Martin Luteri
Martin Luteri, 1528
U lind ne	10 nentor 1483 Aisleben te Gjermanise
Vdiq	Gabim: Nevojitet date e vlefshme vdekjeje (data e pare): data, muaji, viti
Shkollimi	Universiteti i Erfurt
Profesioni	Doktor i Teologjise, Prift

Martin Luter (shqiperimi: Martin Luteri) lindi ne qytetin Aisleben te Gjermanise ne vitin 1483. Studimet e para i kreu ne qytetin e lindjes. Me vone studioi Filozofi ne Erfurt. Per Teologji nuk kishte ndonje prirje te thelle. Ne vitin 1507 u be prift. Ne vitin 1512 u be doktor i Teologjise dhe pedagog i interpretimit te Dhiates se Re ne Vitemberg.

Eshte e tepert te thuhet qe Luteri i perkiste Kishes se Romes. Qysh me 1054, kur Kisha e Vetme e Krishtit u nda ne Lindore dhe Perendimore, u krijua nje hendek i madh midis tyre, per shkak te pikepamjeve egoiste dhe absolutiste te krereve kishtare te Romes se Vjeter. Keto veprime te pahijshme, mashtrime dhe abuzime, Luteri donte t'i shpallte ne popull dhe t'i denonte. Indinjata e tij arriti kulmin nga novacioni i cuditshem i Papa Leonit X. Ky i fundit, duke qene shume i dashuruar pas parase, mendohej se si te grumbullonte sa me shume. Ai filloi te botoje Letra Faljeje, me te cilat "falte" mekatet e te gjalleve dhe te te vdekurve. Ai thoshte se kete pushtet e kishte ngaqe ishte misionar i Krishtit ne toke dhe pasardhes i apostull Pjetrit. Thoshte qe parate e grumbulluara shkonin per ushtrite e Kryqezatave qe

luftonin per clirimin e Vendeve te Shenjta, por ne fakt, per plackitjen e thesareve te Kishes Ortodokse te Lindjes. Shpallte me siguri se, ai qe jepte para per shpenzimet e nje ushtari per nje vit, ka te drejte te mekatoje per pese vjet. Thoshte gjithashtu se mekatet falen me lehte kur i interesuar kryen nje meshe. Pra, kur cdo njeri kryen meshe, merret me mend se cfare sasie e madhe parash gjendej ne Arkat e shumta te Vatikanit.

Keto letra faljeje iu jepeshin predikuesve te cilet mblidhnin parate. Luteri, duke qene predikues, dhe duke pare qe po i shpetonte nga dora kjo pune fitimprurese, filloi te predikonte kunder ketyre letrave dhe pushtetit te Papes.

Fjalet e tij te renda kunder Papes, deshmojne jo vetem per fanatizmin e tij per edhe per urrejtjen e pashuar kunder Papes. Luteri thoshte se Papizmi u krijua ne Rome nga Djalli. Djalli e terhoqi Papen nga gryka e pafund te Ferrit. E pikturoi Papen e shkrete here me koke gomari, here hipur mbi nje dose. Ai thoshte: "Une, sa te jem gjalle, nuk do te pushoj se predikuari kunder Papes dhe Turqeve". Ne librin e tij "Kunder Papizmit" ai shkruante: "Hajde ketu, papagomar, me veshet e gjata dhe me gojen e mallkuar per rrenat e tua". E quan "prijes te te ligjve, derr te djallit, bashkepunetor te tij dhe Antikrisht". Para se te vdiste, me doren gjysem te paralizuar, shkruajti ne murrin e shtepise: "Per ty pape i gjalle isha murtaje, i vdekur do te behem vdekja jote". Ky mllef i tij kunder Papes, bile edhe ne castet e fundit te jetes se tij, tregon se ne c'gjendje te crregullt shpirterore ndodhej, sa mosbesim tregonte kunder kishes dhe perfaqesuesve te padenje, ndoshta, te saj.

