B?n co th? m? r?ng bai nay b?ng cach d?ch bai vi?t t??ng ?ng t? Ti?ng Phap . (thang 6/2023) Nh?n [hi?n] đ? xem cac h??ng d?n d?ch thu?t. đ?ng d?ch nh?ng n?i dung khong đang tin hay ch?t l??ng th?p. N?u đ??c, b?n hay t? ki?m ch?ng cac thong tin b?ng cac ngu?n tham kh?o co trong bai g?c. B?n ph?i ghi cong b?n quy?n bai g?c trong tom l??c s?a đ?i bai d?ch. Ch?ng h?n, b?n co th? ghi nh? sau, mi?n la trong đo co m?t lien k?t đa ngon ng? đ?n bai g?c D?ch t? French bai g?c ben Wikipedia [[:fr:Guerre de Crimee]]; xin hay xem l?ch s? bai đo đ? bi?t ai la tac gi?. Sau khi d?ch, hay them b?n m?u {{ Bai d?ch }} vao trang th?o lu?n đ? tuan th? quy?n tac gi? . đ?c h??ng d?n đ?y đ? ? Wikipedia:Bien d?ch va Wikipedia:C?m nang bien so?n/D?ch thu?t .

Chi?n tranh vung Krym
Tranh c?a Franz Roubaud Cu?c bao vay Sevastopol .
Th?i gian 5 thang 10 1853 ? 30 thang 3 1856  ( 1853-10-05  ? 1856-03-30 ) đ?a đi?m Ban đ?o Krym , Balkan , Bi?n đen , Bi?n Baltic , Kavkaz , Bi?n Tr?ng , Vi?n đong K?t qu? Lien quan Phap-Anh-Ottoman chi?n th?ng, Hoa ??c Paris (1856)
Tham chi?n
Phap   đ? qu?c Ottoman   đ? qu?c Anh   Sardegna	Nga
Ch? huy va lanh đ?o
Napoleon III Armand Jacques Leroy de Saint-Arnaud   † Francois Certain th Canrobert Abdul Mejid I Abdulkerim Nadir Pasha Omar Pasha James Brudenell, Ba t??c Cardigan th? 7 FitzRoy Somerset, Nam t??c Ragdan th? nh?t   † Edmund Lyons, Nam t??c Lyons th? nh?t Alfonso La Marmora	Nikolai I Aleksandr II Mikhail Gortchakov Ivan Paskevich   † Pavel Nakhimov   † Eduard Totleben Mikhail Semyonovich Vorontsov Aleksandr Sergeyeich Menshikov Vasily Zavoyko
L?c l??ng
T?ng c?ng: 673,900 235,568 [1] 309,268 [2] 107,864 [2] 21,000 [2]	T?ng c?ng: 889,000 [2] 888.000 huy đ?ng 324.478 đa tri?n khai
Th??ng vong va t?n th?t
T?ng s? 252.000 t? vong, trong đo 70.000 th??ng vong trong tr?n chi?n [3] Phap : T?ng s? t? vong kho?ng 100.000 [4] trong đo 10.240 ch?t tr?n; 20.000 ch?t vi b? th??ng; kho?ng 75.000 ch?t b?nh Anh : 2.755 ch?t tr?n; 2.019 ch?t vi b? th??ng; 16.323 ch?t b?nh Sardinia : 2.050 ch?t vi nhi?u nguyen nhan [5] Th? Nh? K? : T?ng s? ch?t va b? th??ng ??c kho?ng 200.000. [6] T?ng s? ch?t ??c 50.000 [7]	Kho?ng 522.000 [6] [8] b? ch?t tr?n, b? th??ng va ch?t b?nh [9] , trong đo ch?t 60.000 [10] t?i 110.000 [5] [11]

