Marteno LUTERO
(naski?inta
Martin Luther
la
10-an de novembro
1483
en
Eisleben
, mortinta la
18-an de februaro
1546
samloke) a?gustenana
mona?o
kaj germana
profesoro
, estas la fondinto de
protestantismo
, unu el la tri ?efaj bran?oj de
kristanismo
. Pro tio, li estas unu el la plej influaj homoj de la mondo.
La
31-an de oktobro
1517
li la?dire najlis siajn
95 tezojn
al la pordego de la Kastela pre?ejo de
Wittenberg
, lia protesto kontra? la
korupteco
en la katolika eklezio. ?i tiu duonlegenda ago estis la origino de protestantismo. Kaj anka? la origino de
luteranismo
, la unua protestanta konfesio, kiu ankora? estas la precipa konfesio en
Germanio
kaj
Skandinavio
. Ekster ?i tiu regiono, la precipa protestantismo estas tiu de
Zvinglo
kaj
Kalvino
, kiu estis disvolvigita en
Svislando
dum 1520-60, kaj nun floras precipe inter anglalingvanoj.
Kvankam Lutero protestis kontra? la korupteco de la Eklezio, lia doktrino estis hereza la?
katolikismo
: li protestis ne nur kontra? la korupta uzo de a?toritato en la Eklezio, sed kontra? la ideo de a?toritato mem: la a?toritato de la Eklezio ne nur estis misuzita, sed estis senlegitima en si mem.
La ?efaj doktrinoj de Lutero, kiuj fari?is la koro de
protestantismo
kiel herezo:
Universitato de Wittenberg
Foto de portreto
En julio
1505
, Lutero preska? estis frapita de fulmo kaj diris, "Sankta Ana, helpu min. Mi fari?os mona?o." Tiel li fari?is a?gustenana
mona?o
. En
1507
, Lutero fari?is
sacerdoto
(ordino fare de
Johannes Bonemilch
). En
1508
li estis sendita al la universitato de Wittenberg por studi pri
Aristotelo
. En
1510
la a?gustenanoj sendis lin al
Romo
pro iu afero. Romo ?ancelis Luteron: tie li vidis la dibo?adon de la korteganoj de la Eklezio.
En
1512
li fari?is doktoro kaj studis kaj instruis pri la
Biblio
, precipe pri la epistoloj de Pa?lo.
En la mona?ejo kaj la universitato, Lutero praktikis severan sinregadon, pentofaradon kaj ofte
konfesis
siajn pekojn. Sed tio donis al li nek pacon de koro nek certecon de menso pri sia eterna savo. Sub la influo de sia amiko
Johann von Staupitz
, Lutero profunde studis la Biblion, ne nur profesie, sed por sia eterna savo. En la Biblio li fine trovis la solvon:
- ?ar la justeco de Dio malka?i?as en ?i de fido al fido, kiel estas skribite: La virtulo vivos per sia fideleco. (Romanoj 1:17)
La savo de Kristo, Lutero finfine komprenis, ne venis de iu ajn faro de pento a? bono, sed sole per fido en Kristo mem, fido kiu estas donita per la
graco
(la senmerita favoro) de Dio. Tio fari?is la doktrino
sola fide
, la koro de lia reformo.
Pro lia nova kompreno pri la fido, li estis instigita protesti la praktikon de
indulgenc-biletoj
, per kiu la Eklezio korupte vendis pardonojn por la punoj de
purgatorio
. En
1517
, Lutero najlis sian
Disputatio pro declaratione virtutis indulgentiarum
, alinomatan la
95 tezoj
, al la pordego de pre?ejo de
Wittenberg
, por protesti kontra? pardon-biletoj. Dum
1517
-
21
, Lutero ne ribelis kontra? la Eklezio, sed penis reformi ?in.
En
1520
Lutero skribis tri leterojn kontra? la Eklezio:
- Pri kristana libereco
- letero al la
papo
. Kristano estas savita sole per fido, ne per faroj (
sola fide
).
- La babilona kapto de la eklezio
? letero kontra? la sep
sakramentoj
de
katolikismo
. Lutero akceptis nur tri:
komunion
,
konfeson
kaj
bapton
.
- Publika letero al la kristana nobelaro de la germana nacio pri la reformo
- La pastrareco de la kredantaro. ?iuj
kristanoj
estas egalaj, la Biblio estas la sola a?toritato pri la fido, ne la papo (
sola scriptura
). *
La dibo?ado de la korteganoj de la Eklezio.
En tiuj li klarigas sian reformon kaj doktrinon.
