperkt gezuiverd.
De Hongaarse Republiek is een
parlementaire democratie
. De president is het staatshoofd, de premier leidt de regering en de hoogste macht berust bij het parlement.
Het
Hongaars parlement
(
Orszaggy?les
) beoordeelt de door de regering voorgestelde wetgeving en kan ook zelf het initiatief nemen om wetten op te stellen. Het huis bestaat uit een
enkelvoudige kamer
met 199 zetels (tot 2014 waren dat er 386) en wordt iedere vier jaar in zijn geheel herkozen.
De parlementsverkiezingen vinden plaats volgens een gemengd systeem. De kiezer brengt een stem uit op een districtsvertegenwoordiger en een op een partijlijst. Het
districtenstelsel
levert 106 volksvertegenwoordigers, de overige 93 zetels worden met een complex systeem van
evenredige vertegenwoordiging
door de partijen gevuld. Voor de partijen geldt een kiesdrempel van 5%.
Het is gebruikelijk dat de partijen de parlementsverkiezingen ingaan met een kandidaat-premier. Na de verkiezingen kiest het parlement de kandidaat van de winnende coalitie tot
premier
(sinds 2010:
Viktor Orban
). De macht van de premier is in Hongarije vrij groot, hij draagt kandidaat-ministers voor aan het parlement en heeft de bevoegdheid onwelgevallige kabinetsleden te ontslaan. De
Hongaarse parlementsverkiezingen 2014
waren de eerste verkiezingen die plaatsvonden onder een nieuw kiesstelsel.
De president van de republiek wordt iedere vijf jaar door het parlement gekozen. Het presidentschap is vooral een ceremoniele functie. Formeel is de president opperbevelhebber van de Hongaarse strijdkrachten. Zijn of haar ambtswoning bevindt zich in de
burcht van Boeda
. Op feestdagen spreekt de president het volk toe.
Hongarije heeft een
constitutioneel hof
met de bevoegdheid de grondwettelijke aspecten van de wetgeving te beoordelen. Dit hof staat volledig los van de reguliere rechterlijke macht waarvan het
hooggerechtshof
het hoogste orgaan is. De leden van de rechterlijke macht worden benoemd door het parlement c.q. de regering, maar opereren vervolgens volledig onafhankelijk.
Hongarije kent verschillende door het parlement benoemde
ombudsmannen
die bindende adviezen kunnen geven, bijvoorbeeld in kwesties die de rechten van nationale minderheden aangaan.
De 199 zetels in het
Hongaars parlement
worden bezet door:
Het belangrijkste regionale bestuursniveau van Hongarije is het
comitaat
of de provincie (Hongaars:
megye
), sinds 1950 zijn dat er 19. Bovendien krijgt sinds 1990 elke stad van meer dan 50.000 inwoners de status van een
stad met comitaatsrecht
. Sinds 2005 zijn dat er 23. De hoofdstad Boedapest is een geval apart.
Steden, o.a.:
Landschappen, o.a.:
- Dobos-taart
, biscuittaart met chocolade, karamel en hazelnoten
- Goulash
,
gulyas
(soep) en
porkolt
(vleesschotel)
- Kolbasz
, gekruide varkenssalami
- Paprikas krumpli
, gerecht dat bestaat uit aardappelen, ui, paprikapoeder, knoflook, kummel en
kolbasz
- Turos csusza
, gerecht van deegwaren met gebakken spekjes, kwark en zure room
Behalve aan de
Hongaarse volksmuziek
heeft Hongarije ook bijgedragen aan de
klassieke muziek
met componisten als
Bela Bartok
,
Zoltan Kodaly
,
Franz Liszt
en
Gyorgy Ligeti
.
Onder het communistische regime (1949-1989) was er een comite dat muziek
censureerde
. De Hongaarse muziek maakte echter een ontwikkeling door die vergelijkbaar is met die in West-Europa. In de jaren zestig werd de Hongaarse beat- en rockmuziek groot gemaakt door bands als
Illes
,
Omega
en
Metro
. In de jaren zeventig was de rockband
Locomotiv GT
zeer populair. In de jaren tachtig stonden discobands als
Neoton Familia
onder grote belangstelling. Deze popgroep werd onder de naam
Newton Family
ook buiten Hongarije een succes. In 1983 verscheen de
Rockopera
Istvan a kiraly (Stefanus de koning) die tot op heden nog jaarlijks op vele plekken wordt opgevoerd.
De hedendaagse Hongaarse populaire muziek omvat vele stijlen en sluit aan bij de internationale ontwikkelingen. Sinds 1994 doet Hongarije regelmatig mee aan het
Eurovisiesongfestival
.
In Hongarije verschijnen 40
dagbladen
, meestal regionale dagbladen. De media in Hongarije wordt gedomineerd door het bedrijf
Mediaworks Hungary
. De eigenaar van dit bedrijf is KESMA (
Kozep-Europai Sajto es Media Alapitvany
/
Centraal Europese Pers en Media Stichting
). De stichting wordt gedomineerd door bestuurders die gelieerd zijn aan regerende partij
Fidesz
van
Viktor Orban
.
