Cataluna
[
1
]
[
2
]
[
3
]
(en
catalan
:
Catalunya
, en
aranes
:
Catalonha
; en
castelan
:
Cataluna
) e unha
comunidade autonoma
espanola
, considerada
nacionalidade historica
, situada no nordeste da
Peninsula Iberica
. Nomeada tradicionalmente
Principado de Cataluna
, e unha
nacion
, segundo se expresa no seu
estatuto de autonomia
:
O Parlamento de Cataluna, recollendo o sentimento e a vontade da cidadania de Cataluna, definiu de forma amplamente maioritaria Cataluna como nacion. A Constitucion espanola, no seu artigo segundo, reconece a realidade nacional de Cataluna como nacionalidade.
Ocupa un territorio duns 32.000 km² que limita ao norte con
Francia
(
Occitania
) e
Andorra
, ao leste co
mar Mediterraneo
ao longo dunha franxa maritima duns 580 quilometros, ao sur coa
Comunidade Valenciana
(
Castello
), e ao oeste con
Aragon
(
Zaragoza
,
Teruel
e
Huesca
). Esta situacion estratexica favoreceu unha relacion moi intensa cos territorios da conca mediterranea e coa Europa continental. A capital de Cataluna e a cidade de
Barcelona
.
No territorio catalan habitan 7.747.709 habitantes (
2022
) nun total de 946 municipios dos que 63 superan os 20.000 habitantes (nos que vive o 70 por cento da poboacion catala). Dous terzos da poboacion vive na
Rexion metropolitana de Barcelona
. Constitue un territorio moi denso e altamente industrializado, liderando o sector en Espana desde o
seculo XIX
e a sua economia e a mais importante de entre as comunidades autonomas, ao xerar o 18,7% do
PIB
espanol,
[
5
]
sendo a cuarta en PIB per capita, tras o
Pais Vasco
,
Navarra
e a
Comunidade de Madrid
.
Cataluna foi durante a Idade Media un dos territorios principais da
Coroa de Aragon
. Co declive da Coroa decaeu Cataluna, que non volveu destacar ata a industrializacion.
A sua historia
e
a sua lingua
son moi valoradas polos seus habitantes e para moitos son a base da sua identidade colectiva.
Mapa dos usos do solo en Cataluna segundo datos de
2002
.
|
Terras de labranza
Augas continentais
|
Terras improdutivas
Nucleos urbanos, industrias e estradas
Fragas e prados
|
Montserrat
.
Cataluna ten unha diversidade xeografica relativamente moi marcada, tendo en conta o relativamente pequeno do seu territorio. A xeografia esta condicionada polo litoral
mediterraneo
ao leste, con 580 quilometros de costa, e as grandes unidades de relevo dos
Pireneos
ao norte. As coordenadas dos seus extremos son 3º 19' 59,94'' de lonxitude leste para o extremo oriental, 0º 9' 41,69'' de lonxitude leste para o extremo occidental, 42º 51' 45,97'' de latitude norte para o extremo setentrional e 40º 31' 27,56'' de latitude norte para o extremo meridional.
Aproximadamente o 28,7% do chan catalan esta adicado aos cultivos, o 15,7% son
prados
e pastos, 1% corresponde a
rios
, o 43,4% a
fragas
, o 6,7% a areas urbanas e de urbanizacion e o 4,6% restante a outras actividades non especificadas.
[
6
]
Baixo Ebro
Pla de Bages, na
Depresion Central
O relevo catalan presenta, a grandes trazas, tres unidades estruturais xerais:
Son unha formacion montanosa que conecta a
Peninsula Iberica
co territorio continental europeo, situados ao norte de Cataluna. Os
Pireneos catalans
representan case a metade, en lonxitude, de todo o Pireneo espanol, posto que se estende por mais de 200 km.
Tradicionalmente diferenciouse o Pireneo Axial, o principal do
Prepireneo
(meridional ao territorio catalan) e que son formacions montanosas paralelas as cordilleiras principais pero con altitudes menores, menos escarpadas e dunha formacion xeoloxica diferente. Ambas as unidades son mais anchas no occidente, ao contrario do oriente, onde se presentan os picos mais elevados. A elevacion mais alta de Cataluna, que se atopa ao norte da comarca de
Pallars Sobira
, e a
Pica d'Estats
con 3.143 m, seguida do
Puigpedros
(2.914 m) e o
Puigmal
(2.910 m), os dous na fronteira con
Francia
. No Prepireneo destacan varias cordilleiras como a
serra do Cadi
ou a de
Pedraforca
.
Son unha alternancia de elevacions e chairas paralelas a costa mediterranea. Este Sistema Mediterraneo ten a sua base en duas cordilleiras mais ou menos paralelas a costa, nunha orientacion noroeste-suroeste. Estas duas cordilleiras son a
Cordilleira Litoral
(
Serralada Litoral
) e a
Cordilleira Prelitoral
(
Serralada Prelitoral
). A Litoral e de menor extension e con altitudes menores, mentres que a Cordilleira Prelitoral e maior tanto en extension como en altitude. Dentro o sistema atopase unha serie de terras chairas, as entidades maiores das cales forman a Depresion Litoral e a Depresion Prelitoral.
E unha chaira que configura o sector oriental do
Val do Ebro
, entre os Pireneos e a Cordilleira Litoral, ocupando este territorio as comarcas do sur da
provincia de Lleida
e as centrais da de
Barcelona
. As terras da Depresion situanse entre os 200 e os 600 m de altitude. As chairas e as augas que descenden dos
Pireneos
fixeron que o territorio sexa fertil para campos de cultivo, construindose numerosas canles de irrigacion.
O
rio Llobregat
en
Olesa de Montserrat
.
O
rio Ter
en
Sant Quirze de Besora
.
O
rio Segre
na cidade de
Lleida
.
Case a totalidade de Cataluna pertence a conca mediterranea. A rede hidrografica catala esta integrada por duas concas hidrograficas importantes, a do
Ebro
(
Ebre
) e as concas internas de Cataluna, todas desaugando ao
Mediterraneo
. Ademais, hai unha conca, a do
Garona
, que desemboca no
oceano Atlantico
en territorio
frances
, mais so abarca o 1,73% do territorio.
A rede hidrografica podese dividir en dous sectores, un de vertente occidental ou do
Ebro
e un de vertente oriental formato por rios menores que desembocan ao
Mediterraneo
ao longo do litoral catalan. O primeiro achega unha media de 18.700 hm
3
/ano, mentres que o segundo so achega unha media de 2.020 hm
3
/ano. A diferenza e debida a grande achega do
Ebro
, do cal o
Segre
e un importante afluente.
A conca do
Ebro
en Cataluna servese principalmente do
rio Segre
como maior tributario, cuxa conca en solitario alcanza os 7.455 km², e ao que se lle suman como afluentes as concas da
Noguera Pallaresa
(2.811 km²) e
Noguera Ribagorcana
(1.013 km²). Todos os rios seguen un eixo
Pireneos
-
Ebro
. Tras a afluencia do
Segre
, o
Ebro
dirixese cara ao
Delta
irrigando mediante outros afluentes un territorio de 3.757 km², en boa medida situado na area das
Terres de l'Ebre
.
As concas internas de Cataluna dividense habitualmente a partir daqueles rios que nacen nos Pireneos e aqueles que o fan nas
Cordilleiras Costeiras Catalas
. As concas que conforman o eixo
Pireneos
-
Mediterraneo
conformanas os rios
Llobregat
,
Ter
,
Fluvia
,
Muga
e
Tec
(que discorre cara ao
Rosellon
). Estas concas discorren por unha area de 9.622 km². As concas restantes, seguindo o chamado eixo
Mediterraneo
, nacen tanto na Cordilleira Litoral, Prelitoral como na
Chaira do Emporda
e regan as suas augas por 6.890 km². Os rios mais importantes son (de norte a sur) o
Daro
, a
Tordera
, o
Besos
, o
Foix
, o
Gaia
, o
Francoli
e a
Senia
.
A menor das concas catalas, a do
rio Garona
, discorre maioritariamente polo
Val de Aran
. Recibe augas de numerosos rios e barrancos que baixan polas ladeiras das montanas do val, e dentro do territorio catalan os seus afluentes mais longos son o Arriu Unhola e o Arriu de Varrados.
