Chi?n tranh B?y N?m

Bach khoa toan th? m? Wikipedia
(đ?i h??ng t? Chi?n tranh B?y n?m )
đ?i v?i cu?c chi?n 7 n?m gi?a Nh?t B?n va lien quan Tri?u Tien - Trung Qu?c trong quang th?i gian 1592-1598, xem Chi?n tranh Nh?t B?n-Tri?u Tien (1592-1598) .
Chi?n tranh B?y N?m

T??ng Wolfe hy sinh (1771), h?a ph?m c?a Benjamin West , v? tr?n binh nguyen Abraham .
Th?i gian 17 thang 5 1756 ? 15 thang 2 1763  ( 1756-05-17  ? 1763-02-15 )
(6 n?m, 8 thang, 4 tu?n va 1 ngay)
đ?a đi?m
Chau Au , chau Phi , ?n đ? , B?c M? , Nam M? , cac đ?o Philippines
K?t qu? N??c Anh, n??c Ph? va lien minh chi?n th?ng [1]
Hi?p đ?nh Sankt-Peterburg
Hi?p đ?nh Hamburg
Hi?p đ?nh Paris
Hi?p đ?nh Hubertusburg
Thay đ?i
lanh th? 		V??ng qu?c Ph? gi? v?ng toan b? t?nh Silesia . V??ng qu?c Anh sap nh?p Canada , Bengal va Florida . Phap nh??ng Louisiana cho Tay Ban Nha .
Tham chi?n
  Ph?
  V??ng qu?c Anh
Hannover Hannover
  Iroquois Confederacy
Braunschweig-Wolfenbuttel
Bồ Đào Nha B? đao Nha
Hessen Hesse-Kassel
Schaumburg-Lippe
  Nga (1762) 		  Phap
Quân chủ Habsburg H? Habsburg
  Nga (1756-1762)
Tay Ban Nha
Th?y đi?n
  Sachsen
Ch? huy va lanh đ?o
Vương quốc Phổ Friedrich II đ?i đ?
Vương quốc Phổ Hoang t? Heinrich
Vương quốc Phổ Friedrich von Seydlitz
Vương quốc Phổ Hans von Lehwaldt
Vương quốc Phổ August Wilhelm, Cong t??c x? Braunschweig-Bevern
Vương quốc Anh (1707–1800) William Pitt
Vương quốc Anh (1707–1800) H?u t??c c?a Granby
Vương quốc Anh (1707–1800) Robert Clive
Hannover Cong t??c Braunschweig
Bồ Đào Nha Ba t??c c?a Lippe
Đế quốc Nga Zakhar Grigoryevich Chernyshov (1762) 		Vương quốc Pháp Louis XV
Vương quốc Pháp Charles de Rohan
Vương quốc Pháp Duc d'Estrees
Quân chủ Habsburg Maria Theresia
Quân chủ Habsburg Count von Daun
Quân chủ Habsburg Franz Moritz von Lacy
Quân chủ Habsburg Charles Alexander x? Lorraine
Quân chủ Habsburg Ernst von Laudon
Đế quốc Nga Elizaveta
Đế quốc Nga William Fermor
Đế quốc Nga Pyotr Saltykov
Đế quốc Nga Stepan Fedorovich Apraksin
Đế quốc Nga Alexander Buturlin
Tuyển hầu quốc Sachsen Frederick Augustus II

Chi?n tranh B?y N?m ( 1756 ? 1763 ) la cu?c chi?n x?y ra gi?a hai lien quan g?m co V??ng qu?c Anh / V??ng qu?c Hannover ( lien minh ca nhan ), V??ng qu?c Ph? ? m?t phia va Phap , Ao , Nga , Th?y đi?n va V??ng qu?c Sachsen ? phia kia. Tay Ban Nha va B? đao Nha sau nay c?ng b? cu?n vao chi?n tranh, trong khi m?t l?c l??ng c?a n??c trung l?p Ha Lan b? t?n cong t?i ?n đ? . C?ng nh? cu?c chi?n tranh K? v? Ao (1740 - 1748) tr??c đo, cu?c chi?n tranh B?y n?m la cu?c chi?n gi?a vua Ph? - Friedrich II đ?i đ? - va N? hoang Ao Maria Theresia . [2]

T?i B?c M? , cu?c chi?n đ??c g?i la Chi?n tranh Phap va ng??i Da đ? . Nhi?u ng??i th? dan t?i B?c M? đa theo phia Phap. Tuy nhien, b?t ch?p đ?i quan b?n đ?a đong đ?o, Phap v?n đ?i b?i va m?t g?n h?t lanh th? B?c M? vao Anh tr? vung Quebec .

Chi?n tranh b?t đ?u ? chau Au n?m 1756 v?i vi?c quan Phap vay ham Minorca thu?c Anh ? đ?a Trung H?i va vua Friedrich II đ?i đ? chinh ph?t x? Sachsen ? chau Au l?c đ?a. M?c du la chi?n tr??ng chinh, cac tr?n đanh đ?m mau ? chau Au khong mang l?i thay đ?i gi đang k? so v?i tinh tr?ng tr??c chi?n tranh. Tuy nhien, y ngh?a c?a cu?c chi?n tranh nay la nha vua n??c Ph? đa gi? v?ng quy?n ki?m soat t?nh Silesia c?a ong ta, va đ?a V??ng qu?c Ph? tr? thanh m?t qu?c gia hung m?nh ? mi?n B?c đ?c.

Trong khi đo, k?t qu? cu?c chi?n ? chau A va chau M? đa lam thay đ?i sau s?c nh?ng khu v?c nay trong giai đo?n sau đo. Nh?ng th?a thu?n trong Hi?p ??c Paris 1763 k?t thuc v? tri c??ng qu?c thu?c đ?a c?a Phap ? chau M?. Phap m?t cac vung đ?t ? B?c M? v? phia đong song Mississippi va nhi?u vung khac ? Canada , c?ng them cac đ?o ? Tay ?n . Anh Qu?c c?ng c? cac vung đ?t thu?c đ?a ? ?n đ? va B?c M?, tr? thanh c??ng qu?c th?c dan hang đ?u th? gi?i.

V?i quy mo toan c?u, m?t s? nha s? h?c g?i Chi?n tranh B?y n?m la cu?c "Chi?n tranh th? gi?i l?n đ?u tien". T? 900.000 t?i 1.400.000 ng??i đa thi?t m?ng trong cu?c chi?n va nhi?u thay đ?i quan tr?ng v?i can can quy?n l?c c?ng nh? phan b? lanh th? đa di?n ra.