Al la Eklezio, lia doktrino ne estis iu pura kaj reformita?reveno al veroj forgesitaj?sed iu nova kaj hereza. Je la
3-a de januaro
1521
, papo
Leono la 10-a
deklaris Luteron herezulo kaj
ekskomunikis
lin. Poste, en la sama jaro, Lutero estis venigita al
Worms
, kie li aperis anta? la germana imperiestro
Karlo la 5-a
, ties princoj kaj reprezentanto de la papo. La imperiestro kaj la papo volis, ke Lutero rezignu sian herezon, sed anstata?e Lutero defendis sian novan doktrinon:
- Krom se mi estas konvinkita de la atesto de la Skriboj a? de klara rezono, (?ar mi ne fidas en la papo nek la koncilioj per si mem, ?ar ili klare kaj ofte eraris kaj memkontra?diris), mi estas ligita al la Skriboj, kiujn mi citis, kaj mia konscienco estas kaptito de la Vorto de Dio. Mi ne povas rezigni ion ajn kaj ne tiel faros, ?ar agi kontra? mia konscienco estas nek sendan?era nek prava. Mi ne povas fari alie.
La imperiestro kondamnis lin kaj la amikoj de Lutero ka?is lin en la
kastelo de Wartburg
.
La doktrinoj de Lutero estis disvastigitaj tra Germanio. Ilin subtenis la et-nobelaro kaj kamparanoj, kiuj ribelis en
1522
, trenante Germanion en militon. La lukto da?ris ?is
1536
, kvankam milito revenis en la 1540-jaroj. Finfine, en la
paco de A?gsburgo
de
1555
, post la morto de Lutero, post jaroj de milito, kie nek katolikaj nek protestantaj armeoj povis venki decidige, Germanio adoptis la principon de ‘‘
cuius regio, eius religio
’‘ ("kies regiono, ties religio"), la? kiu la loka reganto decidas pri la religio de sia regataro. Germanio en tiu tempo estis regata de multaj lokaj princoj, kiuj estis praktike sendependaj de la imperiestro. Ankora? hodia? Germanio estas parte katolika, parte protestanta (kaj nun, parte nekredanta).
En
1522
, en la kastelo de
Wartburg
, Lutero tradukis la
Novan Testamenton
el la
greka
en la
germanan lingvon
. Poste li tradukis
la tutan Biblion
(eldonita en
1534
). Lia traduko, kaj liaj aliaj skriboj, helpis formi la germanan kiel nacian, normigitan, skriban lingvon. La
germana
de lia Biblio fari?is la normo.
En
1543
, Lutero skribis 65,000-vortan verkon, kiu kontra?is
Judismon
. La titolo estis
Pri la Judoj kaj iliaj Mensogoj
(germane:
Von den Juden und iren Lugen
).
Je la
13-a de junio
1525
, Lutero edzi?is al eksmona?ino,
Katarina von Bora
. Li havis ses gefilojn: Johano, Elizabeta, Magdalena, Martino, Pa?lo kaj Margareta. Lia familio lo?is en eks-mona?ejo.
Lutero en vitralo de
Goslar
.
La fundamenta malsamo inter la doktrino de Lutero kaj la doktrino de katolikismo:
?i tiuj diferencoj fari?is komuna al la plimulto de protestantismo.
Meso
:
Lutero diris meson en la germana, ne en la latina (la tiama kutimo), kaj oferis komunion en amba? formoj?pano kaj vino (la roma katolika eklezio nur oferis la panon dum
1365
-
1965
). La? Lutero la meso ne estas pri la oferdono de Kristo por niaj pekoj, komunio ne estas la centro de la Diservo, sed la prediko, ?ar ?i instigas fidon.
Sakramentoj:
Lutero retenis du el la sep katolikaj sakramentoj:
bapto
kaj
komunio
. Lutero kredas ke infanetoj povas bapti?i.
Kristo kaj vino kaj pano:
Lutero kredis ke Kristo estas ‘‘fizike’‘ en la pano kaj vino de komunio, ne per
transsubstancigo
(la katolika doktrino), sed per
kunsubstancigo
, kie Kristo estas kun, en kaj sub la pano, sed la
substanco
de la pano restas. La? Kalvino, aliflanke, la pano kaj vino ne ?an?i?as, sed la kredanto mem kiu man?as ilin kun fido. La? Zvinglo la rito estas tute simbola. ?i tiu malsamo de doktrino fari?os punkto de granda disputo kaj fendos protestantismon.