Praktikisht kishte edhe me perpara disa figura te shquara te teologjise krishtere, te filozofise dhe te rilindjes evropiane te cilet me nje menyre ose tjetren i kishin shfaqur protestat e tyre kunder dogmatizmit katolik te asaj kohe, por ishte vetem Martin Luteri ai i cili me ane te 95 tezave te tij te famshme doktrinalisht po jepte pergjigje per te gjitha devijimet e krishterimit mesjetar. Martin Luteri pasi i vendosi keto teza ne kishen e qytetit te Vitenbergut, atehere la porosine se do te kthehej pas tri ditesh qe do t’i mbronte publikisht keto teza. Tri ditet ishin simbolike biblike, dhe kishte kuptimin e diteve te ringjalljes se Krishtit, me kete anologjia ishte ne ringjalljen e kishes se vertete krishtere ne parimet ungjillore dhe ne parimet e kishes se hershme krishtere, para se ajo te romanizohej (katolocizmi) ose te helenizohej (ortodoksizmi).

Kur teologu papist ECK i denoi reformat e Luterit dhe pastaj akuzoi Ortodokset si heretike ngaqe nuk i njohin paresine Papes, Luteri, ne nje konference publike ne Lajpcig, tha: "Do te deshiroja t'i lutesha doktor ECK qe te flase me respekt me te madh per kaq mijera deshmore qe ka kisha Ortodokse, e cila ekziston dhe do te ekzistoje .... Eshte turp dhe padrejtesi qe te hedhim poshte nje kishe me kaq shenjtore te cilet jetuan ne gjirin e Kishes Orthdodhokse per 14 shekuj, dhe tani duam t'i debojme ata qe mbreterojne ne qiell. Kisha Ortodokse e Lindjes ekziston para se te ekzistoje Kisha Romake". Dhe e mbyll kete pohim te drejte: "Jam plotesisht i bindur se as Papa i Romes dhe lajkat e tij nuk do te mundin ndonjehere te perjashtojne nga qielli numrim e madh te shenjtoreve te cilet asnjehere nuk iu nenshtruan forces se Kishes Romake". Por, ketu ishte gjeja tragjike e Luterit. Ndersa e njihte Kishen Ortodokse si Ema e gjithe Kishave, nuk mundi te pranoje doktrinen e saj, per shkak te egoizmit te vet. Perfundimisht, pasi krijoi kishe te tij e luftoi Ortodoksine dhe vete perfundoi ne kaos se bashku me pasuesit e tij. Keshtu ai deshtoi te dale nje reformator i madh i Evropes, qe do ta pastronte Kishen nga kalbesira e atehershme papiste dhe do ta rikthente ne livadhet e fresketa te Kishes se Pare dhe te Lashte.

I pari qe i pa me neveri dhe skepticizem frytet e perpjekjeve te tij reformiste ishte vete Luteri. Ai e pa qe njerezit po beheshin dita dites me te keqinj. Besimi i tyre ndaj ligjit ungjillor po tronditej. Ata jepeshin pas qejfeve, vjedhjeve, shfrytezimit sepse ata besonin se nuk pergjigjeshin per veprat e tyre. Kudo trumbetohej se mjafton vetem besimi per shpetim, sepse keshtu i kishte mesuar kryetari i tyre. Ja se si e pershkruan situaten e atehershme nje bashkokohes dhe mik i Luterit: "Gjermania e asaj kohe ishte zhytur ne grykesi te papershkruar, ne alkoolizem, ne rendje pas parase dhe qejfeve, dhe se besimtaret e Luterit nuk u kushtonin asnje rendesi ligjeve te ungjillit". Ndersa miku i tij i ngushte, Melangtoni, shkruante: "Shikojeni kete shoqeri ungjillore! Sa batakcinj dhe pijanece dhe kumarxhinj, sa te shthurrur dhe vulgare! Studiojini doket familjare. A jane me te pastra nga jeta e paganeve? Dhe perfundon: Me shume se edhe ujerat e lumit Elba do te ishin lotet qe do te derdheshin per te keqen qe solli Reforma.

