Milenijum :	2. milenijum
Vjekovi :	19. vijek ? 20. vijek ? 21. vijek
Decenija :	1900-e   1910-e   1920-e   ? 1930-e ?   1940-e   1950-e   1960-e
Godine :	1929 1930 1931 ? 1932 ? 1933 1934 1935

1932 . po kalendarima

Gregorijanski	1932.  (MCMXXXII)
Ab urbe condita	2685.
Islamski	1350?1351.
Iranski	1310?1311.
Hebrejski	5692?5693.
Bizantski	7440?7441.
Koptski	1648?1649.
Hindu kalendari
? Vikram Samvat	1987?1988.
? Shaka Samvat	1854?1855.
? Kali Yuga	5033?5034.
Kineski
? Kontinualno	4568?4569.
? 60 godina	Yang Voda Majmun (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11932.
p   ?   r   ?   u
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1932 ( MCMXXXII ) bila je prijestupna godina koja po?inje u petak .

1932 : 1 ? 2 ? 3 ? 4 ? 5 ? 6 ? 7 ? 8 ? 9 ? 10 ? 11 ? 12 Rođenja ? Smrti

Događaji [ uredi | uredi kod ]

Januar/Sije?anj [ uredi | uredi kod ]

• 3 - 4. 1. - Japanska invazija Mand?urije : zauze?em Jinzhoua i Shanhaiguana osigurali su jug Mand?urije .
• 5. 1. - Događaji u Arnedu, ?panija : civilni gardisti pucali u radnike, 11 mrtvih - kraj "tragi?ne sedmice" u kojoj su i gardisti bili na meti lin?a.
• 7. 1. - Stimsonova doktrina - SAD ne?e priznavati teritorijalne promene iznuđene silom (odnosi se na Mand?uriju).
• 9. 1. - Sakuradamonski incident: korejski aktivista poku?ao da ubije japanskog cara Hirohita - kineska ?tampa ovo odobrava, ?to jo? vi?e zao?trava odnose.
• 15. 1. - U Nema?koj ima oko ?est miliona nezaposlenih.
• 18. 1. - Kralj Aleksandar otvara prestonom besedom zasedanje novoustanovljenih Narodne skup?tine i Senata.
• 21. 1. - Potpisan pakt o nenapadanju između SSSR i Finske (sru?en 1939); SSSR sklapa sli?ne sporazume sa Poljskom, Letonijom i Estonijom.
• 22. 1. - Selja?ka buna na zapadu El Salvadora , ubrzo brutalno ugu?ena, uz najmanje 10.000 mrtvih.
• 24. 1. - Mladi pripadnik Hitlerjugenda Herbert Norkus ubijen od komunista u Berlinu - postaje mu?enik i uzor za druge Hitlerove omladince (→ Hitlerjunge Quex ).
• 26. 1. - Potonula britanska podmornica-nosa? aviona HMS M2 , 60 mrtvih.
• 27. 1. - Senat i Skup?tina KJ odobrili proklamaciju od 6. januara 1929 (→ ?estojanuarska diktatura ).
• 28. 1. - 3. 3. - ?angajski incident , sukob između Republike Kine i Japana.
• kraj januara - Studentski protesti na Tehni?kom fakultetu Beogradskog univerziteta. Takođe i na Zagreba?kom sveu?ili?tu.

Februar/Velja?a [ uredi | uredi kod ]

• 1. 2. - Objavljen Huxleyjev roman Brave New World .
• 1. 2. - U Salvadoru streljan Farabundo Marti .
• 2. 2. - U ?enevi po?inje Svetska konferencija o razoru?anju .
• 2. 2. - U ?paniji omogu?en razvod braka, u septembru ?e biti uveden građanski brak.
• 4. 2. - Otvorena Zadu?bina Ilije M. Kolarca u Beogradu.
• 4. 2. - Odbrana Harbina se okon?ava japanskim zauze?em tog kineskog grada - zvani?ni kineski otpor u Mand?uriji prestaje do kraja meseca, ali gerilski otpor traje do 1941. (→ Pacifikacija Mand?ukua ).
• 4 - 15. 2. - Zimska Olimpijada 1932 u Lake Placid, New York .
• 9. 2. - Incident Lige krvi : ultranacionalisti?ka civilna grupa ubila biznismena u Japanu.
• 9. 2. - 23. 3. - U njujor?kom Muzeju moderne umetnosi (MoMA) odr?ana izlo?ba Moderna arhitektura: međunarodna izlo?ba ^[1] - kuratori su Henry-Russell Hitchcock i Philip Johnson , internacionalni stil dobija svoj naziv.

• 18. 2. - Japanci proglasili "nezavisni" Mand?ukuo , na ?elu sa poslednjim kineskim carem Pu Yi -em, ustoli?enim 1. 3. (traje do 1945 ).
• 25. 2. - Adolf Hitler dobio nema?ko dr?avljanstvo, tako da mo?e u?estvovati na predsedni?kim izborima.
• 27. 2. - Finski kranje desni Lapuanski pokret izveo pobunu u gradu Mantsala, ?to ?e dovesti do njegovog raspu?tanja.
• 28. 2. - Objavljeni rezultati drugog konkursa za Palatu Sovjeta u Moskvi: tri projekta dele prvo mesto, nijedan avangardan (Staljin se izjasnio za Borisa Iofana ); Le Corbusier je izgubio, ?ime se okon?ava njegova veza sa SSSR (→ socijalisti?ki realizam ).

