Италья?н теле
(
italiano, lingua italiana
) ?
Италия
,
Ватикан
(
латин теле
мен?н бер р?тт?н),
Сан-Марино
??м
Швейцарияны?
(
немец
,
француз
??м
ретороман теле
мен?н бер р?тт?н). Хорватия ??м Словенияны? ?ай?ы бер округтарында икенсе р?сми тип таныла.
Итальян теле Италияла тарал?ан ябай латин теле ниге?енд? барлы??а кил?.
Урта быуаттар?а
, Италияла бер нис? айырым д??л?т бул?ан д?-?ер??, д?й?м ???би тел булма?ан, шулай ?а т?рл? диалекттар?а я?ыл?ан я?ма ?омарт?ылар ?а?ланып ?ал?ан.
Я?ырыу осоро
(Ренессанс) ва?ытынан алып,
Тоскана
, д?р???р?ге ?
Флоренция
диалекты ??т?нл?к ала башлай, с?нки был телд?
Данте
,
Петрарка
??м
Боккаччо
я?а. Шулай ?а, зыялы кешел?р итальян телен ≪ябай халы? теле≫ ?
volgare
тип и??пл?й, классик латин телен унан ??т?н ?уя. XVIII?XIX быуаттар?а д?й?м Тоскана диалектына ниге?л?нг?н итальян ???би теле формалаша, ул т?нья? ??м к?нья?
идиомдары
ара?ында?ы урынды бил?й. Шулай ?а Италияла бик к?п диалект ?а?лана, улар ара?ында бик ?ур айырма бар: тарихи к??лект?н ?ара?анда, т?нья? диалекттары галл ??м роман телд?ре, ? к?нья? диалекттар ? италий ??м роман телд?ре ?ушылыу?ан барлы??а килг?н. Диалекттар?ан тыш, бер нис? итальян ???би телене? бер нис? т?б?к т?р? бар.
[1]
Шулай у? итальян телене? диалекты тип и??пл?нм?г?н, бер нис? айырым тел (идиом) бар, м???л?н,
сардин теле
??м
фриул теле
).
Итальян теле т???л?ш? роман телд?ре т???л?ш?н? о?шаш
[2]
. Фонологияла ?нд?р?е? ??? м???н??ен? т?ь?ире бик к?сл? булма?а ла асы? ??м ябы? ?у?ын?ылар?ы я?ы роман телд?ренд?ге ке?ек (француз, португал, каталон телд?ре) формаль ?апма-?аршы ?уйыу бар. Лексикала т?п латин ?????рен?н тыш латин телен?н ?у?ыра? инг?н ≪китап≫ ?????ре бар.
Итальянский алфавит (
alfabeto
)
Буква
|
Произношение
|
Название
(ит.)
|
Название
(рус.)
|
A a
|
[a]
|
a
|
а
|
B b
|
[b]
|
bi
|
би
|
С с
|
[k]
,
[?]
|
с?
|
чи
|
D d
|
[d]
|
di
|
ди
|
E e
|
[e]
,
[?]
|
e
|
э
|
F f
|
[f]
|
effe
|
эффе
|
G g
|
[g]
,
[?]
|
gi
|
джи
|
H h
|
[?] см. текст
|
acca
|
акка
|
I i
|
[i]
,
[j]
|
i
|
и
|
L l
|
[l]
|
elle
|
элле
|
M m
|
[m]
|
emme
|
эмме
|
N n
|
[n]
|
enne
|
энне
|
O o
|
[o]
,
[?]
|
o
|
о
|
P p
|
[p]
|
pi
|
пи
|
Q q
|
только в сочетании
qu
[kw]
|
cu
|
ку
|
R r
|
[r]
|
erre
|
эрре
|
S s
|
[s]
,
[z]
|
esse
|
эссе
|
T t
|
[t]
|
ti
|
ти
|
U u
|
[u]
,
[w]
|
u
|
у
|
V v
|
[v]
|
vu
|
ву
|
Z z
|
[?], [?]
|
zeta
|
дзета
|
Преимущественно для записи слов иностранного происхождения
|
J j
|
[j]
|
i lunga
|
и лунга
|
K k
|
[k]
|
cappa
|
каппа
|
W w
|
[v]
,
[w]
|
vu doppia
|
ву доппиа
|
X x
|
[ks]
|
ics
|
икс
|
Y y
|
[i]
,
[j]
|
ipsilon, i greca, i greco
|
ипсилон, и грека, и греко
|
Итальян теленд? ??т?лм?
