Aserbaisjan

Breyta tenglum
Ur Wikipediu, frjalsa alfræðiritinu
Lyðveldið Aserbaisjan
Az?rbaycan Respublikası
Fáni Aserbaísjans Skjaldarmerki Aserbaísjans
Fani Skjaldarmerki
Þjoðsongur :
Az?rbaycan mar?ı
Staðsetning Aserbaísjans
Hofuðborg Baku
Opinbert tungumal aserska
Stjornarfar Lyðveldi

Forseti Ilham Aliyev (?lham ?liyev)
Forsætisraðherra Ali Asadov (?li ?s?dov)
Stofnun
 ?  Lyðstjornarlyðveldið Aserbaisjan 28. mai 1918 
 ?  Sovetlyðveldið Aserbaisjan 28. april 1920 
 ? Sjalfstæði fra Sovetrikjunum 18. oktober 1991 
Flatarmal
 ? Samtals
 ? Vatn (%) 		112. sæti
86.600 km²
1,6
Mannfjoldi
 ? Samtals (2019)
 ?  Þettleiki byggðar 		91. sæti
10.027.874
115/km²
VLF ( KMJ ) aætl. 2019
 ? Samtals 189,050 millj. dala ( 72. sæti )
 ? A mann 18.793 dalir ( 75. sæti )
VÞL (2018) 0.754 ( 87. sæti )
Gjaldmiðill aserskt manat
Timabelti UTC +4
Þjoðarlen .az
Landsnumer +994

Aserbaisjan ( aserska : Az?rbaycan ) er landlukt land a Kakasusskaga i Kakasusfjollum við vestanvert Kaspiahaf a morkum Evropu og Asiu . Það a landamæri að Russlandi i norðri, Georgiu i norðvestri, Armeniu i vestri, Iran i suðri og orstutt landamæri við Tyrkland .

Lyðstjornarlyðveldið Aserbaisjan lysti yfir sjalfstæði arið 1918 og varð fyrsta lyðræðislega muslimariki heims. Arið 1920 var rikið innlimað i Sovetrikin sem Sovetlyðveldið Aserbaisjan . Nutimarikið Aserbaisjan lysti yfir sjalfstæði fra Sovetrikjunum 30. agust 1991, skommu fyrir upplausn Sovetrikjanna . I september 1991 klauf armenskur meirihluti ibua Nagorno-Karabak sig fra Aserbaisjan og stofnaði Artsak-lyðveldið . Heraðið varð de facto sjalfstætt riki i kjolfar Striðsins um Nagorno-Karabak arið 1994. Artsak-lyðveldið naut takmarkaðrar alþjoðlegrar viðurkenningar og flest riki litu svo a að það væri herað innan Aserbaisjan. Arið 2023 lokaði Aserbaisjan aðflutningsleiðum að Artsak-lyðveldinu og helt heraðinu þannig i herkvi, an þess að russneski herinn aðhefðist nokkuð. Stjorn Artsak-lyðveldisins akvað i kjolfarið að hefja viðræður um innlimun heraðsins i Aserbaisjan. Þann 15. oktober var fani Aserbaisjan dreginn að huni i Stepanakert.

Aserbaisjan er lyðveldi með forsetaræði . Það er aðili að Evropuraðinu , Oryggis- og samvinnustofnun Evropu , Samstarfi i þagu friðar . Það er eitt af sex sjalfstæðum tyrkiskum rikjum og virkur þatttakandi i Tyrkiska raðinu og TURKSOY . Aserbaisjan a i stjornmalasambandi við 158 riki og er aðili að 38 alþjoðasamtokum. Það er stofnaðili að GUAM-bandalaginu , Samveldi sjalfstæðra rikja og Efnavopnastofnuninni . Aserbaisjan er lika aðili i Samtokum hlutlausra rikja og er með aheyrnaraðild að Alþjoðaviðskiptastofnuninni .

Þratt fyrir að 89% ibua seu sjiamuslimar eru engin opinber truarbrogð skilgreind i stjornarskranni. Oll helstu stjornmalaofl landsins eru veraldlega sinnuð. Aserbaisjan er þroað land þar sem læsi er utbreitt og atvinnuleysi litið. A visitolu um þroun lifsgæða er Aserbaisjan a svipuðum stað og morg Austur-Evropulond. Hins vegar hefur valdaflokkurinn, Nyi Aserbaisjanflokkurinn , verið sakaður um gerræði og mannrettindabrot .

Oliu er að finna i Aserbaisjan asamt jarðgasi. I Baku er að finna margar haar byggingar eins og Eldturninn, Fanastongina miklu i Baku og sjonvarpsturninn.

Heiti [ breyta | breyta frumkoða ]

Samkvæmt nylegri orðsifjafræði er heitið Aserbaisjan dregið af heiti Atropatesar , [1] [2] Persa [3] [4] [5] sem var landstjori ( satrap ) a timum Akkamenida , og var siðar skipaður landstjori yfir Mediu af Alexander mikla . [6] [7] Talið er að rekja megi merkingu nafnsins til soroisma . I Frawardin Yasht (?verndarenglasalmur”) sem er hluti af Avestaritunum , er minnst a aterepatahe ashaono fravashim yazamaide , sem merkir bokstaflega a avestonsku , ?við dyrkum fravashi hins helga Atropatenes “. [8] Nafnið Atropates er grisk utgafa af fornironsku, liklega medisku , nafni sem merkir ?verndaður af helgum eldi“ eða ?land eldsins helga“. [9] Griska nafnið kemur fyrir i ritum Diodorosar fra Sikiley og Strabons . I gegnum arþusundin breyttist nafnið i ?turp?t?k?n ( miðpersneska ), svo ?dharb?dhag?n , ?dharb?yag?n , ?zarb?ydj?n (nypersneska) að nuverandi heiti.