Cataluna ten ademais unha relativa riqueza de augas subterraneas que, ainda con certa desigualdade entre algunhas comarcas, abranguen toda a estrutura xeoloxica do territorio.
[
7
]
Nos
Pireneos
catalans hai tamen moitas lagoas pequenas, restos da epoca glaciar, sendo o maior o
estany de Banyoles
.
Golfo de Roses
.
Cidade de
Sitges
coas suas praias
A costa catala abrangue unha lina xeneralizada de mais de 500
km
de lonxitude, ainda que en definicion alcanza os 826,5 km
[
8
]
. A costa tende a ser rectilinea sen grandes accidentes, sendo o mais salientabel o que producen os
Pireneos
en contacto mar, formando o
cabo de Creus
, xunto ao cal se acha o
golfo de Roses
.
Posteriormente e ate
Blanes
aparece a
Costa Brava
, caracterizada por cantis de pequena altura e calas agochadas, seguindo logo unha longa lina de
praias do Maresme
, en paralelo a
Cordilleira Litoral
, so cortada por alguns portos comerciais e pesqueiros. A costa de
Barcelona
caracterizase por praias artificiais e un gran
porto comercial
que se estende ao longo de mais de nove quilometros. A parte sur do porto desenvolveuse sobre a chaira do
delta do Llobregat
, que tras o porto debuxa unha lina suave costa de algo mais de 18 km.
Despois e o
macizo do Garraf
quen articula as costas en destacabeis cantis que, ate despois de
Sitges
, non volven a ser rectilineas e orientadas cara ao sur, ate chegar a altura do
porto de Tarragona
, o segundo maior porto de Cataluna con mais de 5 km de longo, e finalmente ao
cabo de Salou
. As praias desta zona toman o nome de
Costa Daurada
na sua vertente turistica.
Cara ao sur a costa e de novo suave, caracterizada por unha menor ocupacion humana. O ultimo grande accidente xeografico determinao o
golfo de Sant Jordi
e as terras baixas do
delta do Ebro
, onde se achan illas e peninsulas, como as da Punta del Falgar ao norte e La Banya ao sur, que queda unida ao delta pola praia do Trabucador. A area das praias catalas e xeralmente dourada, e con certa tendencia a ser granulosa ao norte e mais fina ao sur.
Pireneos catalans, onde se tenen acadado temperaturas minimas historicas de mais de -30 °C
Cataluna goza dun
clima mediterraneo
, ainda que con grandes variacions de temperatura entre o litoral costeiro, cun clima suave, amornado no inverno e moi caloroso no veran; o interior que ten un
clima continental mediterraneo
, con invernos frios e verans moi calorosos; e as zonas montanosas proximas aos
Pireneos
, que tenen un
clima de alta montana
, con minimas baixo cero e neve abundante no inverno, precipitacions anuais por encima de 1.000 mm e verans menos calorosos. A conca do
Garona
, no
Val de Aran
, ten un
clima atlantico
.
As temperaturas medias anuais oscilan dende os 0 °C nos
Pireneos
, ate os 17 °C da costa do sur, chegando as temperaturas maximas ate os 43 °C (nas
Garrigues
) e as minimas aos -30 °C (nos
Pireneos
).
[
9
]
As temperaturas extremas historicas rexistradas en Cataluna foron de 43 °C en
Lleida
e
Igualada
en
xullo
de
1982
e
Montblanc
en
xullo
de
1984
, e de -32 °C no
estany Gento
, a 2.030 m de altitude, en febreiro de
1956
. As precipitacions medias anuais oscilan entre os 350 litros do
Segria
e os 1.200 da alta
Garrotxa
.
A humidade relativa media anual atopase en xeral en todo o territorio entre o 70% e o 75%. No litoral e bastante homoxenea durante todo o ano, mentres que no veran e minima e no inverno acada o seu maximo, especialmente acusado nos lugares onde hai habitualmente neboas. O vento dominante en Cataluna, como en xeral no resto de Europa, e de ponente. Non obstante, tanto no norte como no sur dominan os ventos de componente norte: a
tramuntana
(do norte) especialmente no
Alt Emporda
e o mestral (do nordes) no sur. En canto a insolacion, Cataluna ten unha media que oscila entre as 2.000 e 2.600 horas anuais.
Fraga no
Parque Natural do Montseny
durante o outono
A proteccion do medio natural catalan medrou rapidamente durante os ultimos anos. No ano
2006
o territorio terrestre protexido ascendia a 9.608 km², practicamente o 30% de Cataluna. Os espazos difiren en grao de proteccion; neste sentido, o parque con maior rango e antiguidade constitueo o unico
Parque nacional
en territorio catalan, o
Parque Nacional de Aiguestortes i Estany de Sant Maurici
, inaugurado en
1955
. Con todo, xa dende
1932
pretendiase protexer alguns espazos do Pireneo no chamado Plan
Macia
.
[
10
]
Ate despois da restauracion democratica e o goberno catalan non volveu a lexislar para protexer espazos naturais. Poren, actualmente son varias administracions (o
Ministerio de Medio Ambiente
, a
Generalitat de Cataluna
e a
Deputacion de Barcelona
, xunto a varios consorcios de municipios) as que se encargan de velar, protexer e promover os espazos protexidos. A Generalitat ademais de xestionar o Parque de Aiguestortes, xestiona unha rede de once
parques naturais
, tres
Paratges Naturals d'Interes Nacional
, unha reserva natural (
Delta do Llobregat
) e unha reserva marina (
Illas Medes
).
Delta do Ebro
Pola sua banda, a Deputacion de Barcelona dispon dunha Rede de Parques Naturais (
Xarxa de Parcs Naturals
) dirixida pola Area de Espazos Naturais da Deputacion que estende os espazos protexidos por doce parques de diferente grao de proteccion, alguns xestionados xunto a
Generalitat
. Ademais deses parques, existe unha rede mais extensa de espazos especificos protexidos mediante leis menos especificas cuxo obxectivo e axuntar a diversidade do territorio catalan e a sua flora e fauna local. Esta rede, chamada
PEIN
(
Pla d'Espais d'Interes Natural
) incorpora ademais os parques naturais e nacionais antes mencionados que si contan cunha lexislacion especifica. A abril de
2007
, os espazos incluidos no PEIN ascendian a 165.
A dia de hoxe a etimoloxia de Cataluna permanece incerta, ainda que tenen xurdido varias posibilidades e diferentes teorias. O toponimo como tal non aparece en forma escrita ate
1117
[
11
]
, no poema
pisano
LIBER MAIOLICHINUS DE GESTIS PISANORUM ILLUSTRATIBUS
, de Laurentius Veronensis.
[
12
]
Nese texto, describense as xestas que os pisanos realizan cos catalans para abordar a conquista de
Mallorca
, aparecendo varias referencias ao conde
Ramon Berenguer III
(
Dux Catalanensis
,
Reitor Catalanicus hostes
,
Catalanicus heros
,
Christicolas Catalanensesque
) asi como referencias etnicas como
catalanenses
ou
catalanensis
e ao territorio destes,
Catalania
.
A primeira vez que aparece en catalan e no
Llibre dels fets
de
Xaime I
, xa a finais do
seculo XIII
. Con todo, a razon deste nome non esta clara. Alguns postulan que a palabra procede de
Gotholandia
(pais dos
godos
) a traves de
Gothia
ou
Gotia
que era como os
francos
denominaban tamen a
Marca Hispanica
, debido a presenza de poboacion visigoda en
Septimania
e ao norte da actual Cataluna tras a caida do reino visigodo, ainda que a transformacion fonetica e discutible. De igual modo, suxirese
Gothoalania
(pais de godos e
alanos
) a pesar de non haber referencias deste segundo pobo en territorio catalan.
O historiador medieval Pere Tomic suxire a existencia cara ao
seculo VIII
dun cabaleiro aleman chamado
Otger Cathalo
, ao que polas suas xestas de conquista,
Carlomagno
dedicou o seu nome as terras do sur dos Pireneos. Outra proposta suxire que polas necesidades defensivas da Marca levantaronse moitas fortificacions. Os seus gardas eran os
castelans
que no baixo latin medieval tomaria o nome de
castlanus
de cuxa voz xorden as formas catalas
castla
,
catla
e
carla
.