Mona?ismo
:
?ar merito estas senutila, luteranismo abolis la mona?ejojn. Lutero mem rompis sian mona?an voton kaj poste edzi?is. La germanaj princoj, kiuj poste protestanti?is, rabis la havon de la mona?ejoj.
Anta?destinismo
:
Lutero diris ke homo ne posedas
libervolon
, ke Dio anta?decidis, kiuj estos savitaj. Tio estas la doktrino de anta?destinismo. Lutero kredis en
unuopa
anta?destinismo
kaj ne en la pli severa
duobla
anta?destinismo
de
Kalvino
. La? Kalvino, Dio anta?decidis ne nur la savotaron, sed anka? la damnotaron.
Erasmo
defendis la katolikan doktrinon de libervolo kontra? Lutero.
Biblia kanono
:
Lutero en sia traduko de la
Biblio
, metis la librojn de la
apokrifo
kiel aldona?ojn post la korpo de la Malnova Testamento kaj la librojn
Jakobo
,
Judas
,
Hebreoj
kaj
Apokalipso
kiel aldona?ojn post la korpo de la Nova testamento. Lutero vidis tiujn librojn kiel edifajn sed ne kiel la Vorton de Dio. La libroj de
Makabeoj
de la apokrifo subtenas la katolikan doktrinon de purgatorio, kaj
Jakobo
la katolikan doktrinon pri merito, doktrinoj kontra? kiuj Lutero staris (kaj doktrinoj kiuj estas la bazo de pardon-biletoj).
Sanktuloj
:
Lutero ne forigis la kulton de
Sankta Maria
. Li kredis ke ?i estis virgulino ?is morto.
La rifuzo de
judismo
la fare de Luther ekestis nur iom post iom. En sia trakta?o
Ke Jesuo estas denaska judo
(1523) li akcentas, ke Jesuo devenis el la Dia popolo, li malpermesis perforton kontra? judoj kaj rigardis ilian socian izolon kiel baro, ?plibonigi“ ilin, tio signifas, konverti ilin al la ?vera kredo“. Li supozis, ke post okazinta reformado de la eklezio judojn li povas pli bone konverti al kristanismo.
Post kiam li estis en tio senrevigita kaj estis travivinta misiosukcesojn de judoj al protestantoj, li ?an?i?is al judomalamiko. En siaj malfruaj trakta?oj
Brief wider die Sabbather an einen guten Freund
[Letero kontra? la sabatanoj al bona amiko] (1538),
Von den Juden und jren Lugen
[Pri la judoj kaj iliaj mensogoj] (1543) kaj
Pri ?emhamfora?o kaj pri la gento de Kristo
(1544) li deklaris la judojn al plej malica amiko de la kristanismo kaj referencis pri tio anka? ? ?u prave a? ne, estas disputata ? kontra?judajn eldirojn de la
Nova Testamento
. En 1543 li skribis:
[1]
- Tiel malespera, tramalicigita, travenenigita, tradiabligita afero estas per tiuj ?i judoj, ?ar tiuj ?i 1400 jarojn estis kaj ankora? estas nia plago, pestego kaj ?iu malfeli?o. Resume, ni havas verajn diablojn per ili. Se mi povus, mi faligus kaj en mia kolero trapikus lin [la judon] per la glavo. Jes ja, ili tenas nin [kristanojn] kaptitaj en nia propra lando, ili igas nin labori ?is?vite, produkti monon kaj bonon, dum kiam ili sidas malanta? la forno, maldiligentas, pompas kaj fritas pirojn, man?a?as, drinka?as, vivas dol?e kaj bone de nia laborprodukto, tenas nin kaj niajn poseda?ojn kaptitaj per ilia malbenita uzuro, mokas dume kaj alkra?as nin, ke ni laboru kaj lasu ilin esti maldiligentaj junkroj … estas do niaj sinjoroj, ni iliaj servutuloj.
