Moscu
(en
ruso
Москва,
Moskva
), ye una
ciudat
de 10,1 millons d'habitants (
2002
) que ye la
capital
de
Rusia
. Ye localizata a o canto d'o
rio Moskva
, en a parte
europea
d'o pais, en a
provincia
d'o
Districto Federal Central
, encara que en estar a capital d'o pais tien una administracion independient d'o suyo districto.
O nuclio historico de Moscu estio en a ribera ezquierda d'o rio Moskva, en un
pueyo
, a on hue se troba o
Kremlin
y a
Plaza Roya
. A ciudat ye o centro
politico
,
economico
y
cultural
de Rusia. Moscu tenio gran importancia en a historia rusa, estando a capital d'o
Gran ducau de Moscu
y de l'
Imperio Ruso
dica
Pero I de Rusia
, anyo en que fue transferita la capitalidat enta
Sant Petersburgo
. Dimpues d'a
Revolucion rusa
, en l'anyo
1917
, Moscu torno a estar a capital d'a
Union Sovietica
. En o suyo centro se troba lo
Kremlin de Moscu
, o
kremlin
mas conoixiu d'o pais, una antiga
fortaleza
militar que se convertio en la
seu
d'o poder d'os
zars
y que conservo ixa caracteristica mientres o periodo
sovietico
y tamien en l'actual Rusia, en estar la seu oficial d'o
president de Rusia
; antiparte, lo Kremlin de Moscu ye considerau por a
Unesco
como
Patrimonio d'a Humanidat
.
[2]
Tamien tienen a suya seu en a ciudat de Moscu las dos cambras que conforman l'
Asamblea Federal de Rusia
en estar lo
poder lechislativo
en Rusia un sistema
bicameral
(lo
Consello d'a Federacion
, que ye la
cambra alta
, y la
Duma Estatal
, que ye la
cambra baixa
).
O
rete de transporte
urban d'a ciudat ye amplo, en haber-ie tres
aeropuertos
(
aeropuerto de Moscu-Sheremetyevo
,
aeropuerto de Moscu-Domodedovo
y
aeropuerto de Moscu-Vnoukovo
), nueu
garas
de
ferrocarril
, dos terminals ta lo
transporte fluvial
de pasachers por o
rio Moskva
y un important rete de
transporte publico
en
autobus
y en
metro
(o
metro de Moscu
, devantau en
1935
, con 15
linias de metro
alto u baixo 250
garas
, que ye famoso por as
obras d'arte
que se i troban y por a suya
decoracion
en cheneral).
En a ciudat moscovita se i concentra una parte important d'a riqueza
economica
de
Rusia
, en producir la ciudat alto u baixo la cuatrena parte d'o
PIB
de tot o pais, y en estar la
seu social
de cuantismas d'as
interpresas
rusas.
Moscu tamien ye a ciudat a o se i trobal bellas d'as mas importants
universidatz
rusas:
Universidat Estatal de Moscu
,
Universidat Tecnica Estatal Bauman de Moscu
,
Conservatorio Chaikovski de Moscu
,
Instituto Estatal de Relacions Internacionals de Moscu
,
Instituto Gerasimov de Cinematografia
, etc. Destaca tamien por a suya importancia
cultural
en poseyer bellos destacaus
museus
, como la
Galeria Tretiakov
, o
Museu Pushkin
u l'
Armeria d'o Kremlin
, y tamien l'afamau
Teatro Bolshoi
. No nomas lo suyo
kremlin
ye catalogau por a
Unesco
como
Patrimonio d'a Humanidat
, so que tamien en son la citada
Galeria Tretiakov
, a
seu de Sant Basilio de Moscu
en a
plaza Roya
, o
convento de Novodevichy
, a
ilesia de l'Ascension de Kolomenskoye
y lo conchunto d'os siet
gratacielos de Stalin
.
A suya
poblacion
ye de 10.450.400 habitants en una
superficie
de 1.081
km²
, con una
densidat de poblacion
de 8.537 hab/km². Ye asinas a mayor ciudat d'
Europa
por a suya poblacion, y a suya
aria metropolitana
tien arredol de 13 millons d'habitants.
Fa parte d'a
Organizacion d'as Ciudaz d'o Patrimonio d'a Humanidat
.
En Moscu fuoron celebratos l'anyo
1980
os
Chuegos Olimpicos
(
Chuegos Olimpicos de 1980
).
O nombre d'a ciudat procede d'o rio que la trescruza, clamato
Moscova
u Moskva, estando lo nombre antigo d'a ciudat
град Москов [Grad Moskov]
, que literalment significa en
ruso
la ciudat d'o rio Moskva
. Se desconoix cual ye l'orichen d'a palabra
Moskva
, encara que las teorias mas consistents indican que provien de bella luenga
fino-ugria
charrada en a redolada d'antes mas que i plegasen os
pueblos eslaus
en a suya expansion enta lo norte, y que en ixa luenga fino-ugria significaba
escuro
u
turbio
.