[
13
]
Deste xeito, os estranxeiros que pasaban polas suas terras comezarian a nomear asi aos habitantes e o seu territorio, polo que Cataluna significaria "terra de castelos".
[
14
]
Con todo, esta explicacion tamen se desestimou por dificultades foneticas. Autores modernos como Ronjat (
Grammaire historique des parlers provencaux modernes
) e Grammont (
Sur la metathese
) defenden que o toponimo procede dunha alteracion da latina referida aos lacetans. A transformacion dariase por metatese entre a
-l
e a
-c
:
lacetanos
>
catelanos
>
catelans
.
[
15
]
Este proceso debeu darse entre as capas populares e en tempos remotos, previos a calquera influencia erudita. Actualmente, esta etimoloxia e a referida aos godos son as mais estendidas.
Anfiteatro romano de Tarragona
.
Ao igual que outras partes do resto da zona
mediterraneo
da
Peninsula Iberica
, Cataluna foi colonizada polos
antigos gregos
, que se asentaron ao redor da area de
Roses
en
Xirona
. Tanto gregos como
cartaxineses
, convertendose mais tarde, xunto co resto da peninsula da
Hispania
, nunha parte do
Imperio Romano
, sendo
Tarragona
un dos principais postos romanos.
Seguidamente chegarian os
visigodos
, cun imperio que durou catro seculos despois da caida de Roma, ate que no
seculo VIII
os
mouros
do
Al-Andalus
tomaron o control. Poren, despois da derrota das tropas do Emir Abdul Rahman Al Ghafiqi en
Tours
no
732
, os
francos
reconquistaron os estados que foran capturados polos musulmans. Mais tarde
Carlomagno
creou no
795
o que se coneceu como a
Marca Hispanica
, unha zona mais alo da provincia de
Septimania
composta por pequenos reinos separados administrativamente, como fronteira entre os
musulmans
de
Al-Andalus
e o
Imperio Carolinxio
.
Marca Hispanica
Cortes Catalas
A cultura catala comezouse a desenvolver na
Idade Media
, derivanse dunha serie de pequenos reinos organizados en pequenos municipios en todo o norte de Cataluna. Os
Condes de Barcelona
eran vasalos dos francos nomeados polo Rei de Francia, dos que eran feudatarios (
801
-
987
).
En
987
o conde de Barcelona, non reconece ao rei frances
Hugo I
e a sua nova dinastia, declarando dous anos mais tarde Cataluna a sua
independencia
. Mais tarde, en
1137
,
Ramon Berenguer IV
,
conde de Barcelona
, casou coa Raina
Petronila de Aragon
, estabelecendo a union dinastica da Provincia de Barcelona co
Reino de Aragon
, o que supuxo a creacion da
Coroa de Aragon
.
Poren, non foi ate
1258
, por medio do Tratado de Corbeil, cando o rei de Francia renunciou formalmente o seu senorio feudal nos condados do
Principado de Cataluna
en favor do rei de Aragon
Xames I
, descendente de Ramon Berenguer IV. Este tratado transformou a independencia
de facto
do pais nunha transicion directa
de iure
entre os dominios franceses e aragoneses, resolvendo unha incongruencia historica. Como parte da
Coroa de Aragon
, Cataluna converteuse nunha gran potencia maritima, axudando a expandir a Coroa e conquistando o
Reino de Valencia
, as
Illas Baleares
, e mesmo
Sardena
e
Sicilia
.
En 1410, o Rei
Martino I
morreu sen descendentes. Como resultado diso, Fernando de Antequera da
casa castela de Trastamara
, recibiu a Coroa de Aragon como
Fernando I de Aragon
. O seu neto, o Rei
Fernando II de Aragon
casou coa raina
Isabel I de Castela
en
1469
, o que posteriormente, isto e visto como o inicio do
Reino de Espana
. Nese momento tanto
Castela
como
Aragon
mantiveron os seus distintos territorios cada un conservando as suas propias institucions, parlamentos e leis. Mais o poder politico comezou a pasar pouco a pouco de Aragon cara a Castela e, posteriormente, de Castela a
Imperio Espanol
.
Durante un periodo prolongado, Cataluna, como parte da antiga Coroa de Aragon, seguiu a conservar as suas propias costumes e leis, mais foronse erosionando pouco a pouco no curso da transicion do
feudalismo
a un estado moderno, alimentado polas loitas entre os reis por ter uns territorios mais centralizados. Durante os proximos seculos, Cataluna estivo en xeral no bando perdedor dunha serie de conflitos locais que conduciu de maneira constante a unha maior centralizacion do poder en Espana. A finais do
seculo XVII
, tivo lugar en Cataluna a
guerra dos Segadores
.
O conflito mais importante foi a
guerra de sucesion espanola
, que se iniciou cando
Carlos II de Espana
(o ultimo espanol
Habsburgo
), morreu sen sucesor en
1700
. Cataluna, como os demais territorios que formaban parte da Coroa de Aragon na Idade Media, alzaronse en apoio do pretendente a sucesion da mesma casa
Carlos VI
do
Sacro Imperio Romano
, mentres que gran parte do resto de Espana adheriuse a
Filipe V
de
Borbon
. Debido a caida de Barcelona o
11 de setembro
de
1714
, a "situacion especial" dos territorios pertencentes a antiga Coroa de Aragon e as suas institucions foron abolidas polos
Decretos de Nova Planta
, en virtude do cal todas as suas terras foron incorporadas como provincias nun pais unido baixo administracion dun goberno centralizado baixo a casa de Borbon.
Barcelona
, capital de Cataluna
Na segunda metade do
seculo XIX
, Cataluna converteuse nun centro industrial e ate hoxe segue sendo unha das partes mais industrializadas da Peninsula Iberica. No primeiro terzo do
seculo XX
, Cataluna ganou e perdeu diversos graos de autonomia en varias ocasions, aprobando o seu primeiro estatuto de autonomia durante a
Segunda Republica espanola
en
1931
. Este periodo caracterizouse pola inestabilidade ate chegar a
guerra civil
en
1936
, o que levou o xeneral
Francisco Franco
ao poder, suprimindo calquera tipo de actividade publica relacionada co nacionalismo catalan,
anarquismo
,
socialismo
,
democracia
ou
comunismo
, chegando a prohibicion da publicacion de libros sobre o tema ou simplemente falar diso en reunions publicas, e como parte desta represion tamen se prohibio o uso do
catalan
no goberno, nas institucions asi como nos actos publicos.
Despois da morte de Franco en
1975
e coa aprobacion da
constitucion
de
1978
, Cataluna recupera a sua autonomia politica e cultural, sendo hoxe en dia, unha das rexions economicamente mais dinamicas de Europa. A sua capital e cidade maior e
Barcelona
, que hoxe e un importante centro cultural internacional e un importante destino turistico.
O proceso de independencia de Cataluna
[
editar
|
editar a fonte
]
Desde outubro de 2017 a condicion politica da rexion e obxecto dunha disputa entre o
Parlamento de Cataluna
, que o
27 de outubro
de
2017
proclamou de xeito unilateral a
Republica Catala
,
[
16
]
[
17
]
e o
Reino de Espana
, que a considera unha
comunidade autonoma
.
Fachada do Parlament de Catalunya
Palau de la Generalitat
Mosso d'Esquadra co uniforme da gala
A comunidade autonoma de Cataluna exerce o seu autogoberno que a constitucion espanola lle garante como nacionalidade. A norma institucional basica de Cataluna e o
Estatut d'Autonomia
(Estatuto de Autonomia). De acordo con este, o autogoberno de Cataluna organizase politicamente na
Generalitat de Cataluna
, que esta formada por diversas institucions de goberno, entre elas:
[
18
]
- O
Parlament de Catalunya
(Parlamento) e a ferramenta
lexislativa
de Cataluna. E onde se realiza o debate politico e se controla e impulsa a accion politica e de goberno. Entre as suas potestades, o Parlament aproba os orzamentos da Generalitat. Esta constituido por un minimo de 100 deputados e un maximo de 150 (actualmente 135), elixidos por representacion proporcional coas listas de partidos pechadas, por un periodo de catro anos.
