Tokio
(
japane
東京
,
T?ky?
[tokjo]
a?skulti
),
urbo
en orienta
Hon?uo
, estas la
?efurbo
de
Japanio
kaj la
plej granda
urba
aglomera?o
en la mondo kun 33 750 000 lo?antoj ene de sia urba influo. ?i estas parto de la
Tajheja Megalopolo
.
Iom pli ol 14 000 000 homoj lo?as en
Tokia Metropolo
dum cent miloj da aliaj
komutas ?iutage
de la ?irka?aj regionoj por labori kaj komerci en Tokio. Tokio estas la ?efloko de
politiko
,
ekonomio
,
kulturo
,
akademio
, la
sidejo
de la nacia registaro, kaj anka? la oficiala lo?ejo de la Japana
imperiestro
ekde la
Mei?i-epoko
, kaj la ?efa komerca kaj
financa centro
por la tuta
Orient-Azio
.
Tokio estas malkutima pro tio ke ?i entenas multe malpli
?ielskrapantojn
ol aliaj urboj kun sia grandeco, plejparte pro kontra?tertremaj konstruaj postuloj; anstata?e, ?i plejparte konsistas el domturetaj
apartamentoj
kun ses ?is dek niveloj kaj dense pakitaj familiaj hejmoj. Tokio anka? estas la hejmo de plej kompleksa
amasvetursistemo
de la mondo, kiu estas fama pro siaj troplenaj
pinthoroj
.
Originale nomita
Edo
(
japane
江?
), la urbo renomi?is en
1868
al
T?ky?
(Tokyo)
, kiu signifas simple "orienta ?efurbo". ?is tiam, la oficiala ?efurbo de Japanio estis
Kioto
(
京都
), sed ekde
1603
la administracio de la
?ogunoj
regadis efektive el Edo. Kioto nomi?is "Saikjo" dum mallonga tempo.
Difino de Tokio
En artikolo pri Tokio en
Japanlingva Vikipedio
,
ja:東京
difinas strikte "Tokio".
- Granda Tokia Areo
(
ja:東京?
) - areo inkludas Tokian Metropolon, la guberniojn
Saitama
,
Kanaga?a
kaj
?iba
- ?efurba Areo (
ja:首都?
) - Areo inkludas la Pligrandan Tokian Areon, la guberniojn
Ibaraki
,
Gunma
,
To?igi
kaj
Jamana?i
- Tokia Metropolo (
ja:東京都
) - Areo kiun
Tokia Prefektujo
oficis
- Specialaj kvartaloj
(
ja:特別?
) - Areo kiun
Tokia Urbo
oficis
- 15 kvartaloj kiuj situas en centro de Tokia Metropolo, oficis de kiam Tokia Urbo fondi?is
Ekster-Japane, oni uzas ?in por 1. a? 2., en Japanio oni uzas ?in por 3. 4. a? malofte 5. .
Administrado
Tokio havas administran strukturon unikan inter la
gubernioj de Japanio
. Oficiale nomumita "metropolo" (
japane
都
,
to
). Kvankam ?i ?enerale aspektas kiel gubernio, la
Tokia Metropola Registaro
(
japane
東京都
,
T?ky?to
[t?-kj?-to]) anka? ofertas partajn urbajn funkciojn al la 23 specialaj kvartaloj ene de la koro de Tokio, kun kombinita lo?antaro de 8 134 699 kaj areo de 621,3 km². Aldone al la specialaj kvartaloj, Tokio administras 26 suburbajn urbojn okcidenten kaj nombron da insuloj en la
Pacifika Oceano
. La ?efaj oficejoj de la Metropola Registaro loki?as en la kvartalo ¡
?in?uku
.
La? la Lo?antara Censo de 2000, Tokio havas lo?antaron de 12 064 101 kaj areon de 2186,9 km². Tokio estas parto de la
Granda Tokia Areo
, kiu konsistas el Tokio mem, kaj la ?irka?aj gubernioj de
Kanaga?a
,
Saitama
, kaj
?iba
. La Granda Tokia Areo estas la plej granda
metropolo
en la mondo kun lo?antaro de 33 418 366.
