L'
italian
, o
toscan
, a l'e la lenga che al di d'ancheuj as parla ufissialment ant la
penisola italica
.
Ancheuj a l'e parla ant la
penisola italica
, ma so desvlup a l'e pitost complica, dagia che costa lenga a l'ha nen desvlupasse da subit an tuta la penisola.
El prinsipi e 'l cheur ed l'Italian a son ant el fiorentin visadi ant la lenga ch'a l'era parla a
Firense
ant el 1200-1300; la lenga che, polida e an part latinisa, a l'ha dovra
Dante Alighieri
per escrive soa
Divin-a Comedia
. E an efet, dasendje dapress a l'esempi 'd Dante, ed
Boccaccio
e
Petrarca
ch'a l'han scrivu, semper an fiorentin, pen-a dop chiel, el prim an prosa e le scond an
poesia
, un numer semper pi gross ed poeta e de
scritor
a l'han dovra 'l fiorentin, che pian pian a l'ha ancamina a esse ciama Italian, vist ch'a l'era dovra pi o men an tuta la penisola da banda del
Latin
, lenga istitussional e liturgica.
Con el temp la lenga a l'e modificasse e a l'e anrichisse an pijand tant da j'autre lenghe dla penisola, tant che pi che n'autor a l'ha scrivu an Italian ma 'dco an n'autra lenga per esempi
Goldoni
ch'a scrivia 'dco an
Venessian
; an pi l'Italian a l'ha semper avu na forta liura con soa seur el
Franseis
ch'a l'ha influensa-lo an pi period, e ch'a l'era motoben conossu da tanti autor important dla
literatura
italian-a, un per tuit
Alessandro Manzoni
. E propi Manzoni a l'e un poch l'esempi tipich ed cola ch'a l'era la situassion lenghistica ant el Nord
Italia
; an efet chiel, milaneis, a parlava motoben el
Milaneis
e 'l Franseis, ma a la dovu 'mprende l'Italian e adritura purifiche soa euvra da la prima (1827) a la sconda (1840) edission an gavand tuit coj trat ch'a j'ero trop "lombard",
lavando i panni in Arno
, coma a disia chiel.
Dop l'
unificassion
l'Italian a l'e dventa lenga dovra da le Stat, bele che
Cavour
, el re
Vittorio Emanuele II
e la pi gran part del parlament a parleisso mej e pi soens el Franseis o, ant el cas dij piemonteis propi la
lenga piemonteisa
. Le Stat italian a l'ha avu na
politica
particolarment centralista an volend unifiche la nassion con la lenga Italian-a, ma per fe lon a l'e nen basta 'l
Fassism
con la granda alfabetisassion e la proibission de scrive 'n
dialet
(1931), ni la coscrission obligatoria per doe
guere
mondiaj ch'a butava ansema giovo da tuit ij pais dla penisola.
Lon ch'a l'ha da bon unifica l'Italia ant la lenga Italian-a a l'e staita la radio prima e peui la television: costi mojen a l'han porta l'Italian ant le ca 'd tuta l'Italia, ant la pi part dij cas rampiassand d'autre lenghe coma 'l Piemonteis.
Al di d'ancheuj l'Italian a l'e la prima lenga dla penisola e nopa j'autre lenghe a son an diminussion per
numer
ed parlant, bele che an vaire region coste lenghe a son ancora bastansa spantia.
La lenga italian-a a l'e parla specialment ant l'Italia, a
San Marin
e ant na part ed la
Svissera
, e 'dco an vaire d'autri pais ante ch'a-i e staita dl'imigrassion da l'Italia, coma ant je
Stat Uni
ant el
Canada
e ant l'
Australia
.
A l'e un-a dle
lenghe romanze
coma Franseis, Piemonteis,
Ossitan
,
Spagneul
,
Catalan
,
Portugheis
,
Rumen
e vaire autre.
Ne schema ed classificassion dl'
italian
a peul esse:
- Codes ISO 639-1:
IT
- Codes ISO 639-2:
ITA
Arferiment bibliografich per chi a veul fe dj'arserche pi ancreuse
[
modifica
|
modifiche la sorgiss
]
|
|