Polonya

Ba?lantıları de?i?tir
Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Polonya
Rzeczpospolita Polska ( Lehce )
Polonya Cumhuriyeti
Milli mar?
Mazurek D?browskiego
( D?browski'nin Mazurka'sı )
Polonya haritadaki konumu
Ba?kent
ve en buyuk ?ehir
Var?ova
52°13′K 21°02′D ? / ? 52.217°K 21.033°D ? / 52.217; 21.033
Resmi dil(ler) Lehce
Hukumet Uniter demokratik parlamenter Cumhuriyet
? Cumhurba?kanı
Andrzej Duda
? Ba?bakan
Donald Tusk
Yasama organı Parlamento
Senato
Sejm
Tarihce  
? Hristiyanlık Kabulu
966
? Polonya-Litvanya Birli?i
1 Temmuz 1569
11 Kasım 1918
31 Aralık 1944
? Ucuncu Cumhuriyet
30 Ocak 1990
Yuzolcumu
? Toplam
312.696 km 2 ( 69 .)
? Su (%)
3,07
Nufus
? Haziran 2019 tahmini
38.433.600
? 2011 sayımı
38.386.000 ( 36 .)
GSY?H   ( SAGP ) 2021 tahmini
? Toplam
1,364 trilyon $ [1] ( 20 .)
? Ki?i ba?ına
35.957 $ [1] ( 39. .)
GSY?H   (nominal) 2021 tahmini
? Toplam
642,121 milyar $ [1] ( 22 .)
? Ki?i ba?ına
16.930 $ [1] ( 44 .)
Gini   (2019) ▲  28.5 [2]
du?uk
?GE   (2019) artış 0.880 [3]
cok yuksek  ·  35.
Para birimi Polonya Zlotisi ( PLN )
Zaman dilimi UTC +1 ( OAS )
? Yaz ( YSU )
UTC +2 ( OAYS )
Trafik akı?ı sa?
Telefon kodu 48
?nternet alan adı .pl

Polonya ( Lehce : Bu ses hakkındaPolska   ( yardım · bilgi ) , okunu?u: [p?ls.ka] ), resmi adıyla Polonya Cumhuriyeti ( Lehce : Bu ses hakkındaRzeczpospolita Polska   ( yardım · bilgi ) , okunu?u: [??t??.p?s?.p?.l?ita p?ls.ka] ), Orta Avrupa 'da bulunan bir ulke. Kom?uları, batıda Almanya , guneybatıda Cekya , guneyde Slovakya , kuzeydo?uda Rusya ve Litvanya , do?uda Belarus , guneydo?uda Ukrayna ve kuzeyde Baltık Denizi 'dir. Ulke 312.696 km²'lik yuzolcumuyle Avrupa 'nın dokuzuncu, dunyanın altmı? dokuzuncu buyuk ulkesidir. Yakla?ık 38,4 milyonluk nufusuyla dunya sıralamasında en kalabalık 36. ulkedir. [4]

Tarihce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Polonya tarihi

Ulkenin kurulu?u [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Slav kabilelerin Vistul havzasına MO 2000'lerde yerle?tikleri sanılmaktadır. MS 9. ve 10. yuzyıllarda bu bolgede Piast hanedanı egemendi. 966'da Piast Hukumdarı I. Mieszko Hristiyanlı?ı kabul etti ve Polonya devletinin temelini attı.

Ne var ki, Polonya 200 yıl boyunca, do?uya do?ru geni?leme amacında olan Kutsal Roma Cermen ?mparatorlu?u 'na kar?ı ba?ımsızlı?ını korumak icin mucadele etmek zorunda kaldı. Polonya 12. yuzyılda bu imparatorlu?un egemenli?ine girdi ve bazı topraklarını yitirdi. Ulke 13. yuzyılda yeni sorunlarla kar?ıla?tı. 1241'de ba?layan Mo?ol akınları buyuk yıkımlara neden oldu. Ote yandan ulkenin kuzeyi, Vistul'un do?usunda guc kazanmı? olan Toton ?ovalyeleri'nin tehdidi altına girdi. Toton ?ovalyeleri 1308'de Danzig 'i (bugun Gdansk ) ve Pomeranya'nın kıyı bolumunu ele gecirince Polonya'nın denizle ili?kisi kesildi.

Son Piast Kralı III. Casimir , Totonların tehdidi altındaki kom?uları Litvanyalılar ile Polonyalılar arasında bir birlik olu?turmaya calı?tı. 1386'da Litvanya Granduku II. Wladyslav Jagiello 'nun Polonya Kralicesi Jadwiga ile evlenmesiyle istenen birlik gercekle?ti. Bu evlilikle Polonya toprakları dort kez buyudu ve do?u ticaret yolu acılmı? oldu. 1410'da Jagiello, Grunwald 'de Toton ?ovalyeleri'ni yenmeyi ba?ardı. 1466'da o?lu IV. Kazimierz, Toton ?ovalyeleri'ne kar?ı actı?ı On Uc Yıl Sava?ı 'nı kazanarak Pomeranya ile Gdansk'ı geri aldı. Boylece Baltık Denizi'ne cıkı? yeniden sa?lanmı? oldu. 15. yuzyılın sonuna do?ru Osmanlılar ve Kırım Tatarları Karadeniz cevresindeki bazı bolgeleri ele gecirerek Polonya'nın do?u ticaret yolunu kestiler. Aynı donemde Kutsal Roma Cermen ?mparatorlu?u, Toton ?ovalyeleri 'ni Polonya'ya kar?ı ayaklandırdı. Bu arada Polonya sınırları Rus ve Osmanlı akınlarıyla zorlanıyordu.