- A
Presidencia de la Generalitat
(Presidencia), encabezada polo
President
(Presidente). O President e a mais alta representacion da Generalitat e a vez do Estado espanol en Cataluna. A sua funcion e dirixir as accions do Govern; xa que logo, e o representante do
poder executivo
de Cataluna.
- O
Govern
(Goberno) ou
Consell Executiu
(Consello Executivo), e o organo superior colexiado que dirixe a accion politica e a administracion da Generalitat. O Govern esta presidido polo presidente da Generalitat, o
Primer conseller
e os outros
consellers
. De acordo con isto, as competencias principais do Goberno son no ambito da educacion, a sanidade e a cultura. O financiamento da Generalitat esta regulado pola Lei Organica de Financiamento das Comunidades Autonomas e polo Estatut d'Autonomia.
Ademais destas institucions, as outras institucions da Generalitat son todas as que crea o Parlamento mesmo. Como organos de garantia e control, na actualidade forman parte da Generalitat:
- O
Sindic de Greuges
(Valedor do Pobo), que garante os dereitos e as liberdades dos cidadans.
- A
Sindicatura de Comptes
(Sindicatura de Contas) que controla as contas economicas das institucions publicas de Cataluna.
- O
Consell de Garanties Estatutaries
(Consello de Garantias Estatutarias), que vela pola adecuacion do Estatut e a Constitucion do Estado espanol as disposicions da Generalitat.
O
poder xudicial
de Cataluna recae sobre o
Tribunal Superior de Justicia
(Tribunal Superior de Xustiza), o organo xurisdicional supremo de Cataluna, segundo o Estatuto de
2006
. As competencias do Tribunal Superior de Justicia incluen conecer os recursos e procedementos nas diversas ordes institucionais e tutelar os dereitos reconecidos polo Estatuto. En todo caso, e competente nas ordes xurisdicionais, civil, contencioso administrativo e social, e nas outras que se poidan crear no futuro.
Cataluna tamen dispon dunha policia propia, os
Mossos d'Esquadra
, a forza de policia civil mais antiga de Europa, as orixes da cal remontanse ao
seculo XVIII
. Dende
1980
esta baixo as ordes da Generalitat, habendo dende
1994
ate
2008
un proceso de despregamento substituindo a
Garda Civil
e a
Policia Nacional
, corpos dependentes directamente do
Ministerio do Interior de Espana
. Poren, o Estado, conserva un numero limitado de axentes en Cataluna para exercer outras funcions especificas: vixilancia dos portos, aeroportos, costas, fronteiras, aduanas, rexime xeral de estranxeiria, documentos de identidade, trafico de armas e explosivos, proteccion fiscal do Estado e doutras funcions que a Constitucion estabelece.
Cataluna organizase territorialmente en provincias. O
Estatuto de autonomia de 2006
establece a organizacion de Cataluna en tres entes locais: os municipios, as comarcas e as
vigairias
.
Organizacion do territorio catalan
Mapa municipal
As provincias constituen a division administrativa mais antiga ainda vixente en Cataluna. Parten da agrupacion de municipios e toman o nome das suas capitais. O organo reitor de cada provincia e a
deputacion
. A comunidade autonoma de Cataluna xurdiu mediante a union formal de catro provincias.
A
vigairia
(
vegueria
), unha nova division territorial, definese coma un ambito territorial especifico para o exercicio do goberno intermunicipal e de cooperacion local con personalidade xuridica propia, e e a division territorial que adoptou a Generalitat, de acordo ao Estatuto de
2006
, para a organizacion territorial dos seus servizos. Tamen goza de autonomia para a xestion dos seus intereses. A administracion das vigairias corresponde aos
Consells de Vegueries
que substituiron as deputacions.
Actualmente hai oito vigairias ou ambitos funcionais:
A
Generalitat de Cataluna
estableceu unha division administrativa en corenta e unha
comarcas
(
comarques
), os organos reitores das cales son os Consellos Comarcais (
consells comarcals
). A division comarcal de Cataluna ten a sua orixe nun decreto da Generalitat republicana de
1936
, que tivo vixencia ata o final da
guerra civil
. A division comarcal foi novamente adoptada por lei do Parlamento en
1987
. Esta division baseouse en criterios xeograficos e de mercado local, que coincide en boa medida con anteriores entidades de territorio de gran tradicion.
O
Val de Aran
(en
aranes
:
Val d'Aran
), dende o
21 de xaneiro
de
2015
coa nova Lei do Aran, esta considerada como entidade territorial singular e realidade nacional occitana, con autonomia para ordenar e xestionar os asuntos publicos do seu territorio. Dende a aprobacion da Lei 16/1990, sobre o rexime especial do Val de Aran, xa gozaba de maior autonomia que o resto de comarcas.
A sua institucion de goberno e o
Conselh Generau
, formado polo
Sindic
, o
Plen des Conselhers e Conselheres Generaus
e a
Oidoria de Compdes
. O Sindic e a mais alta representacion e a ordinaria da Generalitat no Aran. A lingua propia do Aran e o
occitano
, chamado
aranes
no val, que tamen e oficial en Cataluna.
O municipio (
municipi
) e o ente local basico de Cataluna e medio esencial de participacion da comunidade local nos asuntos publicos. O Estatuto garantelles autonomia para o exercicio das suas competencias e a xestion dos seus intereses respectivos. Na actualidade en Cataluna contanse 948 municipios. Por debaixo dos municipios hai as
entidades municipais descentralizadas
, que tamen gozan dunha certa autonomia malia depender dos municipios respectivos. Actualmente hai 58 entidades deste tipo.
Sede central do Banco Sabadell
Cataluna e un territorio de tradicion industrial desde o
seculo XIX
. Na actualidade a
industria
, o
turismo
e os servizos son os principais sectores economicos de Cataluna. O crecemento medio anual do periodo
1995
-
2004
en termos reais foi inferior a media espanola. Con todo, en
2005
creceu un 3,3%, o mesmo porcentaxe que a media espanola e por encima da media europea. Segundo as mesmas fontes oficiais, Cataluna esta no cuarto lugar da clasificacion de comunidades segundo o PIB per capita en Paridades do Poder Adquisitivo e e a que mais achega ao total do PIB espanol (20,8%). A industria, a construcion, o turismo e os servizos son os principais sectores economicos de Cataluna.
Cataluna e o primeiro destino turistico de
Espana
: os 16,7 millons de turistas que recibiu entre xaneiro e decembro de 2014 suponen un 25,8% do total das chegadas rexistradas en toda Espana. Os principais destinos turisticos de Cataluna son a cidade de
Barcelona
, as praias da
Costa Brava
e da
Costa Daurada
(onde tamen se atopa o parque ludico
Port Aventura
), e a zona pirenaica, onde hai 10 estacions de esqui:
Baqueira Beret
,
La Molina
,
Espot Esqui
,
Masella
,
Port Aine
,
Vall de Nuria
,
Boi Taull
,
Port del Comte
,
Rasos de Peguera
,
Tavascan
e
Vallter 2000
.
Desde o punto de vista financeiro, cabe destacar a grande implantacion e tradicion que en Cataluna tiveron antes da reestruturacion do sector as
caixas de aforros
, maior mesmo que os bancos privados, sendo catalas 10 das 46 caixas espanolas. Destacaba especialmente a Caixa de Aforros e Pensions de Barcelona, conecida como "
La Caixa
", que foi a primeira caixa de aforros de Europa, hoxe convertida en
Caixabank
. Tamen destacaba
Caixa Catalunya
, integrada actualmente no
BBVA
. En canto a bancos, o mais importante de Cataluna foi o
Banc Sabadell
, hoxe por detras de Caixabank.
Pola sua banda, a
Fira Barcelona
organiza todo tipo de mostras e congresos de caracter internacional sobre variados sectores da economia.
Cataluna esta ben comunicada tanto por terra, mar e aire. Para acceder por terra existe unha ampla rede de autoestradas e estradas, e a rede de ferrocarris.
Aeroporto do Prat
Cataluna conta con seis aeroportos, catro deles xestionados por
Aena
:
- Aeroporto Josep Tarradellas Barcelona-El Prat
, con duas terminais, situado a 15 quilometros de
Barcelona
, en
El Prat de Llobregat
. Con mais de 50 millons de pasaxeiros en
2018
, e o segundo aeroporto de
Espana
en numero de pasaxeiros tras o de
Madrid-Barajas
.