Wittenberg, 1543
Post tio sekvis sep-era plano por la traktado de la judoj:
[2]
- Unue, ke oni fajre ekbruligu ilian sinagogon a? lernejon kaj tion, kio ne volas bruli, sur?utu kaj surmontu per tero, ke neniu homo iam ajn vidu ?tonon a? skorion de tio. Kaj tion oni faru por honori nian Sinjoron kaj la kristanaron per tio, por ke Dio vidu, ke ni estas kristanoj. ? Due, ke oni anka? same disrompu kaj ruinigu iliajn domojn. ?ar ili faras ?uste la saman en ili, kion ili faras en siaj lernejoj. Anstata?e oni povas ilin meti ekzemple sub tegmenton a? stalon kiel la ciganojn, por ke ili sciu, ke ili ne estas sinjoroj en nia lando. ? Trie, ke oni forprenu de ili ?iujn iliajn pre?olibrojn kaj talmudojn, en kiuj estas instruataj tiaj idolkultoj, mensogoj, malbenado kaj blasfemo. ? Kvare, ke oni malpermesu al iliaj rabenoj je [puno kontra?] korpo kaj vivo plue instrui. ? Kvine, ke oni tutplene nuligu la protekton de la judoj. ? Sese, ke oni malpermesu al ili la uzuron, ke oni forprenu de ili ?iun kontantan monon kaj trezoron je ar?ento kaj oro, kaj deponu ?in garde. ? Sepe, ke oni metas al fortaj judoj enmanen dra?ilon, hakilon, pio?on, fosilon, ?pinturnilon, ?inilon kaj perlaborigi ilin sian vivtenon ?is?vite.
Tio legi?as kiel voko al
pogromo
kaj memorigas pri kelkaj rimedoj de la pli malfruaj
nazioj
kontra? la judoj. Historiistoj tamen indikas sur tion, ke la trakta?o estis direktita al evangeliaj princoj, ne al la popolo. Luther akcentis, ke li ne volas ataki la judojn, sed nur iliajn ?mensogojn“ (la judan kredon), kaj atingi, ke tiuj ?i neniel povu esti disvastigataj. Por tio li postulis de la princoj en iliaj teritorioj subpremadon kaj finfine la forpeladon de ?iuj judoj. Al tio ili tamen ne sekvis.
?u la malamikeco de Luther kontra? la judoj havis siajn radikojn en lia teologio a? nur la?iris la epokospiriton, estas pridisputata. La kontra?judaj kli?oj de Luther tamen ne diferenci?is de la katolika tradicio, el kiu li transprenis ilin; ili tamen ricevis pli grandan teologian pezon, kiam li ligis ilin kun sia doktrino de le?o kaj evangelio. En tiu ?i li destinis al la judaro la rolon de la rifuzita popolo staranta nur sub la Dia koleroju?o.
Kontra?judistoj en la
Germana Regno
kiel Adolf Stocker, pli malfrue naziaj ideologiistoj kiel
Alfred Rosenberg
kaj Julius Streicher, kaj ne laste la Germana kristanoj kiel Martin Sasse ofte bazigis sur tiaj eldiroj de Luther kaj pravigis sian propran
kontra?judismo
per ili, kvankam Luther ne reprezentis "rasisme" argumentitan kontra?judismon. Ili povis la frazon stampitan de Heinrich von Treitschke en 1879 ?La judoj estas nia malfeli?o“ dedukti el tio: ? ?ar tiuj ?i 1400 jarojn estis kaj ankora? estas nia plago, pestego kaj ?iu mafeli?o.“ Multaj evangelaj germanoj rigardis la nazian raspolitikon 1933?1945 kiel plenumo de nacia kristanismo onidire volata de Luther.
Lutero, estanta lerta kaj sperta kantisto kaj
liutisto
, sciis komponi la? la
polifonio
stilo siatempa. Li estis familiara kun la verkoj de gravaj samtempuloj kiel
Ludwig Senfl
,
Pierre de la Rue
,
Heinrich Finck
kaj
Josquin Desprez
kaj atribuis al la muzikon altan rangon. Liaopinie ?i havas eksterordinaran moralan kiel animan influon sur la homon.
[3]
- Denn wir wissen, daß die Musik auch den Teufeln zuwider und unertraglich sei. Und ich sage es gleich heraus und schame mich nicht, zu behaupten, daß nach der Theologie keine Kunst sei, die mit der Musik konne verglichen werden, weil allein dieselbe nach der Theologie solches vermag, was nur die Theologie sonst verschafft, namlich die Ruhe und ein frohliches Gemute.
[?ar ni scias, ke la muziko anka? estas na?za kaj neeltenebla por la diabloj. Kaj mi tuj eldiras kaj ne hontas aserti, ke post la teologio ne ekzistas arto komprenebla kun la muziko, ?ar nur tiu ?i post la teologio povas, kion alikaze nur povas la teologio, nome la kvieton kaj gajan animon.]
- --Lutero al
Ludwig Senfl
[4]
Nun freut euch, lieben Christen gmein
en la
Okkanta Libro
Lutero, koncedante al la muzikan praktikadon (
musica practica
) pli altan gravecon kompare kun la
muzikteorio
resp. muzika filozofio (
musica speculativa
), reprezentis vidmanieron pri la muziko kaj la socia pozicio de la muzikisto, kiu klare distingi?is de la mezepoka kompreno.