Chi?n tranh Krym ( ti?ng Nga : Крымская война ho?c Восточная война, chuy?n t?: Krymskaja wojna ho?c Wostotschnaja wojna , ti?ng Anh: Crimean War ) b?t đ?u t? n?m 1853 va ch?m d?t n?m 1856 , gi?a hai l?c l??ng quan s? chau Au , phe đ?ng minh g?m đ? qu?c Phap , đ? qu?c Anh , đ? qu?c Ottoman va V??ng qu?c Sardegna ch?ng l?i đ? qu?c Nga . Cu?c chi?n tranh nay con đ??c ng??i đ??ng th?i g?i la Chi?n tranh n??c Nga . ^[12] Ph?n l?n cac tr?n chi?n x?y ra tren ban đ?o Krym , nh?ng tr?n nh? h?n t?i mi?n tay Th? Nh? K? va vung bi?n Baltic . M?t trong nh?ng ly do gay ra cu?c chi?n la vi?c chinh ph? Nga hoang b?o h? cho cac th?n dan Chinh Th?ng giao n?m d??i ach th?ng tr? c?a đ? qu?c Ottoman. ^[13] Cu?c chi?n tranh tan kh?c nay m? đ?u v?i vi?c Th? Nh? K? tuyen chi?n v?i Nga vao n?m 1853, v?i tr?n đanh t?i Oltenitza cung n?m đo, khi m?t cu?c ti?n cong c?a quan Nga b? quan Th? Nh? K? đ?p tan. Nh?ng sau đo, trong tr?n th?y chi?n Sinope h?i quan Nga đanh b?i h?i quan Th? Nh? K?. Tuy nhien, quan Th? Nh? K? c?ng ch?c th?ng đ??c vong vay c?a quan Nga ? Silistria . Sau đo Anh va Phap l?n l??t tuyen chi?n v?i Nga. ^{[14] [15] [16]}

Chi?n tranh vung Krym đ??c xem la chi?n tranh hi?n đ?i đ?u tien trong l?ch s?, trong đo k? thu?t quan s? co ph?n tan ti?n h?n nh?ng cu?c chi?n tranh tr??c va thay đ?i hinh th?c c?a cac cu?c chi?n tranh sau đo ^[17] . Cu?c cong kich anh d?ng c?a Ti?u L? đoan Anh Qu?c nh?m vao quan Nga vao n?m 1854 tuy th?t b?i, nh?ng tr? thanh bi?u t??ng c?a tinh th?n trach nhi?m c?ng nh? k? c??ng cao. ^[12] Cu?c đ?u tranh b?o v? Sevastopol ( 1855 ) c?a quan Nga tr??c lien quan Anh - Th? - Phap c?ng v?y, tuy la th?t b?i c?a Quan đ?i Nga nh?ng đ??c xem la m?t chi?n th?ng v? tinh th?n c?a h?. ^[18] Vao n?m 1856 , cac n??c Anh, Phap, Th? Nh? K? va Sardinia đa gianh đ??c chi?n th?ng. ^[16] Quan đ?i Nga - đ?i quan tinh nhu? nh?t c?a chau Au trong con m?t c?a Nga hoang Nikolai I - đa đ?i b?i. ^[13] N??c Nga b? m?t ch? quy?n ? bi?n đen - m?t thanh qu? c?a N? hoang Ekaterina II đ?i đ? . ^[19]

B?i c?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tranh ch?p vung đ?t Thanh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau cac cu?c Cach m?ng 1848 t?i cac n??c chau Au, hoang đ? Nga am m?u đeo đu?i m?t chinh sach hung h?ng h?n t?i vung Balkan . N??c Nga hy v?ng tr?c l?i tren s? suy y?u c?a đ? qu?c Ottoman , m?t c??ng qu?c đa b? hoang đ? Nikolai I c?a Nga m?nh danh la "th?c th? ?m y?u ? chau Au ", nh?ng b? Anh va Phap ph?n đ?i quy?t li?t.

N?m 1854, quan Nga v??t song Danube tran vao xam chi?m lanh th? c?a đ? qu?c Ottoman. Anh va Phap tuyen chi?n v?i Nga va g?i quan t?i đ? b?o v? Th?. ^[20]

Tuy Anh va Phap tuyen chi?n v?i Nga vao ngay 28 thang 3 n?m 1854 , xich mich gi?a hai phe x?y ra t? cu?c đ?o chinh n?m 1851 t?i Phap. Hoang đ? n??c Phap la Napoleon III len ngoi va yeu c?u đ? qu?c Ottoman ph?i cong nh?n Phap co ch? quy?n đ?i v?i vung đ?t thanh ( Israel va Palestine ngay nay) ^[17] .