Historio
Tokio unue konstrui?is dum
1457
; la urbo nomi?is
Edo
(
japane
江?
). La
?oguna re?imo de Tokugawa
establi?is en
1603
kaj Edo i?is la registara loko (efektiva ?efurbo). La lo?ejo de la imperiestro kaj la formala ?efurbo restis en
Kioto
; tiu urbo estis la vera ?efurbo de Japanio ?is tiam. En Septembro de
1868
, kiam la ?ogunaro fini?is,
Imperiestro Meiji
ordonis ke Edo estu renomita "Tokio", signifanta "Orienta ?efurbo". La nova nomo estis intencita emfazi la statuson de Tokio kiel nova ?efurbo de Japanio, kaj tempe kaj spirite.
Tokio estas ?enerale akceptita kiel la sola ?efurbo de Japanio de
1869
, de kiam la Imperiestro da?re lo?is tie. Tamen ?efurbeco neniam la?le?e estis transigita al Tokio, konduke al ia demando ?u Kioto ankora? eble estas la ?efurbo a? la kun-?efurbo.
La
Granda Tertremo de Kant?
frapis Tokion dum
1923
, mortigante proksimume 70 000 homojn; amasa rekonstrua plano verki?is, sed estis tro multekosta por fari alie ol parte. Malgra? tio, la urbo kreskis ?is la komenco de la
Dua mondmilito
. Dum la milito, Tokio estis forte
bombita
kaj multo da la urbo ?is-tere bruli?is kaj ?ia lo?antaro en
1945
estis nur duono de tiu kiu estis en
1940
.
Post la milito, Tokio okupacii?is de kaj regi?is de la
Aliancitaj Fortoj
.
generalo Douglas MacArthur
establis la okupacian estrejon en tio kiu nun estas la
Dai-Ichi Seimei konstrua?o
superrigarda al la
Imperia Palaco
. La Usona ?eesto en Tokio faris el ?i gravan komandejon kaj lo?istikejon dum la
Korea Milito
. Tokio ankora? gastigas nombron da Usonaj militistaj bazoj inkluditaj de
Yokota Aviada Bazo
.
Dum la
1950-aj
kaj la mez-
1960-aj jaroj
, Japanio spertis tion kiu lar?e priskribi?is kiel "ekonomia miraklo", kiu transformis la nacion de milita detruado al la dua ekonomio en la mondo. Dum tiu periodo, la
Japana registaro
prioritatigis la plibonigon de
infrastrukturo
kaj
fabikado
super socia
bonfarto
. Rezulte, Japanio ekdominis amplekson de industrioj inklude de
?talo
,
?ipkonstruado
,
a?tomobiloj
,
duonkonduktantoj
, kaj
elektroniko
por konsumvaroj. La re-elveno de Tokio de milita tra?mato kompleti?is ?e la
1964-a Somera Olimpiko
, kiu publikigis la urbon sur internacia scenejo kaj monde atentigis pri la "ekonomia miraklo".
Komence de la
1970-aj jaroj
, Japanaj urboj spertis amasan ondon da etendi?o dum laborantoj komencis migri de
kamparaj
regionoj, kaj Tokio estis unu el la plej gravaj ekzemploj. Dum ?i kreskis en la
ekonomian bobelon
de la malfruaj
1980-aj jaroj
, Tokio fari?is unu el la plej dinamikaj urboj surteraj, kun ega amplekso de sociaj kaj ekonomiaj agadoj, nombregaj
restoracioj
kaj
kluboj
, grava financa distrikto, enorma industria forto, abundo da butikoj kaj mond-klasaj distrejoj. La konstrua prospero de la bobelaj jaroj estis unu el la plej grandaj de monda historio (ju?e de la nivelo de konstruaj elspezoj rilate al la grandeco de la ekonomio), konduke al tio ke Tokio havas nun enorme pli modernan kapitalan provizion de konstrua?oj ol similaj metropoloj tiel kiel
Londono
kaj
Novjorko
. Kvankam la
recesio
sekva de krevo de la
bobela ekonomio
dum la fruaj
1990-aj jaroj
vundis la urbon, Tokio restas la precipa ekonomia centro de
Orienta Azio
, rivalite nur de
Hongkongo
kaj
Singapuro
.