De bekendste landelijke dagbladen zijn:
- Blikk
(boulevardpers, oplage in 2019: 80.000 exemplaren)
- Bors
(boulevardpers, oplage in 2019: 50.000 exemplaren)
- Nepszava
(traditioneel sociaaldemocratisch, oplage in 2019: 21.000 exemplaren) 1873 - heden
- Magyar Nemzet
(rechts-conservatief, oplage ca. 13.000 exemplaren) 1938 - 2018 en herstart in 2019 als rebranding van Magyar Idok.
- Magyar Hirlap
(voorheen liberaal, tegenwoordig conservatief, oplage in 2019: 8.000 exemplaren) 1968 - 2022 (nu alleen online)
- Nepszabadsag
(sociaaldemocratisch, oplage bij opheffing: 37.000 exemplaren) Gestopt in 2016 na overname door regeringsgezinde ondernemer. 1956 - 2016
De grootste regionale dagbladen zijn (op basis van oplages in 2021):
- Eszak-Keleti Naplo (oplage: 60.000 exemplaren)
- Kisalfold (oplage: 34.000 exemplaren)
- Vas Nepe (Oplage: 25.000 exemplaren)
- Zalai Hirlap (Oplage: 23.000 exemplaren)
- Kelet-Magyarorszag (Oplage: 22.000 exemplaren)
- Eszak-Magyarorszag (Oplage: 19.000 exemplaren)
- Hajdu-Bihari Naplo (Oplage: 18.000 exemplaren)
- Delmagyarorszag (Oplage: 18.000 exemplaren)
- Naplo (Oplage: 16.000 exemplaren)
- Fejer Megyei Hirlap (Oplage: 15.000 exemplaren)
- Uj Dunantuli Naplo (Oplage: 12.000 exemplaren)
De bekendste weekbladen zijn:
- HVG
(opinieweekblad, oplage in 2019: 30.000 exemplaren)
- 168 Ora
(opinieweekblad, oplage in 2019: 10.000 exemplaren)
- Magyar Demokrata
(opinieweekblad, oplage in 2019: 10.000 exemplaren)
- Heti Valasz
(opinieweekblad, oplage in 2019: 10.000 exemplaren)
- N?k Lapja
(vrouwenmagazine, oplage in 2019: 200.000 exemplaren)
- Kiskegyed
(vrouwenmagazine, oplage in 2019: 170.000 exemplaren)
- Story
(roddelmagazine, oplage in 2019: 150.000 exemplaren)
De publieke televisie heet
Magyar Televizio
(MTV) en zendt uit op zeven kanalen, m1, m2,m3, m4 en m5 en Duna Televizio
Duna TV
en
Duna World
. Daarnaast bestaan er vele commerciele stations waarvan
ATV
,
TV2
en
RTL KLUB
de best bekeken zenders zijn. Daarnaast bestaan nog kleinere kanalen zoals Viasat 3 en Halozat Televizio en themakanalen zoals
Minimax
en Animax (kinderzenders), Hir TV (nieuwszender), TV Paprika (kookzender), Viasat History (geschiedeniskanaal) en Spektrum Televizio (technische documentaires), alsmede Hongaarse versies van internationale zenders zoals Viva, Music Television Hungary, National Geographic Channel, Nickelodeon, Eurosport, History Channel en Discovery Channel.
De publieke radio heet
Magyar Radio
, en bestaat uit drie zenders:
Kossuth Radio
(MR1; nieuws, cultuur, literatuur, politiek),
Pet?fi Radio
(MR2; voor alternatieve pop) en
Bartok Radio
(MR3; klassieke muziek). Daarnaast zijn er commerciele muziekzenders als Class FM en Juventus Radio.
Op 1 januari 2011 is de organisatie
Mediaszolgaltatas-tamogato es Vagyonkezel? Alap
(MTVA) opgericht die MTV, Duna TV, Magyar Radio en het persbureau
MTI
in een orgaan verenigt. Critici zien in deze samenballing het einde van de onafhankelijke publieke nieuwsvoorziening van Hongarije.
Sinds het aantreden van Viktor Orban als regeringsleider bestaan er al zorgen over de onafhankelijkheid van de nieuwsmedia in Hongarije. Honderden media zijn in handen van aanhangers van de president. Zo werden verscheidene onafhankelijke media omgevormd tot pro-regeringskanalen nadat ze werden opgekocht door aanhangers van de Fidesz-partij van Orban.
[19]
Zo werd de zender HirTV op 1 augustus 2018 overgenomen door een vriend van de premier. Nagenoeg van de ene op de andere dag veranderde het van een kritische, onafhankelijke zender in een pro-regeringskanaal.
[20]
Bronnen, noten en/of referenties
|