[5]
Teologo
Friedrich Schorlemmer
interpretas la rigardon de Lutero pri la muziko kiel rimedo kontra? ?kolero, kverelo, malamo, envio, avareco, malkvieto, malgajeco kaj murdo“,
[6]
kiel tiu ?i versis en anta?parolo por kantaro, akcentante la? moderna vidpunkto la kuracan, animpurigan,
animaltigan
kaj pacdonan funkcion de muziko.
[7]
Lutero rigardas la muzikon kiel nepran eron de la lerneja kaj universitata edukado. ?iu instruisto do devas povi kanti kaj anka? onta pastro kunportu teoriajn kaj praktikajn lertecojn en la muziko.
[8]
Luther akcentas la pedagogian valoron de muziko kaj postulas de la regantoj protekton kaj prosperigon de la muziko. En siaj
Tischreden
[tabloprelegoj] li opiniis:
- Re?oj, princoj kaj regantoj devas protekti la muzikon. ?ar al grandaj potenculoj kaj regantoj konvenas teni bonajn liberajn artojn kaj le?ojn […] Oni devas nepre flegi la muzikon en lernejoj […] La junularon oni ?iam alkutimi?u al ?i tiu arto, ?ar ?i generas vere lertajn homojn.
- Lutero,
Tischreden
[9]
"Vom Himmel hoch, da komm ich her" ? unu el la plej famaj kantoj komponitaj de Luther, presita en 1567
Luther kontra?staris ekstremajn strebojn
[10]
en la reformacia movado, rezigni ?ion eksterecan kaj per tio aparte anka? la muzikon.
[11]
- Anka? ke mi ne opinias, ke per la evangelio ?iuj artoj devus esti terenbatata kaj malaperi, kiel kelkaj pastregoj opinias, sed mi volas ?iujn artojn, aparte la muzikon, volonte vidi en la servo de tiu, kiu ?in donis kaj kreis.
- --Lutero : Antauparolo al la kantaro de Wittenberge el 1524
[12]
Rilate la muzikon en la pre?ejo lia celo estis pli aktiva partopreno de la komunumo je la diservo. Li ekzemple pledis por tio, enkonduki je certaj lokoj de la diservoj germanajn kantojn. Liaj ideoj pri la uzo de la muziko estas plej klara en lia trakta?o
Deutsche Messe und Ordnung Gottesdiensts
[Germana meso kaj ordo de la diservo] el 1526. Anstata? la unuopaj mespartoj la? tio germanlingvaj paro?aj kantoj, tiel nomataj
ordinariumaj
kantoj, povus anstata?i a? kompletigi latinajn partojn.
[13]
Je tio al li ne sufi?is, simple transmeti la tekston nur en la germanan. La muziko devis estis adaptata al la postuloj de la germana lingvo.
[14]
- Mi volonte volus havi hodia? germanan meson, mi anka? agas per tiu; sed volonte mi volus, ke ?i havus veran germanan karakteron. ?ar ke oni tradukas la latinan tekston kaj gardas la latinan tonon a? notojn, mi lasas okazi; sed tiu ne sonas agrabla nek honesta. Devas amba?, teksto kaj notoj, akcento, melodio kaj
tonmeta?o
deveni el vera gepatra lingvo kaj vo?o; alikaze ?io estas imitado kiel faras la simioj.
- Cita?o de Lutero ? 6739, XX. 265
[15]
De Lutero estas transdonitaj 36 kantoj.
[16]
Konrad Ameln
kaj
Markus Jenny
supozas en sia publika?o
Das deutsche Kirchenlied
, ke Luther ver?ajne verkis 45 kantojn kaj kanta?ojn. Je almena? 20 el ?i tiuj kantoj la melodioj certe estas de li mem. Je la verkado de la kantoj Luteron parte subtenis la elektoprinca kantmajstro
Konrad Rupff
kaj kantoro
Johann Walter
.
[17]
Je tio Lutero uzis variajn formojn de traduko, pliampleksigo kaj
kontrafakturo
. Apude staras liberaj novkreita?oj de li.
[18]
Li germanigis tradiciajn latinajn tekstojn de liturgiaj kantoj, ekzemple
gregoriajn
himnojn, kaj ?an?is la?bezone la melodion, por adapti ?in al la trajtojn de la germana lingvo kaj ?iaj levi?oj kaj mallevi?oj. Siajn proprajn poeziajn talentojn li rigardis je tio per esprima?oj kiel ?abomenan kaj mizeran rimedon“ nepre kritike.