Ten g?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

? Canada, Phap va Anh, Cu?c chi?n B?y N?m dung đ? chi cu?c xung đ?t ? B?c M?, chau Au va chau A keo dai b?y n?m t? 1756 t?i 1763. T?i M?, khi chi?n tranh bung n? n?m 1754, cu?c chi?n đ??c g?i d??i ten Chi?n tranh Phap va ng??i da đ? Nhi?u h?c gi? va nha s? h?c ? M?, nh? Fred Anderson , khong g?i nh? th? ma c?ng s? d?ng ten g?i Chi?n tranh B?y N?m. ? Quebec , cu?c chi?n đ??c g?i la La Guerre de la Conquete, co ngh?a la Chi?n tranh chinh ph?t. ? ?n đ?, đo la Chi?n tranh Carnatic l?n th? ba . Cu?c chi?n gi?a rieng Ph? va Ao đ??c g?i la Chi?n tranh Silesia l?n th? ba.

Winston Churchill g?i đay la cu?c "Chi?n tranh th? gi?i l?n đ?u tien", b?i no la xung đ?t v? trang đ?u tien c?a con ng??i di?n ra tren quy mo toan c?u, du chi?n tr??ng chinh la chau Au va m?t s? vung đ?t thu?c đ?a. Do m?t ph?n cu?c chi?n la cu?c đ?i đ?u gi?a Anh va Phap, Chi?n tranh B?y N?m c?ng la ph?n quan tr?ng nh?t c?a Chi?n tranh Tr?m N?m l?n th? hai vao th? k? XVIII.

B?i c?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vua n??c Ph? Friedrich II đ?i đ? (1712 - 1786).

Cu?c chi?n th??ng đ??c cho la ti?p n?i c?a Chi?n tranh K? v? Ao keo dai t? 1740 đ?n 1748, trong đo vua n??c Ph? la Friedrich II , hay Frederick đ?i đ?, gianh đ??c t?nh giau co Silesia t? Ao. N? hoang Maria Theresa c?a Ao ky Hi?p ??c Aix-la-Chapelle ch? đ? hoan binh va co them th?i gian xay d?ng l?c l??ng va lien minh m?i. B?n đ? chinh tr? chau Au đ??c v? l?i ch? trong vai n?m sau khi Ao ch?m d?t m?i lien minh keo dai 25 n?m v?i Anh. Trong cu?c Cach m?ng Ngo?i giao n?m 1756, nh?ng k? thu hang th? k? c?a nhau, Phap, Ao va Nga, b?t tay thanh l?p m?t lien minh ch?ng Ph?.

Quan đ?i Ao t? ra hoan toan lep v? so v?i h? th?ng quan s? c?a n??c Ph? trong cu?c chi?n tr??c đo. Maria Theresa, v?i ki?n th?c quan s? co th? lam nhi?u v? t??ng c?a ba ph?i h? th?n, đa thuc đ?y khong ng?ng ngh? vi?c c?i cach quan đ?i. Ba đ?c bi?t nh?n m?nh phuc l?i cho binh linh, đi?u giup ba gianh đ??c s? ?ng h? ch?c ch?n t? quan đ?i. Quan Ao đa h?ng ch?u nh?ng th?t b?i quan s? th?m h?i tr??c quan Ph? trong cu?c chi?n 1740-1748 va r?t khong hai long vi nh?ng h? tr? h?t s?c de d?t va h?n ch? t? đ?ng minh Anh. H? quay sang phia Phap nh? đ?ng minh duy nh?t co th? giup Ao l?y l?i vung Silesia va ng?n ch?n s? banh tr??ng c?a V??ng qu?c Ph?.

Nguyen nhan th? hai d?n đ?n chi?n tranh la cu?c tranh gianh thu?c đ?a ngay cang tr? nen gay g?t gi?a Anh va Phap ? hai l?c đ?a chau A va B?c M?. Cong cu?c xam l?n thu?c đ?a c?a hai c??ng qu?c th?c dan nay g?p nhau ? Ohio , n?i ma c? hai đ?u coi la v? tri chi?n l??c trong vi?c banh tr??ng ? B?c M?. Tren th?c t?, chi?n tranh đa di?n ra t? n?m 1754 gi?a Anh va Phap tren đ?t M?, du ? chau Au tinh tr?ng hoa binh mong manh v?n đ??c duy tri.

M?t tr?n chau Au [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tren m?t tr?n chau Au, trong nh?ng n?m đ?u Quan đ?i Ph? đ?i th?ng. Du Qu?c v??ng Frieidrich II đ?i đ? b? bao vay d? d?i, ong hanh quan cung quan nhu m?t cach tai tinh đ?n đanh t?ng đ?i quan m?t c?a lien quan ch?ng Ph?, tieu di?t m?i hi?m h?a. Tuy nhien, vao n?m 1759, ong ch?u ap l?c n?ng n? ? kh?p n?i tren toan V??ng qu?c Ph? va ph?i ch?u m?t s? th?t b?i. Ben c?nh đo, lien quan ch?ng Ph? c?ng ch?u t?n th?t n?ng n?. Khi n??c Ph? khong con b? đe d?a ? phia đong n?a, ong ti?p t?c gianh th?ng l?i trong vai tr?n đanh cu?i cung ? phia Tay va ong gi? v?ng đ??c t?nh Silesia.

N?m 1756 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khi vua Ph? Friedrich II đ?i đ? đanh quan Sachsen t?i Pirna, vao ngay 1 thang 10 n?m 1756 , ong keo 24.000 quan Ph? t?n cong đ?i quan Ao đong đ?o h?n c?a Th?ng ch? Brown. Khi ?y, Th?ng ch? Browne đang keo quan đ?n c?u van x? Sachsen, va ong ta ph?i rut quan sau m?t tr?n đanh kh?c li?t t?i Lobositz , Quan đ?i Ph? gianh chi?n th?ng. C? hai phe đ?u m?t kho?ng 3.000 binh s?. Tuy nhien, chi?n th?ng nay co y ngh?a l?n lao đ?i v?i nha vua n??c Ph?, 17.000 quan Sachsen va 80 h?a phao đ?u hang Quan đ?i Ph?.

