Fo?a
Op?ina i naseljeno mjesto
Op?tina Fo?a
Panorama Fo?e
Grb
Op?ina Fo?a u Bosni i Hercegovini
Fo?a Lokacija u Bosni i Hercegovini
Koordinate: 43°30′21.6″N 18°46′40.5″E  /  43.506000°N 18.777917°E  / 43.506000; 18.777917
Dr?ava	Bosna i Hercegovina
Entitet	Republika Srpska
Vlada
? Na?elnik	Milan Vukadinovi? [1] ( SNSD )
Povr?ina
? Op?ina	1.118,40 km 2
? Naseljeno mjesto	7,36 km 2
Stanovni?tvo  ( 2013 )
? Op?ina	18.288
?  Op?ina (gusto?a)	16,35 /km 2
? Naseljeno mjesto	11.237
?  Naseljeno mjesto (gusto?a)	1.526,77 /km 2
Vremenska zona	CET ( UTC+1 )
? Ljeti ( DST )	CEST ( UTC+2 )
Po?tanski broj	73 300
Pozivni broj	(+387) 58
Mati?ni broj	227897 [2]
Mati?ni broj op?ine	20613
Veb-sajt	www .opstinafoca .rs .ba

Fo?a je op?ina i naseljeno mjesto koje se nalazi u jugoisto?nom dijelu Bosne i Hercegovine na granici prema Crnoj Gori , te razmeđu kr?evite Hercegovine i ?umovite Bosne , u blizini ??epan Polja gdje nastaje rijeka Drina .

Fo?a je nekada bila grad sa prepoznatljivom arhitekturom tipi?nog bosanskohercegova?kog ?ehera u orijentalnom duhu sa 18 mahala, 17 gradskih islamskih bogomolja , te ?ar?ijom , gdje su se ranije de?avala sva privredna de?avanja u gradu. Aprila 1992. je po?elo etni?ko ?i??enje muslimanskog bo?nja?kog stanovni?tva, koje je okrunjeno januara 1994 . godine promjenom imena grada i op?ine u Srbinje ^[3] , da bi februara 2004 . godine Ustavni sud BiH taj naziv proglasio nelegalnim i diskriminatorskim, te je vra?eno ime Fo?a.

Historija

Fo?a u srednjem vijeku

U srednjem vijeku Fo?a se pominje zapisana pod raznim nazivima kao Choce, Cocca, Choza, Coce, Chozza, Coza, Chotza, Ho?a, Hot?a. Jula 1444 . je navedeno kao Hot?e (pisana u Hot?e), a isto tako i augusta 1467 . (u Hot?u). Pretpostavlja se da naziv Ho?a i Hot?a potje?e od vlastitog imena Hotkja koje ima korijen u glagolu hotjeti.

Fo?a je smje?tena na desnoj obali rijeke Drine , na u??u rijeke ?ehotine u Drinu. Ona je sredi?te ?ireg podru?ja poljoprivredne sredine i bogate mre?e puteva . Kroz Fo?u je prolazio ?uveni dubrova?ki put (Via Drine). Zna?aj prolaza kroz Fo?u ozna?en je ?injenicom da je jedne prilike i put tako nazvan (Via Coze). To je osnova na kojoj se razvija srednjovjekovna Fo?a kao trg i karavanska stanica .