Mart/O?ujak [ uredi | uredi kod ]

• 1. 3. - Otmica Lindberghove bebe - 20-mese?ni sin avijati?ara Charlesa Lindbergha otet iz njihove porodi?ne ku?e u Nju D?ersiju - pri?a izaziva ogroman publicitet.
• 1. 3. - Ujedinjeno Kraljevstvo uvodi carine, generalno 10%, izuzev na neku hranu, sirovine i proizvode iz Imperije.
• 6. 3. - Novi protesti na Zagreba?kom sveu?ili?tu, isticane (zabranjene) hrvatske zastave.
• 7. 3. - Policija pucala na okupljanje nenaoru?anih nezaposlenih automobilskih radnika ispred Fordove fabrike u Dearborn, Michigan - poginula ?etiri radnika.
• 9. 3. - Eamon de Valera izabran za predsednika izvr?nog ve?a Irske Slobodne Dr?ave , na ?elu prve vlade Fianna Faila (?ef vlade 1932-48, 1951-54, 1957-59 i ?ef dr?ave 1959-73) - oslobođeni su internirani pripadnici IRA (koja se protivi Slobodnoj Dr?avi).
• 11. 3. - "Incident Lige krvi": u Japanu razotkrivena krajnje desna organizacija koja je u pro?lih mesec dana ubila dvojicu od planiranih 20 politi?ara i biznismena.
• 12. 3. - ?vedski "kralj ?ibica" Ivar Kreuger izvr?io samoubistvo, ?to ?e izazvati tzv. Kreugerov krah, pad akcija mnogih firmi ?irom sveta, a u ?vedskoj ostavku premijera Ekmana u avgustu i nove izbore.
• 19. 3. - Otvoren most u sidnejskoj luci ( Sydney Harbour Bridge ).
• 21 - 22. 3. - Niz tornada ubio preko 330 ljudi na Jugu SAD.

• 25. 3. - Premijera filma " Tarzan ?ovek majmun ", prvenac sa Johnny Weissmuller -om.

April/Travanj [ uredi | uredi kod ]

• 1. 4. - Nove studentske demonstracije u Beogradu.
• 4. 4. - Ostavka vlade generala Petra ?ivkovi?a (postavljen za komandanta Kraljeve garde ); novu vladu obrazuje dr. Vojislav Marinkovi? , biv?i demokrata (do jula).
• 9. 4. - Premijera filma Scarface .
• 10. 4. - Drugi krug nema?kih predsedni?kih izbora: predsednik Paul von Hindenburg reizabran sa 53,1%, Adolf Hitler 36,7%, komunista Ernst Thalmann 10,1%.
• 11. 4. - Na severu Mongolske NR lame pokre?u antikomunisti?ki ustanak - brutalnost s obe strane, ugu?en do jeseni.
• 13. 4. - Usled uli?nog nasilja, u Nema?koj zabranjene nacisti?ke Sturmabteilung (SA) i Schutzstaffel (SS).
• april - Izlivanje reke Save u donjem toku.
• april - Kinesko-tibetanski rat : Tibetanci ?ire rat u Qinghai , ali pora?eni su i gube toliko teritorije da se Dalaj lama u avgustu obra?a Britancima za pomo?.
• 17. 4. - Haile Selasije objavljuje antirobovlasni?ki zakon u Etiopiji.

• 19. 4. - Vlada Kraljevine Jugoslavije donela je Zakon o za?titi zemljoradnika kojim je progla?en ?estomese?ni moratorijum na dugove i obustavljena prisilna zaplena imovine. Oko 709.000 seljaka-du?nika dugovalo je sedam milijardi dinara, mahom lihvarima i trgovcima (nezadovoljavaju?i rezultati).
• 19. 4. - Zemljotres u Ka?ani?koj klisuri .
• 24. 4. - Izbori u pet nema?kih pokrajina, nacisti dobili relativnu ve?inu u ?etiri.
• 25. 4. - Dvojica Dru?benika proroka Muhameda preme?teni iz svojih grobova u Iraku, nakon ?to je kralj Fejsal obave?ten u snu o vodi koja nadire u njihove grobove.
• 25. 4. - Zvani?ni datum osnivanja Kim Il-sungove Antijapanske narodne gerilske armije (Dan Korejske narodne armije ).
• 29. 4. - ?angajski atentat: korejski aktivista Yun Bong-gil aktivirao bombu na japanskoj proslavi carevog rođendana, smrtno ranjen gen. Yoshinori Shirakawa i jedan japanski slu?benik, jo? nekoliko te?ko ranjenih.

Maj/Svibanj [ uredi | uredi kod ]