N?m 1757 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tuy nhien, tr??c n?m 1757 chi?n tranh ch?a chinh th?c b?t đ?u. Vao ngay 17 thang 1 n?m 1757, n? hoang Ao la Maria Theresia tuyen chi?n v?i đ?i đ? Friedrich II. [3] T? x? Sachsen, ong ben xua quan chinh ph?t x? Bohemia vao thang 4 n?m 1757, nh?m "phat đ?ng m?t chi?n d?ch quy?t đ?nh di?t s?ch Quan đ?i Ao va khi?n h? khong co kh? n?ng tham gia chi?n tranh n?a" . [4] Cung n?m đo, quan Ph? đanh b?i quan Ao t?i Reichenbach , va quan Phap xam l??c x? Westphalia. Vua Friedrich II đ?i đ? than chinh th?ng l?nh Quan đ?i Ph? ti?n đanh V??ng cong Charles x? Lorraine va Th?ng ch? Browne - nh?ng t??ng Ao đang phong th? kien c? tren nui Moldau tr??c kinh thanh Praha. [5]

Va, ong t?n cong V??ng cong Charles t?i thanh Praha vao ngay 6 thang 5 n?m 1757. Tr?n chi?n kh?c li?t di?n ra t? 9 gi? sang đ?n 8 gi? t?i, đa đem l?i chi?n th?ng cho Quan đ?i Ph?, [5] cung 4.500 tu binh Ao. [6] Th?ng ch? Browne - th?ng l?nh đ?o quan ti?p vi?n cho Quan đ?i Ao - b?i tr?n t? vong. [5] Sau chi?n th?ng đo, vao ngay 29 thang 5 , Quan đ?i Ph? b?n pha kinh thanh Praha. [7] Nh?ng đ?n ngay 18 thang 6 cung n?m, 30.000 quan Ph? c?a đ?i đ? Friedrich II b? 50.000 quan Ao đ?p tan tac t?i Kolin, [8] m?t 14.000 binh s?. [9] Trong tr?n chi?n nay Qu?c v??ng đa sau l?n thuc d?c quan s? ti?n cong, va khi h? rut lui, ong quat thao: [10]

đai k? ni?m đ?i đ? Friedrich II t?i Friedrichshagen.

Va ong đa t?p h?p v?i Quan đ?i Ph? đ? than chinh chem gi?c. Ong nhanh chong ti?n đ?n, nh?ng m?t ng??i Anh khuyen ong: "Muon tau Thanh Th??ng, ch?ng l? Ng??i mu?n đ?n th??ng đ?c ma lao vao đam chem đ?o quan kia sao?" , do đo ong rut lui. [10] Trong cu?c chi?n n?m 1757, m?t trung th?n qu? c?m c?a nha vua la Schwerin t? tr?n; ong đa chu y đ?n Friedrich Wilhelm Freiherr von Seydlitz (1721 ? 1773), do v? t??ng ?y kheo leo va qu? quy?t trong vi?c ch? huy K? binh Ph?. Sau tr?n chi?n nay, ong phong von Seydlitz lam Trung t??ng. [11] Con t??ng ch? huy quan canh trai la V??ng cong Moritz x? Anhalt-Dessau - t?ng l?p chi?n cong t?i Hohenfriedberg - thi b? th?t s?ng. Sau chi?n b?i t?i Kolin, Quan đ?i Ph? khong con đ? s?c đ? ti?p t?c cu?c vay ham thanh Praha, [12] khi?n nha vua m?t h?t nh?ng gi ma ong chi?m đ??c tr??c đo, ph?i rut kh?i x? Bohemia va ti?n v? t?nh Silesia. đem sau tr?n, ong đau bu?n ng?i tr??c m?t con su?i, va dung g?y v? hinh ng??i tren bai cat. Th?m chi, nha vua con ph?i nghe m?t tin h?t s?c đau bu?n: Thai h?u Sophia Dorothea qua đ?i. [10]

N? hoang Nga la Elizaveta Petrovna đ?ng v? phe đ?i l?p v?i Friedrich II đ?i đ?. [13] Ba lo s? ong s? tranh gianh Ba Lan v?i n??c Nga, [14] theo ghi nh?n c?a nha ngo?i giao C. Hanbury Williams (ng??i Anh), "v? N? hoang kho co th? gi?u gi?m s? c?m ghet c?a ba đ?i v?i Qu?c v??ng Ph?, vi ba n?i nong trong m?i phut" . Th? t??ng Chinh ph? Nga cho r?ng n??c Ph? la "k? thu nguy hi?m nh?t trong cac n??c lang gi?ng, Nga hoang c?n ph?i tieu di?t đ? ch? nay" . N? hoang Elizaveta c?ng noi: [15]

Vao ngay 17 thang 5 n?m 1757 85.000 quan Nga ti?n đanh vung Konigsberg. [16] D??i s? ch? huy c?a Ba t??c William Fermor, Quan đ?i Nga đa đanh chi?m vung Memel ? đong Ph?. [17] Vao ngay 30 thang 8 n?m đo, Th?ng ch? Hans von Lehwaldt xua 25.000 quan Ph? t?n cong quan Nga t?i Gross-Jagersdorf , va b? 55.000 quan Nga c?a Th?ng soai Stepan Fyodorovich Apraksin đ?p tan, nh?ng sau đo quan Nga rut lui do Apraksin khong bi?t phat huy l?i th?. Luc b?y gi?, Nga hoang Elizaveta Petrovna đa gia y?u, Apraksin l?i khong mu?n lam m?t long v? vua t??ng lai c?a n??c Nga la Pyotr III b?ng vi?c ch?m tran v?i Friedrich II - ng??i anh hung c?a Pyotr III. H?n n?a, quan Nga c?ng ch?u t?n th?t n?ng n? trong tr?n đanh v?i quan Ph?, va quan l??ng c?a quan Nga c?ng tr? nen h?n lo?n. [18] Du sao thi th?t b?i c?a Quan đ?i Ph? t?i Gross-Jagersdorf đa loi keo V??ng qu?c Thu? đi?n vao tham chi?n. [19]

Vao ngay 7 thang 9 cung n?m, m?t s?ng th?n c?a vua Ph? la Winterfield b? đ?t kich va gi?t ch?t t?i Moys. Tuy v?y, nha vua n??c Ph? v?n gi? m?t cai đ?u l?nh. Co m?t s? th?t r?ng nh?ng đ?o quan đ?i th? c?a ong t? ra ch?m ch?p trong vi?c phat huy l?i th? c?a phe minh. T? ngay 12 đ?n nga? 24 thang 10 n?m 1757, Quan đ?i Ph? con ph?i đ??ng đ?u v?i cu?c ti?n cong thanh Berlin c?a t??ng Haidik va Quan đ?i Ao. Vao ngay 5 thang 11 n?m 1757 , vua Friedrich II đ?i đ? than chinh cung 30.000 quan Ph? ph?i đ?i m?t v?i 80.000 quan Ao va Phap do Th?ng ch? Soubise ch? huy trong tr?n Rossbach . Lien quan Ao - Phap t?n cong nha vua tren đ?nh nui Rossbach. Tuy nhien, l?c l??ng K? binh Ph? do Seidlitz ch? huy ph?n cong quan Ao, đ?y đ?ch vao h?n lo?n, r?i l?c l??ng B? binh Ph? th?a th?ng xong len đ?p tan tac quan Ao, v?i t?n th?t c?a lien quan la 4.000 binh s? t? tr?n ho?c th??ng vong, 7.000 binh s? b? b?t, trong s? đo co 11 t??ng l?nh va 63 h?a phao, b? Quan đ?i Ph? chi?m l?nh. Quan đ?i Ph? ch? t?n th?t 3.000 binh s?.