Nga bu?c Ottoman ph?i kh??c t? đi?u ki?n c?a Phap, đ?ng th?i cong nh?n Nga la th? l?c b?o v? Cong giao t?i Ottoman. Napoleon III l?p t?c đ?a chi?n h?m Charlemagne vao bi?n Baltic , coi th??ng hi?p ??c hang h?i khu v?c ^[21] . Sultan Ottoman la Abdul Mejid I theo Phap, cong nh?n Phap va Giao h?i Cong giao Roma co quy?n l?c cao nh?t c?a Cong giao trong vung đ?t thanh, va la n??c b?o h? cho giao dan kh?p n?i. Quy?n hanh nay tr??c đo thu?c Giao h?i Chinh th?ng giao Hy L?p ^[17] . Hoang đ? Nikolai I đ?a quan đoan b? binh s? 4 va 5 ra song Danube di?n binh d?n m?t va cho b? tr??ng ngo?i giao la Cong t??c Karl Nesselrode sang đi?u đinh v?i tri?u đinh Ottoman. Tuy nhien Nga c?ng mu?n hoa hoan v?i Anh va Phap, ch? y r?ng cu?c tranh cai ch? la gi?a Nga va Ottoman, khong lien h? gi đ?n Anh va Phap. Nga mu?n ng?m tranh t?o c? h?i cho Anh va Phap h?p binh nhau ch?ng l?i minh.

Nikolai ti?p t?c tr?n an Tay Au r?ng Nga đa ng?ng banh tr??ng, va v? l?n x?n t?i đ? qu?c Ottoman ch? la chuy?n ton giao đ?a ph??ng ma thoi. K? đ?n, hoang đ? Nga g?i s? gi? Aleksandr Sergeyevich Menshikov sang Ottoman đoi ky hi?p ??c rieng r?ng n?u Sultan Abdul Mejid khong đ? kh? n?ng b?o v? giao h?i va giao dan Cong giao thi Nga co quy?n vao giup. Menshikov đi tau l?n vao c?ng Porte va l?p t?c k?t t?i Abdul Mejid la thong đ?ng v?i Phap, va đoi thay đ?i cac nhan vien cao c?p trong chinh quy?n Ottoman.

Luc b?y gi? c? v?n ngo?i giao Anh la Hugh Rose đang co m?t t?i toa đ?i s? Anh t?i kinh đo Constantinopolis . Ong thu nh?n tin tinh bao v? quan Nga đang t? t?p d?c song Danube va v?n đ? Menshikov đ?t ra ? c?ng Porte. Rose li?n truy?n l?nh cho h?m đ?i Anh t? mi?n đong đ?a Trung H?i keo v? h??ng Constantinopolis . Tuy nhien m?nh l?nh nay b? đ? đ?c h?m đ?i Anh t? ch?i, do ong cho Rose khong đ??c l?m quy?n. Ch? co h?i quan Phap keo đ?n giup Ottoman.