Je la
20-a de marto
1995
, Tokio fari?is la fokuso de atento de internaciaj komunikiloj post atako de la
Aum Shinrikyo
kulta terorisma organiza?o per
sarina
nerva gaso en la Tokia
metroo
(en la tuneloj sub la politika distrikto de centra Tokio) en kiu 12 homoj estis mortigitaj kaj miloj da homoj efiki?is (vidu
Sarinan atakon en Tokio
).
Geografio
Tokia Metropola Registaro aparti?as en ?efteraj kaj insulaj regionoj. La ?eftero loki?as nordoriente de
Tokia Golfo
, etendante proksimume 90 km de oriento al okcidento kaj 25 km de nordo al sudo. ?i limi?as je
la gubernio ?iba
oriente kaj
la gubernio Jamana?i
okcidente,
la gubernio Kanaga?a
sude kaj
la gubernio Saitama
norde. La insuloj komponi?as
Izu-insuloj
kaj
Ogasa?ara-insuloj
, etendante 1 000 km en la Pacifikan Oceanon.
Kvartaloj
Tokia Metropolo havas 23
specialajn kvartalojn
en areo de 621 kvadrataj kilometroj. ?iu kvartalo estas loka
municipo
kun siaj propraj elektitaj urbestro kaj asembleo sed diferencas de ordinara urbo en tio ke la centraj regadaj funkcioj trakti?as de la Tokia Metropola Registaro. Je la 1-a de Septembro, 2002 la tuta lo?antaro de la 23 kvartaloj estis 8,28 milionoj, kun lo?antara denseco de po 13 333 homoj por kvadrata kilometro.
Kvartaleroj estas
Haneda (Ota)
kaj aliaj.
Listo de urboj
Aldone al kvartaloj, la gubernio entenas ordinarajn urbojn kiel tiuj en aliaj gubernioj.
Distriktoj, subgubernioj, urbetoj, kaj vila?oj
La sekvaj estas urbetoj kaj vila?oj sur insuloj.
Lagoj, montoj, kaj insuloj
La sekvaj lagoj estas en Tokio:
La sekvaj montoj estas en Tokio:
- M-to Kumotori
- M-to Takao
- M-to Mitake
- M-to Mihara
La sekvaj insuloj estas en Tokio:
- En la Izu insuloj:
- Oshima
- Toshima
- Niijima
- Kozushima
- Miyakejima
- Mikurajima
- Hachijojima
- En la Ogasawara insuloj:
- Chichjima
- Hahajima
- Kita Iwo Jima
- Iwo Jima
- Minami Iwo Jima
- Minami Torishima (Plej orienta loko en Japanio)
- Oki no Torishima (Plej suda loko en Japanio)
- Nishi no Shima
Ekonomio
Tokio estas la hejmo de enorma nombro da kompanioj en multaj sektoroj de la nacia kaj la monda ekonomio.
Tokio havas la plej grandan metropolan ekonomion en la mondo. La? studo farita de PricewaterhouseCoopers, la
Grandtokia Areo
(Tokio?Jokohamo, TJ) de 38 milionoj da personoj havis totalan MEP de 2 bilionoj da usonaj dolaroj en 2012 (la?
A?etpova egaleco
), en la pinto de la listo.
Tokio estas grava internacia financa centro;
[1]
?i estas hejmo de la sidejoj de kelkaj el la plej grandaj investo-
bankoj
kaj asekurkompanioj de la mondo, kaj estas anka? kerno por transportoj, publikigoj,
elektroniko
kaj amaskomunikiloj de Japanio. Dum la centrigita kresko de la ekonomio de Japanio post la
Dua Mondmilito
, multaj grandaj firmaoj translokis siajn sidejojn el urboj kiel
Osako
(la historia komerca ?efurbo) al Tokio, en klopodo por havi avanta?on de plej bona aliro al la registaro. Tiu tendenco ekmalrapidi?is pro la plii?anta populacikresko en Tokio kaj sekva alta kosto de la lo?ado tie.