• 1. 5. - Proglas o osnivanju Jugoslovenske radikalne selja?ke demokratije (re?imska partija).
• 2. 5. - Skup levih Zemljoradnika u Kragujevcu, uhap?en Dragoljub Jovanovi? i jo? 11. Jovanovi? je po?etkom oktobra osuđen na godinu dana zatvora.
• 4. 5. - Al Capone zapo?eo 11-godi?nju zatvorsku kaznu zbog utaje poreza (pu?ten te?ko bolestan 1939.).
• 5. 5. - Turkizacija : Turski parlament donosi zakon o raseljavanju Kurda ("Planinskih Turaka") i naseljavanju Turaka na njihovo mesto.
• 5. 5. - Sporazum o ?angajskom primirju: Republika Kina mora povu?i garnizon iz grada.
• 6. 5. - Ruski emigrant smrtno ranio francuskog predsednika Paula Doumera .
• 8. 5. - Posve?ena Crkva presvetog srca Isusova u Pragu, arhitekte Jo?e Ple?nika .
• 10. 5. - Novi francuski predsednik je Albert Francois Lebrun - poslednji predsednik Tre?e republike (do 1940 ).
• 12. 5. - Proslava 60. rođendana Antona Koro?eca u Sloveniji se ponegde pretvara u anti-vladine demonstracije.
• 12. 5. - Pronađeno telo otete Lindbergove bebe, nedaleko od ku?e iz koje je otet.
• 13. 5. - Wilhelm Groener daje ostavku na portfelj ministra odbrane Nema?ke - rezultat Schleicherovih intriga koji ?eli saradnju sa nacisti?kim SA i SS; krajem meseca pada ?itava Bruningova vlada.
• 15. 5. - Incident 15. maja - u poku?aju vojnog udara ubijen japanski premijer Inukai Tsuyoshi .
• 15. 5. - U Beogradu osnovan Zavod za radiumterapiju. ^[2]
• maj - Demonstracije protiv vlade u Crnoj Gori i Bosanskoj Krajini (juri? na magacine s hranom u Prijedoru).
• 16. 5. - Veliki neredi između muslimana i hindusa u Bombaju - hiljade mrtvih i ranjenih.
• 16. 5. - Po?ar na brodu Georges Philippar u Adenskom zalivu - stradalo 54 ljudi, među kojima i istra?iva?ki novinar Albert Londres .
• 20. 5. - Engelbert Dollfuss novi kancelar Austrije (do 1934 ).
• 20. 5. - Amelija Erhart preletela Atlantik.
• 21. 5. - Anhalt je prva nema?ka pokrajina sa nacistom na ?elu vlade, nakon ?to su pro?log meseca dobili 41.67% glasova.
• 26. 5. - U Domu Lordova presuđeno u slu?aju Donoghue v Stevenson (?ena na?la pu?a gola?a u boci soka), kojim je u englesko pravo uveden "princip bli?njeg".
• 28. 5. - U Holandiji zavr?ena brana Afsluitdijk preko Zuiderzeea , ?ime ?e nastatati ve?ta?ko jezero IJsselmeer .
• 29. 5. - Nacisti prvi put dobijaju apsolutnu ve?inu u jednoj pokrajini, Oldenburgu na severozapadu Nema?ke.
• 30/ 31. 5. - Teroristi?ki napad u Beogradu: "Politika" pi?e da su eksplodirale dve od ?etiri "paklene ma?ine", na Batald?amiji (kod nove Skup?tine) i u Nemanjinoj - sumnja se na usta?e ^[3] . Chicago Tribune tvrdi da je bilo ?est bombi, uklju?uju?i jednu ba?enu na kraljevsku palatu ^[4] .

Jun/Juni/Lipanj [ uredi | uredi kod ]

• 1. 6. - Franz von Papen imenovan za nema?kog kancelara (do novembra), resor odbrane dobija general Kurt von Schleicher koji je paktirao sa Hitlerom da obori prethodnog kancelara Bruninga i zapravo sastavio vladu - kraj parlamentarne demokratije. Prva odluka je da se raspi?u vanredni izbori.
• 4. 6. - Mladi socijalisti i neki oficiri izveli pu? u ?ileu i proglasili socijalisti?ku republiku (okon?ana u septembru usled nedostatka podr?ke).
• 14. 6. - U Nema?koj poni?tena zabrana SS i SA .
• jun - Kurdska Pobuna Ahmeda Barzanija u Iraku: Barzani se sklanja u Tursku, gerilske aktivnosti traju do slede?e godine.
• lipanj - Kominterna raspustila vodstvo KPJ i postavila Milana Gorki?a za rukovodioca Privremenog rukovodstva u kojem su i Blagoje Parovi? i Vladimir ?opi? .
• 21. 6. - Suđenje oficirima i podoficirima u Mariborskom garnizonu, kao navodnim komunistima ^[5] : dvojica na smrt, ?est na robiju, ?etiri oslobođeni. ^[6]
• 24. 6. - Sijamska revolucija 1932. : vojni udar koji menja sistem u Sijamu ( Tajlandu ) iz apsolutne u ustavnu monarhiju.
• 30. 6. - Sastanak pro?irenog aktiva Samostalne demokratske stranke u Zagrebu - zaklju?eno da je potrebno federativno preuređenje.

Jul/Juli/Srpanj [ uredi | uredi kod ]

• 2. 7. - Ostavka vlade Vojislava Marinkovi?a (izazvao gnev u maju, kada je na konferenciji u Ni?u rekao da nacionalno pitanje nije re?eno), novu vladu obrazuje Milan Sr?ki? , tvrdi unitarista (do 1934).
• 4. 7. - Britanskim nametanjem carine od 100% po?inje Anglo-irski trgovinski rat (do 1938 ), jer je Irska prestala pla?ati anuitete za zemlju irskih seljaka.
• 5. 7. - Antonio de Oliveira Salazar postaje premijer Portugala (do 1968 ), uve??e parafa?isti?ki autoritarni sistem Estado Novo 1933-74.
• 7. 7. - Francuska podmornica Promethee potonula kod ?erbura, poginula 66-orica.
• 8. 7. - Dow Jones Industrial Average dosti?e dno tokom Depresije od 41.22 poena, skoro 90% manje nego u septembru 1929 .
• 9. 7. - Lozanska konferencija : zbog krize suspendovana isplata nema?kih ratnih reparacija, preostala suma svedena na tri milijarde maraka (ukupno ispla?eno 53 milijarde).
• 9. 7. - U Brazilu po?inje Konstitucionalisti?ka revolucija - dr?ava Sao Paulo se pobunila protiv Vargasove vladavine dekretima, pora?eni po?etkom oktobra.
• 12. 7. - Norve?ka anektirala deo isto?nog Grenlanda ( Zemlja Erika Crvenog , morala se povu?i 1933. zbog presude međunarodnog suda).
• 17. 7. - Altonska krvava nedjelja - u sukobu komunista i nacista 18 poginulih, slede mnogi uli?ni okr?aji.
• 18. 7. - Turska postala ?lanica Dru?tva naroda .
• 20. 7. - Preußenschlag : pod izgovorom događaja u Altoni, smenjena socijaldemokratska vlada Pruske , za komesara postavljen rajhskancelar Franz von Papen - ovo ?e olak?ati Hitlerovo " glajh?altovanje " Nema?ke slede?e godine (Pruska zauzima oko 62% teritorije i stanovni?tva cele zemlje).
• 25. 7. - Potpisan Sovjetsko-poljski pakt o nenapadanju (produ?en 1934, propao 1939).
• 28. 7. - Predsednik Huver naređuje da se iz Va?ingtona rasteraju veterani koji su tra?ili isplatu certifikata za slu?bu ( Bonus Army ); vojnim snagama komanduje gen. Douglas MacArthur .
• 29. 7. - U Budimpe?ti pogubljen generalni sekretar KP Mađarske Imre Sallai, kao i jo? jedan rukovodilac, Sandor Furst - vlasti iskoristile bomba?ki napad na voz od pro?log septembra kao opravdanje progona komunista.
• 30. 7. - Disneyjev crtani film Flowers and Trees je prvi u Technicoloru .
• 30. 7. - 14. 8. - Olimpijada 1932 u Los Anđelesu, Jugoslaviju zastupa samo baca? diska Veljko Naran?i? , koji je sam platio putovanje.
• 31. 7. - Savezni izbori u Nema?koj - nacisti prvi put najja?a partija, sa relativnom ve?inom od 230 poslanika (+123), socijaldemokrati 133 (-10), komunisti 89 (+12); zbog antirepublikanske "negativne ve?ine" nacista i komunista nemogu?e je da ostali sklope vladu.