16. ve 17. yuzyıllarda Polonya
Ana madde: Polonya-Litvanya Birli?i

I. Zygmunt (1506-48) Rus saldırılarının co?unu puskurttu. Osmanlıların surekli akınlarını durdurmak icin ise 1533'te bir barı? antla?ması imzaladı. 1569'da birle?ik ve ba?ımsız bir krallık yonetimini ongoren bir anayasa hazırlandı. Tum soyluların kralın secimine do?rudan katılması sa?landı. Litvanya Granduklu?u ve Polonya Krallı?ı, tek bir hukumdarca yonetilen bir devlet olu?turdular. Bu donemde soyluların koyluler uzerindeki somurusu a?ırla?mı?tı.

Hussarların giydi?i efsanevi kanatlı zincir zırhlar.

Polonya, Do?u Avrupa'nın onemli bir tarım ve ticaret merkezi haline durumuna geldi. Secimle i?ba?ına gelen Stephen Bathory , Rusların i?gali altındaki toprakları geri almayı ba?ardı, ulkede reformlara giri?ti. Batory'den sonra ba?a gecen III. Zygmunt Waza (1587-1632) ?svec ve Rusya ile sava?a girdi. Bu donemde parlak zaferler kazandıysa da daha sonra Osmanlı akınları kar?ısında zayıf du?tu. Polonya'nın zayıf du?mesinden yararlanan ?svec, 1629'daki bir antla?mayla Baltık kıyı kentlerini aldı.

II. Viyana Ku?atması - 1683, Polonya kralı III. Jan Sobieski

Bir yandan Osmanlılar Avrupa'nın ortalarına do?ru ilerlerken, Ruslar da topraklarını batıya do?ru geni?letmeye ba?lamı?tı. 1674'te tahta cıkan Jan Sobieski , Viyana'yı ku?atan Osmanlı ordusunun yenilgiye u?ratılmasında onemli rol oynadı (1683). Karlofca Antla?ması ile Osmanlıların elindeki topraklar yeniden Polonya'ya gecti (1699).

Avusturya ve Rusya 17. yuzyılın sonunda Avrupa'nın iki buyuk gucu olarak one cıkmı?tı. 18. yuzyılın ba?ında Polonya ?svec'in i?galine u?radı, kentleri ya?malandı ve nufusunun dortte birini yitirdi. Bundan yaralanan I. Petro , Polonya topraklarının bir bolumunu ele gecirerek, Polonya'nın Rusya'nın koruması altına girdi?ini ilan etti. 1772'deki bir anla?mayla Polonya topraklarının yakla?ık ucte biri Rusya, Avusturya ve Prusya arasında bolundu. Bu olay Polonya soylularının yurtseverlik duygularını kamcıladı. Duzenli bir ordu kurduktan sonra 1791'de yeni bir anayasa ile halk egemenli?ini ongoren bir yonetim planı geli?tirdiler. Polonya'nın Fransız Devrimi 'ne benzer bir giri?imde bulunmasından kaygılanan Rusya ulkeyi i?gal etti. 1793'teki ikinci payla?ımla Polonya daha da kuculdu. Sonraki yıl General Tadeusz Kosciuszko onderli?indeki ayaklanma yenilgiyle sonuclandı. 1795'te Rusya, Avusturya ve Prusya'nın katıldı?ı son bolunmeyle birlikte Polonya 100 yılı a?acak bir sure boyunca Avrupa siyasal haritasından silindi.

Ba?ımsızlık [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Jozef Piłsudski
Ana madde: ?kinci Polonya Cumhuriyeti
Polonya, 1938/1939

Rusya'da gercekle?en 1917 Buyuk Ekim Sosyalist Devrimi 'yle iktidara gelen Bol?evikler Polonya'nın ba?ımsızlı?ını kabul etti. Lenin ulusların kendi kaderlerini tayin hakkına saygı gostererek Polonya'nın ba?ımsızlı?ını onayladı. Ancak Polonya Rusya'da cıkan ic sava?tan istifade edip toprak kazanabilmek icin saldırıya gecti. Ba?ımsızlı?ını Sovyet hukumeti sayesinde kazanmasına ra?men Polonya Ukrayna ve Belarus topraklarına saldırıya gecti. Boylece SSCB -Polonya Sava?ı (1919-1921) ba?ladı. Batılı devletlerce desteklenen Polonya, Kızıl Ordu 'yu yendi ve 1921'de Riga Antla?ması 'yla do?u sınırını da cizdi.