Heitið Aserbaisjan var fyrst tekið upp af rikisstjorn Musavat-flokksins arið 1918, [10] eftir hrun Russneska keisaradæmisins, þegar Alþyðulyðveldið Aserbaisjan var stofnað. Fram að þvi hafði nafnið aðeins verið notað yfir iranska heraðið Aserbaisjan . [11] [12] [13] [14] Landið hafði aður heitið Arran og Sjirvan . [15] Iran motmælti þvi nafngiftinni a sinum tima. [16]

Ibuar [ breyta | breyta frumkoða ]

Tungumal [ breyta | breyta frumkoða ]

Opinbert tungumal landsins er aserska sem 92% ibua tala sem moðurmal. Um 1,5% tala russnesku sem moðurmal og um 1,5% armensku (nær eingongu i umdeilda heraðinu Artsak-lyðveldið ). Russneska og enska leika mikilvæg hlutverk sem annað og þriðja mal i menntakerfinu og viðskiptalifinu. Tugur annarra minnihlutamala er talaður i landinu, þar a meðal avarska , budukh , georgiska , juhuriska , khinalug , kryts , lezgiska , talysh , tatiska , tsakhur og udiska . Sum þessara malsamfelaga eru mjog litil og fara minnkandi.

Tilvisanir [ breyta | breyta frumkoða ]

  1. ↑ Houtsma, M. Th. (1993). First Encyclopaedia of Islam 1913?1936 (reprint. utgafa). BRILL. ISBN   978-90-04-09796-4 .
  2. ↑ Schippmann, Klaus (1989). Azerbaijan: Pre-Islamic History . Encyclopædia Iranica. bls. 221?224. ISBN   978-0-933273-95-5 .
  3. ↑ Minahan, James (1998). Miniature Empires: A Historical Dictionary of the Newly Independent States . Greenwood Publishing Group. bls.  20 . ISBN   978-0-313-30610-5 .
  4. ↑ Chamoux, Francois (2003). Hellenistic Civilization . John Wiley and Sons. bls.  26 . ISBN   978-0-631-22241-5 .
  5. ↑ Bosworth A.B., Baynham E.J. (2002). Alexander the Great in Fact and fiction . Oxford University Press . bls.  92 . ISBN   978-0-19-925275-6 .
  6. ↑ Nevertheless, "despite being one of the chief vassals of Sasanian Shahanshah , the Albanian king had only a semblance of authority, and the Sassanid marzban (military governor) held most civil, religious, and military authority.
  7. ↑ Swietochowski, Tadeusz (1999). Historical Dictionary of Azerbaijan . Lanham, Maryland: The Scarecrow Press. ISBN   978-0-8108-3550-4 .
  8. ↑ Darmesteter, James (2004). ?Frawardin Yasht“ . Avesta Khorda Avesta: Book of Common Prayer (reprint. utgafa). Kessinger Publishing. bls. 93. ISBN   978-1-4191-0852-5 .
  9. ↑ ?Azerbaijan: Early History: Iranian and Greek Influences“ . U.S. Library of Congress . Sott 7. juni 2006 .
  10. ↑ Atabaki, Touraj (4. september 2006). Iran and the First World War: Battleground of the Great Powers . I.B.Tauris. bls. 132. ISBN   978-1-86064-964-6 .
  11. ↑ Atabaki, Touraj (2000). Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran . I.B.Tauris. bls. 25. ISBN   9781860645549 .
  12. ↑ Dekmejian, R. Hrair; Simonian, Hovann H. (2003). Troubled Waters: The Geopolitics of the Caspian Region . I.B. Tauris. bls. 60. ISBN   978-1860649226 . ?Until 1918, when the Musavat regime decided to name the newly independent state Azerbaijan, this designation had been used exclusively to identify the Iranian province of Azerbaijan .“
  13. ↑ Rezvani, Babak (2014). Ethno-territorial conflict and coexistence in the caucasus, Central Asia and Fereydan: academisch proefschrift . Amsterdam: Amsterdam University Press. bls. 356. ISBN   978-9048519286 . ?The region to the north of the river Araxes was not called Azerbaijan prior to 1918, unlike the region in northwestern Iran that has been called since so long ago.“
  14. ↑ Fragner, B.G. (2001). Soviet Nationalism: An Ideological Legacy to the Independent Republics of Central Asia . I.B. Tauris and Company. bls. 13?32. ?In the post Islamic sense, Arran and Shirvan are often distinguished, while in the pre-Islamic era, Arran or the western Caucasian Albania roughly corresponds to the modern territory of the Republic of Azerbaijan. In the Soviet era, in a breathtaking manipulation, historical Azerbaijan (northwestern Iran ) was reinterpreted as "South Azerbaijan" in order for the Soviets to lay territorial claim on historical Azerbaijan proper which is located in modern-day northwestern Iran.“
  15. ↑ Atabaki, Touraj (2000). Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran . I.B.Tauris. bls. 8. ISBN   9781860645549 .
  16. ↑ Bournoutian, George A. (2016). The 1820 Russian Survey of the Khanate of Shirvan: A Primary Source on the Demography and Economy of an Iranian Province prior to its Annexation by Russia . Gibb Memorial Trust. bls. 18. ISBN   9781909724839 . ?(...) the Baku and Elisavetpol guberniias, declared their independence (to 1920), and, despite Iranian protests, took the name of Azerbaijan (as noted, the same designation as the historical region in northwestern Iran) (...)“

Tenglar [ breyta | breyta frumkoða ]

   Þessi landafræði grein er stubbur . Þu getur hjalpað til með þvi að bæta við greinina .
Sott fra ? https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Aserbaisjan&oldid=1849535 “