Avgust/August/Kolovoz [ uredi | uredi kod ]

• 1. 8. - Amerikanac Forrest Mars, Sr. napravio u Engleskoj ?okoladicu Mars .
• 1. 8. - Otkriven Lutyensov Thiepval Memorial u francuskoj Pikardiji u se?anje na 72.246 nestalih britanskih i ju?noafri?kih vojnika u Bici na Somi.
• 2. 8. - Carl David Anderson otkrio pozitron .
• 6. 8. - Prvi Venecijanski filmski festival .
• 6. 8. - Gradona?elnik Kelna Konrad Adenauer otvorio put Keln - Bon, koji se smatra prvim Autobahnom .
• 7. 8. - Kolektivizacija u SSSR i Glad u SSSR (1932?1933) : donesen dekret o za?titi dr?avne imovine, poznat i kao Zakon pet klasova - zabranjeno pabir?enje nakon ?etve, predviđene o?tre kazne za krađu javne imovine.

• 9/ 10. 8. - Ubistvo u Potempi: petorica nacista upala u ku?u komunisti?kog rudara Konrada Pietrzucha i brutalno ga ubila - osuđeni su na smrt kasnije tokom meseca, ?to je pod pritiskom nacista ubrzo promenjeno u do?ivotni zatvor (da bi nakon Hitlerovog dolaska na vlast bili pomilovani).
• 10. 8. - Sanjurjada : ?panski general Jose Sanjurjo poku?ao pokrenuti pobunu u Sevilji.
• 13. 8. - Papen i Schleicher nude Hitleru vicekancelarsku poziciju, ?to on s prezirom odbija.
• 18. 8. - ?vicarski istra?iva? Auguste Piccard dosti?e 16.197 m balonom na vru?i zrak .
• 18. 8. - Zavr?ena Ekonomska konferencija Britanske imperije u Ottawi: dogovorena imperijalna preferenca tj. niske carine unutar imperijie i visoke prema ostatku sveta, na najmanje pet godina.
• 23. 8. - Papinom bulom ukinuta Zadarska nadbiskupija , jugoslovenskim delom administrira ?ibeni?ki biskup, a za italijanski je formirana zadarska biskupija ^[7] .
• 27. 8. - 1. 8. - ?etvorodnevni rat u Ekvadoru : neuspe?na pobuna nakon ?to je kongres poni?tio pro?logodi?nju pobedu konzervativca Neptalija Bonifaza na predsedni?kim izborima, najmanje 1.000 mrtvih.
• 30. 8. - Hermann Goring izabran za predsednika Rajhstaga.

Septembar/Rujan [ uredi | uredi kod ]

• 1. 9. - Kolumbijsko-peruanski rat po?inje kada peruanska vojska zauzme dva mesta u spornom podru?ju Amazonije - spor se vodi oko amazonske luke Leticia , rat traje devet meseci, Dru?tvo naroda dodeljuje grad Kolumbiji 1934.
• 3. 9. - Ubijen de?ak Pavlik Morozov ?iji ?e mit biti uzor za sovjetske pionire.
• 4. 9. - Osmerac splitskog " Gusara " postao evropski ?ampion na takmi?enju u Beogradu.
• 6/ 7. 9. - Velebitski ili Li?ki ustanak : napad usta?a iz italijanskog Zadra na ?andarmerijsku stanicu u Bru?anima kod Gospi?a.

• 9. 9. - Po?inje Rat za ?ako između Bolivije i Paragvaja (do 1935).
• 9. 9. - U ?panskoj Republici obnovljene autonomne vlasti Katalonije ( Generalitat de Catalunya - /?eneralitad de Katalunja/).
• 10. 9. - B?o đ?i , car Anama i Tonkina (Vijetnama) u Francuskoj Indokini , preuzima prestol (car do 1945, ?ef Dr?ave Vijetnam 1949-55).
• 12. 9. - Nema?ki kancelar Papen planirao raspustiti Rajhstag i zatim vladati putem Hindenburgovih dekreta - ali Goring ga je ignorisao i dopustio komunisti?ki predlog za glasanje o poverenju vladi, koji je ova izgubila 512:42. Novi izbori u novembru.
• 15. 9. - Japansko-mand?urski protokol: Japan potvrđuje priznanje i dr?i vojsku u Mand?ukuu.
• 16. 9. - Japanska vojska izvr?ila represalije u selu Pingdingshan na jugu Mand?urije, 800 mrtvih (Kinezi tvrde 3.200).
• 20. 9. - Mahatma Gandi po?inje 6-dnevni ?trajk glađu u zatvoru u Puni, protestuje zbog britanskih planova da se hinduisti?ki elektorat podeli na gornju i donju kastu, te Nedodirljive .
• 23. 9. - Saudi Arabija nastaje ujedinjenjem Kraljevina Hid?az i Nad?d .
• 24. 9. - Socijaldemokrata Per Albin Hansson postaje premijer ?vedske (do 1946, s kra?om pauzom) - stvara "?vedski model": neutralnost, dr?ava socijalnog staranja, socijalni korporativizam
• 24. 9. - Pakt iz Pune između Gandija i B. R. Ambedkara : rezervisani mandati za Nedodirljive
• 26. 9. - Katastrofalan zemljotres pored Svete Gore ( M 7.0, int. IX-X), potresi se nastavljaju i narednih dana, stradali i manastiri, među kojima i Hilandar .
• 26. 9. - 27. 10. - Nacionalni mar? gladi u Velikoj Britaniji, u zemlji ima 2.750.000 nezaposlenih.
• 27. 9. - Rjutinova afera : sovjetski Politbiro osuđuje platformu Martemjana Rjutina koja tra?i obaranje Staljina, umerenije pozicije i "novi po?etak".
• 29. 9. - Papska bula Acerba animi osuđuje progon katoli?ke crkve u Meksiku, upoređen sa onim u SSSR.
• 30. 9. - Eksplozija u Oficirskom domu u Beogradu (dana?nji SKC), poginuo je nosa? koji ju je doneo, sumnja se na VMRO ^[8] .