Ana madde: Sovyet-Polonya Sava?ı

Polonya sanayi acısından co?u Avrupa ulkesine gore daha geriydi. Bu nedenle yalnızca sava? yaralarını sarmakla kalmayıp yeni bir yonetim olu?turmak, eskiden uc parcaya ayrılmı? olan ulkede birli?i sa?lamak ve bir sanayile?me programı uygulamak zorundaydı. 20 yıl surecek ba?ımsızlık doneminde oldukca onemli adımlar atıldı.

II. Dunya Sava?ı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana maddeler: Polonya Seferi ve II. Dunya Sava?ı'nda Polonya
Ayrıca bakınız: Polonya'da Holokost
Var?ova Savunması, 1939
28 A?ustos 1944'te Prudential binasına 2 ton havan mermisinin carpması, Var?ova , ( Var?ova ayaklanması )

Polonya, SSCB ile Almanya arasındaki anla?mazlıkların dı?ında kalaca?ını umuyordu. Fransa , Romanya ve ?ngiltere ile savunma antla?maları yaparak olası bir sava?tan uzak kalmaya calı?tı. Almanya ile de saldırmazlık paktı imzaladı. Sava? ba?lamadan once Almanya ile SSCB 23 A?ustos 1939'da kendi aralarında bir saldırmazlık paktı imzaladılar. Alman birlikleri sava? ilan etmeden 1 Eylul 1939'da Polonya'yı istila etti. [5] SSCB de do?u illerine girdi. Polonya toprakları ikiye bolunerek Almanya ve SSCB 'ye ba?landı. Bunun uzerine Paris'te bir Polonya surgun hukumeti kuruldu. Polonyalılar Fransızlarla beraber Almanlara kar?ı sava?tılar. Surgun hukumeti daha sonra Londra 'ya ta?ındı. Alman i?gali altındaki Polonya'da cok sayıda Yahudi'nin ya?adı?ı gettolar kapatıldı. Polonya'da 1941'den itibaren buyuk bir Yahudi soykırımı ya?anmaya ba?landı. Chelmno, Auschwitz ve Treblinka toplama kamplarında 3 milyon Yahudi olduruldu. Alman orduları Polonya uzerinden SSCB 'ye saldırıya gecti. Bunun uzerine SSCB , Polonya surgun hukumetini tanıdı ve Polonyalı sava? tutsaklarından bir ordu kurulmasını onayladı. Polonya'nın i?galiyle ba?layan ulke capındaki direni? hareketi sava? yılları boyunca giderek geli?ti, 19 Nisan 1943'te Var?ova Gettosu Ayaklanması ba?ladı. 1 A?ustos - 2 Ekim 1944 Var?ova ayaklanması ba?ladı. ?ki ay suren carpı?malar kentin yıkılması ve halkın toplama kamplarına surulmesiyle sonuclandı. Ayaklanma bastırıldıktan sonra Ocak 1945'te Kızıl Ordu Var?ova 'ya girdi. Mart 1945'te Alman i?gali sona erdirildi.

1945 Sonrası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Polonya Halk Cumhuriyeti
Var?ova , 1945

II. Dunya Sava?ı'ndan sonra Polonya Ulusal Birlik Hukumeti, ABD ve ?ngiltere tarafından tanındı. SSCB ile de do?u sınırları konusunda anla?maya varıldı. Boylece Polonya ba?ımsız bir devlet olarak yeniden Avrupa haritasında yerini aldı. Ne var ki, yuzolcumu 1939 oncesine gore kuculmu?tu; eski topraklarını Almanya'dan geri almasına kar?ılık, daha fazlasını SSCB 'ye bırakmak zorunda kalmı?tı.

Ulusal Birlik Hukumeti'nin kurulmu? olmasına kar?ın, hepsi de sava? sırasında ba?ımsızlık mucadelesi vermi? ce?itli partiler arasında anla?mazlık cıktı. Sonunda komunist Boleslaw Bierut cumhurba?kanı oldu.

Lech Wał?sa , 1980

Ulkede toprak reformu yapıldı ve buyuk sanayi i?letmeleri kamula?tırıldı. Hızla sanayile?me amacıyla planlar yapıldı ve ulke kaynakları bu amaca yonelik olarak kullanılmaya ba?landı. Ama kilise, o?renciler ve aydınlar ozgurluklerin kısıtlanmasından, mal kıtlı?ından ve gelirlerin yetersizli?inden ?ikayetciydiler. 1956'da Poznan 'da ba?layan genel grev bastırıldı. 1968'de aydınların ve o?rencilerin protestosu tum universite kentlerine yayıldı. 1970'lerde ulke capında i?ci direni?leri ba?ladı. Bu arada 1978'de Polonyalı Karol Vojtyla , II. Johannes Paulas adıyla papa secildi. Yeni papanın 1979'da Polonya'yı ziyareti sırasındaki kar?ılama torenleri yonetim kar?ıtı gosterilere donu?tu. 1980'de Lech Walesa 'nın onderli?inde Dayanı?ma Sendikası kuruldu ve kısa surede bir muhalefet oda?ı durumuna geldi. 1981'de General Wojciech Jaruzelski ba?kanlı?ında yeni bir hukumet kuruldu. Aynı yılın Aralık ayında sıkıyonetim ilan edildi ve Dayanı?ma Sendikası kapatıldı. 1983'te sıkıyonetim kaldırıldı, 1985'te secimler yapıldı. Jaruzelski yonetimi, SSCB 'de ve oteki sosyalist ulkelerde yururlu?e giren reformların da etkisiyle ulkede ekonomik ve toplumsal alanda onemli de?i?imlere yoneldi. Ama 1988'de yeni bir grev dalgası patlak verdi. Hukumet ve Dayanı?ma onderlerinin aldı?ı ortak kararlar do?rultusunda Haziran 1989'da serbest secimler yapıldı. 30 Ocak 1990'da komunist rejim yıkılarak demokratik sisteme gecildi.