- Aeroporto de Xirona-Costa Brava
, con mais de 2 millons de pasaxeiros en
2018
, sendo a base do traslado de turistas a
Costa Brava
, a pouco mais dunha hora de
Barcelona
.
- Aeroporto de Reus
, con pouco mais dun millon de pasaxeiros e orientado ao turismo da
Costa Daurada
, a pouco mais dunha hora de
Barcelona
.
- Aeroporto de Sabadell
, que non posue voos comerciais pero que admite aviacion executiva.
Os outros dous aeroportos catalans estan xestionados pola
Generalitat
a traves da sociedade
Aeroports de Catalunya
e son:
Porto de Barcelona
Os dous principais portos de Cataluna, tanto polo transporte de pasaxeiros como de mercancias son o
porto de Barcelona
e o
porto de Tarragona
que, ademais, estan considerados dous dos portos mais importantes de
Espana
e do
Mediterraneo
.
A parte deles, o litoral catalan esta balizado por unha gran cantidade de portos, tanto de pescadores como deportivos, como o
Port Olimpic de Barcelona
.
Autoestrada
C-16
ao seu paso por
Sant Fruitos de Bages
.
En Cataluna hai 12.000 quilometros de vias para o transito de automobiles, ainda que 10.843 destes quilometros corresponden a estradas de calzada unica. 962 quilometros son de autoestradas: deles, 655 quilometros son de peaxe e 307 son libres de pago. Dos 12.000 quilometros de vias, 5.600 corresponden a vias cuxa titularidade ostenta a
Generalitat de Cataluna
, 4.400 as deputacions provinciais, e 1.988 ao
Ministerio de Fomento
da Administracion central.
A estrutura das autoestradas esta centralizada cara a
Barcelona
. As principais autoestradas e autovias de Cataluna son:
- A
AP-7
, conecida como Autoestrada do Mediterraneo, que atravesa Cataluna unindo Barcelona con
La Jonquera
, pasando por
Xirona
, e con
Valencia
, pasando por
Tarragona
. A AP-7 ten un desvio que une
Molins de Rei
con
Montmelo
, evitando pasar por Barcelona cidade. Esta estrada, a B-30, e o terceiro cinto de Barcelona e vai de norte a sur do
Valles
.
- A
AP-2
, que une Barcelona con
Zaragoza
, pasando por
Lleida
, e a segunda autoestrada en trafico de vehiculos.
- A
C-32
, tamen conecida como Autoestrada Pau Casals, une Barcelona con
El Vendrell
con tuneles que evitan o
Parque Natural do Garraf
. Cunha lonxitude de 56,3 quilometros, a C-32 e a autoestrada mais cara de Europa coas suas duas peaxes. A autoestrada de pagamento entre Barcelona e
Palafolls
chamase tamen C-32 ainda que e conecida como Autoestrada do Maresme.
- A
C-25
, que une a
AP-7
e a
A-2
a altura de
Riudellots de la Selva
(
Xirona
) coa
A-2
en
Cervera
(
Lleida
), evitando asi pasar por
Barcelona
. Ten 153 quilometros e e conecida como
Eix Transversal
.
- A
C-15
, conecida como
Eix Diagonal
, que une
Manresa
con
Vilanova i la Geltru
e a costa.
Estacion de Sants
.
Cataluna foi o primeiro territorio peninsular en ter ferrocarril. Foi o
28 de outubro
de
1848
cando se inaugurou a lina entre
Barcelona
e
Mataro
, que cubria unha distancia de 28,4 km. Nos anos seguintes, antes da entrada do
seculo XX
, construironse mais de 1.000 quilometros de via (case o 80 por cento das vias actuais), con varias rutas entre as principais cidades catalas e
Barcelona
. A maioria das vias foron financiadas polo capital privado de industriais que querian axilizar o transporte das suas mercancias para a gran cidade.
Actualmente, a pesar de que se modernizaron os trens, a rede viaria segue sendo practicamente a mesma que hai 100 anos, cunha estrutura moi centralizada cara a
Barcelona
. As duas rutas principais son a da costa, que une
Francia
coa
Comunidade Valenciana
polo litoral catalan, e a ruta cara a
Zaragoza
, que une
Barcelona
con
Lleida
. As propietarias das linas ferroviarias de Cataluna son o
Adif
e
FGC
. Operan en Cataluna as operadoras
Renfe Operadora
e a mesma FGC.
Por outra banda, o goberno da
Generalitat de Cataluna
anunciou en decembro de 2005 un plan para construir 1.100 quilometros de novas linas, 300 en vias convencionais e 800 en vias de alta velocidade, que uniran as principais cidades catalas de forma transversal. O plan supora o investimento de 25.000 millons de euros entre o
2006
e o
2026
.
Esta en servizo na sua totalidade a
lina de alta velocidade Madrid-Zaragoza-Barcelona-Fronteira francesa
. A
AVE
chegou a Cataluna en
2003
coa inauguracion do tramo entre
Madrid
e
Lleida
. En
2006
inaugurouse outro tramo ata a nova
estacion de Camp de Tarragona
, situada a 15 km da cidade de
Tarragona
. En
2008
completouse o tramo ata a cidade de
Barcelona
e a principios de
2013
ata
Xirona
e
Figueres
. No final de
2013
entraron en servizo as conexions ferroviarias directas con
Francia
, sen ter que cambiar de tren na fronteira.
Actualmente hai conexions de alta velocidade con
Madrid
,
Sevilla
e
Malaga
, ademais de trens de rodadura desprazable que completan o seu percorrido por vias convencionais e chegan a maioria de comunidades autonomas. Por outra parte, existen conexions con varias cidades francesas, como
Paris
,
Marsella
,
Lion
e
Tolosa
.
O
Metro de Barcelona
conta con trens modernos coma este.
A unica rede de
ferrocarril metropolitano
de Cataluna e o
Metro de Barcelona
que da servizo a cidade de
Barcelona
e a varias cidades da sua area metropolitana:
l'Hospitalet de Llobregat
,
El Prat de Llobregat
,
Esplugues de Llobregat
,
Cornella de Llobregat
,
Santa Coloma de Gramenet
,
Sant Adria de Besos
,
Badalona
,
Sant Boi de Llobregat
e
Montcada i Reixac
.
A rede e xestionada por dous operadores diferentes,
Transports Metropolitans de Barcelona
(TMB) e
Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya
(FGC), e as suas tarifas estan integradas no sistema unificado de seis zonas creado pola
Autoritat del Transport Metropolita
(ATM).
Actualmente hai un total de doce linas en servizo que suman un total de 166 km e 198 estacions, sendo a segunda rede mais extensa de
Espana
por detras do
metro de Madrid
e desde
2009
a primeira que conta con linas totalmente automatizadas. En
2018
, a rede de metro de Barcelona foi utilizada por 407,5 millons de pasaxeiros.
[
20
]
Na
area metropolitana de Barcelona
tamen hai servizo de
tranvia
(
Trambaix
e
Trambesos
) e na cidade de
Barcelona
o
Bicing
, un sistema de alugueiro de
bicicletas
. Tamen hai unha completa rede de autobuses que chega a todolos municipios catalans.
A
senyera.
Sinal en catalan.
Sinal en aranes.
Cataluna ten tres simbolos representativos e distintivos propios denominados estatutariamente simbolos nacionais:
[
21
]
a bandeira, o
himno
e a festa nacional.
A
bandeira
ou
senyera
, xurdiu da translacion do sinal do escudo dos condes de Barcelona a un tecido. Ainda que non hai ningunha referencia documental antes do
seculo XIII
, e unha das bandeiras mais antigas de Europa.
[
22
]
A bandeira catala e barrada, con cinco barras amarelas e catro de vermellas, todas do mesmo groso.
O himno nacional de Cataluna e
Els Segadors
, escrito na sua forma actual por Emili Guanyavents en
1899
. A version musical e de Francesc Aliou do ano
1892
. As orixes do himno remontanse a unha primitiva cancion nada en relacion aos feitos historicos de
1640
durante a guerra dos catalans contra ou rei
Filipe IV
, na que os labradores foron os protagonistas de importantes episodios. E oficial por lei do Parlamento dende o
25 de febreiro
de
1993
.