Oktobar/Listopad [ uredi | uredi kod ]

• 1. 10. - Austrijski savezni kancelar Engelbert Dollfuss primijenio je prvi put zakon o ovlastima iz 1917 . koji mu omogu?uje izdavanje naredbi u slu?aju nu?de.
• 1. 10. - Radikalni desni?ar gen. Gyula Gombos postaje premijer Mađarske (do 1936 ).
• 1. 10. - Oswald Mosley osnovao Britansku uniju fa?ista .
• 2. 10. - Objavljen Litonov izve?taj komisije Dru?tva naroda, koji optu?uje Japan za agresiju u Mand?uriji .
• 3. 10. - Kraljevina Irak nezavisna od britanskog mandata, istog dana se priklju?uje Dru?tvu naroda.
• 7. 10. - Osnovana Brazilska integralisti?ka akcija.
• 9. 10. - Posledice Rjutinove afere: Grigorij Zinovjev i Lav Kamenjev izba?eni iz Partije (vra?eni u decembru 1933.).
• 10. 10. - Pu?teni u pogon prvi generatori Dnjeparske hidroelektrane , najve?e u Evropi.
• oktobar - U Be?u osnovan "Zagrani?ni biro CK KPJ ".
• 19. 10. - U Beogradu osnovan Kolar?ev narodni univerzitet .
• 19. 10. - Pu?tena u saobra?aj tzv. ?ukari?ka pruga u Beogradu (tramvaj 13, Kne?ev spomenik - ?ukarica i Gospodarska mehana - ?ukarica).
• 22. 10. - Sovjetski Politbiro ?alje vanredne komisije u Ukrajinu i severni Kavkaz, na ?elu sa Molotovim odn. Kaganovi?em, kako bi se ubrzala rekvizicija ?ita (→ Holodomor ).
• 28. 10. - U Rimu otvorena Izlo?ba fa?isti?ke revolucije , jedna sala posve?ena Dalmaciji.

• jesen - Novoizgrađena beogradska termoelektrana "Snaga i svetlost" po?inje isporuku struje (do 1967-69) ^[9] .

Novembar/Studeni [ uredi | uredi kod ]

• 3 - 8. 11. - ?trajk javnog prevoza u Berlinu u zajedni?koj organizaciji komunista i nacista - ovo je moglo uticati na pad popularnosti nacista na izborima.
• 6. 11. - Savezni izbori u Nema?koj - nacisti opet najja?i, ali s manje glasova nego u julu - 196 poslanika (-34), socijaldemokrate 121 (-12), komunisti 100 (+11); ovo su poslednji slobodni izbori do 1949 . na zapadu odn. do 1990 . u celoj Nema?koj.
• 6. 11. - Liberal Juan Bautista Sacasa izabran za predsednika Nikaragve (mandat od 1. januara, dan pre odlaska poslednjih ameri?kih marinaca).
• 7. 11. - Zagreba?ke punktacije ( Selja?ko-demokratska koalicija + frankovac Mile Budak ) - tra?i se demokratija i novo dr?avno uređenje. Progla?ene protivustavnim, posle njih dolazi niz drugih "punktacija" (slovena?ke, muslimanske, pa i vojvođanske).

• 8. 11. - Franklin Delano Roosevelt ubedljivo pobedio predsednika Hoovera , dobio 42 od 48 dr?ava. U zemlji je nezaposlenost 20% a Roosevelt obe?ava New Deal . Po?etak Petog partijskog sistema koji traje do polovine 1960-tih.
• 9. 11. - ?enevski masakr: neredi između konzervativaca i socijalista u ?vajcarskoj, u sukobu sa vojskom ima 13 mrtvih. (→ fr Wiki ).
• 9. 11. - Uragan i talasi ubili oko 2.500 ljudi na Kubi - najgora prirodna katastrofa na tom ostrvu.
• 9. 11. - Nade?da Alilujeva , Staljinova ?ena, pronađena mrtva.
• novembar - Benito Musolini blizu odluke da napadne Jugoslaviju i instalira usta?e u Hrvatskoj ^[10] .
• 16. 11. - Otvorena zgrada parlamenta Severne Irske na Stormontu u Belfastu.
• 17. 11. - Po?inje tre?a i poslednja sednica Konferencije Okruglog stola o Indiji: nema ve?ine indijskih predstavnika, uklju?uju?i Nacionalni kongres.
• 18. 11. - 5. dodjela Oscara , najbolji film Grand Hotel .
• 25. 11. - Posve?ena ruska Katedrala Svete Sofije u Harbinu , najve?a pravoslavna crkva na Dalekom istoku

Decembar/Prosinac [ uredi | uredi kod ]