Co?rafya [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Topografik Polonya haritası

Polonya, 312.722 km 2 (120.743 sq mi) idari alanı kaplar ve Avrupa'nın dokuzuncu en buyuk ulkesi 'dir. Ulke topraklarının yakla?ık 311.895 km 2 (120.423 sq mi) kadarı kara, 2.041 km 2 (788 sq mi) ic sular ve 8.783 km 2 (3.391 sq mi) karasularından olu?ur. [6] Topo?rafik olarak, Polonya'nın manzarası ce?itli yeryuzu ?ekilleri , su kutleleri ve ekosistemleri ile tanımlanır. [7] Baltık Denizi sınırındaki orta ve kuzey bolgesi duz Orta Avrupa Ovası icindedir ama guneyi tepelik ve ve da?lıktır . [8] Ortalama deniz seviyesinden yuksekli?i tahmini 173 metredir. [6]

Ulkenin 770 km (480 mi) batısında Pomeranya Korfezi boyunca Baltık denizi kıyılarından do?uda Gda?sk Korfezi 'ne kadar uzanan bir kıyı ?eridi vardır. [6] Sahil ?eridinde bol miktarda kumullar veya kıyı sırtları vardır. Sahil ?eridi, Rusya ile payla?ılan Hel Yarımadası ve Vistul Lagunu olmak uzere kıyı okları ve lagunlerince girintilidir. [9] Baltık Denizi'ndeki en buyuk Polonya adası, Wolin Ulusal Parkındaki Wolin'dir. [10] Polonya ayrıca Szczecin lagununu ve Usedom adasını Almanya ile payla?ır. [11]

Siyaset [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Polonya'da siyaset
Ayrıca bakınız: Polonya Anayasası , Polonya cumhurba?kanı , Polonya ba?bakanı ve Polonya Parlamentosu
Ayrıca bakınız: Polonya'da LGBT hakları

Yonetim ?ekli cumhuriyettir . Cumhuriyetin ilan edili? tarihi 11 Kasım 1918'dir. Cumhurba?kanı Andrzej Duda , 6 A?ustos 2015'te goreve gelmi?tir.

Devlet Sarayı, Var?ova

10 Nisan 2010 da Polonya Cumhurba?kanı Lech Kaczy?ski ve beraberindeki heyeti ta?ıyan Tu-154 M tipi ucak a?ırı sisli havada ini? yapmaya calı?ırken du?mu? ve kurtulan olmamı?tır. Polonya Ba?bakanı Donald Tusk , Devlet Ba?kanı Lech Kaczynski'yi ta?ıyan uca?ın Rusya 'da du?mesinin, "Polonya'nın sava? sonrası tarihinin en trajik olayı oldu?unu" soylemi?tir. Du?en ucaktaki Polonya heyetinde Kaczynkski ile e?i Maria'nın yanı sıra Genelkurmay Ba?kanı Franciszek Gagor, Merkez Bankası Ba?kanı Slawir Skrzypek, Dı?i?leri Bakan Yardımcısı Andrej Kremer, Polonya'nın surgundeki son Devlet Ba?kanı Ryszard Kaczorowski , Ulusal Guvenlik Bolumu Ba?kanı Aleksander Szczyglo, Devlet Ba?kan Yardımcıları Pawel Wypch ile Mariusz Handzlik, Parlamento Ba?kan Yardımcısı Jerzego Szmajdzinski gibi ust duzey devlet gorevlileri yer alıyordu.

Sozleri J. Wybicki tarafından yazılıp M. Oginski tarafından bestelenmi? olan " Dabrowski'nin Mazurkası ", " Jeszcze Polska nie zginela " (Polonya Daha Olmedi) mar?ı, Polonya'nın ulusal mar?ıdır. Ulusal simgesi Beyaz Kartal'dır. Ulusal rengi kırmızı ve beyazdır. Polonya'nın bir sloganı "Polonya Aile Cumhuriyeti"dir.

Voyvodalıkları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Polonya'nın voyvodalıkları

1 Ocak 1999 tarihinde yapılan idari reformla, daha once 49 idari bolgeye ayrılmı? Polonya, bu sayıyı 16 idari bolgeye du?urmu?tur. Bu iller Wroclaw , Bydgoszcz / Toru? , Łod? , Lublin , Gorzow Wielkopolski / Zielona Gora , Krakow , Var?ova , Opole , Rzeszow , Białystok , Gda?sk , Katowice , Kielce , Olsztyn , Pozna? ve Szczecin 'dir.