Vao ngay 5 thang 12 n?m 1757, Qu?c v??ng Friedrich II đ?i đ? th?ng l?nh 33.000 quan Ph? đanh tr?n Leuthen v?i 90.000 quan Ao do V??ng cong Charles x? Lorraine va Ba t??c Daun c?m đ?u. Ong đanh nghi binh vao canh ph?i c?a quan Ao, sau đo, ong nh? vao đ?a hinh c?a vung Leuthen ma rut quan chinh quy, va t?n cong quy?t li?t vao canh trai c?a quan Ao, đ?y lui quan canh trai c?a đ?i ph??ng. Quan canh trai c?a Ao đa b? tieu di?t hoan toan trong m?t cu?c t?n cong c?a l?c l??ng K? binh Ph?. Quan Ao t?n th?t đ?n 7.000 binh s? (tr?n vong ho?c b? th??ng), 20.000 tu binh (trong s? đo co ba vien t??ng l?nh), va 134 kh?u đ?i phao. 5.000 binh s? Ph? t? tr?n ho?c b? th??ng. Sau chi?n th?ng nay, Qu?c v??ng Ph? mang 18.000 quan tai chi?m Breslau vao ngay 10 thang 12 n?m 1757.

N?m 1758 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tr?n Zorndorf (1758), m?t trong nh?ng chi?n th?ng l?y l?ng nh?t c?a vua Friedrich II đ?i đ?.

Vao n?m 1758, Qu?c v??ng Friedrich II đ?i đ? đa g?t hai nhi?u chi?n cong t? n?m tr??c, nen tr? nen t? tin h?n. Ong ti?n đanh x? Moravia , đ? đanh đu?i quan Ao ra kh?i b? coi Silesia. Tuy nhien, ong th?t b?i. Quan đ?i Ao gi? đ??c Olmutz , va do h? h?c đ??c bai h?c t? chi?n b?i c?a h? t?i Leuthen, h? khong ti?n hanh m?t cu?c ph?n cong quy?t đ?nh. H? ch? đ?y lui cu?c t?n cong b?ng cach đanh l?a cac canh quan c?a ong. Quan đ?i Ph? ph?i rut quan v? x? Bohemia, sau đo keo nhau v? t?nh Silesia.

Trong luc đo, Quan đ?i Nga la m?i đe d?a nghiem tr?ng nh?t đ?i v?i n?n quan ch? Ph? th?i b?y gi?. Quan Nga chi?m đ??c x? đong Ph? khong đ??c phong th?, sau đo ti?n hanh vay ham Custria g?n kinh thanh Berlin . V?i m?t s? Trung đoan hung m?nh nh?t c?a ong, Qu?c v??ng Friedrich II đ?i đ? keo quan v? ph??ng B?c. Vao ngay 25 thang 8 n?m 1758 , tr?n Zorndorf gi?a ra gi?a 52.000 quan Nga do Fermor ch? huy va 30.000 quan Ph? do vua Friedrich II đ?i đ? than chinh th?ng l?nh. Ong ti?n hanh t?n cong cac chi?n hao c?a quan Nga, va đanh đu?i quan Nga ra kh?i đay. Tr?n Zorndorf la tr?n đanh kh?c li?t nh?t trong cu?c chi?n tranh B?y n?m, Quan đ?i Nga đa chi?n đ?u anh d?ng du th?t b?i th?m h?i. [20] [21] V?i t?n th?t đ?n 21.000 binh s?, quan Nga bu?c ph?i rut quan kh?i tr?n đ?a, va ch?m d?t cu?c ti?n cong c?a h?. Vua Friedrich II đ?i đ? gianh chi?n th?ng, Quan đ?i Ph? m?t kho?ng 11.000 binh s?. C?ng nh? tr?n th?ng vang d?i t?i Rossbach n?m tr??c, ong gianh chi?n th?ng l?ng l?y t?i Zorndorf la nh? s? pho ta đ?c l?c c?a hai vien ch? huy K? binh Ph? ki?t xu?t la Friedrich Wilhelm von Seydlitz va Hans Joachim von Zieten . [22]

? ph??ng B?c, cac t??ng Ph? đa đanh tan tac cac cu?c t?n cong c?a lien quan Nga - Th?y đi?n. Quan Nga rut kh?i phao đai Kolberg va rut v? song Vistula. [23] Vao ngay 23 thang 6 n?m 1758, 32.000 lien quan Hannover - Hessen - Braunschweig do Cong t??c Ferdinand x? Braunschweig , đanh tr?n Crefeld v?i 50.000 quan Phap c?a T? t??c Clermont. Quan đ?i Hannover gianh chi?n th?ng oanh li?t va gay t?n th?t n?ng n? cho quan Phap.

N?m 1759 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tr?n Kunersdorf (1759), chi?n b?i th?m h?i nh?t c?a vua Friedrich II đ?i đ?. [24]

Cu?c chi?n n?m 1759 co l? la th?m h?a kinh kh?ng nh?t trong su?t cu?c đ?i c?a Qu?c v??ng Friedrich II đ?i đ?, nh?ng c?ng qua chi?n d?ch nay ma ong ta gi? v?ng V??ng hi?u "đ?i đ?". Vao ngay 13 thang 4 n?m 1749, Cong t??c Ferdinand x? Braunschweig b? quan Phap c?a Cong t??c Broglio đanh b?i trong tr?n Bergen . Khong nh?ng th?, t?i lanh đ?a Brandenburg , đ?o quan Ph? c?a t??ng Wedel ch?u th?t ba? th?m h?i tr??c quan Nga trong tr?n Zullichau vao ngay 23 thang 7 n?m 1759 . Vao ngay 12 thang 8 n?m 1759, quan Ph? đanh lien quan Nga - Ao trong tr?n Kunersdorf , m?t trong nh?ng tr?n đanh kh?c li?t nh?t trong th?i k? c?n đ?i . Quan Ph? th?t b?i va ch?u t?n th?t n?ng n?, lien quan ch?ng Ph? gianh chi?n th?ng ki?u Pyrros . [25] [26]