Fo?a se u izvorima prvi put javlja 8. februara 1366 . ^[4] Po mnogima, Fo?a u sastav srednjovjekovne Bosne ulazi poslije sloma srpskog oblasnog gospodara Nikole Altomanovi?a 1373 . Ve?krajem 14. vijeka pojavljuju se fo?anski trgovci na dubrova?kom tr?i?tu. Milo? Bogojevi?, ozna?en da je trgovac iz Fo?e, januara 1399. godine u Dubrovniku prodaje konja Antoniju Zaneliju iz Trana . ^[5] U Fo?u ?esto dolaze trgova?ki karavani krajem 14. i u 15. vijeku . U 15. vijeku Fo?a je najve?e trgova?ko sredi?te u regionu. Dubrov?ani su pokazivali jak interes za Fo?u u periodu 1422 - 1448 , kada su u Fo?i imali i svoju koloniju . Privredna razvijenost i prisustvo stranih trgovaca doveli su i do razvoja doma?ih trgovaca. Oni obi?no posluju putem kreditiranja . Juna 1432. godine kod dubrova?kog vlastelina Marina Sorko?evi?a kredit u visini od 30 dukata podi?u Radinko Borojevi? i Vukoslav Radomiri? iz Fo?e. ^[6] Krajem 14. i u 15. vijeku isti?u se doma?i trgovci Drugovi?i, Narti?i?i, Zor?i?i, Crijepovi?i , Ljubinovi?i, Novakovi?i, Veseokovi?i, Brateljevi?i, Tvrdi?a Miro?kovi? , Radoje Dubjevi? i drugi. Pored uvozne trgovine, u kojoj prednja?e tkanine i luksuzna roba, fo?anski trgovci se bave i izvozom doma?ih resursa, prije svega voska . Decembra 1402 . godine dvojica vlaha Male?evaca Herak Milo?evi? i Vukac Pono?evi? i dubrova?ki trgovci Vojhna Tihojevi? i Stojko Mileti? ugovaraju prijevoz 25 tovara voska iz Fo?e u Dubrovnik. Cijena ugovorenog prijevoza od Fo?e do Dubrovnika je 4,5 perpera dubrova?kih dinara po tovaru . Fo?a je tada imenovana kao trg ( mercatum ). Navedeni ugovor svjedo?i i da se srednjovjekovno 'de Drina' naju?e povezuje sa podru?jem Fo?e ( ad mercatum de Choce de Drina ). ^[7] Juna 1453 . spomenuta je Podfo?a. Fo?a je bila u posjedu bosanskog vlastelinskog roda Kosa?e .

Period Drugog svjetskog rata

Fo?a je prostor događanja Pete neprijateljske ofanzive, Bitke na Sutjesci . 8000 hiljada nevinih Fo?aka je ubijeno tokom 1941 , 1942 . i 1943 . godine prete?no od ?etnika .

Jugoslavensko doba

Nakon zavr?etka Drugog svjetskog rata Fo?a je bila mjesto skrivanja svih ?uvenijih ?etni?kih zlo?inaca, po?ev?i od Dra?e Mihailovi?a , pa do grupe ?etnika koje su pripadnici UDBE proganjali do 1957 . godine. 1990 . nakon afere "Fo?atrans" intervenirale su specijalne jednice republi?kog SUP-a.

Period rata u BiH od 1992. do 1995. ^[8]

7. aprila 1992 . godine, prvim vojnim akcijama u gradu je po?elo politi?ko i vojno preuzimanje op?ine Fo?a. Srpske snage, uz podr?ku artiljerije i te?kog naoru?anja , po?ele su zauzimati dio po dio Fo?e. Zauzimanje Fo?e zavr?eno je 16. ili 17. aprila 1992 . Okolna sela su bila pod opsadom do sredine jula 1992 .

Etni?ko ?i??enje

Od po?etka aprila do sredine jula 1992. srpske snage su sprovodile op?iran napad usmjeren protiv bo?nja?kih civila u podru?ju op?ina Fo?a, Gacko i Kalinovik . Prije samog napada, bo?nja?ki civili su izba?eni sa posla, plate su im uskra?ene, a potom im je uskra?ena mogu?nost slobodnog kretanja. Nakon ?to su okolna sela i grad Fo?a dopali u ruke srpskih snaga: vojske, policije , paravojnih formacija, a ponekad i samih Srba seljaka , primjenjivan je uvijek isti ?ablon: Ku?e Bo?njaka su sistematski pretresane, plja?kane i spaljivane, a građani su hap?eni ili sakupljani na jednom mjestu, a ponekad tokom samog procesa, premla?ivani ili ubijani. Mu?karci i ?ene su odvajani, a ve?ina ih je zatvorena u KP dom u Fo?i. ?ene su odvođene na razne lokacije zato?enja gdje su ?ivjele u nepodno?ljivim higijenskim uvjetima, a u tim centrima su zlostavljane na mnoge na?ine, dok ih je ve?ina sistematski silovana. Srpski vojnici ili policajci su dolazili u zato?eni?ke centre, odabirali jednu ili vi?e ?ena, izvodili ih i silovali. Neke od njih su odvođene u privatne apartmane i ku?e gdje su silovane, a morale su također kuhati, ?istiti i slu?iti rezidente, koji su bili srpski vojnici. Tokom pomenutog napada na bo?nja?ke civile, ogroman broj ?ena i djevoj?ica je silovan. Svi tragovi postojanja i kulturno naslijeđe muslimana Bo?njaka je zbrisano iz podru?ja zahva?enih napadom srpskih snaga. Skoro ni jedan Bo?njak nije ostao u Fo?i. Sve d?amije su sru?ene.