Adı Merkez
A?a?ı Silezya Wrocław
Kuyavya-Pomeranya Bydgoszcz , Toru?
Lublin Lublin
Lubusz Gorzow Wielkopolski , Zielona Gora
Łod? Łod?
Kucuk Polonya Krakow
Mazovya Var?ova
Opole Opole
Alt Karpatya Rzeszow
Podlakya Białystok
Pomeranya Gda?sk
Silezya Katowice
?wi?tokrzyskie Kielce
Varmiya-Mazurya Olsztyn
Buyuk Polonya Pozna?
Batı Pomeranya Szczecin

Ekonomi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Polonya ekonomisi
Gdynia
Ekonomik gostergeler
GSY?H (SAGP) 1.599 trilyon $ (2022) [1]
Nominal GSY?H 716 milyar $ (2022) [1]
Reel GSY?H buyumesi %4,5 (2019) [12]
TUFE enflasyon %2,2 (2019) [13]
Calı?an sayısının nufusa oranı %55 (2019) [14]
??sizlik %2,9 (2021) [15]
Toplam kamu borcu 274 milyar $ (2019) [16]

1990'ların ba?ından beri istikrarlı bir ekonomik liberalizasyon politikası izleyen Polonya, geci? sureci ekonomileri arasında bir ba?arı orne?i olarak one cıkmaktadır.

Yeni Teknolojilerin Merkezi, Var?ova

Devletin sahibi oldu?u kucuk ve orta olcekli i?letmelerin ozelle?tirilmesi, yeni firma 'ların kurulu?unu duzenleyen liberal bir yasanın kabul edilmesi ozel sektorun geli?imini te?vik etse de, suregelen yolsuzluklara ilaveten yasal ve burokratik engellerin bulunması ozel sektorun daha da geli?mesini baltalamaktadır. Tarım sektoru , i?ci fazlası, verimsiz kucuk tarlalar ve yatırım eksikli?i nedeniyle geli?ememektedir. Komur , celik , demiryolları ve enerji gibi "hassas sektorlerin" yeniden yapılandırılması ve ozelle?tirilmesi sureci ba?latılsa da bu surec yava? i?lemektedir. Sa?lık , e?itim , emeklilik sistemi ve devlet yonetiminde yapılan reformlar devlet butcesine beklenenden daha fazla yuk getirmi?tir.

Kamu maliyesinin geli?imi kamu iktisadi te?ekkullerinden kaynaklanan kayıpların azaltılmasına, kayıt dı?ı ekonominin kayıt altına alınmasına ve vergi reformu gercekle?tirilmesine ba?lı gozukmektedir. Polonya Hukumeti, 2004 yılında kamu harcamalarını 2007 yılına kadar yakla?ık olarak 17 milyar Amerikan doları azaltmaya yonelik bir ekonomik paket yururlu?e koymu?tur.

Polonya 2004 yılı Mayıs ayında Avrupa Birli?i 'ne (AB) uye olmu?tur. 2004 yılında Polonya'nın Avrupa Birli?i ulkelerine olan ihracatında ya?anan artı? ulkenin buyumesine katkıda bulunmu?tur. Polonya 2006 yılına kadar AB fonlarından yakla?ık olarak 13.5 milyar ABD Doları katkı sa?layacaktır.

Polonya ekonomisi ve Gayri Safi Yurtici Hasıla (GSY?H) halen nominal standartlar acısından Avrupa Birli?i'nde altıncı en buyu?u ve satın alma gucu paritesi acısından be?inci en buyu?udur. Aynı zamanda Birlik icinde en hızlı buyuyenlerden biridir. [17] ?stihdam edilen nufusun yakla?ık %60'ı ekonominin ucuncul hizmet sektoru 'nde, %30'u sanayi ve imalat sektorunde ve geri kalan %10'u tarım sektorundedir. [18] Polonya AB'nin tek pazar uyesi olmasına ra?men, ulke Euro 'yu yasal odeme aracı olarak benimsemedi ve kendi para birimini? Polonya zlotisi (zł, PLN) korur.

Polonya, bolgedeki en buyuk 500 ?irketin yakla?ık yuzde 40'ının (gelirlere gore) yanı sıra yuksek kureselle?me oranı ile Orta Avrupa 'da bolgesel ekonomik liderdir. [19] Ulkenin en buyuk firmaları, Var?ova Menkul Kıymetler Borsası 'nda i?lem goren WIG20 ve WIG30 endeksleri 'ni olu?turur. Polonya Ulusal Bankası tarafından yapılan raporlara gore, Polonya'nın do?rudan yabancı yatırımlarının de?eri 2014 sonunda yakla?ık 300 milyar PLN 'ye ula?tı. Merkezi ?statistik Ofisi , 2014 yılında 3,194 yabancı kurulu?ta hissesi olan 1,437 Polonyalı ?irket oldu?unu tahmin etmektedir. [20]