Ta mas detalles,
veyer l'articlo
Historia de Moscu
veyer os articlos
[[{{{2}}}]]
y
[[{{{3}}}]]
veyer os articlos
[[{{{4}}}]]
,
[[{{{5}}}]]
y
[[{{{6}}}]]
veyer os articlos
[[{{{7}}}]]
,
[[{{{8}}}]]
,
[[{{{9}}}]]
y
[[{{{10}}}]]
.
En a planas d'
Europa oriental
s'establio en l'anyo
862
a
Rus de Kiev
, un estau fundau por prencipes d'orichen
vikinga
que reinaban sobre una poblacion mayoritariament d'etnia
eslava
, y que obteneban la fuent d'o suyo poder economico y politico d'o control d'as
rotas comercials
que uniban a
mar Baltica
a lo norte con a
mar Negra
a lo sud, fuent de
comercio
important ta l'
Imperio Bizantin
. A
capital
d'ixe estau se trobaba en a ciudat de
Kiev
y arredol de l'anyo
1000
os suyos prencipes se convirtioron a lo
Cistianismo
en a suya branca
ortodoxa
por os suyos contactos con l'Imperio Bizantin. Mientres o
sieglo XI
as rivalidaz familiars entre los descendients d'os primer prencipes facioron que oxe primitivo estau se dividise constantment, estando asinas succediu por una constelacion d'una cincuantena de chocoz prencipaus independients u cuasi independients, entre los que destacaban a
republica de Novgorod
y lo
prencipau de Vladimir-Suzdal
.
Ye en ixe contexto que se produz a primer cita documental d'a ciudat (citada como
Moskov
), en un documento de l'anyo
1147
a on se charra d'un encuentro entre lo prencipe
Yuri Dolgorukiy
de
Vladimir-Suzdal
y lo prencipe
Sviatoslav Olgovitch
de
Novgorod-Siverski
escaiciu en
Moskov
, un lugar que perteneixeba en ixas envueltas a lo prencipau de Vladimir-Suzdal.
[3]
En
1156
Yuri Dolgorukiy debanto una chicota fortificacion en
fusta
en o lugar, dencima d'un chicot
pueyo
de bels 30
metros
d'
altaria
que dende la suya posicion permeteba dominar la marguin cucha d'o
rio Moskva
. Estando en a confluyencia d'o rio Moskva y d'o suyo chicot
afluyent
o
rio Neglinnaya
, se feban servir as auguas d'iste zaguero ta emplenar o
foso
d'a fortificacion.
[4]
Un
puent
permeteba de trescruzar enta la marguin dreita d'o rio, que no teneba garra ocupacion humana en estar una
paul
plana, que s'inundaba con as creixidas d'o rio.
Iste chicot lugaron ocupaba una chicota
superficie
, d'alto u baixo 5
hectarias
mientres os sieglos
XI
y
XII
y tenio una primitiva historia bien turbulenta, estando cremau y espullau bellas vegadas mientres ixe periodo. Tanimientres, a monico la ciudat creixio, encara que siempre en a marguin ezquierda d'o rio, en estar la suya marguin dreita una paul, como s'ha dito, y que amas yera ubierta a los ataques y invasions procedents d'o sud.
[5]
Mientres o
sieglo XIII
, Moscu se convertio en un territorio que se cedeba como bien patrimonial a los prencipes hereus d'o
prencipau de Vladimir-Suzdal
y se i construyoron una residencia prencipesca y tres
ilesias
en
fusta
, en destacando entre ellas la mas antiga, adedicada a
Sant Chuan Baptista
y construyida dencima d'un antigo
templo
pagano
. Tanimientres, en
1223
s'escaicio la
invasion mongola d'a Rus de Kiev
con a
batalla d'o rio Kalka
en mayo d'ixa anyada, a on una
frontalera
de
caballeria
de l'
Imperio Mongol
redoto a una coalicion de prencipaus rusos, marcando dende alavez fundament la historia d'a redolada. En
1238
, dirichius por
Batu Khan
, os mongols destruyoron de raso toz os prencipaus que conformaban a
Rus de Kiev
, que dende ixe momento desparixe de raso. Entre as muitas ciudaz destruyidas en ixos anyos se trobaba la ciudat de Moscu. Toz os prencipaus rusos se convertioron en tributarios d'os mongols, que se instaloron en a
desembocadura
d'o
rio Volga
en establindo-ie la
Horda d'Oro
y decidindo sobre toz los antigos prencipaus rusos seguntes los suyos deseyos.
Dica l'inte, Mosco no yera so que una chicota ciudat, pero la suya posicion a lo canto d'una tupida
selva
ufria bella proteccion a los suyos habitants contra los ataques d'os mongols y amas se trobaba situada en un puesto privilechiau ta lo
comercio
en estar situada en as
rotas comercials
que levan enta las desembocaduras d'os rios
Volga
,
Neva
y
Don
.