Luteri tashme e kishte kuptuar qarte qe per shkakun e tij ky popull gjendej ne nje mjerim te tille moral; e kuptonte se kishin te drejte ata njerez qe e akuzonin se formoi nje brez njerezish arrogante, anarshiste dhe brutale. Sa here qe ai guxonte te keshillonte idhtaret e tij, ata i pergjigjeshin: "Ti nuk na mesove se njeriu eshte i pazot per te bere vete te miren dhe te justifikohet para Perendise? Kur i permendnin skandale te tjera, ai i deshperuar dhe me nje ironi te hidhur therriste: "Rrofte kurveria e fshehte, grate e gjermaneve jane dosa te paturpshme". Qyteti i Vitembergut ku u zhvilluan keto reforema te cakerdisura, ishin bere Sodoma dhe Gomorra. Ndersa banoret e tij ne "kafshe mosmirenjohese, vjedhes, hajdute dhe fajdexhinj".

Keto rezultate e mbanin Luterin ne tension te vashdueshem dhe melankoli dhe shpeshhere pushtohej nga nje zemerim i papermbajtur. Ai parashikonte se do te ndodhnin percarje te medha tek idhtaret e tij. Mikut te tij Melangton i thoshte: "Sa e sa mesues te ndryshem do te paraqese shekulli i ardhshem. Konfuzioni do te arrije kulmin. Asnje nuk do te doje t'i nenshtrohet mendimit dhe pushtetit te tjetrit. Secili do ta prezantoje veten si mesuesin e vetem". Dhe ky parashikim u realizua shume shpejt. Madje qe kur ishte gjalle nxenes dhe ishidhtare te tij e mohuan, e shpallen si te genjyer dhe e besuan veten e tyre si mesues te pagabueshem te se vertetes.Nje ishidhtar i tij, Thomas Myshter, griti krye dhe plasi lufta civile. Luteri i zemeruar dhe i tronditur urdheroi idhtaret e tij: "Godisni, vrisni, therrni, fshehtas apo hapur, pa harruar asnjehere se asgje nuk eshte kaq helmues, i demshem dhe djallezor se sa revolucionari. Eshte njesoj si ai qe vret nje qen te terbuar, po te mos e godasesh, do te te godase ai i pari dhe bashke me ty gjithe token rreth e rrotull".

Mbas gjithe ketyre ai e humbi qetesine shpirterore dhe friken e Perendise. Ai nuk qetesohej nga shoqeria e askujt, as te bashkeshortes, as te miqve te tij apo idhtareve te tij te ngushte. Te gjitheve, katolikeve dhe ishidhtareve te tij ai u versulej me fjale banale.

Gjate nates se 17 dhe 18 shkurtit te vitit 1546 pati nje hemiplegji akute dhe bllokim te mushkerive. Mjeket nuk kishin mundesi per te bere asgje. Ne oren tre pas mesnate ai ia dorezoi shpirtin Gjykuesit te Drejte duke thene keto fjale: "Perendia aq shume e deshi boten, sa dha Birin e Tij te Vetem qe kushdo qe beson ne Te te mos humbase por te kete jeten e perjetshme".

Kjo ishte shkurtimisht jeta e trazuar e themeluesit te Reformes se shekullit XVI, Martin Luterit. Ai fatkeqesisht luftoi me shume vetebesim, prandaj dhe beri gjithe ato gabime. Ai e ndjeu veten e tij te shkeputur nga Kisha dhe me frike pyeste veten: "Zemra po me dridhet dhe pyes veten: Vetem ti ke te drejte dhe gjithe te tjeret gabohen? Edhe sikur te kesh cuar drejt denimit kaq shpirtra?"Ai i tronditur perpiqej te bindte veten se kishte te drejte. Perfundimisht ai kishte te drejte dhe u be kryetari i miliona njerezve sot qe kane doktrinen e njejte me te.