Guclu bir ic pazarı, du?uk ozel borcu, du?uk i?sizlik oranı, esnek para birimi ve tek bir ihracat sektorune ba?ımlı olmayan Polonya, 2008 durgunlu?u 'ndan kurtulan tek Avrupa ekonomisidir. [21] Ulke, dunyadaki mal ve hizmet 20. en buyuk ihracatcı 'dır ve en ba?arılı ihracatı makine, mobilya, gıda urunleri, giyim, ayakkabı, kozmetik ve video oyunlarını icerir. [22] [23] [24] Mal ve hizmet ihracatı, 2020 itibarıyla GSY?H'nın yakla?ık %56'sı de?erindedir. [25] Polonya'nın en buyuk ticaret ortakları Almanya, Cek Cumhuriyeti, Birle?ik Krallık, Fransa ve ?talya'dır. [26] [27] Eylul 2018'de i?sizlik oranı, Avrupa Birli?i 'ndeki en du?uk oranlardan biri olan %5,7 olarak tahmin edildi. [28] 2019'da Polonya, 26 ya?ın altındaki i?cileri gelir vergisi 'nden muaf tutan bir yasa cıkardı. [29]

Var?ova Menkul Kıymetler Borsası , Do?u-Orta Avrupa 'daki piyasa de?eri bakımından en buyuk borsadır.

Sanayi ve Enerji [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

PESA Dart - PS PESA Bydgoszcz SA

Polonya yeraltı kaynakları zengin bir ulkedir. Yukarı ve A?a?ı Silezya 'da ta?komuru cıkartılır. Guneydo?uda kukurt, Katowice 'de cinko ve kur?un yatakları vardır. Ayrıca linyit, kayatuzu, do?al gaz ve bakır elde edilir. Petrol ve demir gereksinimini buyuk olcude dı? ulkelerden sa?layan Polonya geli?kin bir sanayi ulkesidir.

Demir-celik, makine, ula?ım aracları, kimyasal maddeler, pamuklu dokuma, ka?ıt, metal urunler ve elektrikli ev aygıtları uretilir. Ormanlardan elde edilen yumu?ak odunlu kereste dı? ulkelere ihrac edilir. Gdansk 'ta gemi yapım ve onarım tesisleri vardır.

Tarım [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Topraklarının yarıya yakını ekime elveri?li olan Polonya'da patates, ?ekerpancarı, cavdar, bu?day, arpa uretilir; domuz ve sı?ır yeti?tirilir. Balıkcılık da ulke ekonomisine buyuk katkı sa?lar.

Ula?ım [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Wrocław tren istasyonu 'nda PKP Intercity Pendolino

Polonya'da sanayi bolgelerine ve limanlara ula?an demiryolları ozellikle yuk ta?ımacılı?ında onemlidir. Var?ova , karayolu a?ının merkezidir.

Oder Irma?ı'ndan suyolu ta?ımacılı?ında yararlanılır. Ba?lıca limanları Szczecin , ?winouj?cie , Gdynia ve Gdansk 'tır. Uluslararası hava seferleri Var?ova Havalimanı'ndan yapılır.

Demografi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Polonya demografisi

?ehirler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Var?ova Krakow Łod?
Wrocław Pozna? Gda?sk
Ana madde: Polonya'daki ?ehirler listesi
?ehir Toplam (2015) [30]
1. Var?ova 1.724.404
2. Krakow 758.992
3. Łod? 711.332
4. Wrocław 632.067
5. Pozna? 548.028
6. Gda?sk 461.531
7. Szczecin 408.172
8. Bydgoszcz 359.428
9. Lublin 343.598
10. Katowice 304.362

Din [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Polonya'da din
Liche? Stary - Polonya'nın en buyuk kilisesi

Polonya Avrupa'nın en dindar ulkesidir. Katolik oldu?unu soyleyenler %90'a, duzenli olarak kiliseye gitti?ini beyan edenler %80'e ula?maktadır. Dini inancı olanlar arasından 4 grup saptanabilir niteliktedir.

  1. Polonyalıların %15'i cok dindar olup, her gun ibadet ederler.
  2. % 35-55'i, Tanrı'ya inanırlar ve dua ederler ancak kiliselere sıklıkla gitmezler.
  3. % 20-25'i, Tanrı'ya inanıp kiliseye cok ender giderler. Kiliseyi ele?tirirler.
  4. % 20-30'u, Tanrı'ya inanırlar ancak ibadet etmezler.
Cz?stochowa - manastır
Bohoniki Camii