Tuy nhien, trong tinh c?nh ?y, khong co m?t dan t?c hay m?t ng??i nao khac ngoai Qu?c v??ng Friedrich II đ?i đ? va dan t?c Ph? co th? ph?c h?i l?i sau tr?n th?m b?i. Do quan Nga va quan Ao c?ng ch?u t?n th?t r?t n?ng n?, [24] h? khong đanh n?a, va nha vua n??c Ph? co th?i gian đ? tai xay d?ng l?c l??ng. Th? nh?ng, v?i nh?ng tr?n chi?n sau đo, tinh hinh v?n ch?a nghieng v? l?i th? cho n??c Ph?. [25]

Th?m chi vao ngay 10 thang 9 cung n?m, trong tr?n h?i chi?n Newarp (Stettiner Haff), H?i quan Thu? đi?n pha h?y m?t đ?i tau nh? c?a ng??i Ph?. [27] Sau đo, ngay 25 thang 9 n?m ?y, quan Ph? c?a Hoang t? Heinrich đanh tan quan Ao c?a t??ng Wehla trong tr?n chi?n Hoyerswerda, tieu di?t 600 binh s? đ?i ph??ng. [28] Nh?ng 14.000 quan Ph? d??i s? ch? huy c?a Frederick Augustus Finck - m?t t??ng gi?i c?a nha vua - l?i b? quan Ao đanh b?i trong tr?n Maxen vao ngay 20 thang 11 n?m 1759. [29]

N?m 1760 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tuy lam vao tinh th? kho kh?n nh?ng Qu?c v??ng Friedrich II đ?i đ? xu?t quan đanh tan tac lien quan Nga - Ao trong tr?n Liegnitz (1760) . Sau đo, ong l?i đanh b?i quan Ao trong tr?n Torgau . [30]

N?m 1761 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vao n?m 1761, l?c l??ng H?i quan c?a V??ng qu?c Ph? đa đ??c tai xay d?ng. Tren đ??ng b?, ng??i Th?y đi?n cho 15.000 quan ti?n đanh n??c Ph?, va b? ch?n đ?ng b?i đ?i k? binh nh? c?a vien S? quan Wilhelm Sebastian von Belling cung l?c l??ng dan quan t?nh Pomerania. [27] Quan đ?i Ao đa đ?y lui Quan đ?i Ph? c?a Hoang t? Friedrich Heinrich Ludwig ra kh?i vung Freiberg tren dong song Mulde. Song, ong đa gianh th?ng l?i gi? v?ng x? Sachsen trong tay Quan đ?i Ph?, khong đ? x? Sachsen r?i vao tay c?a Th?ng ch? Daun. [31] Trong luc đo, b??c ti?n cong c?a quan Phap do Broglie ch? huy đa b? Cong t??c Ferdinand x? Braunschweig đanh lui, đanh đu?i quan Phap ra kh?i x? Hannover . [32] Vao n?m 1761, vua Friedrich II đ?i đ? v?n ch?n đ?ng đ??c lien quan đong đ?o h?n h?n, nh? vao thien tai quan s? c?a ong. Trong cu?c chi?n n?m 1761, ong khong đanh m?t tr?n l?n nao c?. [32] Tuy nhien, n??c Ph? g?p khong it kho kh?n trong cu?c chi?n vao n?m 1761. Cu?i cung, n??c Ph? đa đ?ng tr??c nguy c? th?t b?i.

Sau vai l?n b? Quan đ?i Ph? đ?y lui, vao thang 12 n?m 1761, lien quan Nga - Th?y đi?n do Zakhar Grigoryevich Chernyshov va Pyotr Aleksandrovich Rumyantsev -Zadunaisky ch? huy chi?m đ??c Kolberg [33] (Pomerania) - m?t phao đai quan tr?ng c?a Quan đ?i Ph? tren vung bi?n Baltic , đ?ng th?i quan Ao đanh chi?m Schweidnitz. Nh? v?y la quan Ph? đa m?t phao đai cu?i cung c?a h? tren bi?n nay. [34] Trong khi Quan đ?i Ao đa co th? ngh? đong t?i Silesia va mi?n Tay Sachsen, Quan đ?i Nga c?ng co th? ngh? đong t?i vung Pomerania. Tuy nhien, quan Nga th?t b?i trong vi?c đanh chi?m Stettin , con quan Th?y đi?n c?ng b? quan Ph? c?a đ?i ta Belling đanh b?i. [32] [35] Vao n?m 1762, n??c Anh đanh Tay Ban Nha , vi v?y h? ph?i c?t gi?m quan s? h? tr? Ph? đ? t?p trung vao vi?c đanh quan Tay Ban Nha.

Khong nh?ng th?, do Th? t??ng Anh William Pitt Gia m?t ch?c vao thang 10 n?m 1761, n??c Ph? khong th? nh?n đ??c vi?n tr? c?a Anh Qu?c n?a, nen tai nguyen va nhan l?c c?a n??c Ph? đ?u ki?t qu?. Tinh hinh n??c Ph? nguy k?ch đ?n m?c vua Friedrich II đ?i đ? đa ngh? đ?n chuy?n ho?c la nh?n l?y cai ch?t anh d?ng c?a nha chinh tr? Cato Tr? th?i La Ma c? đ?i v?i binh thu?c đ?c c?a ong, ho?c la lam theo nh?ng l?i r?n d?y c?a lanh t? Julius Caesar , c? g?ng chi?n đ?u cho th?t t?t. [36] Ong co noi: [37]

Toan dan Ph? cung vung len chi?n đ?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nh?ng, toan dan Ph? khong h? tuy?t v?ng. H? tr? nen kinh tr?ng v? Qu?c V??ng c?a h?, trong hoan c?nh kho kh?n nh? th?, h? nhi?t li?t h? tr? va hoan nghenh ong, th? hi?n ro r?t ni?m tin c?y c?a h? đ?i v?i ong. T?ng l?p thanh nien m?i giai c?p, v?i long yeu n??c n?ng nan va long trung thanh t?n t?y đ?i v?i ong, h? đ?u nh?p ng? d??i ng?n c? c?a v? Quan v??ng anh d?ng. [38] Khong nh?ng th?, ong đa nh?n th?y s?c m?nh c?a đ?c tin Ki-to giao . Nh?ng v? t??ng theo Ki-to giao c?a ong, Ziethen - l?y c?m h?ng t? long yeu n??c c?a m?t ng??i theo Tin Lanh đ??c th?c t?nh la Zinzendorf ? vung Moravia , Spener, Franke th?ng th?n can gian nha vua, h? cho r?ng t? sat la m?t hanh vi trai ng??c v?i đ?c tin Ki-to giao.