Disa nga tezat e Martin Luterit(te paraqitura ne vitin 1517): 1-Kisha duhet te jete e thjeshte,pa statuja e piktura,me pak ceremoni e pa pasuri. 2-Kisha duhet te jete e lire,e pavarur nga Papati. 3-Shitja e indulgjencave (leterfaljeve)eshte nje tregti e turpshme,qe grabit dhe genjen besimtaret;ajo duhet te ndalohet 4-shpirtin e besimtarit qe ka bere mekate,nuk e shpeton as Papa,as prifti,as Kisha,por besimi ne Zot dhe leximi i Bibles. 5-prifterinjte mund te martohen e te krijojne familjet e tyre

Kureshtje nga jeta e Luterit [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

• Nje ndodhi, me 2 korrik 1505, e detyroi te ndjeke me cdo menyre stadin teologjik dhe prifteror. Cfare i ndodhi? Nje dite qielli u nxi nga rete, rrufe ndriconin ne horizont dhe shkaktonin tronditje dhe frike. Luteri, duke qene jashte shtepise, ra per toke nga frika dhe duke kujtuar se ishte zemeruar Perendia kunder tij, thirri ne ndihme Shen Anen, mbrojtesen e te jatit dhe gjithe minatoreve, duke thene: "Me ndihmo Shen Ana dhe une te premtoj se do te behem murg".Megjithese nuk pesoi gje nga rrufete, e ndjeu veten te angazhuar per premtimin e dhene. Per me teper, sjellja e eger deri ne rrahjen e se emes pa ndonje arsye, e detyruan te mbyllet ne legjionin e Augustianeve ne moshen 22 vjecare.
• Martin Luteri shqetesohej per shpetimin e vet dhe perpiqej te thellohej ne kuptimin e drejtesise se Perendise, ku sipas Palit thuhet: Me ane te Krishtit zbulohet drejtesia e Perendise prej besimit ne besim, sikunder eshte shkruar qe i drejti do te rroje me ane te besimit".
• Ne fillim fjalen "drejtesi" e interpretonte si denim dhe hakmarrje te Perendise ndaj njeriut. Keshtu, gradualisht, iu formua brenda nje ndergjegjje e trembur dhe frikesuar, ndergjegje e cila po e kontrollonte edhe per mekate imagjinare. Mendime dyshimi, mosnenshtrimi apo imoraliteti, po i shkaktonin tronditje dhe i krijonin bindjen se ishte i denuar.
• Ferrin e konsideronte gjithnje para tij, gati per ta perpire. Ai thoshte: "Une pendohesha, por deshperimi nuk me linte". Me dashje ia imponoi vetes me teper ushtrime nga sa parashikonte legjioni i tij, kreshmonte jashte mase, rrefehej shume here ne dite per faje te imagjinates se vet. Por, nuk ndiente ndonje paqe shpirterore, as besonte se mund ta kenaqte Perendine. Me degjimin e emrit te Krishtit, ate e pushtonte frika, sepse e konsideronte Perendine te zemeruar kunder tij dhe e quante "armik te njerezve", "mundues", qe acarohet lehte per mekatet me te vogla dhe qe denon mekatarin edhe per gjene me te vogel. Ky panik po ia trondiste sistemin nervor. Dalengadale, besonte se veprat, sado te mira qe te jene, nuk kane asnje vlere, sepse shpetimi eshte veper ekskluzive e Perendise, i Cili shpeton apo denon cdo njeri, pa mundur ky i fundit te reagoje. Keshtu Luteri arriti tek Destinacioni Absolut, sipas te cilit merr fund vullneti i njeriut dhe vetem Perendia vendos se cilet do te shkojne ne Parajse dhe cilet ne Ferr. Luteri kishte ankth per veten e tij se ne cilin grup bente pjese.Kjo gjendje e mundoi derisa tashme, pedagog ne Universitetin e Vitembergut, kuptoi se fjala "drejtesi" shpreh veprimin shpetimtar dhe filantrop te Perendise. Shprehja "I Drejti do te rroje me ane te besimit", e mbushi me optimizem. Qysh atehere iu konsolidua ideja se mjafton vetem besimi qe te shpetoje njeriu, sepse, c'ndihme mund te japin veprat e tij modeste?