• 1 - 2. 12. - Trogirski incident: sokoli uni?tili ili o?tetili osam mleta?kih lavova u gradu - zahlađenje odnosa sa Italijom.
• 3. 12. - General Kurt von Schleicher imenovan za nema?kog kancelara (do januara), smenjeni Papen ?e mu se osvetiti saradnjom sa Hitlerom.
• 8. 12. - Gregor Strasser , kome je Schleicher nudio polo?aj vicekancelara, dao ostavku na sve funkcije u nacisti?koj partiji nakon konfrontacije sa Hitlerom.
• 11. 12. - Na?elni sporazum pet Velikih sila o vojnoj ravnopravnosti Nema?ke, u smislu da mo?e u?estvovati u radu Konferencije za razoru?anje (Nema?ka dala izjavu da se ne?e naoru?avati).
• decembar - Poljski Biuro Szyfrow po?inje dekodiranje nema?ke Enigme .
• 15. 12. - U Njujorku prikazan prvi ton-film na srpskohrvatskom jeziku "Ljubav i strast" ^{[11] [12]} .
• 16. 12. - Po?ar u tokijskoj robnoj ku?i Shirokiya, 14 mrtvih (po urbanoj legendi, Japanke su nakon ovoga po?ele da nose ga?ice u zapadnom stilu).
• 18. 12. - Mussolini inaugurirao novi grad Littoria (kasnije Latina ).
• 19. 12. - BBC po?inje emitovanje Imperijalne slu?be (dana?nji BBC World Service ).
• 19. 12. - Voz "Lete?i Hambur?anin" sa dizel pogonom ( DR 877 ) stigao za 142 minuta od Berlina do Hamburga.
• 24. 12. - Arturo Alessandri je ponovo predsednik ?ilea (do 1938)
• 25. 12. - Zemljotres u kineskoj provinciji Kansu , 70.000 mrtvih.
• 25. 12. - Antibakterijski lek Prontosil patentiran u Nema?koj.
• 26. 12. - Ameri?ka okupacija Nikaragve : Bitka kod El Saucea je poslednji ve?i okr?aj Sandinove pobune i uspeh Amerikanaca i nikaragvanske vlade.
• 27. 12. - U SSSR ponovo uvedeni unutra?nji paso?i (oni iz carskog perioda su bili ukinuti 1917).
• 31. 12. - Opozicioni manifest u Ljubljani (Slovenska deklaracija) - tra?i se priznanje regionalne etni?ke individualnosti i kulturna, finansijska i politi?ka autonomija ^[5] .

Kroz godinu [ uredi | uredi kod ]

• Na beogradskom Velikom Vra?aru izgrađena zgrada Astronomske opservatorije u Beogradu - kraj ?e biti nazvan Zvezdara .
• Hidroelektrana Fala na Dravi kod Maribora dobila sedmi agregat - to je najve?a hidrocentrala u zemlji. ^[13]
• 1932-34 - Jugoslaviju obilazi Pokretna poljoprivredna izlo?ba i ?kola, tzv. Plavi voz sa 22 vagona. ^[14]
• James Chadwick otkrio neutron .
• U SAD ima 14 miliona nezaposlenih (oko 33%).
• Snimljen film Das Lied der schwarzen Berge ("Fantom Durmitora"), jugoslovensko-nema?ka koprodukcija. Ove godine u KJ je proizvedeno 61.726 metara filma, narednih godina dolazi do brzog pada usled ukidanja odredbe koja je zahtevala doma?u proizvodnju po metra?i stranog filma. ^[15]
• Cary Grant , Katharine Hepburn , Ingrid Bergman i Shirley Temple (3) po?inju filmske karijere.
• Pu?tena prva dva agregata HE Kraljevac na Cetini [1] Arhivirano 2012-08-31 na Wayback Machine-u od po 20,8 MW.
• ?ensko pravo glasa u Brazilu, Tajlandu i na Maldivima.
• Osnovana kompanija Zippo .
• Kodak predstavio 8 mm film , jeftiniji od 16 mm .

1932. u temama [ uredi | uredi kod ]

• Nove dr?ave (obe su menjale zastavu):

Rođenja [ uredi | uredi kod ]

Glavni ?lanak: :Kategorija:Rođeni 1932.

Januar/Sije?anj – Februar/Velja?a [ uredi | uredi kod ]

• 1. 1. - Ivan Lackovi? Croata , naivni likovni umjetnik († 2004 )
• 3. 1. - Radoslav Grai? , istori?ar umetnosti, peva?, kompozitor, muz. urednik TV Beograd († 2023 )
• 4. 1. - Fabijan ?ovagovi? , hrvatski glumac († 2001 )
• 5. 1. - Umberto Eco , knji?evnik, filozof († 2016 )
• 9. 1. - Bo?idar Pavi?evi? Longa, glumac († 2004 )
• 15. 1. - Alija Isakovi? , knji?evnik († 1997 )
• 16. 1. - Dian Fossey , primatologinja († 1985 )
• 22. 1. - Piper Laurie , glumica († 2023 )
• 27. 1. - Nevenka Filipovi? , hrvatska lutkarica i glumica († 2007 )
• 27. 1. - Milan Vukos , direktor TV Beograd († 2016 )
• 31. 1. - Tomislav Kaloperovi? , srpski fudbaler († 2002 )

• 1. 2. - Vanja Drach , hrvatski glumac († 2009 .)
• 2. 2. - Bosiljka Boci , srpska glumica († 1997 )
• 5. 2. - Cesare Maldini , fudbaler, trener († 2016 )
• 6. 2. - Francois Truffaut , filmski re?iser († 1984 )
• 7. 2. - Kruno Valenti? , glumac († 2000 )
• 9. 2. - Gerhard Richter , slikar
• 18. 2. - Milo? Forman , filmski re?iser († 2018 .)
• 22. 2. - Ted Kennedy , ameri?ki politi?ar († 2009 .)
• 26. 2. - Johnny Cash , ameri?ki pjeva? i gitarist († 2003 .)
• 27. 2. - Elizabeth Taylor , ameri?ko-britanska glumica († 2011 .)
• 28. 3. - Anica Zubovi? , hrvatska pjeva?ica