диакритикалар
мен?н
латин алфавиты
?улланыла. Шулай у?
диграфтар
?а бар.
Итальян теленд?
c
и
g
(
o
,
u
,
a
) ?нд?рен?н ?у?
[k]
и
[g]
тип у?ыла,
e
,
i
?нд?рен?н алда
[?]
??м
[?]
тип у?ыла. Ике х?реф берг? килг?нд?- ≪
ci
,
gi
+ гласный≫ буква
i
у?ылмай,
c
и
g
аффрикаталар
ке?ек у?ы?анды а?лата (
ciao
'привет'/'пока'
['?ao]
), ?г?р
i
?н?н? ба?ым я?алма?а (ударение).
cie
,
gie
х??ерге телд?
ce
,
ge
(
[?e]
??м
[?e]
) ке?ек я?ыл?андан айырылмай. Улар ?ай?ы бер ??? тамырында ?улланыла (
cieco
'слепой', л?кин
ceco
'чешский') ??м ?у?ын?ылар?ан ?у? к?плект? женский родта?ы исемд?р?? :
valigia
'саквояж', мн. ч.
valigie
(
valige
т?гел).
Триграф
sci
-
[?]
тиг?нде а?лата.
Звуки
[k]
и
[g]
перед
i
,
e
обозначаются
ch
,
gh
(ср. также
sch
[sk]
):
ghiaccio
'лед'
[?g
j
ja?ːo]
,
che
[k
j
e]
'что'.
h
айырым ?н билд??е т?гел. Ул
ch
,
gh
диграфтарында( ??м
sch
триграфында ?срай), баш?а телд?р??н инг?н ?????р??, ымлы?тар?а (
ahi
'увы'),
avere
'иметь' ?ылымыны? формаларын баш?а уны?
омонимдары
формаларынан айырыу ?с?н:
ho
'я имею' (
o
'или'),
hai
'ты имеешь' (
ai
? слитная форма предлога
a
и артикля
i
),
ha
'он(а) имеет' (
a
'к'),
hanno
'они имеют' (
anno
'год').
gl
??м
gn
диграфтары? палаталь (йомша?) сонанттар
[?]
('лль') ??м
[?]
('нь').
[?]
i
х?рефен?н баш?а х?реф мен?н я??анда,
триграф
gli
итеп я?ыла: ср.
gli
[?i]
('льи') ? артикль
i
, й?ки 'ему'; л?кин
migliaia
[mi???aja]
('милья?я') 'тысяча'.
q
х?рефе тик
qu
килеш кен? я?ыла-
[kw]
. Икел?телг?н
qu
-
cqu
триграфында:
acqua
'вода',
nacque
'(он) родился' (
soqquadro
'беспорядок',
biqquadro
'бекар' ?????рен?н тыш).
i
??м
u
-
[i]
??м
[u]
?у?ын?ылары, шулай у? (глайд)
[j]
??м
[w]
?нд?ре.????тт? баш?а ?у?ын?ы мен?н й?н?ш? улар глайд була, ?г?р улар?а ба?ым я?алма?а й?ки
-ia
. Был ба?ым я?мала к?р??телм?й:
Russia
[?rus.sja]
'
Россия
', но
trattoria
[trat.to.?ri.a]
'трактир'. Л?кин,
capii
[ka.?pi.i]
'я понял'.
e
??м
o
х?рефт?ре мен?н ябы?ыра?
[e]
,
[o]
?нд?ре, й?ки асы?ыра?
[?]
,
[?]
?нд?рен а?лата. Улар ??т?нд? акут й?ки гравис билд?л?ре булма?а, улар айырылмай:
legge
'закон' (
[?le?ːe]
), л?кин
legge
'он(а) читает' (
[?l??ːe]
).
акут
??м
гравис
билд?л?ре т?? сиратта ?у??ы ижекте? ба?ым мен?н ?йтелг?нен а?лата, ?г?р ба?ымлы ?у?ын?ы ?
i
,
u
й?ки
a
бул?а, ??р са? гравис ?уйыла:
citta
'город',
gioventu
'юность',
capi
'он(а) понял(а)'. ?г?р ?? ?у?ын?ы уртаса ким?лд?ге бул?а, асы?лы? гравис аша бирел?, ? ябы?лы? ? акут аша бирел?:
perche
'почему'
[per?ke]
,
te
[t?]