Trong khi v? Qu?c v??ng v? đ?i th??ng tuy?t v?ng, cac v? t??ng sung đ?o c?a ong đa d?n d?t ong tren con đ??ng đung đ?n, nh? vao long tin c?a h? vao Thien Chua - " Ng??i s? b?o v? va gi? v?ng n??c Ph? - thanh l?y c?a đ?c tin Khang Cach , chinh ngh?a c?a đ?c Chua va Phuc Am " . ? cac x? đ?o, nh?ng m?c s? Tin Lanh c?ng h?p tac v?i nhau, keu g?i muon dan h?t long vi T? qu?c, va gi? v?ng t?nh th?n dan t?c Ph?. X?a v? vua thien tai đa đ?ng vien tinh th?n c?a nhan dan Ph?, nay nhan dan Ph? đ?ng vien tinh th?n c?a ong. [39] Ro rang, ch?ng nao Quan đ?i Ph? v?n con ti?p t?c chi?n đ?u, l?i con tr? nen v?ng m?nh b?i s? tham chi?n c?a toan dan Ph?, c? Qu?c v??ng va Quan đ?i Ph? v?n co th? thach th?c quan xam l??c: Qu?c v??ng, Quan đ?i va Nhan dan h?p nh?t vo cung ch?t ch? khong th? nao r?i ra, t?t c? đ?u b? đe d?a b?i s? suy s?p c?a V??ng qu?c Ph?; n?u chuy?n nay la khong th? tranh kh?i, t?t c? m?i ng??i Ph? nh?t đ?nh ph?i nh?n l?y no trong ni?m vinh quang. B?n than ong c?ng noi ti?p: [37]

N?m 1762 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Au chau trong th?i k? chi?n tranh 7 n?m

Trong luc đo, toan b? lien quan ch?ng Ph? đ?u ki?t qu? c?, m?t m?i vi chi?n tranh va suy s?p kinh t?, [40] vi th? h? v?n khong th? di?t n?i n??c Ph?. N??c Nga m?t vo s? nhan l?c va ti?n c?a, n??c Phap ngay cang lam vao tinh c?nh h?p h?i trong khi N? hoang Ao la Maria Theresia ph?i sa th?i 20.000 binh s? vi h? đoi ti?n. [41] Tinh hinh chinh tr? va quan s? chau Au tr? nen b? t?c, n??c Ao g?p nh?ng kho kh?n v? tai chinh, n??c Nga m?t m?i v?i cu?c chi?n tranh, n??c Th?y đi?n con chu?n b? rut kh?i cu?c chi?n tranh, trong khi đ? qu?c Ottoman - Th? Nh? K? t? ra l?nh lung v?i n??c Phap. [42] V?i y chi quy?t đ?u va tai n?ng t? ch?c b? may Nha n??c - v?n la m?t trong nh?ng tai n?ng v? đ?i nh?t c?a ong, nha vua n??c Ph? đa t?ng g?p đoi quan s? c?a minh. [43] Vao n?m 1762, trong luc lien quan ki?t qu?, N? hoang Nga Elizaveta Petrovna qua đ?i, Nga hoang Pyotr III len k? ngoi vua. Cu?c chi?n tranh B?y n?m la m?t cu?c chi?n tranh t?n kem c?a n??c Nga; ng??i ta noi ong vo cung ng??ng m? vua Friedrich II đ?i đ?, va do đo ong đa ky k?t Hi?p đ?nh Sankt-Peterburg vao ngay 15 thang 5 n?m 1762 - m?t chuy?n bi?n l?n lao đ??c xem la " Phep l? c?a Nha Brandenburg ". Ong đa tr? l?i đ?t đai cho nha vua n??c Ph?, l?i con "bi?u" cho Quan đ?i Ph? m?t quan đoan c?a Quan đ?i Nga. Theo chan n??c Nga, V??ng qu?c Th?y đi?n c?ng ky k?t Hoa ??c Hamburg vao ngay 22 thang 5 n?m 1762 v?i V??ng qu?c Ph?.

Sau khi lien quan ch?ng Ph? đ?u ki?t qu? va đ? qu?c Nga va V??ng qu?c Thu? đi?n ky hoa ??c v?i đ?i đ? Friedrich II, ong đa m? ra chi?n d?ch n?m 1762 va t?p trung vao vi?c đanh b?i quan Ao va quan Phap. [44] [45] Gi? đay, T??ng Zakhar Grigoryevich Chernyshov cung m?t đ?o quan Nga - t?ng sat canh v?i Th?ng ch? Ao Ernst Gideon von Laudon tr??c kia - đ?ng v? phe nha vua Ph?. Quan Anh va quan Ph? đa gianh đ??c l?i th? trong cu?c chi?n tranh B?y n?m. Tren m?t tr?n mi?n Tay, Th?ng ch? - Cong t??c Ferdinand vung Braunschweig v?n duy tri đ??c s? huy hoang c?a V??ng qu?c Ph?. [46] Vao ngay 24 thang 6 n?m 1762 , Cong t??c Ferdinand th?ng l?nh quan Ph? cung lien quan Anh-Hannover-Braunschweig-Hessen đanh th?ng quan Phap c?a V??ng cong Charles Rohan x? Soubise va Duc D’Estrees trong tr?n chi?n Wilhelmstahl, ch? t?n th?t 707 binh s?. [47]