[19]
Krom tio li uzis melodiojn el popol- a? kristnaskokantoj same kiel de studentaj a? paro?aj kantoj kaj parte ?an?is ilin iomete.
[20]
Tio estis anka? ligita kun didakta celo:
[21]
- furorkantoj, rajdanto- kaj montokantoj kristane kaj morale ?an?itaj, por ke la malbonaj ?agrenigaj melodioj, malutilaj kaj hontindaj kanta?oj kantendaj je stratetoj, kampoj, domoj kaj aliloke, dumpase de la tempo fori?u, kiam oni povus havi kristanajn, bonajn, utilajn tekstojn kaj vortojn sub ili.
La kantoverkaro de Lutero estas subdividebla la? diversaj genroj.
[22]
Tiu ?i kategoriigo tamen ne estas ekskluziva. Krom tio ekzistas malklare difinitaj klasigoj kiel ??urnala kanto“ (Roßler), ?konfeskanto“ (Veit), ?reformacia kanto“ kaj aliaj
- Aran?a?oj kaj transmeta?oj de himnoj: Jen estas nomendaj "Nun komm, der Heiden Heiland" (EG 4), kanto, kiun li deduktis el la himno "Veni redemptor gentium". La himnon "A solus ortus cardine" li transformis al la kanto "Christum wir sollen loben schon" kaj
Veni creator spiritus
al
Komm, Gott Schopfer, Heiliger Geist
(EG 126).
[23]
- Kate?ismaj kantoj: Per ?i tiuj kantoj Lutero ?elis oferti sian doktrinon kiel sonantan
kate?ismon
al la komununo. Du kantojn Luther verkis pri la
Dek Ordonoj
:
Dies sind die heilgen Zehn Gebot
(EG 231) kaj
Mensch, willst du leben seliglich
. Li muzikigis la
kredokonfeson
en
Wir glauben all an einen Gott
(EG 183) kaj la
patron nian
en
Vater unser im Himmelreich
(EG 344).
- Eleison-kantoj
: La plej gravaj eleison-kantoj de Lutero estas la kristnaskokanto "Gelobet seist du, Jesu Christ" (EG 23), la pentekosta-kanto "Nun bitten wir den Heiligen Geist" (EG 124) kaj la paskokanto
Christ ist erstanden
bazi?anta sur "Victimae Paschali Laudes" (EG 99).
Frua presa?o de la himno de Lutero "
Ein feste Burg ist unser Gott
".
- Liturgiaj
kantoj: Ili konsistas unuflanke el alternaj kantoj, aliaflanke el solistaj kantoj kaj kelkaj malmultaj paro?aj kantoj. Al ili apartenas germana
Sanctus
,
Kyrie
(EG 192),
Agnus Dei
(EG 190.2) kaj la
Te Deum
Herr Gott, dich loben wir
(EG 191). El
Nunc dimittis
ekestis
Mit Fried und Freud ich fahr dahin
(EG 519).
- Psalmokantoj: Lutero celis per la la?
Martin Roßler
?plej origina invento de Lutero“
[24]
, modernigi la malnovajn kantojn kaj pre?ojn de Israelo por la kristanoj de la epoko de Luther, fari la kantatajn
psalmojn
al la homoj realireblaj kaj per tio konservi la malnovtestamentan formon de la pre?o kaj de la?dokanto en la reformaciita diservo. La unua konata psalmokanto estas la psalmo 130, kiun li transmetis en la kanton
Aus tiefer Not schrei ich zu dir
(EG 299).
[25]
Aliaj ekzemploj por psalmkantoj estas
War Gott nicht mit uns diese Zeit
(psalmo 124),
Ach Gott, vom Himmel sieh darein
(psalmo 12, EG 273),
Es woll uns Gott genadig sein
(psalmo 67, EG 280), kantoj pri la psalmoj 14, 128 kaj finfine la plej fama kanto de Lutero,
Ein feste Burg ist unser Gott
(EG 362), kiu bazi?as libere sur psalmo 46.
- Propraj kompona?oj: Lutero verkis kelkajn paro?ajn kantojn anka? sen bazi?o sur pli malnovaj modeloj muzike kaj tekste tute novajn. Ekzemploj estas
Ein neues Lied wir heben an
, kiun Luther verkis post la morto de
Johannes van Esschen
kaj
Hendrik Vos
, kaj
Ein feste Burg ist unser Gott
, kiun
Heinrich Heine
sentis kiel ?