• Ne periudhen e meparshme M.Luteri e shihte Perendine si denues dhe hakmarres, tani e sheh ate shume te mire, qe nuk denon dhe nuk hakmerret. Pra, mbivleresonte dashurine e Perendise dhe hidhte komplet poshte drejtesinE e Tij. Pra ai ndjeu se u clirua nga dyshimet e frikshme per shpetimin e tij, se u ndricua nga dashuria hyjnore dhe iu zhduk pesha e mekateve qe po e shtypte pa meshire. Ne vitin 1517 shkruante: " Njeriu eshte i pazot te shpetoje veten e tij qofte edhe nga mekati me i vogel. Per te vepron vetem Perendia sepse njeriu pas renies ne mekat, ka humbur krejtesisht forcen dhe vullnetin per te bere ndonje gje te mire per shpetimin e vet".
• Martin Luterit dyshimet nuk i kishin mbaruar. Besonte qe Shkrimi i Shenjte eshte frymesim hyjnor ne teresi, por jo ne pjese te vecanta te tij. Psh, Letrat e Pjetrit dhe Jakovit, meqenese rekomandojne krahas besimit, edhe veprat e mira, Luteri nuk i quante te rendesishme. Jakovi kur thote: " Feja qe nuk te con tek vepra eshte e kote", po i shkaterronte Luterit gjithe doktrinen e tij rreth besimit, si mjet i vetem per shpetimin. Prandaj e cilesonte letren "prej kashte". Apokalipsin e kundershtonte gjithashtu sepse thote te njejten gje. "Lum ata qe do te kryejne porosite e Perendise, se do te jete pushteti i tyre mbi pemen e jetes" (Apokalipsi 22:14), i shkaktonte trazire. Miku i tij, Melangtoni, thoshte se Luteri nuk mundi kurre gjate gjithe jetes se tij, te clirohej nga ankthi i tmerrshem qe e kishte pushtuar.
• Ne jeten e vet familjare kishte gezime dhe hidherime. Here e levdonte dhe here e nenvleftesonte martesen. Kundershtonte angazhimet qe ligji i Ungjillit i imponon jetes bashkeshortore. Thoshte: "Me te drejte burrat i lene grate e tyre dhe shkojne me vajza te reja". Ai vete u be me gjashte (6) femije. Para se te lindte femija i pare, me 26 maj 1526, ai i shkruante nje mikut te vet: "Do te linde nje femije nga nje murg dhe nje murgeshe".
• Meqenese Luteri ndoqi vete pa dashur rrugen e priftit, luftoi per heqjen e mosmarteses se klerit, per te arritur bashkimin me nje femer. Ai nuk guxoi te martohej hapur. Parapelqeu te ngrihej kunder normave te Kishes, duke terhequr nje numer te madh besimtaresh te pakenaqur. Ai predikonte se Murgjeria nuk eshte sipas vullnetit te Perendise. Vete kishte vendosur te flakte tej rroben fetare, te urryer per te. Predikimet kunder Murgjerise gjeten shume idhtare. Keshtu Manastiret boshatiseshin njeri pas tjetrit. Tete murgesha u kthyen ne shtepite e tyre por ata nuk i pranuan. Keshtu kerkuan ndihmen e Luterit i cili i mori ne Manastirin e vet. Kontakti i tij me murgeshat e influencoi teresisht. Ne vitin 1524 i deboi duke mbajtur vetem njeren, Katerina Boren. Mbylli manastirin, ia dha celsat komandantit civil tc qytetit dhe veshi rroba civile. Tashme ai filloi te fliste hapur per martese. Te gjitha keto i shkaktuan komente negative dhe shume ironi. Si pergjigje ai u thoshte njerezve: "Do ta bej martesen dhe do te bej te qeshe gjithe bota". Dhe vertet, me 11 qershor 1525, ne moshen 42 vjecare u martua me Katerinen; dhe kete e beri sic thoshte, "per inat te djallit".