Polonya Meclisi ( Sejm ) ba?kan kursusunun arkasında Hac vardır. Anayasa'da ilgili her bolumde Katolikli?e atıf vardır. Bu anlamda, Katoliklik devletin resmi dini olarak kabul edilmektedir de denebilir. Kilise; devlet, siyaset ve toplum hayatında gerekti?inde kullandı?ı ciddi bir nufuza sahiptir. Bazı katolik papaz ve din grupları, siyasete acıkca girmekte ve bugunku koalisyon iktidarının bazı partilerini desteklemektedir. Bugun Polonya'da hicbir ki?i ya da resmi veya ozel kurumun, Katolikli?i acıkca reddetmesi ya da ele?tirmesinin du?unulmesi imkansızdır. Kilise ile acıkca ters du?en bir partinin siyasi ya?amda yer sahibi olması neredeyse imkansızdır. Papa II. Jean Paul 'e incitici ele?tiriler yonelten bir gazeteci , mahkeme tarafından suclu bulunmu?tur. Resmi kurumların devlet ile kilise ili?kisini, 1989 yılı yasaları duzenlemektedir. Soz konusu yasalar, inanc ozgurlu?unu garanti altına almakta, Roma Katolik Kilisesi'nin radyo ve televizyon programları yapmasına, ayrıca okul, hastane ve tarihi de?eri olan binaları i?letmesine izin vermektedir. Lublin Katolik Universitesi ve Var?ova ?lahiyat Akademisi dı?ında bircok universite ve e?itim kurumunda ilahiyat bolumleri vardır. 28 Temmuz 1993 yılında hukumet, Ba?piskoposluk ile aralarındaki kar?ılıklı ili?kileri duzenleyen bir Konkordato imzalamı?, soz konusu anla?ma uzerinde 5 yıl goru?meler yapıldıktan sonra Parlamento tarafından yasalla?tırılmı?tır. Var?ova Ba?piskoposu, aynı zamanda Polonya Ba?piskoposu'dur ki, 1981'den bu yana bu gorevi Kardinal Jozef Glemp ustlenmektedir. Dini ba?kent Gniezno 'dur ve bu kentin piskoposu do?rudan, ba?piskopos unvanı alır. 1978 yılının Ekim ayında, Krakow Piskoposu kardinal Karol Wojtyła (Karol Voytıua), II. Jean Paul (ikinci Jan Pol) adı ile 'Papa' secilmi?tir. Wojtyła, yani II. Jean Paul 2005 yılında ya?lılık nedeniyle olmu?tur.

Polonya'da 5.000 kadar Musluman Tatar ya?amaktadır. 1989 yılından itibaren, yeni Musluman gocmenler ulkeye yerle?mi?tir.

Kultur [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Polonya kulturu
Ayrıca bakınız: Polonya'daki muzeler listesi ve Polonya mimarisi
Ulusal Tiyatro, Var?ova

Adam Mickiewicz , Jan Kochanowski , Witold Gombrowicz , Stanisław Lem , Bruno Schulz , Stanisław Ignacy Witkiewicz , Jan Polkowski , Adam Zagajewski , Julian Kornhauser , Ewa Lipska ve Rafal Wojaczek gibi tanınmı? yazarları vardır. Ayrıca, Henryk Sienkiewicz , Władysław Reymont , Czesław Miłosz , Wisława Szymborska ve Olga Tokarczuk Nobel Odulu alan edebiyatcılarıdır.

Polonya'nın en unlu sanatcılarından biri, 19. yuzyılda ya?amı? besteci ve piyanist Fredric Chopin 'dir.

Polonya'nın unlu takı tasarımcıları Jacek Byczewski , Jan Suchodolski , Piotr Małysz , Krzysztof Ginko , Maryla Dubiel , Jan ve Alicja Wyganowski , Marcin Gronkowski , Jakub Zeligowski , Piotr Modli?ski ve di?erleri modern gumu? takı tasarımında ca?da? sanatin dunyaca tanınmı? sanatcılarıdır.

Polonya'da bulunan Galeria Sztuki w Legnicy Galeria Bielak Galeria Yes Galeria Milano Galeria Srebra Pod Przepiorczym Koszem ve di?er galeriler bu modern sanatcıları takdim edip ve eserlerini satı?a sunmaktadır.

Polonya'daki dunyaca tanınmı? sinema yonetmenleri Roman Polanski ve Krzysztof Kie?lowski 'dir.

Ana madde: Polonya mutfa?ı

Polonya mutfa?ı birden cok kulturden etkilenmi? farklı tatları bir araya getirerek kendine has bir yemek kulturu olu?turmu?tur. Ozellikle patates bu kulturde geni? bir yer kaplıyor. Bazen baharatlı bazen de tatlı yapılan bir mantı ce?idi olan Pierogi ve de?i?ik corbalarından biri olan Zurek Polonya'ya kulturune ozgu yemeklerdir. [31]