Tokio estis rangigita de la esplora servo
Economist Intelligence Unit
kiel la plej multekosta (plej alta vivokosta indico) urbo en la mondo dum 14 jaroj en epoko kiu finis en 2006, kiam ?i estis anstata?ita de
Oslo
, kaj poste de
Parizo
.
[2]
[3]
Tokio aperis kiel grava ?efa internacia
financa centro
(IFC) en la
1960-aj jaroj
kaj estis priskribita kiel unu el la tri "hegemoniaj centroj" por la
tutmonda ekonomio
, kun Novjorko kaj Londono.
[4]
En la informo de 2020 de la Indico de Tutmondaj Financaj Centroj, Tokio estis rangigita kiel la kvara plej kompetenta financa centro en la mondo (kun urboj kiel
Novjorko
,
Londono
,
?anghajo
,
Hongkongo
,
Singapuro
,
Pekino
,
San-Francisko
,
?en?eno
kaj
Zuriko
inter la 10 pintaj), kaj la dua plej kompetenta en Azio (post ?anghajo).
[5]
La japana financa merkato malfermi?is malrapide en 1984 kaj akcelis sian internaciigon pere de la nomita "Japana Praeksplodo" en 1998.
[6]
Spite la aperon de Singapuro kaj Hongkongo kiel konkurencaj financaj centroj, la Tokia IFC sukcesis reteni elstaran pozicion en Azio.
La Tokia Borso estas la plej granda
borso
en la mondo, kaj la tria plej granda en la mondo la?
merkata kapitaligo
kaj kvara plej granda la? inter?an?o de akcioj. En 1990 je la fino de la
Japana prezbobelo
, ?i enhavis pli ol 60% el la tutmonda borsomerkata valoro.
[7]
Tokio havis 8 460 ha de
plugtero
en 2003,
[8]
la? la Ministerio de Agrikulturo, Forstado kaj Fi?kaptejoj, kio metas ?in la lasta inter la landaj prefektejoj. La agrikultura tero estas koncentrata en Okcidenta Tokio. Pereeblaj varoj kiel legomoj, fruktoj, kaj floroj povas esti ta?ge en?ipigitaj kaj senditaj al bazaroj en la orienta parto de la prefektejo.
Komacuno
kaj
spinaco
estas la plej gravaj legomoj; en 2000, Tokio liveris 32.5% el la
komacuno
vendita en ties centra varbazaro.
Kun 36% de sia areo kovrita per
arbaro
, Tokio havas etendajn zonojn de
kriptomerio
kaj de
Japana cipreso
, speciale en la montaraj orientaj komunumoj Akiruno, ?me, Okutama, Hachi?ji, Hinode, kaj Hinohara. Malaltigo en la prezo de
ligno
, pliigo de la produktokostoj, kaj troa malnovi?o en la arbara populacio rezultis en malpliigo de tiu produktado en Tokio. Krome,
poleno
, speciale el kriptomerio, estas grava
alergeno
por la lo?antaro de najbaraj centroj. La
Golfo de Tokio
estis iam grava fonto de fi?oj. Plej granda parto el la tokia fi?produktado venas el eksteraj insuloj, kiel Izu ??ima kaj Ha?ij?-Jima.
Vera bonito
, algoj
nori
, kaj
aji
estas inter gravaj oceanproduktoj.
[9]
Anka?
turismo
en Tokio estas grava kontribuanto al ?ia ekonomio. En 2006, 4.81 milionoj da eksterlandanoj kaj 420 milionoj da japanoj vizitis Tokion; la ekonomia valoro de tiuj vizitoj totalis 9.4 bilionoj da jenoj la? la Tokia Metropola Registaro. Multaj turistoj vizitas la variajn urbocentrojn, vendejajn, kaj distrejajn distriktojn tra la urbaj areoj de la
Tokiaj specialaj kvartaloj
. Kulturaj proponoj inkludas ?iean japanan pop-kulturon kaj asociajn distriktojn kiel
?ibuja
kaj
Harajuku
, subkulturajn altira?ojn kiel la animea centro
Studio Ghibli
, kaj muzeojn kiel la
Tokio Nacia Muzeo
, kiu estas hejmo de 37% el la
naciaj artotrezoroj de Japanio
(87/233).