Sistematska silovanja

U januaru 1994 . godine, srpske vlasti su "okrunile" etni?ko ?i??enje Fo?e preimenuju?i Fo?u u "Srbinje" (grad Srba). Gotovo svi preostali muslimani Bo?njaci, mu?karci i ?ene iz sve tri op?ine su uhap?eni, sakupljeni na jednom mjestu, potom razdvojeni i zatvoreni u nekoliko sabirnih zatvoreni?kih centara - logora: Buk Bijela, Srednja ?kola u Kalinoviku, Partizan, Srednja ?kola u Fo?i, KP dom u Fo?i po ustaljenom ?ablonu. Neki su odmah ubijeni, silovani ili surovo pretu?eni. Jedini razlog za ovakvo postupanje prema njima je bila njihova etni?ka pripadnost.

Kazneno-popravni dom u Fo?i, jedan od najve?ih zatvora u biv?oj Republici Jugoslaviji , bio je glavni pritvorski objekat za mu?karce. Muslimanske ?ene, djeca i starci pritvarani su po ku?ama, stanovima i motelima u Fo?i i okolnim selima ili u centrima za du?i ili kra?i pritvor kao ?to su pomenuta Buk Bijela, gimnazija u Fo?i i sportska dvorana "Partizan".

Sportska dvorana "Partizan" slu?ila je kao centar za pritvor ?ena, djece i staraca od 13. jula 1992 . ili ranije, pa najmanje do 13. augusta 1992 . U to vrijeme je u "Partizanu" bilo najmanje 72 zato?enika. Svi zatvorenici su bili civili, muslimanske ?ene, djeca i nekoliko starijih ljudi iz sela u op?ini Fo?a. ?ivotni uslovi u "Partizanu" bili su okrutni. Pritvor je pratilo neljudsko postupanje, nehigijenski smje?taj, prenatrpanost, izgladnjivanje, fizi?ko i psiholo?ko mu?enje, uklju?uju?i i seksualno zlostavljanje. Odmah po?to su ?ene preba?ene u Partizan, uspostavljen je re?im seksualnog zlostavljanja. U "Partizan" su, obi?no uve?e, ulazili naoru?ani vojnici, uglavnom u grupama od po tri do pet i izvodili ?ene. Kad bi se ?ene opirale ili sakrivale, vojnici su ih tukli ili im prijetili da bi ih primorali na poslu?nost. Vojnici su ?ene iz "Partizana" odvodili u ku?e, stanove ili hotele, da bi ih tamo seksualno zlostavljali i silovali.

Od sredine maja bila je po?elo etni?ko ?i??enje op?ine Kalinovik . Dok je mu?ko nesrpsko stanovni?tvo zato?eno u vojnom skladi?tu Barotni, ?ene i djeca su zato?eni u Osnovnoj ?koli u Kalinoviku, koja se nalazi u centru Kalinovika, u blizini stanice milicije. Krajem juna i po?etkom jula , u Osnovnoj ?koli su bili zato?eni i stanovnici op?tine Gacko uhap?eni dok su prolazili kroz op?inu Kalinovik bje?e?i u srednju Bosnu . ?ene i djevoj?ice, od kojih su neke imale samo 12 godina, su bile podvrgnute silovanjima za vrijeme njihovog zato?eni?tva u Osnovnoj ?koli u Kalinoviku. Pored gore navedenih centara za pritvor, vi?e ?ena je bilo zatvoreno u ku?ama i stanovima koji su kori?teni kao javne ku?e kojima su upravljale grupe srpskih vojnika.

Intervencija NATO pakta

Ozna?ena i od NATO pakta kao vrlo va?na meta u toku zra?nih napada 1995 , op?ina Fo?a ostala je bez skoro svih va?nijih mostova koji su mahom sru?eni ili te?ko o?te?eni. Sudbina preko ?etiri stotine nelegalno pritvorenih logora?a KPD "Fo?a" je jo? uvijek nerazja?njena, mada na?alost izvjesna.

Geografija

Op?ina se nalazi u jugoisto?nom dijelu Bosne i Hercegovine. Povr?ina joj je 1.115 km ² . Isto?na i ju?na granica op?ine su i granice sa Crnom Gorom. Na sjeveroistoku grani?i sa op?inom ?ajni?e , na sjeveru sa op?inom Fo?a-Ustikolina i Gora?de , na zapadu sa op?inom Kalinovik i na jugozapadu sa op?inom Gacko .