Vao ngay 9 thang 7 n?m 1762, Nga hoang Pyotr III b? Hoang h?u Ekaterina la v? ong l?t đ?. Tuy nhien, N? hoang Nga m?i la Ekaterina II đ?i đ? ch? đ? ngh? rut đ?o quan Nga đang h? tr? vua Ph? v? n??c, ch? v?n đ? cao n?n hoa binh. S? d? ba gi? v?ng n?n hoa binh ma hai vua Pyotr III va Friedrich II đ?i đ? đa thi?t l?p la do ngan kh? qu?c gia Nga đa tr?ng r?ng, va quan s? Nga ch?a đ??c tr? ti?n cong. [48] M?c du co đ?ng minh, nha vua n??c Ph? b? them ti?n vao ngan kh? qua vi?c c??p pha tan b?o cac x? Mecklenburg va Sachsen đang b? Quan đ?i Ph? chi?m đong; khong nh?ng th?, ong con th?c hi?n m?t chinh sach gay l?m phat c?ng tan nh?n khong kem, lam gi?m gia đang k? đ?ng ti?n. Chinh sach nay c?a ong đ??c nh?ng th??ng nhan ng??i Do Thai h? tr?. Nha vua n??c Ph? v?n ti?p t?c đ?p tan tac lien quan Ao - Phap trong m?t lo?t tr?n chi?n sau đo, v?i nh?ng chi?n th?ng l?ng l?y nh?t la cu?c tai chi?m thanh Schweidnitz va gi?a v?ng đ??c vung Silesia phia B?c thanh Glatz . [37] Tren m?t tr?n phia Tay, Cong t??c Ferdinand x? Braunschweig v?n đanh b?i quan Phap nh? cac chi?n d?ch tr??c, vai tro c?a ong ch? la phong th? va ong đa th? hi?n tai n?ng xu?t chung. Khong nh?ng th?, Hoang t? Heinrich c?ng xu?t quan đanh tan tac Quan đ?i đ? qu?c La Ma Th?n thanh trong tr?n Freiberg vao ngay 29 thang 10 n?m 1762. [49] Khong nh?ng toan th?ng t?i x? Sachsen, v? vua n?ng n? Friedrich II đ?i đ? đ?y lui quan Ao đ?n t?n b?c t??ng thanh Praha , x? Bohemia . Nh?ng v?y, lien quan ch?ng Ph? đa hoan toan th?t b?i va khong th? ch?ng n?i s? ch?ng tr? c?a nha vua va toan quan Ph? n?a. [49] Trong th?i gian đo, quan Th? Nh? K? c?ng h? tr? ong: h? m? đ?u cu?c chinh ph?t x? Hungary . Quan đ?i Th? Nh? K? đa keo đ?n song Danube va th?ng l?i. [50]

Du đ?i đ? Friedrich II đa de b?p quan Phap t?i Rossbach (1757), hai n??c Phap - Ph? ch?a h? tuyen chi?n v?i nhau; do đo, vua Louis XV ng?ng b?n tren th?c t? v?i nha vua n??c Ph?, thay vi ky k?t hoa ??c v?i ong. Vua Phap ph?i tr? cho vua Ph? nh?ng vung đ?t b? quan Phap chi?m đong ben song Rhein: Cleves, Gelders va Mors. Vao ngay 3 thang 2 n?m 1763 , Hoa ??c Paris đ??c ky k?t, ch?m d?t cu?c chi?n tranh Anh-Phap . M?t đ?ng minh, n??c Ao tuy?t v?ng, v?i ngan kh? đa ki?t qu?. [51] V?i s? h? tr? c?a cac nha ngo?i giao ng??i Sachsen, cac cu?c đam phan hoa binh gi?a V??ng qu?c Ph? va đ? qu?c Ao đa di?n ra t?i lau đai Hubertusburg c?a x? Sachsen. Qua nh?ng cu?c tranh lu?n, đ?i đ? Friedrich II gi? v?ng đ??c toan b? nh?ng vung đ?t ma ong đa chi?m đ??c trong cu?c Chi?n tranh K? v? Ao . Vao ngay 15 thang 2 n?m 1763, cu?c chi?n tranh B?y n?m k?t thuc: Trong su?t b?y n?m qua, Quan đ?i Ph? đa chi?n đ?u ch?ng lien quan ba li?t c??ng quan s? Nga - Ao - Phap va gi? v?ng đ?t n??c, gi? đay t?t c? m?i qu?c gia đ?u ki?t qu?: s? c??ng quy?t, long d?ng c?m va tai n?ng c?a đ?i đ? Friedrich II cu?i cung đa mang l?i danh d? va chi?n th?ng cho ong. N??c Ph? hoan toan tr? thanh m?t li?t c??ng . Vao ngay 30 thang 3 n?m 1763, đ?i đ? Friedrich II kh?i hoan tr? v? kinh đo Berlin . [37] [52] Tuy toan th?ng nh?ng ong khong tham d? b?t k? m?t l? m?ng chi?n th?ng nao c?. [53]

H?u qu? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo ??c tinh c?a vua Ph? la Friedrich II đ?i đ?: [54]

  • Tuy Quan đ?i Nga ch? tham gia b?n tr?n đanh l?n, h? m?t đ?n 120.000 binh s?.
  • Tuy Quan đ?i Ph? tham gia đ?n 16 tr?n đanh l?n, h? ch? m?t kho?ng 180.000 binh s?.
  • Trong khi Quan đ?i Ao tham gia đ?n 10 tr?n đanh l?n, h? ch? m?t kho?ng 140.000 binh s?.

Vua Friedrich II đ?i đ? ch? cho r?ng, ong chi?n th?ng ch? la do lien quan ch?ng Ph? thi?u tinh th?n, nh?ng m?u k? thi?n c?n c?a quan Ao - v?n luon giao cho đ?ng minh c?a h? m?i trach nhi?m, va cai ch?t c?a N? hoang Nga Elizaveta Petrovna - s? ki?n d?n t?i s? tan ra c?a lien quan ch?ng Ph?. [55] Tuy nhien, long qu? c?m, kien c??ng, b?n chi va thien tai c?a vua Friedrich II đ?i đ? đa giup cho Quan đ?i Ph? it ?i v?n v?ng b?n sau nh?ng tr?n b?i, va thong qua nh?ng tr?n th?ng v?n gay t?n h?i h?n h?n nh?ng tr?n b?i, c?u van đ??c V??ng qu?c Ph? nh? be. [56] Do nh?ng giao s? Cong giao đa lam ph?n trong su?t nh?ng n?m chinh chi?n, ong xoa b? chinh sach bu?c cac tin đ? Khang Cach ph?i n?p thu? cho Giao h?i Cong giao t?i t?nh Silesia , lam m?t uy th? c?a Giao h?i Cong giao. Tuy nhien, Tri?u đinh Ph? v?n đ?i x? t?t đ?p v?i cac tin đ? Cong giao h?n c? so v?i cac Tri?u đinh Khang Cach khac. [57]