Nh?ng v? xung đ?t đ?u tien [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th? t??ng Anh George Hamilton-Gordon g?i Stratford Canning sang khuyen sultan Abdul Mejid I c?a Ottoman bac b? hi?p ??c v?i Nga. Khi hoang đ? Nga hay tin Menshikov lam h?ng chuy?n li?n vi?n c? thay m?t sultan Ottoman đ? gi?i quy?t v?n đ? ton giao, keo quan vao vung Moldavia va Wallachia thu?c mi?n đong chau Au. Khu v?c nay tuy thu?c Ottoman nh?ng v?i nhi?u giao dan Chinh Th?ng giao, lau nay v?n n?m d??i quy?n b?o h? c?a Nga. Hoang đ? Nga hy v?ng nh?ng c??ng qu?c chau Au, nh?t la đ? qu?c Ao la n??c lang gi?ng, s? khong ph?n đ?i vi?c Nga xam chi?m cac lanh th? thu?c Ottoman nay. Chinh ph? Anh ph?n ?ng đ?a h?m đ?i ti?p ?ng cho h?i quan Phap t?i eo bi?n Dardanelles (đ??ng bi?n n?i bi?n đen va đ?a Trung H?i phia b?c Th? Nh? K?). Th? l?c quan s? chau Au luc nay c?ng đang mong hoa gi?i, ch? bi?u d??ng quan l?c ch? ch?a mu?n gay chi?n. đ?i di?n chinh ph? 4 n??c l?n Anh , Phap , Ao va Ph? sau đo h?p m?t t?i Vien vi?t th? gi?ng hoa gi?a Nga va Ottoman . Nga ch?p thu?n cac đi?u ki?n trong th? nh?ng Ottoman t? ch?i. Khi Anh, Phap va Ao đ? ngh? s?a l?i cac đi?n ki?n thi Nga l?i ph?n đ?i. Tuy Ao va Ph? mu?n ti?p t?c th??ng l??ng, Anh va Phap cho r?ng Nga ngoan c?. Sultan Abdul Mejid I, khi th?y th??ng l??ng khong xong ben keo quan ra đanh quan Nga đang đong t?i song Danube.

Ngay 30 thang 11 n?m 1853 hoang đ? Nikolai tr? mi?ng đem chi?n h?m đ?n b?n tan tanh đoan tau chi?n c?a Ottoman đang neo t?i c?ng Sinope (Th? Nh? K?). Hoang đ? Nga c?ng khong ch?u rut quan ra kh?i hai lanh th? khu v?c song Danube. Phap va Anh chinh th?c tuyen chi?n v?i Nga đ? ?ng h? Ottoman.

C? h?i hoa gi?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Hoang đ? Nga ngh? r?ng Ao s? theo phe Nga, vi Nga đa t?ng giup Ao đanh d?p cu?c n?i d?y n?m 1848 (kh?i ngh?a Hungary đ? tach kh?i Ao). Nh?ng Ao l?i s? Nga l?i d?ng l?n quy?n nen t? ch?i khong theo, va c?ng khong h?a s? gi? th? trung l?p.

Anh va Phap đ?a ra 4 đi?u ki?n hoa gi?i v?i Nga:

1. Nga ph?i b? ch? quy?n ? cac lanh th? vung song Danube ma h? m?i c??ng chi?m.
2. Nga ph?i b? cac quy?n b?o h? v?i giao dan Chinh th?ng giao trong Ottoman;
3. Lu?t quy ??c hang h?i n?m 1841 ph?i đ??c xem l?i va s?a đ?i;
4. Qu?c gia nao c?ng đ??c quy?n s? d?ng song Danube.

Khi hoang đ? Nikolai I t? ch?i cac đi?u ki?n nay, chi?n tranh vung Krym b?t đ?u.

Chi?n cu?c vung Krym [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bao vay Sevastopol [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngay 17 thang 10 n?m 1854 , quan Anh-Phap đ? b? len ban đ?o Krym bao vay th? ph? Sevastopol la c?n c? chinh c?a h?m đ?i đ? qu?c Nga t?i Bi?n đen v?i m?c tieu la ng?n ch?n khong cho chi?n h?m Nga vao đ?a Trung H?i. Tren đ??ng t?i Sevastopol lien quan g?p m?t đ?o quan Nga đang đong tren cac đi?m cao t?i Alma va mau chong đanh tan đ?o quan nay. Du v?y chi?n th?ng ? Alma cho th?y Lien quan co ?u th? v??t tr?i v? k? thu?t h?n la k? lu?t hay tai thao l??c. ^[22]

Trong n? l?c gi?i vay cho Sevastopol, quan Nga m? cu?c ti?n cong l?n vao Lien quan t?i Inkerman nh?ng th?t b?i. Quan Nga ch?t va b? th??ng len t?i 12.000 so v?i 3.000 ng??i c?a Lien quan. ^[23] Quan Nga ph?i huy đ?ng chi?n thuy?n, dung phao h?i quan va cho th?y th? chi?n đ?u nh? linh th?y đanh b?. Quan đ?i Nga thi?t h?i 4 chi?n h?m l?n (3 t?ng, 110 sung), 12 chi?n h?m trung (2 t?ng, 60 sung) va nhi?u chi?n thuy?n nh?. đ? đ?c Nga la Pavel Stepanovich Nakhimov b? b?n trung đ?u va ch?t ngay 30 thang 6 n?m 1855 . Sevastopol th?t th? vao ngay 11 thang 9 n?m 1855, sau g?n 11 thang b? bao vay.