Mart/O?ujak – April/Travanj [ uredi | uredi kod ]

• 6. 3. - Du?an Bulaji? , glumac († 1995 )
• 12. 3. - Selma Karlovac , glumica († 1994 )
• 14. 3. - Miroslav Anti? , srpski pesnik († 1986 )
• 16. 3. - Boro Begovi? , glumac († 1993 )
• 18. 3. - John Updike , ameri?ki pisac († 2009 )
• 20. 3. - Branislav Ciga Jerini? , srpski glumac († 2006 )

• 1. 4. - Debbie Reynolds , glumica († 2016 )
• 4. 4. - Anthony Perkins , ameri?ki filmski i kazali?ni glumac († 1992 )
• 4. 4. - Andrej Tarkovski , filmski re?iser († 1986 )
• 5. 4. - Bora ?osi? , knji?evnik
• 9. 4. - Carl Perkins , peva? († 1998 )
• 10. 4. - Omar Sharif , glumac († 2015 )
• 14. 4. - Loretta Lynn , country peva?ica († 2022 )
• 19. 4. - Fernando Botero , kolumbijski slikar, kipar († 2023 )
• 22. 4. - Isao Tomita , kompozitor, pionir elektronske muzike († 2016 )
• 24. 4. - Leonid ?ejka , arhitekta, slikar († 1970 )
• 27. 4. - Du?an Jani?ijevi? , srpski glumac († 2011 )
• 27. 4. - Anouk Aimee , glumica

Maj/Svibanj – Jun/Lipanj [ uredi | uredi kod ]

• 1. 5. - Tamara Mileti? , pozori?na, filmska i TV glumica († 2014 )
• 11. 5. - Valentino , modni kreator
• 16. 5. - Du?an Po?ek , glumac († 2014 )
• 18. 5. - Jovan Jani?ijevi? Burdu? , glumac († 1992 )
• 28. 5. - Aleksandar Gavri? , glumac († 1972 )

• 9. 6. - Branko Lustig , hrvatski filmski producent, dvostruki dobitnik Oscara († 2019 )
• 18. 6. - Angel ?urev , dirigent († 2004 )
• 22. 6. - Soraya Esfandiary-Bakhtiari , druga supruga M.R. Pahlavija, glumica († 2001 )
• 22. 6. - Prunella Scales , glumica
• 28. 6. - Pat Morita , glumac († 2005 )

Jul/Srpanj – Avgust/Kolovoz [ uredi | uredi kod ]

• 8. 7. - Petar Lalovi? , filmski reditelj i scenarista († 2015 )
• 9. 7. - Donald Rumsfeld , ameri?ki politi?ar († 2021 )
• 9. 7. - Vojin Dimitrijevi? , pravnik, borac za ljudska prava († 2012 )
• 16. 7. - Tripo Simonuti , violinista i profesor
• 18. 7. - Sanda Langerholz , hrvatska glumica, pjeva?ica i plesa?ica
• 20. 7. - Vasilije Kresti? , istori?ar i akademik SANU
• 29. 7. - Mike Hodges , filmski re?iser († 2022 )

• 2. 8. - Peter O'Toole , glumac († 2013 )
• 7. 8. - Abebe Bikila , etiopski atleti?ar († 1973 )
• 11. 8. - Martin Sagner , glumac († 2019 )
• 9. 8. - Dragi?a Ka?ikovi? , srpski emigrant († 1977 )
• 23. 8. - Houari Boumediene , predsednik Al?ira († 1978 )

Septembar/Rujan – Oktobar/Listopad [ uredi | uredi kod ]

• 2. 9. - Blagoje Ad?i? , general-pukovnik JNA, na?elnik General?taba († 2012 )
• 5. 9. - Miro Glavurti? , slikar, pisac († 2023 )
• 8. 9. - Patsy Cline , peva?ica († 1963 )
• 14. 9. - ?arko Domljan , prvi predsjednik Sabora RH († 2020 )
• 18. 9. - Josip Von?ina , hrvatski jezikoslovac, knji?evni povjesni?ar, akademik († 2010 )
• 21. 9. - Ljubomir Kapor , hrvatski glumac († 2010 )
• 26. 9. - Manmohan Singh , premijer Indije
• 28. 9. - Muhamed Kond?i? , knji?evnik († 1996 )
• 30. 9. - Arsenije Jovanovi? , reditelj, dramaturg, kompozitor, stvaralac radiofonije

• 3. 10. - Nikola Kavaja , antikomunista († 2008 )
• 7. 10. - Predrag Matvejevi? , pisac († 2017 )
• 13. 10. - Du?an Makavejev , filmski re?iser i scenarista († 2019 )
• 19. 10. - Robert Reed , ameri?ki glumac († 1992 )
• 27. 10. - Sylvia Plath , knji?evnica († 1963 )
• 30. 10. - Bo?idar Timotijevi? , srpski knji?evnik († 2001 )
• 30. 10. - Louis Malle , filmski re?iser († 1995 )

Novembar/Studeni – Decembar/Prosinac [ uredi | uredi kod ]

• 4. 11. - ?arko Petrovi? , kompozitor
• 4. 11. - Thomas Klestil , predsednik Austrije († 2004 )
• 6. 11. - Predrag Gojkovi? Cune , peva? († 2017 )
• 10. 11. - Roy Scheider , glumac († 2008 )
• 15. 11. - Petula Clark , peva?ica, glumica
• 17. 11. - Ante Dul?i? , hrvatski glumac († 2008 )
• 22. 11. - Robert Vaughn , glumac († 2016 )
• 27. 11. - Benigno Aquino, Jr. , filipinski politi?ar († 1983 )
• 29. 11. - Jacques Chirac , predsednik Francuske († 2019 ).