A
festa nacional de Cataluna
constituiuse como a primeira lei que aprobou o restaurado
Parlamento de Cataluna
en
1980
. A
diada nacional
ou
Festa de Catalunya
, celebrase o dia
11 de setembro
, lembrando a perda das liberdades do mesmo dia do ano
1714
, tras o Asedio de Barcelona.
En Cataluna falanse varias linguas con especial preponderancia do
catalan
e
castelan
. De acordo co estatuto de autonomia o catalan e a lingua propia de Cataluna, en tanto que o
occitano
(na sua variante
aranesa
) considerase lingua propia do
Val de Aran
. Xeralmente os catalans son bilingues e conecen as duas linguas principais ainda que difiren respecto ao idioma que tenen por
lingua materna
. Ademais, o uso dun ou outro idioma depende do ambito social no que se exprese.
O idioma catalan estendese mais alo do territorio catalan. En Cataluna falanse os dous bloques principais da lingua. O
oriental
ten como maximo exponente o dialecto central, falado nas comarcas do norte de
Tarragona
,
Barcelona
, e
Xirona
, en cuxa rexion pirenaica aparecen trazos de catalan setentrional. O
occidental
e o propio das comarcas occidentais de Cataluna (
provincia de Lleida
e sur das tarraconenses) e mostra trazos semellantes aos dialectos
valencianos
, cos que forma un continuo en cuxa interseccion se atopa o tortosino. A Generalitat ven desenvolvendo lexislacion que promove e protexe o uso social do catalan. En
2003
, o catalan era considerada a lingua materna do 40,4% dos catalans, a propia do 48,8% e a de uso habitual do 50,1%,
[
23
]
mentres que no 2008 os datos son de 31,6% como lingua materna, a propia do 37,2% e a de uso habitual do 35,6%.
[
24
]
A comunidade inmigrante ou foranea instalada en Cataluna a miudo manten a sua lingua materna para comunicarse cos seus familiares ou falantes do seu mesmo idioma que residan tamen no territorio. Destas, a parte do castelan, destacan sobre todo o
arabe
e o
chines
, ainda que o seu numero estendese considerablemente en cidades que, como Barcelona, con habitantes de ate 131 nacionalidades,
[
25
]
mostra un amplo repertorio linguistico, dos que ademais dos citados, destaca, o
frances
, o
portugues
, o
aleman
, o
ingles
e a
lingua galega
.
[
23
]
No caso do galego, no
2008
, e a lingua inicial dun 0,6% da poboacion (que retrocede dun 1,3% no 2003)
[
26
]
, a de identificacion dun 0,1% (que e un retroceso do 0,4% do 2003)
[
27
]
e podena falar fluidamente un 1,1% (retrocede do 1,8% de 2003)
[
28
]
No eido da pintura, son personaxes sobranceiros, reconecidos internacionalmente
Salvador Dali
,
Joan Miro
e
Antoni Tapies
, e moi ligado ao ambito pictorico catalan, foi o andaluz
Pablo Picasso
que viviu en Barcelona na sua mocidade, na epoca da sua formacion como artista e iniciandose no movemento
cubista
. Outros artistas plasticos catalans son
Ramon Casas
,
Josep Maria Subirachs
e
Maria Fortuny
. Os museos pictoricos mais relevantes son o Teatro-Museo Dali, o
Museo Picasso de Barcelona
, a
Fundacion Antoni Tapies
, a
Fundacion Joan Miro
, o
Museo Nacional de Arte de Cataluna
(MNAC), o
Museo de Arte Contemporanea de Barcelona
(MACBA), o
Centre de Cultura Contemporanea de Barcelona
(CCCB) e o
CaixaForum
.
No eido da arquitectura, desenvolveronse e adaptaronse a Cataluna diversos estilos artisticos predominantes en Europa, deixando pegada nas moitas igrexas, mosteiros e catedrais de estilo romanico e gotico. Outros exemplos son a arquitectura renacentista, barroca e neoclasica. O
modernismo catalan
a fins do
seculo XIX
presentase como a arte nacional, en especial nas artes decorativas. Os arquitectos catalans de sona internacional neste estilo son
Antoni Gaudi
,
Lluis Domenech i Montaner
e
Josep Puig i Cadafalch
. No ambito do racionalismo arquitectonico salientan
Josep Lluis Sert
ou
Torres Clave
, e mais recentemente os urbanistas
Josep A. Coderch
e
Ricard Bofill
.
Na
literatura
destacan dous momentos historicos de esplendor das letras catalas. O primeiro comeza coas cronicas historiograficas dos seculos
XIII
e
XIV
, contemporaneas das novelas cabaleirescas do
valenciano
Joanot Martorell
e da
poesia
do tamen valenciano
Ausias March
. O segundo momento de esplendor foi a partir do
seculo XIX
coa
Renaixenca
cultural e politica. Destacan
Jacint Verdaguer
,
Narcis Oller
,
Joan Maragall
e
Angel Guimera
. Durante o
seculo XX
desenvolvese o
noucentisme
e as
vangardas
salientando os poetas
Josep Carner
,
Carles Riba
e
J.V. Foix
. Durante a
guerra civil
e o periodo do
franquismo
sobresairon
Josep Pla
,
Merce Rodoreda
e
Salvador Espriu
.
O eido da
musica
e un dos sectores mais vigorosos da industria cultural catala, polo numero de actividades e acontecementos musicais asi como pola rede de recintos musicais, produtores, compositores, interpretes e grupos de diferentes xeneros que se rexistran en Cataluna. Entre os compositores de musica clasica, o
violoncelista
Pau Casals
, a
pianista
Alicia de Larrocha
e o
violinista
e
musicologo
Jordi Savall
. Entre os cantantes de
opera
Victoria dels Angels
,
Montserrat Caballe
,
Jaume Aragall
e
Josep Carreras
. Entre os
cantautores
de musica popular en lingua catala sobresaen os artistas da
Nova Canco
, como
Lluis Llach
,
Joan Manuel Serrat
,
Maria del Mar Bonet
e
Francesc Pi de la Serra
e en
castelan
Serrat,
Luis Eduardo Aute
e
Manolo Garcia
. No
jazz
destaca
Tete Montoliu
, e no
rock
a
Companyia Electrica Dharma
,
El Ultimo de la Fila
,
Sopa de Cabra
,
Els Pets
e nun estilo mais
pop
,
Gossos
. A musica electronica, experimental e independente beneficiouse da celebracion de festivais como o
LEM
, o
Sonar
ou o
Primavera Sound
.
Posto de froitas do
Mercado da Boqueria
, en Barcelona.
A gastronomia de Cataluna esta baseada na dieta mediterranea. Ofrece unha gran variedade de produtos tanto do mar como da montana e a horta. A cocina catala proporcionou toda unha serie de pratos tipicos da rexion con guisos de peixe como os
suquets
ou a zarzuela, a
escudella
, a
calcotada
ou a
salvitxada
. E tipico de Cataluna o
pa amb tomaquet
, pan con tomate que acompana a moitos pratos de carne ou embutidos, e co que se elaboran os bocadillos. O
alioli
e o
romesco
son as salsas mais caracteristicas da cocina catala. E destacable a riqueza de embutidos que se elaboran na comarca de
Osona
, especialmente o
fuet
de
Vic
.
En canto a repostaria, son famosos a
crema catala
, os
panellets
, que se elaboran especialmente en novembro ou o
menjar blanc
. Cataluna tamen se distingue pola sua gran tradicion vinicola. As zonas do
Penedes
,
Alella
,
Priorat
e o
Segre
son grandes produtoras dunha gran variedade de vinos. O mais conecido e exportado e o
cava
do Penedes, cuxa producion lideran empresas familiares como
Freixenet
e
Codorniu
.