La Bazaro Tojosu en Tokio estas la plej granda pogranda bazaro por fi?oj kaj marman?o en la mondo ekde ?i malfermi?is la 11an de Oktobro, 2018.
[10]
?i estas anka? unu el la plej grandaj pograndaj bazaroj por nutra?oj ajnatipaj. ?i estas en la areo Tojosu de la kvartalo
K?t?
. La Bazaro Tojosu ege sekvas la tradiciojn de sia anta?a?o, la
Fi?bazarego de Tsukiji
kaj la Fi?bazarego de Nihonba?i, kaj servas al ?irka? 50 000 a?etantoj kaj vendistoj ?iutage. ?eestas la bazaron pograndaj, pomalgrandaj vendistojn, a?kciistoj, kaj publikaj civitanoj, kreante unikan mikrokosmon de organizita ?ajn?aoso kiu plue energias la urbon kaj estas ?ia man?oliverejo dum ?irka? kvar jarcentoj.
[11]
Demografio
La? a?o (2002):
- Junuloj (0-14): 1,43 millionoj (12%)
- Laboranta lo?antaro (15-64): 8,5 millionoj (71,4%)
- Pli a?a lo?antaro (65+): 1,98 millionoj (16,6%)
Fremda rezida lo?antaro: 327 000 (2001)
Neta lo?antara kreskado: +68 000 (2000 al 2001)
Evoluo de nombro de lo?antoj
La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj
Jaro
| Lo?antoj
|
---|
2005
| 12 576 611
|
---|
2010
| 13 159 388
|
---|
2015
| 13 513 734
|
---|
2016
| 38 140 000
|
---|
2020
| 14 047 594
|
---|
2022
| 14 264 798
|
---|
Monumentoj kaj vidinda?oj
Servoj
Sporto
Tokio estis la unua azia gastiginto de la olimpiaj ludoj, kiam la
ludoj de 1964
okazis tie. En la
ludoj de 2020
?i ree estos hejmo de la Olimpia vila?o. Alia grava konkurso, kiu okazis en Tokio estis la 3-a
atletika monda ?ampionumo
en 1991. La loka futbalklubo
FC Tokio
en la jaro 2019 jam 19 jarojn ludas en la
unua japana ligo
.
La
Tokia maratono
(
japane
東京マラソン
) estas
maratona
konkurso okazigita ?iujare dum la monato februaro en Tokio. La konkurso apartenas al la rondo de la
?efaj maratonoj de la mondo
.
En popola kulturo
Kiel la plej granda lo?antarcentro en Japanio kaj la loko de la plej grandaj dissendantoj kaj studioj de la lando, Tokio estas ofte la scenaro por multaj
japanaj filmoj
, televidspektakloj, animaciaj serioj (
animeo
),
retkomiksoj
,
lumromanoj
,
videoludoj
, kaj komiksoj (
mangao
). En la
kai?u
(monstra filmo) ?enro, fama?oj de Tokio estas kutime detruitaj de gigantaj
monstroj
kiel ekzemple
Godzilo
kaj
Gamera
.
Kelkaj Hollywood-re?isoroj turnis sin al Tokio kiel fono por filmoj ambientitaj en Japanio. Postmilitaj ekzemploj inkluzivas
Tokyo Joe
,
My Geisha
,
Tokyo Story
kaj la
James Bond
-filmo
You Only Live Twice
; lastatempaj ekzemploj inkluzivas
Kill Bill
,
The Fast and the Furious: Tokyo Drift
,
Lost in Translation
,
Babel
,
Inception
,
The Wolverine
and
Avengers: Endgame
.
Japana romanisto
Haruki Murakami
bazigis kelkajn el siaj romanoj en Tokio (inkluzive de
Norwegian Wood
), kaj la unuaj du romanoj de
David Mitchell
(
number9dream
kaj
Ghostwritten
) havis la grandurbon. Nuntempa brita farbisto
Carl Randall
pasigis 10 jarojn vivante en Tokio kiel artisto, kreante korpon de laboro prezentanta la superplenajn stratojn kaj publikajn spacojn de la grandurbo.