Marseljezo
de la reformacio“
[26]
. Je aliaj kantoj estas neklare, ?u Lutero mem verkis ilin sen ajnaj tekstaj kaj muzikaj modeloj.
La ?oraloj de Lutero aperis unuafoje 1523/24 en la
Achtliederbuch
kaj poste en 1524 je Wittenberg en evangela kantaro. Ili fari?is kolono de la reformacia diservo kaj krome stampis da?reme la historion de la religia kanto sur la kontinento E?ropo.
Prenzlau
Melanktono
, kiu regis la luteranan eklezion post Lutero kaj
skribis la kredon de
luteranismo
(la Konfeso de Augsburgo), moderigis la doktrinon de Lutero. Ekzemple, li re-enkondukis la ideon de libervolo kaj remetis la librojn
Jakobo
,
Judas
,
Hebreoj
kaj
Apokalipso
en la korpon de la Biblio.
La doktrino de Lutero pri pravigo sole per fido fendis la eklezion, ekigis la protestantan reformadon kaj du jarcentojn da milito. Tamen, je la 31-a de oktobro
1999
, je la 482-a datreveno de la
95 tezoj
, la luterana kaj katolika eklezioj harmoniigis sian komprenon pri la doktrino.
- G. T. Lowe.
Vivo de doktoro Martin Luther kun aldono : La malgranda kate?ismo
. Eld. la a?toro, Dresdeno, 1933(?).
|
 | | ?
La libreto enhavas la vivpriskribon de Luther, en kiu la klarigoj pri la ?ie
konata religia konflikto okupas la ?efan lokon. La la? la anta?parolo ne tiel konata ≪Malgran da Kate?ism o de D-ro Luther≫ okupas la trionon de la bro?uro, la Esperantotraduko estas simpla kaj klara. Beda?rinde kelkaj preseraroj, krajone korektitaj, ne plibeligas la aspekton de tiu dokumento.
”
| | —
Belga esperantisto
n201 (maj-jun 1933)
|
|
- ↑
vidu anka? Thorsten Ehrke:
Schluss mit der Luther-Apologie
Arkivigite je
2012-01-31 per la retarkivo
Wayback Machine
(PDF; 4,5 MB); en:
Politik und Kultur. Zeitung des Deutschen Kulturrates
, eldono marton/aprilon 2009 de la Germana Kulturkonsilantaro, p. 37
- ↑
Martin Luther:
Von den Juden und ihren Lugen
(1543); in Martin Luthers Werke, Kritika Kompleta Eldono, volumo 53; Verlag H. Bohlau, 1920; pj. 522?523
- ↑
Andrew Wilson-Dickson:
Geistliche Musik ? Ihre großen Traditionen ? Vom Psalmengesang zum Gospel
; Brunnen Verlag, Gießen, 1994; p. 60.
Horst Herrmann
:
Martin Luther. Eine Biographie
; Berlino: Aufbau Taschenbuch-Verlag, 2-a eldono. 2003; p .488.
- ↑
El letero al
Ludwig Senfl
de la 1-a oktobro 1530; el Luther, Karin Bornkamm kaj Gerhard Ebeling (eldonintoj):
Ausgewahlte Schriften
, volumo 6, 1982, Insel Verlag, pa?o 134.
- ↑
Oskar Sohngen:
Theologie der Musik
, Johannes Stauda Verlag, Kassel, 1967, pa?o 84.
- ↑
Komprena?oj la? la anta?parolo de Luther pri ?iuj bonaj kantaroj el 1583, en kiu li versigas ?Sinjorinon
Musica
“ post la?do de la ?ojoj de la muziko (?Singen und Klingen“) en la unua kvarlinia verso: ?Hier kann nicht sein ein boser Mut, / wo da singen Gesellen gut. / Hie bleibt kein Zorn, Zank, Haß noch Neid / weichen muß alles Herzeleid. / Geiz, Sorg und was sonst hart anleiht / fahrt hin mit aller Traurigkeit. / […] Dem Teufel sie sein Werk zerstort / und verhindert viel boser Mord.“ Citita la? Friedrich Schorlemmer:
Hier stehe ich ? Martin Luther
; Berlino: Aufbau-Verlag, 2003; p. 95 f.
- ↑
Friedrich Schorlemmer:
Hier stehe ich ? Martin Luther
; Berlino: Aufbau-Verlag, 2003; p. 96.
- ↑
Christoph Krummacher:
Musik als praxis pietatis ? zum Selbstverstandnis evangelischer Kirchenmusik
; Vandenhoeck & Ruprecht, Gottingen, 1994; pa?o 17.