Cac tr?n đanh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ Hermann Kinder & Werner Hilgermann, The Anchor Atlas of World History: Volume 1 (1974) pp. 282-283
  2. ^ “Heritage History: Seven Years War” . B?n g?c l?u tr? ngay 22 thang 1 n?m 2012 . Truy c?p ngay 5 thang 11 n?m 2010 .
  3. ^ James Bell, "A system of geography, popular and scientific: or A physical, political, and statistical account of the world and its various divisions" , Volume 1, A. Fullarton and co., 1836, trang 478
  4. ^ Jurgen Brauer, Hubert P. Van Tuyll, Castles, battles, & bombs: how economics explains military history , University of Chicago Press, 2008, trang 145
  5. ^ a b c Thomas Henry Dyer, The history of modern Europe: from the fall of Constantinople, in 1453, to the war in the Crimea, in 1857 , T?p 3, trang 410
  6. ^ Perrett, Bryan (1992). The Battle Book . London, England: Arms and Armour Press. ISBN   1-85409-328-2 . p. 240.
  7. ^ Simon Millar, Adam Hook, Rossbach and Leuthen 1757: Prussia's Eagle Resurgent , trang 10
  8. ^ Tiha von Ghyczy, Carl von Clausewitz, Bolko von Oetinger, Christopher Bassford, "Clausewitz on Strategy: Inspiration and Insight from a Master Strategist" , John Wiley and Sons, 2002, trang 125
  9. ^ Arthur Hassall, "The Making of the British Empire (A.D. 1714-1832)" , General Books LLC, 2009, trang 26
  10. ^ a b c John Holmes Agnew, Walter Hilliard Bidwell, The Eclectic magazine: foreign literature , T?p 38, cac trang 551-552.
  11. ^ Simon Millar, Adam Hook, Rossbach and Leuthen 1757: Prussia's Eagle Resurgent , trang 9
  12. ^ Anderson, Fred. Crucible of War: The Seven Years' War and the Fate of Empire in British North America, 1754?1766 . Faber and Faber, 2001, trang 176-177
  13. ^ Russian Tsars by Boris Antonov, p.107.
  14. ^ Allen Horstman, William H. Burnside, "The Essentials of European History: 1648 to 1789, Bourbon, Baroque, and Enlightenment", trang 9
  15. ^ R. Van Bergen, The Story of Russia , BiblioBazaar, LLC, 2008, trang 141
  16. ^ The Evolution of Russia by Otto Hoetzsch
  17. ^ Szabo, The Seven Years War in Europe, 1756-1763 , trang 82
  18. ^ Christopher Duffy, The army of Maria Theresa: The Armed Forces of Imperial Austria, 1740-1780 , trang 184
  19. ^ Jonathan R. Dull, "The French Navy and the Seven Years' War", trang 98
  20. ^ Anthony Guggenberger, A General History of the Christian Era: The social revolution. 9th ed. 1918 , trang 74
  21. ^ William Francis Collier, The great events of history from the beginning of the Christian era to the 19th century , trang 298
  22. ^ A. Henry Higginson, The book of the horse , trang 208
  23. ^ Gerhard Ritter , Frederick the Great: a historical profile , trang 116
  24. ^ a b John Keegan, Andrew Wheatcroft, Who's who in military history: from 1453 to the present day , trang 164
  25. ^ a b Making of America Project, The American Whig review , T?p 2, trang 636
  26. ^ John Childs, Armies and warfare in Europe, 1648-1789 , trang 130
  27. ^ a b Christopher Duffy, "Frederick the Great: a military life" , Routledge, 1988, trang 228
  28. ^ Carlyle’s History Of Friedrich II
  29. ^ Battle of Maxen, 20 thang 11 n?m 1759
  30. ^ Charles Robert Leslie Fletcher, An Introductory History of England...: From the restoration to the beginning of the great war. 1909 , trang 217
  31. ^ Thomas Henry Dyer, Modern Europe from the Fall of Constantinople to the Establishment of the German Empire, A.D. 1453-1871: 1714-1796 , trang 181
  32. ^ a b c Henry Morse Stephens, Syllabus of a course of eighty-seven lectures on modern European history (1600-1890) , trang 110
  33. ^ Buchholz (1999), sach đa neu, trang 352?354
  34. ^ Anderson, trang 492
  35. ^ Sir Richard Lodge, A History of Modern Europe from the Capture of Constantinople, 1453, to the Treaty of Berlin, 1878 , trang 367
  36. ^ James P. O'Donnell, The Bunker , trang 40
  37. ^ a b c d Gerhard Ritter , Frederick the Great: A Historical Profile , cac trang 124-126.
  38. ^ FREDERICK KOHLRAUSCH, HISTORY OF GERMANY; FROM THE EARLIEST PERIOD TO THE PRESENT TIME , trang 405
  39. ^ Wilhelm Zimmermann, A Popular History of Germany - From the Earliest Period to the Present Day , trang 1593
  40. ^ Charles George Herbermann, Knights of Columbus. Catholic Truth Committee, John Joseph Wynne, The Catholic encyclopedia: an international work of reference on the constitution, doctrine, discipline, and history of the Catholic church , T?p 9, trang 665
  41. ^ Stacy Bergstrom Haldi, Why wars widen: a theory of predation and balancing , cac trang 31-32, trang 38.
  42. ^ Jonathan R. Dull, The French Navy and the Seven Years' War , trang 217
  43. ^ C B Brackenbury, C. B. Brackenbury, Frederick the Great , trang 243
  44. ^ Kha Xuan Ki?u, Ha Nhan H?c, sach đa d?n, trang 330
  45. ^ Illustrated Naval and Military Magazine: A monthly journal devoted to all subjects connected with Her Majesty's land and sea forces , T?p 2, trang 290
  46. ^ Chambers's encyclopaedia: a dictionary of universal knowledge for the people... , Appleton, 1869, trang 637
  47. ^ Savory, Reginald, His Britannic Majesty's Army in Germany During the Seven Years War , Oxford University Press, 1966, trang 375
  48. ^ Orville Theodore Murphy, Charles Gravier, Comte de Vergennes: French diplomacy in the age of revolution, 1719-1787 , cac trang 137-138.
  49. ^ a b B Brackenbury, C. B. Brackenbury, Frederick the Great , trang 245
  50. ^ John S. C. Abbott, The Empire of Austria; Its Rise and Present Power , trang 287
  51. ^ Christopher M. Clark, Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947 , trang 205
  52. ^ Brackenbury, C. B. (Charles Booth), 1831-1890, Frederick the Great , Xem ph?n "Tai li?u tham kh?o".
  53. ^ Christopher M. Clark , Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947 , trang 226
  54. ^ Ralph Griffiths, The Monthly review , T?p 68, trang 228
  55. ^ Christopher Duffy , Frederick the Great: A Military Life , trang 242
  56. ^ Heinrich Von Treitschke , George Haven Putnam , Confessions of Frederick the Great and the Life of Frederick the Great , trang XVIII
  57. ^ Heinrich Von Treitschke, George Haven Putnamm Confessions of Frederick the Great and the Life of Frederick the Great , trang 148

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?c them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Chi?n_tranh_B?y_N?m&oldid=71118251 ”