Cung n?m, quan Nga bao vay va chi?m đ?n Kars c?a Ottoman.

Chi?n tr??ng bi?n Baltic [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nh?ng tr?n đanh ? Krym đ??c noi đ?n nhi?u, trong khi chi?n cu?c tren bi?n Baltic th??ng it đ??c nh?c t?i m?c d?u x?y ra g?n th? đo Nga Sankt Peterburg . Luc đ?u cac phe tham chi?n b? lam vao th? ti?n thoai l??ng nan. H?i quan Nga tuy kem l?c l??ng nh?ng l?i đong tru quanh nh?ng khu phong th? kien c? nh? đ?n Kronstadt . Ben kia thi đ? đ?c Anh la Charles Napier va đ? đ?c Phap la Parseval-Deschenes l?i ng?i t?n cong, va ch? co th? ng?n ch?n cac tau buon Nga va cong kich cac đ?n phong th? nh? c?a Nga d?c b? bi?n Ph?n Lan . Anh-Phap t?n cong va tieu di?t đ?n Bomarsund va Slava nh?ng ? cac đ?n khac l?i b? đanh b?t ra.

Trong nh?ng đ?t t?n cong nay, quan Anh đ?t pha hai vung Oulu va Raahe va b? th? gi?i len ti?ng ph?n đ?i. Tin lan v? đ?n Anh va ngh? s? qu?c h?i Thomas Gibson đoi H? vi?n Anh h?ch trach cac đ? đ?c h?i quan đang tham chi?n v? nh?ng hanh đ?ng tan pha tai s?n c?a ng??i dan vo t?i.

? Nga, kinh t? t? t? b? suy y?u vi buon ban theo đ??ng bi?n b? b? t?c, va quan Nga c?ng do đo ma gi?m sut tinh nhu?.

Mua thu n?m nay, h?m đ?i Anh do chi?n h?m Miranda d?n đ?u keo t? bi?n Baltic ra bi?n Tr?ng va phao kich hai t?nh Kola va Solovki . Kola b? tan pha hoan toan. Quan Anh t?n cong Arkhangelsk nh?ng th?t b?i.

N?m 1855 , h?n 1.000 đ?i bac c?a h?i quan đ?ng minh Anh-Phap b?n h?n 20 nghin vien phao vao đ?n phong th? Sveaborg c?a Nga g?n Helsinki . Nh?ng ch? huy tr??ng Nga Viktor Poplonsky đem tau chi?n Rossiya ch?n gi? c?a bi?n, khong cho quan Anh-Phap vao. Trong khi đo quan Anh-Phap pha mai khong xong, ph?i huy đ?ng them l?c l??ng đ? t?n cong l?n n?a nh?ng ch?a k?p thi chi?n tranh ch?m d?t.

S?c khang c? c?a quan Nga ph?n l?n do kh? n?ng s? d?ng min ng?m tren bi?n t?i Kronstadt va Sevastopol. Th?y loi trong chi?n thu?t h?i quan ngay nay co l? b?t đ?u t? chi?n tranh vung Krym ^[24] .

Thai Binh D??ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tranh ch?p gi?a cac đ? qu?c chau Au c?ng di?n ra ? Thai Binh D??ng . H?m đ?i Anh-Phap do đ? đ?c David Price va Febrier-Despointes ch? huy bao vay đoan tau chi?n Nga do đ? đ?c Yevfimy Vasilyevich Putyatin ch? huy t?i Petropavlovsk thu?c ban đ?o Kamchatka . Thang 9 n?m 1854 , sau khi dung sung t? chi?m h?m b?n nat thanh ph?, h?n 800 quan linh Anh-Phap đ? b? nh?ng b? ph?n kich manh li?t va ph?i rut lui, ch?u thi?t h?i n?ng n?. đ?n mua xuan n?m 1855 , quan Nga rut lui khi quan đ?ng minh đem ti?p vi?n đ?n t?n cong l?n n?a.