• Qe atehere nuk heshti se vuajturi nga ndergjegja per kete paligjshmeri dhe nga skandali publik. Predikimet e tij kishin permbajtje aq paradoksale sa thoshte: "Behu mekatar dhe bej shume mekate, por besoi sa me shume Krishtit dhe do te shijosh paqen brenda Tij". Gjithashtu thoshte qe vetem mekataret i fal Perendia. Ata qe perpiqen per te mbetur te paster do te bien ne fodullek. Aq shume i kishte rene prestigji si njeri i arsyeshem ndasj shoqerise, sa thoshte: "Me kete martese e ndiej se kam rene poshte, jam bere rezil".
• Martin Luteri duke dashur te justifikoje para njerezve absurditetet e veta ai mohoi lirine vullnetit. Keshtu thoshte se veprimet e njerezve jane te programuara nga Perendia. Pra, Perendia, sipas pikepamjese se tij te semure, pergjigjej per reniet e medha, dhe jo ai sepse nuk kishte liri vullneti. "Vetem Perendia, thoshte ai, ka liri vullneti dhe askush tjeter. Njeriu i ngjan kafshes". Kushdo qe t'i hipi siper, Perendia ose Djalli, e cojne ku te duan, pa mundur kafsha (njeriu) te kundershtoje. Natyrisht qe kjo bie ne kundershtim me Shkrimin e Shenjte. Ai shkel edhe logjiken elementare dhe e paraqet Perendine si tiran te ashper qe disa i zhyt ne erresire, pa u pergjijgur per veprimet e veta, dhe disa i merr ne Parajse, pa bere ndonje gje me vlere. Aq shume ishte genjyer Luteri sa e konsideronte veten e tij si interpretuesin me te afte te Shkrimeve. Ai krijoi bindjen se kuptimin me te thelle e te brendshem te Shkrimeve, as Sinodet dhe as Eterit e Shenjte nuk munden dot ta perceptojne. Per veten e tij thoshte "se kishte marre direkt Frymen e Shenjte per te percaktuar dhe mesuar kuptimet e verteta te Shkrimeve".
• Kerkesat dhe vizioni i Luterit ne kete kohe nuk ishte qe te bente nje kishe te re, por qe te reformohej kisha ekzistuese, pra kisha romano-katolike. Doli se kjo ishte nje perpjekje dhe nje proces i kote pasi menjehere pas mbrojtjes publike sulmet dhe ekskomunikimi erdhen nga papati. Prandaj keshtu u pergatit Kuvendi i cili perfundimisht e shpalli Kishen Protestante ne vitin 1524. Kishte edhe shume figura te tjera te njohura qe e vazhduan reformacionin evropian dhe filozofine e tezave te Luterit, si p.sh. Gj. Kalvini, U. Cvingli, K. Grebel, M.V. Iliriku, F. Melanhton, Xh. Hus, J.A.Komenski, H. Bullinger. Sipas historianit anglez Noel Mallkom, ne vitin 1580 ne Kosove ishte nje reformator luteran i cili erdhi dhe predikoi mes shqiptareve ungjillin e Krishtit si dhe shpalosi doktrinen protestante. Eshte interesante te theksohet se ne vitin 1887 themelohet kisha e pare protestante nder shqiptaret, dhe kjo filloi ne Manastir, dhe pastaj ne Korce me 1892 ne krye me predikuesin e popullit shqiptar Gjerasim Qiriazi .

Referime [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

[1]

Kerkesat Kryesore te Martin Luterit [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

• Kisha duhet te jete e thjeshte,pa statuja e piktura,me pak ceremonie pa pasuri.
• Kisha duhet te jete e lire, e pavarur nga Papati.
• Shitja e indulgjencave eshte ne tregti e turpshme qe grabit dhe genjen

besimtaret;ajo duhet ndaluar.

• Shpirtin e besimtarit qe ka bere mekat nuk e shpeton as papa, as prifti por

feja e besimit tek zoti .

• Prifterinjte mund te martohet dhe te krijojne familjet e tyre.