Fo?a je op?ina sa najvi?im vrhom u Bosni i Hercegovini (planina Magli? , najvi?i vrh 2.386 metara), ?iji pojedini dijelovi pripadaju najvi?em planinskom podru?ju u BiH, od ?ega nekoliko visova prema?uje 2.000 metara nadmorske visine.

Na podru?ju op?ine Fo?a se nalazi jedina pra?uma u Bosni i Hercegovini i najve?a u Evropi - Peru?ica koja se nalazi u okviru Nacionalnog parka Sutjeska , gdje se u jo? uvijek netaknutom rezervatu prirode nalaze najve?i evropski uzorci jele (63 m) i omorike (65 m), te kapitalni primjerci bukve , kao i Vodopad Skakavac .

Kanjon rijeke Tare je po dubini najve?i u Evropi i drugi u svijetu, odmah iza Grand kanjona u Sjedinjenim Ameri?kim Dr?avama . Rezervat prirode je postao okupljali?te poklonika splavarenja i raftinga, planinarenja, lova i ribolova i onih koji u?ivaju u netaknutim prirodnim ljepotama. U ovom preostalom otoku iskonske prirode ?ivi ?arolik svijet flore i faune, pa je zbog toga progla?en strogo za?ti?enim rezervatom, koji se isklju?ivo koristi za nauku i obrazovanje s ciljem da se u potpunosti sa?uva za budu?e generacije.

Kod Broda prima rijeku Bistricu , koja je poznata po svom kanjonu i tunelu kroz koje protje?e, kao i pe?inama Kuk i Ledenja?a .

Stanovni?tvo

Po popisu stanovni?tva iz 1991. godine, op?ina Fo?a imala je 40.513 stanovnika ^[9] , raspoređenih u 120 naselja. Poslije potpisivanja Dejtonskog sporazuma, najve?i dio op?ine Fo?a je u?ao u sastav Republike Srpske . U sastav Federacije Bosne i Hercegovine u?la su naseljena mjesta: Bav?i?i , Be?li?i , Bun?i?i , Donje ?e??e , Jabuka , Kolakovi?i , Lokve , Mazlina , Mravlja?a , Njuhe , Petojevi?i , Podgrađe , Previla , Ra?i?i , Radojevi?i , Slavi?i?i , Stojkovi?i , Ustikolina , Zabor i Zebina ?uma , te dijelovi naseljenih mjesta: Borovini?i , Braji?i , Bujakovina , Cvilin , Filipovi?i , Glu?ca , Gosti?aj , Kolun , Marevo , Prisoje , Rodijelj i Sorlaci . Od ovog podru?ja formirana je op?ina Fo?a (FBiH) (ranije Fo?a-Ustikolina).

Nacionalni sastav stanovni?tva ? op?ina Fo?a (Republika Srpska)

Sastav stanovni?tva ? op?ina Fo?a (Republika Srpska)
	2013. [10]	1991. [11]	1981. [12]	1971. [13]	1961. [14]
Osoba	18 288 (100,0%)	40 513 (100,0%)	44 661 (100,0%)	48 741 (100,0%)	47 173 (100,0%)
Srbi	16 739 (91,53%)	18 315 (45,21%)	18 908 (42,34%)	21 458 (44,02%)	22 786 (48,30%)
Bo?njaci	1 270 (6,944%)	20 790 (51,32%) 1	23 316 (52,21%) 1	25 766 (52,86%) 1	19 519 (41,38%) 1
Crnogorci	85 (0,465%)	?	947 (2,120%)	990 (2,031%)	877 (1,859%)
Hrvati	55 (0,301%)	94 (0,232%)	141 (0,316%)	218 (0,447%)	460 (0,975%)
Nisu se izjasnili	32 (0,175%)	?	?	?	?
Ostali	31 (0,170%)	851 (2,101%)	145 (0,325%)	156 (0,320%)	81 (0,172%)
Nepoznato	16 (0,087%)	?	?	?	?
Muslimani	14 (0,077%)	?	?	?	?
Slovenci	13 (0,071%)	?	10 (0,022%)	15 (0,031%)	67 (0,142%)
Jugoslaveni	10 (0,055%)	463 (1,143%)	1 156 (2,588%)	102 (0,209%)	3 202 (6,788%)
Makedonci	7 (0,038%)	?	7 (0,016%)	15 (0,031%)	43 (0,091%)
Pravoslavci	7 (0,038%)	?	?	?	?
Bosanci	6 (0,033%)	?	?	?	?
Romi	3 (0,016%)	?	8 (0,018%)	?	81 (0,172%)
Albanci	?	?	20 (0,045%)	13 (0,027%)	39 (0,083%)
Mađari	?	?	3 (0,007%)	8 (0,016%)	18 (0,038%)

1. ¹ Modalitet Muslimani se danas ozna?ava kao modalitet Bo?njaci .