Resimler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Konuyla ilgili yayınlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ a b c d e f "World Economic Outlook Database, October 2019" . IMF.org . International Monetary Fund . 8 Mart 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2019 .  
  2. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income ? EU-SILC survey" . ec.europa.eu . Eurostat . 8 Nisan 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 20 Mart 2020 .  
  3. ^ "Human Development Report 2020" (?ngilizce). United Nations Development Programme . 10 Aralık 2019. 15 Aralık 2020 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 10 Aralık 2019 .  
  4. ^ "Polonya nerede, nufusu kac? Polonya NATO ulkesi mi? 3 defa cumhuriyet ilan etti... Fuze atıldı?ı iddia edilen Polonya'nın tarihi gundemde" . Hurriyet . 19 A?ustos 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 19 A?ustos 2023 .  
  5. ^ "Polonya'nın ??gali, Guz 1939" . encyclopedia.ushmm.org . 2 Eylul 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 19 A?ustos 2023 .  
  6. ^ a b c Polish Ministry of Education and Science (2019). "Statistical Yearbook of the Republic of Poland" (PDF) . Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej . Warsaw: Statistics Poland (Głowny Urz?d Statystyczny GUS): 80-81, 84-85, 111. ISSN   1506-0632 . OCLC   907771825 . 3 Mart 2022 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 2 Nisan 2022 .  
  7. ^ "Cechy krajobrazow Polski ? Notatki geografia" . 29 Ekim 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.  
  8. ^ Grochowski, Mirosław (1997). "Poland Under Transition and Its New Geography". Canadian Slavonic Papers . Taylor & Francis . 39 (1/2): 1-26. doi : 10.1080/00085006.1997.11092140 . JSTOR   40869887 .  
  9. ^ BACC Editorial Team (2015). Second Assessment of Climate Change for the Baltic Sea Basin . Cham: Springer. s.  385 . ISBN   9783319160054 .  
  10. ^ Tymon Zielinski; Iwona Sagan; Waldemar Surosz (2017). Interdisciplinary approaches for sustainable development goals . Cham: Springer. s. 79. ISBN   9783319717883 .  
  11. ^ Shell, Marc (2014). Islandology: Geography, Rhetoric, Politics . Stanford: University Press. s. 89. ISBN   9780804789264 .  
  12. ^ "GDP growth (annual %) ? Poland | Data" . data.worldbank.org . 10 Temmuz 2017 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.  
  13. ^ "Inflation, consumer prices (annual %) ? Poland | Data" . data.worldbank.org . 12 A?ustos 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.  
  14. ^ "Employment to population ratio, 15+, total (%) (modeled ILO estimate) ? Poland | Data" . data.worldbank.org . 13 Mayıs 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.  
  15. ^ "Eurostat: Poland in second place with the lowest unemployment in the European Union" . www.gov.pl . 1 Mart 2022 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.  
  16. ^ "Poland National Debt 2020" . countryeconomy.com . 2 ?ubat 2013 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.  
  17. ^ Jan Cienski, Warsaw, Poland's growth defies eurozone crisis Financial Times , 1 July 2012. Internet Archive.
  18. ^ "Pracuj?cy w rolnictwie, przemy?le i usługach | RynekPracy.org" . 25 Nisan 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 28 Mayıs 2020 .  
  19. ^ Kaynak hatası: Gecersiz <ref> etiketi; Polish economy seen as stable and competitive isimli refler icin metin sa?lanmadı (Bkz: Kaynak gosterme )
  20. ^ Dorota Ciesielska-Maci?gowska (5 Nisan 2016). "Hundreds of foreign companies taken over by Polish firms over the last decade" . Central European Financial Observer (?ngilizce). 13 Nisan 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 17 Haziran 2017 .  
  21. ^ Kaynak hatası: Gecersiz <ref> etiketi; The Global Competitiveness Report 2010?2011 isimli refler icin metin sa?lanmadı (Bkz: Kaynak gosterme )
  22. ^ "Exports of goods and services (BoP, current US$) | Data" . data.worldbank.org . 31 Mayıs 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.  
  23. ^ PAP, 9 May 2013 Polska ?ywno?? ? fundament polskiego eksportu ? 2012 kolejnym rokiem rekordowego eksportu ?ywno?ci. Ministerstwo Skarbu Pa?stwa (Internet Archive).
  24. ^ GUS, Najwi?ksi partnerzy handlowi Polski: kto kupuje nasze produkty? 9 July 2014 (Internet Archive)
  25. ^ "Exports of goods and services (% of GDP) | Data" . data.worldbank.org . 25 Nisan 2010 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 6 Eylul 2021 .  
  26. ^ Ministerstwo Gospodarki, Polska ? kierunki eksportu i najch?tniej kupowane produkty z naszego kraju. 8 December 2013 Euro-Dane :: Ekonomia Unii Europejskiej (Internet Archive). Most important importers of Poland's 2012 exports, graph. Manifo ( Wayback ).
  27. ^ Workman, Daniel (2 Mart 2019). "Poland's Top Trading Partners" . World's Top Exports . 12 Ekim 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 27 Mart 2019 .  
  28. ^ "GUS podał najnowsze dane dot. bezrobocia w Polsce" . 23 Ekim 2018. 24 Ekim 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 28 Ekim 2018 .  
  29. ^ Ivana Kottasova (30 Temmuz 2019). "Brain drain claimed 1.7 million youths. So this country is scrapping its income tax" . CNN . 30 Temmuz 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Temmuz 2019 .  
  30. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" . 25 Nisan 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 19 ?ubat 2017 .  
  31. ^ "Polonya Gezi Rehberi - Gezi Tayfa" . www.gezitayfa.com . 31 Ekim 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 27 Ekim 2020 .  

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Polonya&oldid=32645028 " sayfasından alınmı?tır