Cabe anotar que Cataluna ofrece unha gran variedade de restaurantes con cocina de todas as rexions espanolas e tamen internacional. A pesar de que Barcelona e a cidade con maior cantidade e variedade de restaurantes, os mais prestixiosos, e distinguidos con mais
estrelas Michelin
son o restaurante "Sant Pau" de
Carme Ruscalleda
en
Sant Pol de Mar
e "
El Celler de Can Roca
" en
Xirona
. Outros restaurantes conecidos son "El Bulli" de
Ferran Adria
en
Roses
(que pechou o 30 de xullo de 2011)
[
29
]
e "Can Fabes" de
Santi Santamaria
en
Sant Celoni
.
Castellers
.
Unha das manifestacions mais conecidas da cultura popular catala son os
castells
, na que os participantes ou
castellers
, rivalizan no levantamento de castelos humanos o mais altos posibles. Esta practica, orixinaria do
Camp de Tarragona
e da
muixeranga
, estendeuse por toda Cataluna, recibindo nos ultimos un grande impulso social grazas as retransmisions televisivas e a creacion de novas
colles castelleres
(agrupacions).
A
sardana
e a considerada coma danza nacional de Cataluna. E unha danza de grupo que se baila en circulo, onde os bailarins agarranse mans, se e posible alternando un home e unha muller, mirando todos cara ao centro do circulo. Acompanase co son dos instrumentos de vento da copla. O baile de bastons e a xota das
Terres de l'Ebre
tamen son danzas populares catalas, asi como as cantadas de habaneras, propias da costa, sobre todo das localidades marineiras da
Costa Brava
. Nos meses estivais proliferan as cantadas populares ao aire libre, sempre acompanadas da degustacion de ron queimado. Tamen e moi representativa da cultura popular a rumba catala.
Sardanas
en Barcelona.
Nas datas sinaladas ou festas maiores sempre adoitan estar presentes outros elementos da cultura popular catala: os desfiles de xigantes e cabezudos e os
correfocs
con dianos e petardos. Unha das festas mais tradicionais de Cataluna e a
Patum
de
Berga
. O
23 de abril
, celebrase
Sant Jordi
, patron de Cataluna. Esta festa celebrase coa tradicion de agasallar con rosas e libros aos familiares e amigos. Ademais o
23 de xuno
, vixilia do dia de San Xoan, celebrase a
verbena de San Xoan
. A tradicion antiga popular inclue queimar fogueiras para afastar aos demos, as enfermidades e outras desgrazas, ademais comese a coca (doce) e bebese
cava
.
E significativa tamen a tradicion do
Tio de Nadal
, na que o dia de Nadal ou, segundo a casa, durante a vespera ponse o Tio (un tronco) ao lume e faiselle "cagar". Agora xa non se queima, tan so obrigaselle a "cagar" repetidamente agasallos para os mais pequenos a base de arremeter continuados golpes de baston acompanados das chamadas cancions do
Tio
.
Ademais das manifestacions propias da cultura tradicional catala, en Cataluna tamen se pode gozar de manifestacions culturais propias doutras nacions, froito da grande inmigracion que recibiu o territorio o ultimo seculo e medio. Un exemplo e a festividade
galega
de San Froilan en
Barcelona
, que esta considerada como a segunda maior festa da cidade.
[
30
]
O
Circuito de Catalunya
e o recinto deportivo con capacidade para mais espectadores.
Cataluna ten unha gran tradicion deportiva, especialmente desde finais do
seculo XIX
, cando foron fundados os grandes clubs en todos os ambitos que, nalguns casos, foron os primeiros en fundarse en
Espana
. Os deportes mais populares son o
futbol
, o
baloncesto
, o
tenis
, e o
hockey
, entre outros. Cabe destacar tamen a afeccion ao
esqui
, e as numerosas estacions situadas no
Pireneo
catalan.
Os clubs de futbol mais importantes de Cataluna son o
Futbol Club Barcelona
e o
RCD Espanyol
, ambos de Barcelona, que xogan na
primeira division
do futbol espanol. Outro equipo importante e o
Girona FC
, que xoga na
Segunda division
, e o historico
Gimnastic de Tarragona
, habitual na categoria de prata. O Barcelona ganou 25 veces o titulo de campion da
Liga espanola
e cinco
Ligas de Campions
, ademais doutros titulos importantes. Destaca a consecucion nunha mesma tempada (2008-09) dos seis titulos posibles (
Liga BBVA
,
Copa do Rei
,
Liga de Campions
,
Supercopa de Espana
,
Supercopa de Europa
e
Mundial de Clubs da FIFA
por parte do
Barca
, sendo o primeiro equipo da historia en conseguilo. Por outra parte, o
RCD Espanyol
ganou catro
Copas do Rei
.
Un dos deportes mais importantes de Cataluna e o
hockey a patins
, dominando os equipos catalans a
OK Liga
(maxima categoria deste deporte no Estado espanol), xa que agas os seis titulos do
HC Liceo
da
Coruna
, todolos titulos da competicion foron ganados por equipos catalans; asi mesmo e o territorio do estado que mais xogadores achega a
seleccion espanola
, estando integrada en moitas competicions internacionais unicamente por xogadores catalans. Tamen a nivel europeo os clubs catalans son os grandes dominadores con 36 titulos nas 46 edicions da
Copa de Europa
. A
seleccion catala
de hockey a patins ganou o
Campionato do Mundo "B"
en
Macau
no
2004
participando membro provisional da
Federation Internationale de Roller Sports
(FIRS), poren non puido disputar o
Campionato do Mundo "A"
pola sua non aceptacion como membro da FIRS no chamado
Caso Fresno
; na actualidade e membro da
Confederacion Suramericana de Patin
(CSP), disputando a
Copa America
. Os clubs mais importantes do hockey a patins catalan son o
FC Barcelona
(o equipo mais laureado a nivel mundial), o
Reus Deportiu
, o
Igualada HC
, o
CP Voltrega
, o
Club Esportiu Noia
, ou o
Club Pati Vic
, todos eles con titulos a nivel estatal e europeo.
Cataluna organizou alguns dos eventos deportivos internacionais mais importantes: os
Xogos Olimpicos
do veran, sendo a unica sede espanola ata o momento, en
1992
, os
Xogos Mediterraneos
de
1955
, os campionatos do mundo de
atletismo
e
natacion
, e o
Eurobasket
. Cataluna foi tamen sede local para a
Copa do Mundo de Futbol
de
Espana
en
1982
. Celebranse tamen o
Gran Premio de Espana
de
Formula 1
, e o
Gran Premio de Catalunya
de
MotoGP
no
Circuito de Catalunya
de
Montmelo
, asi como o
Rally Costa Brava
.
Doce federacions deportivas catalas son oficialmente reconecidas polas federacions internacionais. Estas federacions contan con seleccions en catorce disciplinas, como
futbol sala
,
taekwondo
ou
karate
, ningunha delas olimpica, que participan a nivel internacional de maneira oficial, representando a Cataluna.
Cataluna ten unha gran cantidade de medios de comunicacion tanto en
lingua catala
como
castela
, e tamen varios medios bilingues.
Logo de
TV3
.
A
Televisio de Catalunya
e a principal cadea publica de Cataluna e emite integramente en catalan. Ten cinco canles:
TV3
(primeira canle),
Canal 33
(segunda canle),
3/24
(canle de noticias 24 horas),
Esport3
(canle deportiva) e
Canal Super3
(destinado ao publico infantil e xuvenil). TV3 compite en audiencias coas canles en castelan dos principais grupos de comunicacion estatais: tanto a publica
Radiotelevision Espanola
(que dende o seu centro de producion en
Sant Cugat del Valles
elabora contidos en catalan), como as privadas
Atresmedia
e
Mediaset Espana
. Estes grupos tenen a sua sede central en
Madrid
, pero tenen centros de producion en Cataluna, dende onde emiten varios programas.
Outras televisions de menor audiencia, ainda que de presenza salientable son
8tv
, television privada do
Grupo Godo
que emite en catalan,
Barca TV
,
El Punt Avui TV
, e as televisions locais, cuxo maior exponente e
Barcelona Televisio
, que tamen emiten en catalan.