Nacionalni sastav stanovni?tva ? naselje Fo?a (Republika Srpska)

Sastav stanovni?tva ? naselje Fo?a (Republika Srpska)
	2013. [10]	1991. [11]	1981. [12]	1971.	1961. [14]
Osoba	11 237 (100,0%)	14 335 (100,0%)	11 530 (100,0%)	9 257 (100,0%)	6 763 (100,0%)
Srbi	10 939 (97,35%)	7 901 (55,12%)	5 663 (49,12%)	4 148 (44,81%)	3 635 (53,75%)
Bo?njaci	83 (0,739%)	5 526 (38,55%) 1	4 414 (38,28%) 1	4 309 (46,55%) 1	829 (12,26%) 1
Crnogorci	74 (0,659%)	?	632 (5,481%)	514 (5,553%)	363 (5,367%)
Hrvati	37 (0,329%)	74 (0,516%)	87 (0,755%)	152 (1,642%)	257 (3,800%)
Nisu se izjasnili	28 (0,249%)	?	?	?	?
Ostali	25 (0,222%)	522 (3,641%)	49 (0,425%)	77 (0,832%)	21 (0,311%)
Slovenci	12 (0,107%)	?	?	?	39 (0,577%)
Nepoznato	12 (0,107%)	?	?	?	?
Jugoslaveni	8 (0,071%)	312 (2,176%)	677 (5,872%)	50 (0,540%)	1 577 (23,32%)
Muslimani	7 (0,062%)	?	?	?	?
Pravoslavci	5 (0,044%)	?	?	?	?
Romi	3 (0,027%)	?	?	?	?
Makedonci	2 (0,018%)	?	?	?	24 (0,355%)
Bosanci	2 (0,018%)	?	?	?	?
Albanci	?	?	8 (0,069%)	7 (0,076%)	13 (0,192%)
Mađari	?	?	?	?	5 (0,074%)

1. ¹ Modalitet Muslimani se danas ozna?ava kao modalitet Bo?njaci .

Kultura

U gradu Fo?i je 442 godine zubu vremena odolijevela po mnogima, jedna od najljep?ih d?amija u Bosni i Hercegovini , a po nekima i na Balkanu - Alad?a d?amija poznata i kao ?arena d?amija za koju je Hamdija Kre?evljakovi? , jedan od najpriznatijih poznavalaca i prou?avatelja bosanske kulture izjavio:

::"Iako su Gazi Husrev-begova d?amija i Sokolovi?ev most na Drini najmonumentalnije građevine osmanskog doba u Bosni, a Stari most u Mostaru opet djelo svoje vrste, to je ipak Alad?a d?amija u Fo?i najsavr?eniji arhitektonski spomenik tog doba u ovim zemljama."

Kao i svi ostali sakralni objekti islamske kulture na podru?ju op?ine Fo?a i Alad?a je poru?ena do temelja od strane srpskih vlasti tokom rata u BiH , 1992 . godine.

Fo?a je bila grad doma?in Partizanske olimpijade, odr?avane svake godine u znak sje?anja na period iz NOB -a ( januar - maj 1942 ), kada je Fo?a poslu?ila kao krajnje odredi?te i baza za oporavak promrzlih u?esnika ?uvenog Igmanskog mar?a , neposredno nakon stravi?nog ?etni?kog terora i zlo?ina nad Fo?acima i izbjeglim Rogati?anima, koji je odnio vi?e hiljada ljudskih ?ivota.

Fo?a je kultno mjesto antifa?izma u biv?oj SFRJ . Dolina heroja - Sutjeska - Tjenti?te, gdje se u sklopu hotelskog kompleksa nalazi i nekada najve?i otvoreni bazen u Evropi (16.000 kvadratnih metara).

U Fo?i djeluju tri fakulteta: stomatolo?ki, medicinski i duhovna akademija.

Nacionalni spomenici

Poznate li?nosti

• Abdulah Budimlija

Također pogledajte

• Zlo?ini u Fo?i

Reference

Vanjski linkovi

Commons ima datoteke na temu: Fo?a (Republika Srpska)

• Zvani?ni sajt op?ine Fo?a