Aleixandre Nevski
(literalment,
Aleixandre d'a Neva
) en facio de Moscu un prencipau independient, o
prencipau de Moscu
, que a finals d'o
sieglo XIII
confio a lo suyo fillo
Daniel de Moscu
, qui n'enamplo las mugas en adhibindo-ie a ciudat de
Pereslavl-Zalessky
y a ciudat de
Kolomna
a l'este, con a suya fortaleza.
[6]
En ixas envueltas, lo prencipal d'os prencipaus rusos yera lo
prencipau de Vladimir-Suzdal
, que teneba la suya capital en a ciudat de
Vladimir
, y a qui los mongols d'a
Horda d'Oro
teneban encargau de recullir lo
tributo
que heban impuesto a los prencipaus. Tanimientres, entre los suyos prencipaus vasallos en destacaban dos, o
prencipau de Moscu
y lo
prencipau de Tver
, que li disputaban a supremacia.
Miguel III de Vladimir
, prencipe de Tver, heba accediu tamien a lo prencipau de Vladimir impuesto por os mongols, pero
Yuri I de Moscu
, lo fillo de Daniel, que yera casau con a princesa mongol
Kontchaka
, chirmana d'o khan
Ozbeg
, facio servir os suyos vinclos matrimonials con os mongols ta obtener a desposicion y muerte de Miguel en
1317
, encara que la suya victoria no li valio de muito en estar asasinau por o fillo de Miguel. Lo chirman de Yuri,
Ivan I de Rusia
, obtenio la succesion d'o suyo chirman en o prencipau de Moscu y tamien, con l'alcuerdo d'os mongols, li adhubio lo prencipau de Vladimir-Suzdal. En
1327
Ivan facio buena honra d'una rebelion d'o prencipau de Tver contra los mongols ta unir-se a istos y devastar as tierras de Tver. Como recompensa, los mongols li concedioron o titol de
Gran duque
, convertindo-se dende alavez Moscu en la capital d'o recient establiu
Gran Ducau de Moscu
. O Gran ducau de Moscu succedio a lo prencipau de Vladimir como intermediario en as relacions entre los prencipaus rusos y los mongols, estando lo receptor por cuenta d'os mongols d'o tributo que los prencipaus heban de pagar. Amas, Moscu se trobaba en una situacion privilechiada en excusar-se d'as
razzias
d'os mongols contra los atros prencipaus, y estio ista seguridad la que facio que cuantos miembros d'a
nobleza
rusa con o suyo sequito se i establisen.
[6]
Os mongols permitioron a los prencipes de Moscu bellos privilechios, en destacando un de gran importancia: lis permitioron de transmitir a los suyos primochenitos la integridat d'o prencipau, en cuentas de dividir-lo entre todos los suyos fillos como yera costumbre; tamien permitioron o treslau d'a seu d'a
Ilesia ortodoxa
dende
Vladimir
enta Moscu, y dobloron a superficie d'o prencipau, que paso de bels 20.000
km²
a arredol de 40.000.
[7]
Moscu ye situata a 120
metros
d'
altaria
sobre o livel d'a mar, estando trescruzata por o
Moskva
.
En a ciudat de Moscu se celebra cada anyo lo
Festival Internacional de Cine de Moscu
.
- Seu de Sant Basilio
.
- Plaza Roya
y o
mausoleu
de
Lenin
.
- Metro de Moscu
: Cuantas d'as suyas estacions mas impotants son autenticas salas de exposicion d'arte.
- Museu de Historia de Moscu: Fue creyato por l'arquitecto
Vladimir Shervud
. A ideya de creyar-lo naixio en
1872
. Este museu ubrio as suyas puertas a lo publico en l'anyada
1883
. Hue en dia este museu tien 5.000.000 muestras en os suyos fundos.
- ↑
(
an
)
Diccionario ortografico de l'aragones
(Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Version preliminar
.
Estudio de Filologia Aragonesa
. ISSN 1988-8139. Octubre de
2022
.
- ↑
(
es
)
El kremlin y la Plaza Roja de Moscu
, en a lista d'o Patrimonio mundial d'a
Unesco
.
- ↑
(
fr
)
Pierre Lorrain
:
Moscou et la naissance d'une nation
,
Paris
,
Editions Bartillat
,
2010
,
ISBN 978-2-84100-450-8
, p. 38-39.
- ↑
(
en
)
Russia Engages the World: The Building of the Kremlin, 1156?1516
.
- ↑
(
fr
)
Moscou
en a
Grande Encyclopedie Larousse
.
- ↑
6,0
6,1
(
en
)
Richard Pipes
:
Russia Under the Old Regime
,
1995
,
Nueva York
,
Penguin Books
, pp. 61-62.
- ↑
(
fr
)
Paul Marchand
:
Atlas geopolitique de la Russie: le grand retour sur la scene internationale
,
Paris
,
Editions Autrement
,
2015
, 480 p.
- ↑
(
en
)
And the hosts will be… Daegu (2011) and Moscow (2013)
.