• 1. 12. - Antun ?oljan , hrvatski knji?evnik († 1993 )
• 2. 12. - Sergio Bonelli , italijanski strip-scenarist i izdava? († 2011 )
• 5. 12. - Little Richard , peva?, muzi?ar († 2020 )
• 6. 12. - Nasiha Kapid?i?-Had?i? , knji?evnica († 1995 )
• 20. 12. - John Hillerman , glumac († 2017 )
• 28. 12. - Manuel Puig , argentinski pisac
• 28. 12. - Nichelle Nichols , glumica († 2022 )

Kroz godinu [ uredi | uredi kod ]

• Fehmi Agani , kosovski politi?ar († 1999 )
• Vene Bogoslavov , matemati?ar († 2015 )
• Sreten Bo?i? (B. Wongar), pisac, antropolog
• Venceslav Gli?i? , istori?ar

Smrti [ uredi | uredi kod ]

Glavni ?lanak: :Kategorija:Umrli 1932.

Januar/Sije?anj – Mart/O?ujak [ uredi | uredi kod ]

• 7. 1. - Andre Maginot , francuski vojnik i politi?ar (* 1877 )
• 23. 1. - Bernardina Franjka Horvat , pjesnikinja, pripovjeda?ica i dramska spisateljica (* 1899 )
• 26. 1. - William Wrigley, Jr. , industrijalac ?vaka?e gume (* 1861 )
• 28. 1. - đorđe Joanovi? , dekan Medicinskog fakulteta BU (* 1871 )

• 13. 2. - Olga Pollak-Polna , pjeva?ica (* 1869 )
• 17. 2. - Mihailo Ra?i? , general i ministar vojni (* 1858 )
• 29. 2. - Vladimir ?erina , hrvatski knji?evnik (* 1891 .)

• 7. 3. - Aristide Briand , biv?i francuski premijer, nobelovac za mir (* 1862 )
• 14. 3. - George Eastman , popularizator i proizvođa? filma u rolni (* 1854 )

April/Travanj – Jun/Lipanj [ uredi | uredi kod ]

• 4. 4. - Wilhelm Ostwald , hemi?ar, nobelovac (* 1853 )
• 4. 4. - Ottokar Czernin , austrougarski diplomata i ministar (* 1872 )
• 17. 4. - Rista Odavi? , srpski knji?evnik, dramaturg, arhivar (* 1870 )
• 20. 4. - Giuseppe Peano , matemati?ar (* 1858 )

• 7. 5. - Paul Doumer , predsednik Francuske (* 1857 )
• 14. 5. - ?edomilj Mijatovi? , srpski politi?ar, ekonomista, diplomata, istori?ar i pisac (* 1842 )
• 25. 5. - Franz von Hipper , nema?ki admiral (* 1863 )

• 9. 6. - Danica Markovi? , knji?evnica (* 1879 )
• 29. 6. - Ivan Rendi? , hrvatski kipar (* 1849 )

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan [ uredi | uredi kod ]

• 2. 7. - Dragutin Jovanovi? Lune , ?etnik, vojnik, politi?ar (* 1892 )
• 2. 7. - Manuel II , biv?i i poslednji kralj Portugala (* 1889 )
• 4. 7. - Ljudevit Rossi , hrvatski botani?ar i planinar, domobranski major (* 1850 )
• 6. 7. - Kenneth Grahame , knji?evnik (* 1859 )
• 12. 7. - Toma? Ba?a , osniva? obu?arske kompanije (* 1876 )
• 22. 7. - Reginald Fessenden , kanadski izumitelj i radio-pionir (* 1866 .)
• 22. 7. - Jovan Tomi? , istori?ar (* 1869 )
• 22. 7. - Florenz Ziegfeld , brodvejski impresario (* 1867 )
• 22. 7. - Errico Malatesta , anarhista (* 1853 )
• 23. 7. - Alberto Santos-Dumont , pionir avijacije (* 1873 )
• 27. 7. - Gisela von Osterreich , k?erka Franje Josipa I. (* 1856 )

• 3. 9. - Pavlik Morozov , uzor sovjetskog pionira (* 1918 )
• 16. 9. - Ronald Ross , lekar, entomolog, nobelovac (* 1857 )
• c. 16. 9. - Peg Entwistle , glumica (* 1908 )
• 20. 9. - Wovoka , indijanski verski vizionar (* ca. 1856)
• 23. 9. - Jules Cheret , umetnik postera (* 1836 )

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac [ uredi | uredi kod ]

• 26. 10. - Margaret Brown , pre?ivela sa Titanika (* 1867 )

• 2. 11. - Lazar Tomanovi? , biv?i premijer Crne Gore (* 1845 )
• 4. 11. - Marko T. Leko , srpski hemi?ar (* 1853 )
• 4. 11. - Belle Bennett , glumica (* 1891 )
• 9. 11. - Nade?da Alilujeva , Staljinova supruga (* 1901 )

• 15. 12. - Josip Vanca? , arhitekt (* 1859 )
• 18. 12. - Eduard Bernstein , nema?ki politi?ar, socijalista (* 1850 )

Kroz godinu [ uredi | uredi kod ]

• Seid Zenunovi? , alhamijado knji?evnik (* 1875)

Nobelova nagrada za 1932. godinu [ uredi | uredi kod ]

• Fizika : Werner Heisenberg (za stvaranje kvantne mehanike , ?ija je primena, među ostalim, dovela do otkri?a alotropskih oblika vodonika)
• Kemija : Irving Langmuir (otkri?a i istra?ivanje u povr?inskoj hemiji)
• Fiziologija i medicina : Charles Scott Sherrington i Edgar Douglas Adrian (otkri?a u vezi funkcije neurona )
• Knji?evnost : John Galsworthy (istaknuta umetnost naracije koja uzima najvi?i oblik u Sagi o Forsyteovima )
• Mir : nije dodijeljena

Reference [ uredi | uredi kod ]