Lenga italian-a

Da Wikipedia.
Vos an lenga piemonteisa
Per amprende a dovre 'l sistema dle parla locaj ch'a varda si .


L' italian , o toscan , a l'e la lenga che al di d'ancheuj as parla ufissialment ant la penisola italica .

Storia [ modifica | modifiche la sorgiss ]

Ancheuj a l'e parla ant la penisola italica , ma so desvlup a l'e pitost complica, dagia che costa lenga a l'ha nen desvlupasse da subit an tuta la penisola.

El prinsipi e 'l cheur ed l'Italian a son ant el fiorentin visadi ant la lenga ch'a l'era parla a Firense ant el 1200-1300; la lenga che, polida e an part latinisa, a l'ha dovra Dante Alighieri per escrive soa Divin-a Comedia . E an efet, dasendje dapress a l'esempi 'd Dante, ed Boccaccio e Petrarca ch'a l'han scrivu, semper an fiorentin, pen-a dop chiel, el prim an prosa e le scond an poesia , un numer semper pi gross ed poeta e de scritor a l'han dovra 'l fiorentin, che pian pian a l'ha ancamina a esse ciama Italian, vist ch'a l'era dovra pi o men an tuta la penisola da banda del Latin , lenga istitussional e liturgica.

Con el temp la lenga a l'e modificasse e a l'e anrichisse an pijand tant da j'autre lenghe dla penisola, tant che pi che n'autor a l'ha scrivu an Italian ma 'dco an n'autra lenga per esempi Goldoni ch'a scrivia 'dco an Venessian ; an pi l'Italian a l'ha semper avu na forta liura con soa seur el Franseis ch'a l'ha influensa-lo an pi period, e ch'a l'era motoben conossu da tanti autor important dla literatura italian-a, un per tuit Alessandro Manzoni . E propi Manzoni a l'e un poch l'esempi tipich ed cola ch'a l'era la situassion lenghistica ant el Nord Italia ; an efet chiel, milaneis, a parlava motoben el Milaneis e 'l Franseis, ma a la dovu 'mprende l'Italian e adritura purifiche soa euvra da la prima (1827) a la sconda (1840) edission an gavand tuit coj trat ch'a j'ero trop "lombard", lavando i panni in Arno , coma a disia chiel.

Dop l' unificassion l'Italian a l'e dventa lenga dovra da le Stat, bele che Cavour , el re Vittorio Emanuele II e la pi gran part del parlament a parleisso mej e pi soens el Franseis o, ant el cas dij piemonteis propi la lenga piemonteisa . Le Stat italian a l'ha avu na politica particolarment centralista an volend unifiche la nassion con la lenga Italian-a, ma per fe lon a l'e nen basta 'l Fassism con la granda alfabetisassion e la proibission de scrive 'n dialet (1931), ni la coscrission obligatoria per doe guere mondiaj ch'a butava ansema giovo da tuit ij pais dla penisola.

Lon ch'a l'ha da bon unifica l'Italia ant la lenga Italian-a a l'e staita la radio prima e peui la television: costi mojen a l'han porta l'Italian ant le ca 'd tuta l'Italia, ant la pi part dij cas rampiassand d'autre lenghe coma 'l Piemonteis. Al di d'ancheuj l'Italian a l'e la prima lenga dla penisola e nopa j'autre lenghe a son an diminussion per numer ed parlant, bele che an vaire region coste lenghe a son ancora bastansa spantia.

Pais andoa a l'e parla [ modifica | modifiche la sorgiss ]

La lenga italian-a a l'e parla specialment ant l'Italia, a San Marin e ant na part ed la Svissera , e 'dco an vaire d'autri pais ante ch'a-i e staita dl'imigrassion da l'Italia, coma ant je Stat Uni ant el Canada e ant l' Australia .
A l'e un-a dle lenghe romanze coma Franseis, Piemonteis, Ossitan , Spagneul , Catalan , Portugheis , Rumen e vaire autre.

Classificassion [ modifica | modifiche la sorgiss ]

Ne schema ed classificassion dl' italian a peul esse:


Codes ISO [ modifica | modifiche la sorgiss ]

  • Codes ISO 639-1: IT
  • Codes ISO 639-2: ITA


Arferiment bibliografich per chi a veul fe dj'arserche pi ancreuse [ modifica | modifiche la sorgiss ]