'чай' .
Бынан тыш акут ??м гравис билд?л?ре ?ай?ы бер ва?ыт тулы ба?ымлы формалар?а бирел?, был улар?ы ба?ым?ы?
омографтар?ан
айырыу ?с?н эшл?н?, :
da
'он(а) даёт' и
da
'от',
si
'да' и
si
'-ся' (ср. также
e
'он(а) есть' и
e
'и').
j
х?рефе ?ай?ы бер баш?а телд?р??н инг?н, традицион я?ылышын ?а?лап ?ал?ан ?????р?? ?улланыла (м???л?н,
Juventus
). И?ке текстар?а
j
-
-io
?а б?тк?н исемд?р?? к?плек ял?ауы:
principj
'начала' (морфологически
principi-i
, ср.
principio
'начало')
[3]
.
Итальян теленд?ге
монофтонг
?у?ын?ылар т?б?нд?ге таблицала бирел?:
Итальян теленд? род бар :
Ике род: мужской (
maschile
) и женский (
femminile
). Килешт?р ю?, предлогтар ?ына бар (
di, a, da, con
и т. д.).
алмаштар:
io
('я'),
tu
('ты'),
lui
('он'),
lei
('она'),
noi
('мы'),
voi
('вы'),
loro
('они'). Формаль 'Вы' ?
Lei
(берлеге) й?ки
Loro
(к?плек). Алмаштар?ы? килешт?ре бар. Эй?лек сифаты:
mio
('мине?'),
tuo
('?ине?'),
suo
('уны?'/'её'),
nostro
('бе??е?'),
vostro
('?е??е?'),
loro
('улар?ы?').
Итальян теле латин теленд?ге 'его'- '
ejus'
ю?алт?ан, уны? урынына латин теленд?ге 'свой' ???ен ?уллана. Латинский 'их',
eorum
, шулай у?
loro
(от латинского
illorum
, 'тех') й?ш??ен дауам ит?, ул килешт?р мен?н ??г?рм?й ( *
lora
/*
lori
/*
lore
ю?).
Русский
|
Итальянский
|
IPA
|
сто
|
cento
|
/?t??nto/
|
тысяча
|
mille
|
две тысячи
|
duemila
|
две тысячи двенадцать {2012}
|
duemiladodici
|
?ылымды? ?с т?рл? спряжение?ы бар.
|
-are
parlare
|
-ere
vendere
|
-ire
dormire / capire
|
io
|
-o
|
-o
|
-o / -isco
|
tu
|
-i
|
-i
|
-i / -isci
|
lui, lei, Lei
|
-a
|
-e
|
-e / -isce
|
noi
|
-iamo
|
-iamo
|
-iamo
|
voi
|
-ate
|
-ete
|
-ite
|
loro
|
-ano
|
-ono
|
-ono / -iscono
|
- ↑
De Mauro, Tullio.
Storia linguistica dell’Italia unita
. Bari: Edizioni Laterza, 1963
- ↑
Итальянский язык
// Казахстан. Национальная энциклопедия. ? Алматы: ≪?аза? энциклопедиясы≫, 2005. ? Т. II. ?
ISBN 9965-9746-3-2
.
- ↑
Battaglia, S., Pernicone, V.
La grammatica italiana
. Torino: Loescher ? Chiantore, 1962, p. 36.
- Большая российская энциклопедия
:
[в 35 т.]
/ гл. ред.
Ю. С. Осипов
. ?
М
. : Большая российская энциклопедия, 2004?2017.
- Fabrizio Berloco.
The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition
. ? Lengu, 2018.
- Жолудева Л. И.
Староитальянский язык: Фонетика. Морфология. Хрестоматия текстов XIII?XIV вв. М.: ЛЕНАНД, 2014. ? 144 с.
ISBN 978-5-9710-1315-0
.
- Зорько Г. Ф.
,
Майзель Б. Н.
,
Скворцова Н. А.
Большой итальянско-русский словарь. М.: Русский язык, 2002. ? 1018 с. ?
ISBN 5-200-03056-0
.
- Pietro Mauri.
I suoni delle lingue, i suoni dell'italiano. ? Болонья: Il Mulino, 2006.
- Prati A.
Vocabolario etimologico italiano. Torino, 1951.
- Bongioanni A.
Nomi e cognomi
. Torino, 1928.
?алып:Wiktionarycat
?алып:ЯзыкиЕС
?алып:Романские языки