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
Naski?intoj
Inklude anka? naski?intojn el
Tokia Urbo
kaj
Tokia Prefektujo
Doktoroj
Esperantistoj
Kinore?isoro
Mangaverkistoj
Politikistoj
Sportistoj
Verkistoj
Tokio kaj Esperanto
La
Japana Esperanto-Instituto
(JEI; 日本エスペラント協? [nihon esuperanto kjokai]) estas la plej granda centro de la Esperanto-movado en Japanio. ?ia centra oficejo estas en Tokio, en ?in?uku.
SOJO
(japane そ?よ!) estas vegana, Esperanto-parolanta kafejo kaj situas en la
kvartalo ?in?uku
, kvin minutojn for de la Japana Esperanto-Instituto.
Referencoj
- ↑
"
Financial Centres, All shapes and sizes
", 13a de Septembro, 2007.
- ↑
"
Top 3 Things to See & Do in Shibuya ? Tokyo's Busiest District
", 13a de Aprilo, 2017.
- ↑
"
The expenses of Japan
", 7a de Julio, 2011.
- ↑
Sassen, Saskia. (2001)
The Global City: New York, London, Tokyo
,
2?a eldono
, Princeton University Press.
ISBN 978-0-691-07063-6
.
- ↑
"The Global Financial Centres Index 28" (PDF).
Long Finance. Septembro 2020. Alirita en 4a de Oktobro, 2020.
- ↑
NBER WORKING PAPER SERIES ? JAPAN'S BIG BANG AND THE TRANSFORMATION OF FINANCIAL MARKETS
. Arkivita el
la originalo
je 2a de Junio, 2018. Alirita 11a de Februaro, 2019.
- ↑
Tokyo Stock Exchange
(25a de Februaro, 2007). Arkivita el
la originalo
je 27a de Novembro, 2021. Alirita 29a de Oktobro, 2010.
Arkivigite je
2021-11-27 per la retarkivo
Wayback Machine
- ↑
((Horticulture Statistics Team, Production Statistics Division, Statistics and Information Department, Ministry of Agriculture, Forestry and Fisheries)) (15a de Julio, 2003)
Statistics on Cultivated Land Area
. Arkivita el
la originalo
je 24a de Junio, 2008. Alirita 18a de Oktobro, 2008.
Arkivigite je
2008-06-24 per la retarkivo
Wayback Machine
- ↑
Tokyo Economy - Tokyo Travel Guide
. Alirita 23a de Aprilo, 2022.
- ↑
Kato, Issei, "
As Tokyo's historic Tsukiji market closes, fishmongers mourn
",
Reuters
, 29a de Septembro, 2018.
- ↑
(2005) “The Fish Market at the Center of the World (Review)”,
The Journal of Japanese Studies
31
(2),
p. 428?431
.
doi
:
10.1353/jjs.2005.0044
.
- ↑
BBC World Service: World Update. 'Carl Randall ? Painting the faces in Japan's crowded cities'.
, 2016
,
http://www.bbc.co.uk/programmes/p03mt7rn
, retrieved December 21, 2016
- ↑
'Painting the faces in Japan's crowded cities'.
, 2016
,
https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-35841387
, retrieved July 21, 2018
- ↑
'Tokyo Portraits by Carl Randall'.
, The Daiwa Anglo Japanese Foundation, London, 2014
,
http://www.dajf.org.uk/exhibitions/tokyo-portraits-by-carl-randall-2
, retrieved December 21, 2016
- ↑
'The BP Portrait Awards 2013'.
, The National Portrait Gallery, London, 2012
,
https://www.npg.org.uk/whatson/exhibitions/2013/bp-portrait-award-2013/
, retrieved December 21, 2016
- ↑
'Japan Portraits'.
, Carl Randall ? artist website, 2016
,
http://www.carlrandall.com/japan-portraits
, retrieved December 21, 2016
Vidu anka?
Eksteraj ligiloj
Panorama vido de la urbocentro je marto 2011
Panorama vido de la urbo vidanta de la pinto de Tokyo Sky Tree je 2015