A radio cun maior numero de ointes en Cataluna e
Catalunya Radio
, a radio publica pertencente a
Corporacio Catalana de Mitjans Audiovisuals
. Ten unha audiencia de 570.000 ointes segundo o ultimo
Estudo Xeral de Medios
, o que a converte na quinta emisora con mais audiencia do Estado espanol pese a emitir so para Cataluna. A corporacion tamen conta cunha emisora de noticias 24 horas,
Catalunya Informacio
. A segunda emisora de radio con mais ointes e a
Cadena SER
, que ten en
Radio Barcelona
(a primeira emisora de radio que se fundou no Estado espanol) o seu buque insignia. A maior distancia en numero de ointes se situan as demais emisoras: catro que emiten integramente en catalan,
COM Radio
(radio publica pertencente a
Deputacion de Barcelona
),
RAC 1
(Grupo Godo),
Radio 4
, e
Onda Rambla
; e as emisoras estatais que emiten en castelan:
Radio Nacional de Espana
, a
Cadena COPE
,
Onda Cero
e
Punto Radio
.
En Cataluna tamen tenen presenza radios do Terceiro Sector
[
31
]
(sen animo de lucro), sendo as
autoxestionadas
Radio Pica
[
32
]
e
Radio Bronka
as mais conecidas.
Os dous principais grupos editores catalans de prensa e revistas son o
Grupo Godo
e o
Grupo Zeta
. Cada un dos grupos ten unha gran variedade de cabeceiras tanto de xornais de informacion xeral como deportiva, e de revistas.
Os dous principais diarios catalans de informacion xeral son
El Periodico de Catalunya
(Grupo Zeta) e
La Vanguardia
(Grupo Godo), que fan edicions tanto en catalan como en castelan. Son os dous xornais con maior tirada e distribucion en Cataluna, por diante de diarios en castelan de ambito estatal como
El Pais
ou
El Mundo
, que tamen tenen delegacions en Cataluna. Tamen destacan os xornais
El Punt Avui
e
Ara
, editados so en catalan. Tamen hai numerosos xornais comarcais e de ambito mais local. Os mais destacados son
El 9 Nou
,
Segre
,
Regio 7
,
Diari de Girona
e o
Diari de Tarragona
.
No ambito da informacion deportiva destacan o
Diario Sport
, do Grupo Zeta, e o
Mundo Deportivo
(Grupo Godo). Ambos os dous integramente en castelan. Mentres que en catalan destaca
L'Esportiu
.
En Cataluna existen ademais unha boa cantidade de xornais dixitais e de publicacion semanal, quincenal, mensual etc, asi como medios especializados, como a
Revista Economica de Catalunya
, unha publicacion do ambito financeiro e empresarial en catalan creada en
1986
e que en
1999
recibiu a
Creu de Sant Jordi
.
Cataluna e a sede de fortes grupos de comunicacion que actuan tanto no sector audiovisual como no da prensa, a edicion de libros e revistas, e a producion cinematografica. Os mais importantes son o
Grupo Godo
, o
Grupo Planeta
, o
Grupo Zeta
. Tamen son destacables, especialmente no ambito audiovisual, as produtoras
Gestmusic
,
El Terrat
e
Mediapro
. Tamen compre sinalar a
Corporacio Catalana de Mitjans Audiovisuals
, empresa publica da Generalitat de Cataluna, titular da
Televisio de Catalunya
e
Catalunya Radio
, entre outros medios.
- ↑
Definicions no
Dicionario da Real Academia Galega
e no
Portal das Palabras
para
catalan
.
- ↑
Anair Rodriguez Rodriguez, Montserrat Davila Ventura.
Lingua galega: dubidas linguisticas
(PDF)
. Area de Normalizacion Linguistica da Universidade de Vigo. p. 101.
ISBN
84-8158-266-2
.
- ↑
Lopez Martinez
,
Maria Cruz
(2005).
Gran dicionario seculo 21 da lingua galega
. Editorial Galaxia. p. 1442.
ISBN
9788482893419
.
- ↑
"Estatuto de autonomia de Cataluna"
(PDF)
. Arquivado dende
o orixinal
(PDF)
o 05 de febreiro de 2009
. Consultado o 24 de xaneiro de 2009
.
- ↑
Instituto Nacional de Estadistica, Contabilidade Rexional de Espana
Arquivado
23 de abril de 2009 en
Wayback Machine
. (principais resultados) Estrutura porcentual do PIB a prezos de mercado, segundo datos a data de 2007
- ↑
Quin tipus de territori tenim?
Arquivado
13 de xaneiro de 2009 en
Wayback Machine
.
(en
catalan
)
- ↑
Catalunya. El clima i la hidrografia
Arquivado
18 de outubro de 2019 en
Wayback Machine
.
(en
catalan
)
- ↑
O Litoral
- ↑
"O clima e a hidrografia"
. Arquivado dende
o orixinal
o 18 de outubro de 2019
. Consultado o 04 de xuno de 2009
.
- ↑
"Historia do Parque de Aiguestortes"
. Arquivado dende
o orixinal
o 13 de marzo de 2008
. Consultado o 04 de xuno de 2009
.
- ↑
"Liber Maiolichinus"
(PDF)
. Arquivado dende
o orixinal
(PDF)
o 29 de setembro de 2007
. Consultado o 29 de setembro de 2007
.
- ↑
"Diccionari catala-valencia-balear"
. Arquivado dende
o orixinal
o 20 de xullo de 2014
. Consultado o 04 de xuno de 2009
.
- ↑
"Curiositats sobre Catalunya i el catala"
. Arquivado dende
o orixinal
o 11 de xullo de 2011
. Consultado o 04 de xuno de 2009
.
- ↑
"
La formacio de Catalunya
"
. Arquivado dende
o orixinal
o 03 de marzo de 2008
. Consultado o 04 de xuno de 2009
.
- ↑
"
El Misteri de la Paraula Cathalunya
"
(PDF)
. Arquivado dende
o orixinal
(PDF)
o 04 de setembro de 2014
. Consultado o 29 de agosto de 2014
.
- ↑
"El Parlament proclama la Republica i posa en marxa el proces constituent"
.
ara.cat
. Consultado o 28-10-2017
.
- ↑
"Catalans declare independence as Madrid imposes direct rule"
.
bbc.com
. Consultado o 28-10-2017
.
- ↑
"Estatut d'Autonomia 2006"
. Arquivado dende
o orixinal
o 25 de xaneiro de 2009
. Consultado o 05 de xuno de 2009
.
- ↑
INE 2015
.
- ↑
"Record de viajes en metro y autobus durante el 2018"
.
Ajuntament de Barcelona
. Arquivado dende
o orixinal
o 29 de xullo de 2019
. Consultado o 29 de xullo de 2019
.
- ↑
"Simbolos nacionais"
. Arquivado dende
o orixinal
o 25 de xaneiro de 2009
. Consultado o 05 de xuno de 2009
.
- ↑
"Os Simbolos Nacionais"
. Arquivado dende
o orixinal
o 03 de maio de 2009
. Consultado o 05 de xuno de 2009
.
- ↑
23,0
23,1
Estadistica d'usos linguistics a Catalunya 2003
- ↑
Datos do 2008
, Idescat.
- ↑
Ajuntament de Barcelona, La poblacio estrangera a Barcelona, gener 2008
- ↑
Poblacio segons llengua inicial. Dades enllacades 2003-2008.
- ↑
Poblacio segons llengua d'identificacio. Dades enllacades 2003-2008.
- ↑
Poblacio segons coneixement d'altres llengues: parlar fluidament.
- ↑
Jolloch, Cristina (24-08-2011).
"El Bulli cierra hoy"
.
lavanguardia.com
. Consultado o 28-10-2017
.
- ↑
"O Alcalde de Lugo leva as festas de San Froilan a Barcelona"
.
lugo.gal
. Arquivado dende
o orixinal
o 02 de febreiro de 2020
. Consultado o
2020-02-02
.
- ↑
La Ley UTECA y el Tercer Sector de la Comunicacion: comparativa internacional de las fallas de la legislacion espanola audiovisual y respuesta de la sociedad civil
Arquivado
21 de setembro de 2010 en
Wayback Machine
.. Meda Gonzalez, Miriam. 2010. Traballo Fin de Master do Master en Comunicacion con fins sociais: estratexias e campanas da Universidade de Valladolid.
- ↑
Erase unha vez unha radio libre
Arquivado
04 de xuno de 2011 en
Wayback Machine
.. Video elaborado por Radio Pica.
Wikimedia Atlas de Cataluna
.