- ↑
Luther: Tischreden, volumo 5, n-ro 6248.
- ↑
Horst Herrmann:
Martin Luther. Eine Biographie
; Berlino: Aufbau Taschenbuch-Verlag, 2-a eldono. 2003; p. 489.
- ↑
Christoph Krummacher:
Musik als praxis pietatis ? zum Selbstverstandnis evangelischer Kirchenmusik
; Gottingen: Vandenhoeck & Ruprecht; 1994, pa?o 16. Franzpeter Messmer:
Ein Leben in der Renaissance, Orlando di Lasso, Musik zwischen Mittelalter und Neuzeit
; Verlag Wissenschaft & Literatur, 1982; pa?o 96.
- ↑
Citita la? Georg Merz, Hans Heinrich Borcherdt (eldonintoj):
Martin Luther. Ausgewahlte Werke
, volumo 3; Munkeno: Kaiser, 1962; pa?o 322.
- ↑
Karl Heinrich Worner, Wolfgang Gratzer, Lenz Meierott:
Geschichte der Musik ? Ein Studien- und Nachschlagebuch
; Vandenhoeck & Ruprecht, Gottingen, 8-a eldono, 1993; pa?o 233
- ↑
Horst Herrmann:
Martin Luther. Eine Biographie
; Berlino: Aufbau Taschenbuch-Verlag, 2-a eldono. 2003; p. 487.
- ↑
Citite la? Martin Lutero /
Friedrich Wilhelm Lomler
, G.F. Lucius, D. J. Rust, L. Gackreuter, D. Ernst Zimmermann (eldonintoj):
Geist aus Luther’s Schriften oder Concordanz der Ansichten und Urtheile des großen Reformators uber die wichtigen Gegenstande des Glaubens, der Wissenschaft und des Lebens
, volumo 3, Verlag Karl Wilhelm Leske, 1830, pa?o 467, rete
hier
.
- ↑
Friedrich Schorlemmer
:
Hier stehe ich ? Martin Luther
; Berlino: Aufbau-Verlag, 2003; p. 97.
- ↑
Horst Herrmann:
Martin Luther. Eine Biographie
; Berlino: Aufbau Taschenbuch-Verlag, 2-a eldono. 2003; p. 490. Friedrich Schorlemmer:
Hier stehe ich ? Martin Luther
; Berlino: Aufbau-Verlag, 2003; p. 97.
- ↑
Karl Heinrich Worner, Wolfgang Gratzer, Lenz Meierott:
Geschichte der Musik ? Ein Studien- und Nachschlagebuch
, Vandenhoeck & Ruprecht, Gottingen, 19938; pa?o 233.
- ↑
Manfred Lemmer:
Beitrage zur Sprachwirkung Martin Luthers im 17./18. Jahrhundert
, parto 2, Martin-Luther-Universitat Halle-Wittenberg, 1988, pa?o 98
- ↑
Andrew Wilson-Dickson:
Geistliche Musik ? Ihre großen Traditionen ? Vom Psalmengesang zum Gospel
; Brunnen Verlag, Gießen, 1994; pa?o 63.
- ↑
Citita la? Friedrich Blume:
Geschichte der evangelischen Kirchenmusik
; Kassel: Barenreiter, 1965; pa?o 20.
- ↑
Birger Petersen-Mikkelsen, Axel Frieb-Preis (eldonintoj):
Kirchenmusik und Verkundigung ? Verkundigung als Kirchenmusik
, Die Referate des Symposions zum Verhaltnis von Theologie und Kirchenmusik, 2003, pa?o 33.
- ↑
Christoph Markschies, Michael Trowitzsch:
Luther zwischen den Zeiten ? Eine Jenaer Ringvorlesung
; Mohr Siebeck, 1999; p. 215?219.
- ↑
Martin Roßler:
Liedermacher im Gesangbuch, Band 1 mit Martin Luther, Ambrosius Blarer, Nikolaus Herman, Philipp Nicolai, Johann Heermann
; Calwer Taschenbibliothek; 2-a eldono, 2002; pa?o 21 sj.
- ↑
Ernst-Klett-Verlag:
Arbeitsblatter unisono: Aus tiefer Not
[
rompita ligilo
]
; Stutgarto 2005 (ne plu atingebla.).
- ↑
Heinrich Heine
:
Zur Geschichte der Religion und Philosophie in Deutschland.
En:
Der Salon. Zweiter Band.
Hoffmann und Campe, Hamburgo 1834, p. 80.