Y ?ng h? đ?ng minh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong khi ho hao phong trao th?ng nh?t n??c Y , Camillo Benso nghe l?i Victor Emmanuel II g?i quan linh theo ?ng h? Anh-Phap. M?c đich c?a Camillo Benso la vu?t ve Phap đ? t?ng th? l?c cho khu v?c Piedmont c?a Y, va qua đo co th? Piedmont đ??c h?i nh?p vao n??c Y th?ng nh?t.

Chi?n tranh k?t thuc [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Sau khi nh?n đ??c tin v? th?m b?i t?i Sevastopol, Nga hoang Nikolai I tr? nen r?t bu?n phi?n. Ong b? viem ph?i va qua đ?i ngay 2 thang 3 n?m 1855 , con trai la Aleksandr II len thay. Sau khi Sevastopol th?t th?, Nga b?t đ?u th??ng l??ng hoa binh v?i phe đ?ng minh va ky hoa ??c t?i Paris n?m 1856 . Quy ??c hang h?i gi?a Nga va Ottoman đ?nh l?i ranh gi?i ch? quy?n vung bi?n đen. Nga ph?i ch?u thi?t thoi vi h?i quan Nga s? khong con kh? n?ng ki?m soat khu bi?n nh? tr??c đo. Ngoai ra, theo hoa ??c Paris đ? qu?c Ottoman đ??c cac c??ng qu?c chau Au cong nh?n.

H?u qu? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Hoa ??c Paris đ??c ton tr?ng đ?n n?m 1871 thi Phap b? đ? qu?c đ?c đanh b?i ( Chi?n tranh Phap-Ph? (1870-1871) ), hoang đ? Phap la Napoleon III b? tru?t ph? va chinh ph? đ? tam C?ng hoa Phap ra đ?i.

Nga l?i d?ng tinh th? va d?a theo ?ng h? c?a th? t??ng đ?c Otto von Bismarck tai thi?t c?n c? h?i quan Nga t?i bi?n đen, khong tuan theo quy ??c hang h?i đa ky t?i Paris.

đ? qu?c Ao khong theo Nga khi tr??c nay l?i b? co l?p. Ao thua Ph? trong cu?c phan tranh Ao ? Ph? n?m 1866 va m?t ch? quy?n cac lanh th? noi ti?ng đ?c. Ao sau đo ph?i ph? thu?c vao Ph? va tr? thanh m?t khu v?c hanh chinh c?a đ?c - t?o r?c r?i sau nay đ?a đ?n Chi?n tranh th? gi?i th? nh?t .

Thi?t h?i c?a đoi ben trong chi?n tranh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai vi?t nay c?n them chu thich ngu?n g?c đ? ki?m ch?ng thong tin . M?i b?n giup hoan thi?n bai vi?t nay b?ng cach b? sung chu thich t?i cac ngu?n đang tin c?y . Cac n?i dung khong co ngu?n co th? b? nghi ng? va xoa b?.

Qu?c gia	Dan s? n?m 1853	Quan đ?i	Ch?t tr?n	B? th??ng	T? th??ng	Ch?t b?nh	Ly do khac
Anh	21 350 000	97 864	2 755	18 253	1 847	17 225	775
Phap	36 070 000	309 268	10 240	39 818	11 750	75 375
V??ng qu?c Sardegna	4 350 000	21 000	12	167	16	2 166
đ? qu?c Ottoman	35 000 000	165 000	10 000		10 800	24 500
T?ng s?	96 770 000	593 132	23 007		24 413	119 266
Nga	70 400 000	888 000	24 731	81 247	15 971	88 775	13 225
T?ng s?	167 170 000	1 481 132	47 738		40 384	208 041

đ?c them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• đ?i h?i Paris (1856)

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v? Chi?n tranh Krym .